Komunikabide

Komunikabidea informazioa edo datuak gorde eta emateko bideak edo tresnak dira. Askotan, izen hau hedabideren sinonimotzat erabiltzen da, baina hedabideak komunikabide mota bat baizik ez dira: hedabidea, beti, jende askori informazioa edo datuak helarazteko da; komunikabidea, berriz, bi pertsonen artekoa ere izan daiteke (telefonoa, esaterako).

Komunikabideak uneoro ari dira eboluzionatzen. Lehenengo komunikabideak, gizakion artean, keinuak eta seinaleak izango ziren, historiaurrean ziurrenik. Historiaurreko hainbat aurkikuntza egin dituzte, eta, horietan, adierazpen ezberdinak aurkitu dituzte. Historiaren mugarri gisa idatzi baten agerpena hartzen da kontuan. Hortik aurrera, komunikabide berriak sortzen eta garatzen joan dira aldaketa ekonomiko eta sozialen ondorioz. Idatzietatik hasi eta ikus-entzunezko bideetara, elektrizitate urteekin loturik egon dira (XX. mendearen lehenengo zatia). Informatika eta telekomunikazioen iraultzak (iraultza zientifiko-teknikoa edo hirugarren industria iraultza XX. mendeko bigarren zatia) globalizazio prozesuan eragin nabarmena izan zuen.

Xedeak eta ezaugarriak

Komunikabideen helburu nagusia, hain zuzen ere, objektibotasunez komunikatzea da, baina, ideologia motaren arabera, honako hauetan espezializatu daitezke: informatzea, heztea, transmititzea, entretenitzea, iritzia osatzea, irakastea, kontrolatzea, etab.

• Positiboak. Komunikabideen ezaugarri positiboak honako hauek dira: informazio-eduki zabalak planetako leku askotara berehala iristea ahalbidetzen dute, hala nola albisteak, aurrerapen teknologikoak, aurkikuntza zientifikoak, etab. Horrela, pertsona gehiagok dute informazio mota hori berehala eskuratzeko aukera. Komunikabideek, halaber, harreman pertsonal asko elkartuta mantentzea edo, gutxienez, erabat ez desagertzea ahalbidetzen dute, denbora errealeko komunikazioa errazten duten heinean. Beste faktore positibo bat esparru ekonomikoan gertatzen da: bitartekoen erabilera duenak, hala, produktu mota bati buruzko kontzientzia mota jakin bat sor dezake; hau da, bere eskaria sor dezake, hedabideek, askotan, iritzi-prestatzaileen funtzioa betetzen baitute. Beraz, enpresa-esparrutik begiratuta, alderdi oso positiboa da, marketina eta publizitatea posible egiten baititu.
• Negatiboak. Ezaugarri negatiboak informazioa manipulatzea eta talde jakin baten interesetarako erabiltzea dira. Kasu askotan, estereotipoak eratzeko joera izaten du, eta pertsona askok jarraitzen diote mezuak zabalkundean hartzen duen irismenari esker (hala nola pertsonak edo taldeak orokortzean). Komunikabide masiboen beste alderdi negatibo bat da askotan ez dutela gurasoen kontrolik, eta, beraz, adingabeek eduki esplizitua eskura dezakete, hala nola telebistan edo Interneten. Horren aurrean, herrialde gehienek telebistan (ordutegi jakin batean) eman daitekeen edukia murrizten duen araudia dute.

Sailkapena

Komunikabideen konplexutasuna dela eta, Harry Prossek (1972), bere teoriatik abiatuta, hiru kategoriatan bereizi ditu:

• Lehen mailako baliabideak (makinarik gabe; adibidez, giza ahotsa).
• Bigarren mailako baliabideak (mezuaren igorleak laguntza teknikoak erabiltzea; adibidez, egunkari bat)
• Hirugarren mailako baliabideak (igorleak eta kontsignatarioak makinak erabiltzen dituzte, hala nola irratia, telebista, telefonoa, posta elektronikoa, etab.)

Hainbat komunikabide

Brockhaus Konversations-Lexikon Entziklopedia, 1902.

Teknologiaren aurrerapenarekin, hainbat komunikabide garatu dira, masiboak (komunikazio soziala) zein pertsonalak (norbanakoen arteko komunikazio pribatua).

