ΟΜοχάμεντ Ζαχίρ Σαχ (παστού: محمد ظاهرشاه, περσικά: محمد ظاهر شاه, 15 Οκτωβρίου1914 – 23 Ιουλίου2007) ήταν ο τελευταίος βασιλιάς τουΑφγανιστάν, ο οποίος βασίλευσε από τις 8 Νοεμβρίου 1933 μέχρι την εκθρόνισή του στις 17 Ιουλίου 1973. Καθιέρωσε φιλικές σχέσεις με πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων καιοι δύο πλευρές τουΨυχρού Πολέμου, και εκσυγχρόνισε τη χώρα από τη δεκαετία του 1950. Η μακρά του βασιλεία χαρακτηρίστηκε από ειρήνη και σταθερότητα που αργότερα χάθηκε.
Ο Ζαχίρ Σαχ γεννήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1914 στην ΚαμπούλτουΑφγανιστάν.[5] Ήταν γιος τουΜοχάμεντ Ναντίρ Σαχ, γηραιού μέλους της βασιλικής οικογένειας των Μουχαμαντζάικαι αρχηγού τουαφγανικού στρατούτου πρώην βασιλιά Αμανουλάχ Χαν. Ο Ναντίρ Σαχ ανέλαβε το θρόνο μετά την εκτέλεση τουΧαμπιμπουλάχ Καλακανί στις 10 Οκτωβρίου 1929.[6]Ο πατέρας του Μοχάμεντ Ζαχίρ, γιος του Σαρντάρ Μοχάμαντ Γιουσούφ Χαν, γεννήθηκε στοΝτεχραντούντωνΒρετανικών Ινδιώνκαιη οικογένειά του εξορίστηκε μετά τονδεύτερο αγγλο-αφγανικό πόλεμο. Ο Ναντίρ Σαχ ήταν απόγονος του Σαρντάρ Σουλτάν Μοχάμεντ Χαν Τελάι, αδελφού του Εμίρη Ντοστ Μοχαμάντ Χαν. Ο παππούς του Μοχαμάντ Γιάχια Χαν (πατέρας του Εμίρη Γιακούμπ Χαν) ήταν υπεύθυνος για τις διαπραγματεύσεις με τους Βρετανούς που είχε ως αποτέλεσμα τηΣυνθήκη της Γκανταμάκ. Μετά τη βρετανική εισβολή που ακολούθησε τη δολοφονία τουΣερ Λουί Καβανιάριτο 1879, οΓιακούμπ Χαν, ο Γιάχια Χανκαιοιγιοιτου, οι πρίγκιπες Μοχαμάντ Γιούσουφ Χανκαιο Μοχάμαντ ΑσεφΧαν, συνελήφθησαν από τους Βρετανούς και μεταφέρθηκαν στις Βρετανικές Ινδίες όπου παρέμειναν βίαια μέχρι τη στιγμή πουοι δύο πρίγκιπες προσκλήθηκαν στο Αφγανιστάν από τονΕμίρηΑμπντούρ Ραχμάν Χαν κατά το τελευταίο έτος της βασιλείας του (1901). Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Εμίρη Χαμπιμπουλάχ έλαβαν τον τίτλο Συνοδοί του Βασιλιά (Μουσαχιμπάν).
