Ο Μάρκος Βαφειάδης (Τόσια της Παφλαγονίας Μικράς Ασίας, 28 Ιανουαρίου 1906 - Αθήνα, 22 Φεβρουαρίου 1992) ήταν ηγετική φυσιογνωμία του ΚΚΕ κατά τη διάρκεια της Κατοχής, της Εθνικής Αντίστασης και, κατόπιν, του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, Αρχηγός της Ομάδας Μεραρχιών του ΕΛΑΣ Μακεδονίας, ανώτατος στρατιωτικός διοικητής του ΔΣΕ από τη δημιουργία του το 1946 και Πρωθυπουργός στην Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση από τον Δεκέμβριο του 1947 ως τον Ιανουάριο του 1949, οπότε και απομακρύνθηκε από τον Ζαχαριάδη ως τιτοϊκός.
Για το διάστημα 1946-1948, αξιολογείται από ορισμένους ιστορικούς ότι ο Βαφειάδης πέτυχε σημαντικές νίκες εναντίον του Εθνικού Στρατού, ακολουθώντας εμπνευσμένη τακτική ανταρτοπολέμου.[5]
Κατά τη Μεταπολίτευση, γύρισε στην Ελλάδα μετά από μακρά παραμονή στις Ανατολικές χώρες: υποστήριξε ένθερμα τον Ανδρέα Παπανδρέου και συνεργάστηκε μαζί του εκλεγόμενος βουλευτής του ΠΑΣΟΚ, αλλά παρέμεινε κομμουνιστής και προσπάθησε να συμβάλλει στην πολιτική ένωση των κομμουνιστογενών δυνάμεων της χώρας, με χαρακτηριστική τη δήλωσή του ότι δε χωράνε δύο κομμουνιστικά κόμματα στην Ελλάδα (ΚΚΕ και ΚΚΕ Εσωτερικού). Αν και αντι-ζαχαριαδικός, είχε μεγάλες συγκρούσεις με τη ανανεωτική αριστερά, κυρίως επειδή οι ανανεωτές αντιμάχονταν τον Ανδρέα Παπανδρέου, ενώ ο ίδιος πίστευε ότι ο κόσμος της αριστεράς όφειλε να τον στηρίζει.
Γεννήθηκε στο χωριό Τόσια του Πόντου σε μεγαλοϊδεατικό-πατριωτικό περιβάλλον από πατέρα δάσκαλο και μικρέμπορο, τον Γιάννη Βαφειάδη, ο οποίος πέθανε το 1917. Το 1920 πέθανε η μητέρα του η Κυριακή που είχε καταγωγή από τη Σινώπη του Πόντου. Μεγάλωσε μαζί με τα αδέρφια του σε συνθήκες στέρησης και φτώχειας. Τέλειωσε μόνο το δημοτικό σχολείο. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή έμεινε στην Κωνσταντινούπολη για ένα χρόνο, όπου πουλούσε κουλούρια και πορτοκάλια στους δρόμους. Το 1923 ήλθε στη Θεσσαλονίκη, όπου δούλεψε ως σερβιτόρος και το 1924 πήγε στην Καβάλα ως καπνεργάτης. Το 1924 έγινε μέλος της ΟΚΝΕ και ξεκίνησε μια σημαντική πορεία στο εργατικό κίνημα της Καβάλας. Το 1928 έγινε μέλος του ΚΚΕ. Το 1932 φυλακίστηκε και εξορίστηκε για την κομμουνιστική του δράση. Η δικτατορία του Μεταξά τον εξόρισε στο νησάκι του Αη-Στράτη, από όπου δραπέτευσε. Εργάστηκε στην Κρήτη για την ανατροπή του καθεστώτος, συνελήφθη ξανά στην Αθήνα, φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία και εξορίστηκε στη Γαύδο.
Τον Μάιο του 1941, μαζί με συντρόφους του, δραπέτευσε από τη Γαύδο και ξεκίνησε τον αγώνα κατά της γερμανικής κατοχής. Το 1942 εξελέγη στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ και ορίστηκε υπεύθυνος του ΕΛΑΣ για την περιοχή της Μακεδονίας. Τον Οκτώβριο του 1944, ο Βαφειάδης εισήλθε στη Θεσσαλονίκη, μετά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων.[6] Τον Νοέμβριο του 1944 διαφώνησε με τον Άρη Βελουχιώτη, ο οποίος ήθελε να επιτεθεί ο ΕΛΑΣ εναντίον των Βρετανών, ενώ κατά τα Δεκεμβριανά στην Αθήνα, οι δυνάμεις του στη Θεσσαλονίκη δεν συγκρούστηκαν με τους Βρετανούς. Το 1946 διαφώνησε και με τον Νίκο Ζαχαριάδη, ο οποίος επιθυμούσε την επανέναρξη των μαχών.