Eguneroko informazioaren gizarte-baliabideak

Komunikabide horiek hainbat teknologia biltzen dituzte, batez ere gizarte-intereseko albisteak edo pertsona askorentzat garrantzitsuak diren albisteak transmititzeko erabiltzen direnak eta pertsona askori modu inpertsonalean eta orokorrean transmititzen zaizkienak. Komunikabide horiek, batzuetan 'gizarte-informazioko bitartekoak' deituak, gaurkotasunarekin zerikusia duten berritasunak transmititzeko ez diren mezuetarako ere erabil daitezke, eta, beraz, komikigintza edo zinema erabiltzen diren antzera erabil daitezke; izan ere, sozialki garrantzitsuak diren mezuak transmititzen dituzten arren, ez dira eguneroko gaurkotasunari buruzko informazio-berrikuntzetarako erabiltzen. Gainera, komunikabideetan, gutxiengo erlijiosoei edo etnikoei eragiten dieten alborapenak daudela adierazi dute hainbat kritikok.

XIX. mendean, informazioaren 'eztandak' azkar egin zuen aurrera, posta-sistemak, egunkarien eskuragarritasuna eta 'modernizazio-eskolak' zirela eta. Informazioaren iraultza aurrerapen modernoetan oinarritzen da. Baliteke berrikuntzan eta eraginkortasunean oinarritutako tenporizazioaren aldaketak ez izatea zuzeneko korrelaziorik teknologiarekin.

Egunkariak

Sakontzeko, irakurri: «Prentsa idatzia»

Egunkariak, izan ere, idatzizko komunikabideak dira, eta, denbora-tarte finkoetan aldizka idazteari, zor diote izena. Hala, egunkariak, astekariak eta urtekariak egunero, astero eta urtero argitaratzen dira. Egunkariak, aldizkakotasun handiagatik, eguneroko gaurkotasuneko gaietarako erabili dira funtsean, eta, neurri txikiagoan, gizarte-gai garrantzitsuak aztertzeko. Aldiz, astekariek gizarte-gai garrantzitsu batzuk dituzte ardatz, sakonago aztertzen direnak, eta eguneroko gertakari asko alde batera uzten dituztenak.

Internet sortu zenetik, egunkari asko elektronikoki ere argitaratzen dira, batzuetan elektronikoki soilik. Neurri handi batean eguneroko aldizkakotasuna gorde bazen ere, edizio elektronikoak aukera ematen du maiztasun txikiagoko eguneratzeak eskaintzeko. Izan ere, kasu batzuetan, egunkari digitalek unean bertan gertatzen ari diren albiste jakin batzuei buruzko eguneratzeak eskaintzen dituzte minutu gutxitan.

Argitalpen zientifiko batzuk aldizkako argitalpenak ere badira, baina ez dute eguneroko gaurkotasunari buruzko informazioa ematen, baizik eta gai zientifiko eta sozial interesgarriei buruzko informazioa, eta oso espezializatuta dauden pertsonek egindako jatorrizko ikerketak argitaratzen dituzte.

Sare sozialak

Interneten oinarritutako komunikazio-modu anitzen barruan, sare sozial birtual batzuk gizabanako askok erabiltzen dituzte eguneroko gaurkotasunari buruz informatuta egoteko, hala nola Twitter, Instagram, Facebook..., baita mezu garrantzitsuak iragazteko eta hautatzeko ere. Komunikabide horietan, eguneroko gaurkotasunari buruzko informazioa truka daiteke, entretenimendu-baliabideetan ohikoagoak diren beste mezu mota batzuekin batera; hala ere, ez da komunikazio-prozesurik gertatzen, non gizonak informazioa aurrez aurre trukatzen duen gaia eztabaidatu eta gaiari buruzko azterketa bat egiteko. Hori Chang-ek (2015) berresten du aipatzen duenean: «ikerketa gutxik esploratu dutela nola eragin dien pertsonei sare sozialetan beste batzuekin elkarreragiteko moduak, hala nola Facebook (FB) –non mila milioi erabiltzailek 1,13 bilioi linea baino gehiago sortu dituzten; 140,3 milioi lagun konektatu diren, eta 219 mila milioi argazki igo»; datuok berresten dute sare sozialak informazio-bitarteko bat baino ez direla, baina ez komunikazio-bitarteko bat.

Facebookeko erabiltzaile asko nerabeak dira, eta, adiskideen bila eta haien errealitateari buruzko informazioaren bila, sare sozial horietan proposatzen diren estereotipoak, garapen-ereduak eta sozializatzeko moduak 'kopiatzera' iristen dira.

«

Berez, pertsona guztiak izango dira komunikabide.

»

Sare sozialek komunikabide gisa duten erronka handienetako bat sare sozialek transmititzen duten informazioaren fidagarritasuna ebaluatzea da. Edozein erabiltzailek nahi duen edukia berehala eta aurretik inolako berrikuspenik gabe argitara dezakeenez, ohikoa da eduki okerra, desitxuratua edo, zuzenean, faltsua aurkitzea. American Press Instituteren ikerketa baten arabera, inkestatuen % 36k ez du inolako konfiantzarik sare sozialen bidez zabaldutako albisteekin.