Ο Ζαχίρ Σαχ έλαβε την εκπαίδευση τουσε ειδική τάξη για πρίγκιπες στοΛύκειο Χαμπίμπιαστην Καμπούλ.[7] Συνέχισε την εκπαίδευσή τουστη Γαλλία, όπου ο πατέρας του είχε υπηρετήσει ως πρέσβης, σπουδάζοντας στοΙνστιτούτο ΠαστέρκαιστοΠανεπιστήμιο του Μονπελιέ.[8] Όταν επέστρεψε στο Αφγανιστάν βοήθησε τον πατέρα και τους θείους τουνα αποκαταστήσουν την τάξη καινα επαναβεβαιώσουν τον κυβερνητικό έλεγχο κατά τη διάρκεια μιας περιόδου ανομίας στη χώρα.[9]Στη συνέχεια εγγράφηκε στη Σχολή Πεζικού και διορίστηκε σύμβουλος. Ο Ζαχίρ Σαχ υπηρέτησε στις κυβερνητικές θέσεις του υφυπουργού πολέμου και υπουργού παιδείας.[7]Ο Ζαχίρ Σαχ μιλούσε άπταιστα παστού, περσικάκαιγαλλικά.[10]
Φωτογραφία του Ζαχίρ Σαχμε στρατιωτική στολή, καθήμενου σε πολυθρόνα (1930)
Ο Ζαχίρ Χαν ανακηρύχθηκε Βασιλιάς (Σάχης) στις 8 Νοεμβρίου 1933 σε ηλικία 19 ετών, μετά τη δολοφονία του πατέρα τουΜοχάμεντ Ναντίρ Σαχ. Μετά την άνοδό τουστο θρόνο του δόθηκε ο βασιλικός τίτλος «Αυτός που τοποθετεί την εμπιστοσύνη τουστο Θεό, οπαδός της σταθερής θρησκείας του Ισλάμ».[7]Τα πρώτα τριάντα χρόνια δεν διακυβέρνησε αποτελεσματικά, μεταφέροντας την εξουσία στους εκ πατρός θείους του, τονΜοχαμάντ Χασίμ ΧανκαιΣαχ Μαχμούντ Χαν.[11]Η περίοδος αυτή ενίσχυσε την ανάπτυξη των σχέσεων του Αφγανιστάν μετη διεθνή κοινότητα, καθώς το 1934, το Αφγανιστάν προσχώρησε στηνΚοινωνία των Εθνών, ενώ επίσης έλαβε επίσημη αναγνώριση από τις Ηνωμένες Πολιτείες.[12] Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '30 είχαν συναφθεί συμφωνίες γιατην εξωτερική βοήθεια καιτο εμπόριο με πολλές χώρες, κυρίως με τις «Δυνάμεις του Άξονα», Γερμανία, ΙταλίακαιΙαπωνία.[13]
Ο Ζαχίρ Σαχ παρείχε βοήθεια, όπλα και Αφγανούς στρατιώτες στους μουσουλμάνους επαναστάτες των Ουιγούρων και Κιργιζίων που ίδρυσαν τηνΠρώτη Ανατολική Τουρκεστανική Δημοκρατία. Η βοήθεια δεν ήταν ικανή να διασώσει την Πρώτη Δημοκρατία του Ανατολικού Τουρκεστάν, καθώς οι δυνάμεις του Αφγανιστάν, των Ουιγούρων καιτων Κιργιζίων ηττήθηκαν το 1934 από τηνκινεζική μουσουλμανική36η Μεραρχία (Εθνικός Επαναστατικός Στρατός)η οποία διοικούνταν από τον στρατηγό Μα Ζανκάνγκστημάχη του ΚασκγάρκαιστηΜάχη του Γιαρκάντ. Όλοι οι Αφγανοί εθελοντές σκοτώθηκαν από τα κινεζικά μουσουλμανικά στρατεύματα, τα οποία στη συνέχεια διέλυσαν την Πρώτη Ανατολική Τουρκεστανική Δημοκραταία και επανάκτησαν τον έλεγχο στην περιοχή.[14]
Παρά τις στενές σχέσεις με τις δυνάμεις του Άξονα, ο Ζαχίρ Σαχ αρνήθηκε να πάρει το μέρος τους κατά τη διάρκεια τουΒ΄ Παγκοσμίου Πολέμουκαιτο Αφγανιστάν παρέμεινε μία από τις λίγες χώρες στον κόσμο η οποία παρέμεινε ουδέτερη. Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ζαχίρ Σαχ αναγνώρισε την ανάγκη εκσυγχρονισμούτου Αφγανιστάν και προσέλαβε ξένους συμβούλους γιανα συμβάλουν στη διαδικασία.[15]Σε αυτήν την περιόδο ιδρύθηκε το πρώτο σύγχρονο πανεπιστήμιο του Αφγανιστάν.[15] Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, πληθώρα μεταρρυθμίσεων ακυρώθηκαν ως αποτέλεσμα τουφανατισμούκαι της πολιτικής διαμάχης.[16] Ζήτησε επίσης οικονομική βοήθεια τόσο από τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και από τηΣοβιετική Ένωση.
Το 1973, ενώ ο Ζαχίρ Σαχ βρισκόταν στην Ιταλία και υποβλήθηκε σε χειρουργική οφθαλμολογική επέμβαση και θεραπεία γιατηνοσφυαλγία, ο ξάδερφος καιο πρώην πρωθυπουργός Μοχάμεντ Νταούντ Χαν πραγματοποίησε πραξικόπημακαι εγκαθίδρυσε δημοκρατική κυβέρνηση. Ως πρώην πρωθυπουργός, ο Νταούντ Χαν είχε αναγκαστεί να παραιτηθεί μετά από εντολή του Ζαχίρ Σαχμια δεκαετία νωρίτερα.[17]Τον Αύγουστο του 1973[18], ο Ζαχίρ Σαχ παραιτήθηκε αντί να διακινδυνεύσει την τέλεση ενός εμφυλίου πολέμου,[17] ολοκληρώνοντας πάνω από 200 χρόνια βασιλικής διακυβέρνησης στο Αφγανιστάν.