Παρά ταύτα, η καθοδήγηση του ΚΚΕ του έδωσε εντολή να ανέβει στο βουνό για να οργανώσει τους καταδιωκόμενους από τη Λευκή τρομοκρατία παλιούς αντάρτες του ΕΛΑΣ και τον Οκτώβριο του 1946 εκλέχθηκε αρχηγός του Δημοκρατικού Στρατού σε σύσκεψη των καταδιωκόμενων Καπεταναίων.[7] Το 1947 ορίστηκε πρωθυπουργός της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης.
Σύμφωνα με απόψεις υπό την στρατιωτική ηγεσία του Μάρκου, ο ΔΣΕ κατάφερε και ανέπτυξε σημαντική δυναμική όπως αναφέρεται και από τις δηλώσεις δεξιών παραγόντων όπως ο Ευάγγελος Αβέρωφ πως το 1948 η πορεία του Εμφυλίου έδειχνε πιθανή επικράτηση του ΔΣΕ.[εκκρεμεί παραπομπή] Εξάλλου, ο Θρασύβουλος Τσακαλώτος θα δηλώσει αργότερα πως ο Μάρκος υπήρξε ο πιο άξιος αντίπαλός του.
Κατόπιν νέας του διαφωνίας με τον Ζαχαριάδη σε θέματα στρατηγικής, απομακρύνθηκε από κάθε αξίωμα και, ενώ ήταν εξόριστος στη Σοβιετική Ένωση, διαγράφτηκε και από το ΚΚΕ. Ο Μάρκος υποστήριζε τη συνέχιση του αντάρτικου αγώνα, ελπίζοντας σε ένα συμβιβασμό που θα έδινε τέλος στον Εμφύλιο, σε αντίθεση με τον Ζαχαριάδη που ήθελε τη μετατροπή του Δημοκρατικού Στρατού σε τακτικό, με στόχο την ίδρυση Λαϊκής Δημοκρατίας στην Ελλάδα[9]. Εν τω μεταξύ, στη Σοβιετική Ένωση, πήρε το όνομα Ιβάν Βασιλίεβιτς Κουλίεφ.
Μετά την αποσταλινοποίηση το 1956, επανήλθε στο ΚΚΕ, ενώ επιπλέον εκλέχθηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και του Πολιτικού Γραφείου του κόμματος. Εντούτοις, νέες διαφωνίες οδήγησαν στην καθαίρεση του από τις καθοδηγητικές θέσεις το 1958. Τελικά, διαγράφτηκε εκ νέου από το ΚΚΕ το 1961, εξαιτίας της διαφωνίας του με την απόφαση για διάλυση των παράνομων οργανώσεων του Κόμματος στην Ελλάδα.[12]
Το ΚΚΕ Εσωτερικού, που προέκυψε το 1968, προχώρησε στην αποκατάστασή του.
Παρέμεινε εξόριστος στην Σοβιετική Ένωση επί 23 χρόνια. Στα χρόνια αυτά εργάστηκε ως εργάτης στην πόλη Πένζα, παντρεύτηκε μια Ρωσίδα εργάτρια, τη Ζίνα, με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Βλαδίμηρο.
Επέστρεψε στην Ελλάδα στις 25 Μαρτίου του 1983. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα ξεκίνησε τη συγγραφή των Απομνημονευμάτων του. Το 1984 με πρωτοβουλία του ίδιου και του δημοσιογράφου Πέτρου Μακρή, συναντήθηκε με τον παλιό του αντίπαλο στον Εμφύλιο, τον στρατηγό Θρασύβουλο Τσακαλώτο, με τον οποίο αγκαλιάστηκαν και τόνισαν την ανάγκη για εθνική συμφιλίωση.[16] Παράλληλα, επισήμανε την ανάγκη ενοποίησης του ΚΚΕ με το ΚΚΕ Εσωτερικού και υποστήριξε την ανάγκη συστράτευσης όλων των αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων για την Αλλαγή.