2018an, The New York Times, The Guardian eta The Observer-ek egindako ikerketa batek jakinarazi zuen Cambridge Analytica konpainia Facebookeko erabiltzaileen informazio pertsonala erabiltzen ari zela iragarki pertsonalizatuak sortzeko eta hauteskunde-prozesu askotan botoaren zentzua manipulatzen saiatzeko. Facebook-Cambridge Analytica eskandaluari esker, Facebookek 5.000 milioi dolarreko isuna jaso zuen Ameriketako Estatu Batuetako Merkataritza Batzorde Federalaren eskutik. Eskandaluak politikan eta gizartean eragin handia izan zuen arren, 2021eko National Public Radio-ren ikerketa baten arabera, Facebookek ez zuen ia neurririk hartu antzeko kanpaina bat berriro gerta ez zedin.

Pertsonen arteko komunikabideak

Posta arrunta

Sakontzeko, irakurri: «Eskutitz»

Gutunak eta paperezko formatuko truke epistolarra izan zen pertsonen arteko urruneko lehen komunikabideetako bat. Mendeetan zehar, gizabanakoen arteko urrutiko komunikazio-bide bakarra izan zen, eta, teknologia hurbilagoak, azkarragoak eta eraginkorragoak sortu zirenez, gutunen eta eskutitzen erabilera asko murriztu da. Gaur egun, neurri handi batean, publizitate-mezuak eta komunikazio ofizialistak transmititzeko erabiltzen dira.

Telegrafoa

Sakontzeko, irakurri: «Telegrafo»

Telegrafoa izan zen mezuak transmititzeko seinale elektrikoak erabili zituen lehen komunikabidea. Horretarako, Morse kodea erabiltzen du.

Telefonoa

Sakontzeko, irakurri: «Telefono»

Telefonoa, seinale elektrikoen bidez, aldi berean leku desberdinetan diren bi pertsonaren edo gehiagoren arteko elkarrizketa transmititzeko diseinatutako gailua da. Telefonoa Antonio Meuccik sortu zuen 1877an. Denbora luzez, Alexander Graham Bell hartu zen telefonoaren asmatzailetzat. Hala ere, Bell ez zen aparatu horren asmatzailea izan, patentatzen lehena baizik.

Faxa

Hasierako fax makina

Sakontzeko, irakurri: «Fax»

Faxa (faksimilaren laburdura), batzuetan telekopia deitua, inprimatutako material eskaneatuaren (testua zein irudiak) telefono bidezko transmisioa da, normalean, inprimagailu batera edo irteerako beste gailu batera konektatutako telefono-zenbaki batera. Jatorrizko dokumentua fax-makina baten bidez eskaneatzen da. Makina horrek edukiak (testua edo irudiak) irudi grafiko finko bakar gisa prozesatzen ditu, eta bit-mapa bihurtzen du. Informazioa seinale elektriko gisa transmititzen da telefono-sistemaren bidez. Interneten hedapenaz geroztik erabilera nabarmen murriztu bada ere, oraindik ere erabiltzen da, bereziki erakunde publikoetan eta lege-esparruan.

Posta elektronikoa

Sakontzeko, irakurri: «Posta elektroniko»

Posta elektronikoa (laburtua e-posta edo e-maila) bat dator truke epistolar zaharraren ezaugarrietako batzuekin, nahiz eta transmisio elektronikoaren forma dela eta, elkarren segidako komunikazioen artean igarotako denbora askoz ere laburragoa izaten den; beraz, posta elektronikoa erabiltzeko modu berriak sortu dira, ohiko truke epistolar batean erabili ezin zirenak. Izan ere, posta elektronikoak, bere berehalakotasunagatik, telefono bidezko pertsonen arteko komunikazioak izan ohi dituen ezaugarri tipiko batzuk partekatzen ditu. Lineako komunikabide gehienetan ez bezala, posta elektronikoak komunikazio-protokolo estandarra erabiltzen du, RFC 5598, eta, beraz, hainbat hornitzaileren kontuen artean mezu elektronikoak bidaltzeko aukera ematen du.

Posta elektronikoko zerrendek mezu elektronikoen banaketa errazten diete erabiltzaile-talde handiei. Posta-zerrenda batek helbide elektroniko bat erabiltzen du harpidetu diren erabiltzaile guztiei mezuak bidaltzeko. Horrela, ez da beharrezkoa hartzaileen helbideak banan-banan eskuz idaztea.