Ο Ζαχίρ Σαχ έζησε εξόριστος στην Ιταλία για 29 χρόνια σεβίλαστην ευημερούσα κοινότητα Ολτζιάτατ στηΒία Κάσια, βόρεια της Ρώμης, όπου περνούσε τον χρόνο του παίζοντας γκολφκαι σκάκι, καθώς και περιποιούμενος τον κήπο του.[9][10][19]Η φιλοσοβιετική κομμουνιστική κυβέρνηση του Αφγανιστάν του απαγόρευσε να επιστρέψει στο Αφγανιστάν στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Το 1983 κατά τη διάρκεια τουσοβιετο-αφγανικού πολέμου, ο Ζαχίρ Σαχ ενεπλάκη με προσοχή σε σχέδια γιατην ανάπτυξη μιας εξόριστης κυβέρνησης. Τελικά αυτά τα σχέδια απέτυχαν επειδή δεν μπορούσε να επιτύχει συναίνεση με τις ισχυρές ισλαμικές παρατάξεις.[7] Έχει επίσης αναφερθεί ότι το Αφγανιστάν, η Σοβιετική Ένωση καιη Ινδία προσπάθησαν να πείσουν τον Ζαχίρ Σαχνα επιστρέψει ως επικεφαλής μιας ουδέτερης, ενδεχομένως προσωρινής, κυβέρνησης στην Καμπούλ.[20]
Το 1991, ο Ζαχίρ Σαχ επέζησε μιας απόπειρας δολοφονίας από έναν δολοφόνο ο οποίος κρατούσε μαχαίρι και ήταν μεταμφιεσμένος σε Πορτογάλο δημοσιογράφο.[17] Μετά την πτώση της φιλοσοβιετικής κυβέρνησης, ο Ζαχίρ Σαχ θεωρήθηκε από πολλούς ως ο ιδανικός γιανα επιστρέψει καινα αποκαταστήσει τη μοναρχία καινα ενώσει τη χώρα όπως ήταν αποδεκτό στις περισσότερες παρατάξεις. Ωστόσο, αυτές οι προσπάθειες εμποδίστηκαν κυρίως από την Υπηρεσία Πληροφοριών του Πακιστάν, η οποία ανησυχούσε γιατην στάση τουστο ζήτημα της γραμμής Ντουράντ.[21]Τον Ιούνιο του 1995, ο πρώην πρέσβης του Ζαχίρ Σαχ, Σαρντάρ Ουαλί ανακοίνωσε σε συνομιλίες στηνΙσλαμαμπάνττου Πακιστάν ότι ο Ζαχίρ Σαχ ήταν πρόθυμος να συμμετάσχει σε ειρηνευτικές συνομιλίες γιατον τερματισμό τουΑφγανικού εμφύλιου πολέμου[22] ωστόσο η συναίνεση δεν επιτεύχθηκε ποτέ.
Ο Ζαχίρ Σαχ καθήμενος στη δεξιά άκρη κατά τη διάρκεια της τελετής ορκωμοσίας τουΧαμίντ Καρζάι στις 7 Δεκεμβρίου 2004.