Τον Μάιο του 1984 μετείχε ως τιμητικός προσκεκλημένος στο πρώτο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ (αργότερα έγινε και επίσημα μέλος του κινήματος και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής), όπου το χειροκρότημα που έλαβε από τους συνέδρους ήταν σχεδόν τόσο ενθουσιώδες όσο αυτό για τον Ανδρέα Παπανδρέου.[εκκρεμεί παραπομπή] Σε επίσημη εκδήλωση στο Πεντάγωνο του απονεμήθηκε ο βαθμός του αντιστράτηγου του Ελληνικού Στρατού,[εκκρεμεί παραπομπή] κάτι που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων από το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας και από ακροδεξιούς κύκλους. Στις εκλογικές αναμετρήσεις της περιόδου 1989-1990 εξελέγη βουλευτής Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ. Τον Αύγουστο του 1989, όταν η Κυβέρνηση Τζαννετάκη αποφάσισε την καταστροφή των φακέλων της Ασφάλειας για τα κοινωνικά φρονήματα, ο Μάρκος Βαφειάδης υποστήριξε πως με το κάψιμο των φακέλων η Δεξιά προσπαθεί να εξαφανίσει τις ενοχές της.[17]
Στην τελευταία του συνέντευξη στον Αργύρη Ντινόπουλο, μετά τη διάλυση τη Σοβιετικής Ένωσης και λίγο πριν τον θάνατό του, ερωτώμενος πως αισθάνεται μετά την πτώση του «υπαρκτού Σοσιαλισμού», ο Μάρκος Βαφειάδης απάντησε πως ο κομμουνισμός δεν είναι χίμαιρα, ενώ χαρακτήρισε «παλιάνθρωπο» τον Νίκο Ζαχαριάδη. Ο ίδιος, παρά τη συνεργασία του με το ΠΑΣΟΚ, συνέχιζε να αυτοπροσδιορίζεται ως κομμουνιστής.
- ↑ 1,0 1,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. 120273691. Ανακτήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 2015.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 «Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Markos-Vafiades. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
- ↑ Βουλή των Ελλήνων. 1f43c77b-cf37-4de1-8812-b8328d64e512. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2022.
- ↑ Charles R Shrader, The withered vine: logistics and the communist insurgency in Greece 1945-1949, σελίδες 215-217
- ↑ Συνέντευξη του Μάρκου Βαφειάδη στην εκπομπή «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα» που προβλήθηκε στις 9/10/06 (απομαγνητοφώνηση Αρχειοθετήθηκε 2009-10-31 στο Wayback Machine.)
- ↑ Οι Καπετάνιοι που πήραν μέρος στη σύσκεψη ήταν ο Μάρκος, ο Κίσσαβος, ο Κικίτσας και ο Λασσάνης
- ↑ Eudes, Dominique (1995). Οι Καπετάνιοι. Αθήνα: Εξάντας Εκδοτική ΕΠΕ. σελ. 274. ISBN 960-256-224-2.
Ο Ζαχαριάδης δεν επωφελήθηκε ούτε από τη νομιμότητα, ούτε από τον αγώνα των ανταρτών· το όνειρο της επανάστασης στις πόλεις και της κομματικής οργάνωσης του κυβερνητικού στρατού έγιναν σκόνη μέσα στα μπουντρούμια της Ασφάλειας. Δεν του μένει πια παρά να παραμορφώνει το Δημοκρατικό Στρατό και να εφαρμόσει στα ελληνικά βουνά τη στρατηγική του κόκκινου στρατού στις πεδιάδες του Ντον, για να συμπληρωθεί το δράμα και να πληρωθεί με μια καινούργια ήττα η παντοδυναμία της ορθοδοξίας.
- ↑ marxists.org
- ↑ «Συνεντεύξεις:Μάρκος Βαφειάδης (Πρώην Αρχιστράτηγος Δ. Σ.)». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2011.
- ↑ Ελευθεροτυπία, 28 Αυγούστου 1989
- Βαφειάδης, Μάρκος (1984). Βαφειάδης: Απομνημονεύματα. Α. Αθήνα: Δίφρος.
- Μακρής, Πέτρος (2001). Η ανατομία μίας τραγωδίας: Βαφειάδης-Τσακαλώτος. Αθήνα: Άγκυρα. ISBN 9789602347478.
- Έργο, Συλλογικό (1999). Οι Σχέσεις ΚΚΕ και ΚΚΣΕ στο Διάστημα 1953-1977. Αθήνα: Παρατηρητής. ISBN 9789603740599.
- Παπακόγκος, Κωστής (1999). Καπετάν Μάρκος, Ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Ελλάδα 1945-1949. Β. Αθήνα: Παπαζήση. ISBN 9789600213614.
Σχετικά πολυμέσα