Τον Απρίλιο του 2002, τέσσερις μήνες μετά τηλήξη της κυριαρχίαςτωνΤαλιμπάν, ο Ζαχίρ Σαχ επέστρεψε στο Αφγανιστάν γιανα ορίσει την έναρξη της Λόγια Τζίργκα, η οποία έλαβε χώρα τον Ιούνιο του 2002.[23] Μετά το τέλος της κυριαρχίας των Ταλιμπάν, υπήρξαν προτάσεις για επιστροφή στη μοναρχία.[17]Ο ίδιος ο Ζαχίρ Σαχ άφησε να γίνει γνωστό ότι θα δεχόταν οποιαδήποτε ευθύνη του απέδιδε η Λόγια Τζίργκα.[23] Ωστόσο, ήταν υποχρεωμένος να αποκηρύξει δημόσια τη μοναρχική ηγεσία με εντολή των Ηνωμένων Πολιτειών, καθώς πολλοί από τους αντιπροσώπους της Λόγια Τζίργκα ήταν έτοιμοι να ψηφίσουν υπέρ του Ζαχίρ Σαχκαινα καταψηφίσουν τον υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑΧαμίντ Καρζάι.[23] Ενώ ήταν έτοιμος να γίνει αρχηγός του κράτους, έκανε γνωστό ότι δενθα ήταν κατ' ανάγκην μονάρχης: «Θα δεχτώ την ευθύνη του αρχηγού του κράτους αν αυτό μου ζητήσει η Λόγια Τζίργκα, αλλά δεν έχω πρόθεση να επαναφέρω τη μοναρχία. Δενμε απασχολεί ο τίτλος του βασιλιά. Οι άνθρωποι με αποκαλούν Μπαμπάκαι προτιμώ αυτόν τον τίτλο.»[17]
ΟΧαμίντ Καρζάι , ο οποίος στηρίχθηκε από τον Ζαχίρ Σαχ, έγινε πρόεδρος του Αφγανιστάν ύστερα από απόφαση της Λόγια Τζίργκα.[24]Ο Καρζάι, από τη φυλή των Παστούν Ποπαλζάι, παρείχε στους συγγενείς του Ζαχίρ Σαχ σημαντικές θέσεις στη μεταβατική κυβέρνηση.[25] Μετά την ολοκλήρωση της Λόγια Τζίργκα του δόθηκε ο τίτλος «Πατέρας του Έθνους» από τον Καρζάι[26] συμβολίζοντας τον ρόλο τουστην ιστορία του Αφγανιστάν ως συμβόλου εθνικής ενότητας. Διατήρησε αυτόν τον τίτλο τουγια όλη τη ζωή του.[27]Τον Αύγουστο του 2002 μετακόμισε πίσω στην παλιά του έπαυλη του έπειτα από 29 χρόνια.[24]
Κατά την επίσκεψή τουστη Γαλλία τον Οκτώβριο του 2002, γλίστρησε σε λουτρό, σπάζοντας τα πλευρά του, και στις 21 Ιουνίου 2003, ενώ βρισκόταν και πάλι στη Γαλλία για ιατρικό έλεγχο, έσπασε τονμηρότου.
Στις 3 Φεβρουαρίου 2004, ο Ζαχίρ ταξίδεψε από την Καμπούλ στοΝέο Δελχί της Ινδίας για ιατρική περίθαλψη αφού ταλαιπωρούνταν από εντερικά προβλήματα. Έμεινε σε νοσοκομείο για δύο εβδομάδες και παρέμεινε στο Νέο Δελχί υπό παρακολούθηση. Στις 18 Μαΐου 2004, μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο σταΗνωμένα Αραβικά Εμιράτα λόγω της αιμορραγίας της μύτης που προκλήθηκε από τον καύσωνα.
Ο Ζαχίρ Σαχ παρακολούθησε την ορκωμοσία του Χαμίντ Καρζάι ως Προέδρου του Αφγανιστάν στις 7 Δεκεμβρίου 2004. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών της ζωής του, ήταν φιλάσθενος και είχε πάντα ένα μικρόφωνο στο στήθος του, ώστε να ακούγεται η ασθενής φωνή του.[17]Τον Ιανουάριο του 2007, ο Ζαχίρ αναφέρθηκε ότι ήταν σοβαρά άρρωστος και κλινήρης.
Στις 23 Ιουλίου 2007, ο Ζαχίρ Σαχ απεβίωσε στον περίβολο της προεδρικής έπαυλης στην Καμπούλ μετά από παρατεταμένη ασθένεια. Ο θάνατός του ανακοινώθηκε στην εθνική τηλεόραση από τον Πρόεδρο Καρζάι[17][28]ο οποίος ανέφερε ότι «ήταν υπηρέτης του λαού του, φίλος του λαού του, ένας πολύ ευγενικός άνθρωπος, με καλή καρδιά. Πίστευε στην κυριαρχία του λαού καιστα ανθρώπινα δικαιώματα.»[29]Η κηδεία του πραγματοποιήθηκε στις 24 Ιουλίου. Ξεκίνησε από εγκαταστάσεις της προεδρικής έπαυλης, όπου οι πολιτικοί καιοι αξιωματούχοι απέδωσαν τα σέβη τους. Το φέρετρο του μεταφέρθηκε σε τέμενος προτού μεταφερθεί στο βασιλικό μαυσωλείο στο λόφο Μαραντζάν στην ανατολική Καμπούλ.[30]
↑ 23,023,123,2Dorronsoro, Gilles. «The Return to Political Fragmentation». Afghanistan: Revolution Unending, 1979–2002. C. Hurst & Co. σελ. 330. ISBN1-85065-683-5.