Posta elektronikoa erabiltzearen eragozpen handienetako bat da nahi ez diren mezuak iristea, zabor-posta edo 'spam' izenez ezagutzen direnak. Posta elektronikoak, beste komunikazio-teknika batzuen ondoan, izugarri merkatzen du mezuen bidalketa masiboa, hala nola posta, telefono-deiak edo panfletoen banaketa, eta horrek zabor-postaren hazkundea sustatzen du. Aldiz, posta elektronikoaren hornitzaileek nahi ez diren mezu gehienak iragazteko gai diren 'antispam' iragazkiak garatu dituzte.

Txata

Txata bi erabiltzailek edo gehiagok elkarren artean hainbat mezu trukatzen dituzten komunikabidea da.

Kode irekiko txatetarako komunikazio-protokoloak daude, hala nola IRC eta XMPP. Hala ere, gaur egun gehien erabiltzen diren plataformak kode itxikoak eta zerbitzari pribatuak dira, hala nola Facebook Messenger, Whatsapp, WeChat, Line, Telegram...

Foroa (Internet)

Sakontzeko, irakurri: «Foro (internet)»

Interneteko foroa sareko eztabaida gune bat da, non pertsona batzuek testu mezuak modu asinkronoan argitaratzen dituzten. Foroa harietan banatzen da, eta horietako bakoitzak gai desberdin bat du. Bertan, erabiltzaileek uzten dituzten mezuak ordena kronologikoan ordenatzen dira. Txatean ez bezala, foroa pentsatuta dago erabiltzaileek mezuak denbora errealean ez trukatzeko, baizik eta erabiltzaile bakoitzak mezuak irakurtzeko eta egokien zaionean erantzuteko. Normalean, erregistratu egin behar da iruzkinak egin ahal izateko, eta hari batzuetan mezuak publikoak dira; beste batzuetan, aldiz, baimendutako erabiltzaile jakin batzuek bakarrik irakur ditzakete. Interneteko foro batera sartzeko modurik ohikoena webgune bat da.

Denbora-pasarako hedabideak

Entretenimendu-hedabide asko ez daude pentsatuta eguneroko informazioa transmititzeko, baina baliagarriak izan daitezke mezu sozialak transmititzeko, gai sozialekiko sentsibilizatzeko eta iritzi publikoko egoerak sortzeko.

Komikiak

Sakontzeko, irakurri: «Komiki»

Komikia, masa-komunikabide bihurtua hemeretzigarren mendeko prentsaren bilakaerari esker, bere urrezko garaia, irakurle kopuruari dagokionez, Bigarren Mundu Gerraren ondoren bizi izan zuen. XX. mendearen bigarren erdian aisialdirako modu berriak ugaritu zirenean, bitarteko masiboa izateari uzten dio herrialde gehienetan, formatu garestiagoak sortu baitziren, hala nola album edo luxuzko aldizkariak, eta irakurle mota berriak bilatu ziren.

Zinea

Sakontzeko, irakurri: «Zine»

Zinema (zinematografo edo zinematografiaren laburdura) fotogramak azkar eta bata bestearen atzetik proiektatzeko teknika da, mugimendu-zirrara sortzeko bideoren bat (edo filma edo pelikula) erakutsiz. 'Zinema' hitzak filmak proiektatzen diren areto edo antzokiak ere izendatzen ditu. Zinema Lumière anaiek garatu zuten 1892tik aurrera.

Internet eta webguneak

Sakontzeko, irakurri: «Internet»

Internet ordenagailu-sareen interkonexio-metodoa da, TCP/IP izeneko protokolo-multzo batean inplementatua, eta sare fisiko heterogeneoak sare (logika) bakar gisa funtzionatzea bermatzen du. 1969an agertu zen lehen aldiz, ARPANETek Kaliforniako hiru unibertsitateren eta Utahko baten arteko lehen lotura ezarri zuenean. Duen adin txikia kontuan hartuta, hedapen handia izan du ingurune horren hedadurarekin alderatuta. Guztiak Internetera sartu ahal izateak masa-baliabide bihurtu du, eta, bertan, bakoitzak egunkarien edizio digitaletan hainbat gairen berri izan dezake; bere ideiak blog batean adierazi, edo ikus-entzunezko materiala igo, adibidez, YouTube gune ezagunean. Batzuek diote horrek erabiltzaileak berak bihurtzen dituela Interneteko eragile nagusi.

Komunikabideak izatearen ondorio sozialak

Komunikabideen interes pribatuak

Komunikabide sozial handiei egindako kritiketako bat da enpresa-talde boteretsuekiko mendekotasuna. Herrialde batzuetan, talde ekonomiko boteretsuak komunikabide zabalen jabe dira, hala nola Argentinako Clarín Taldea eta Telefe Taldea; Mexikoko Televisisa Taldea; Panamako Televisora Nacional (TVN), eta Espainiako Mediaset eta Atresmedia.

Komunikabideei egindako beste kritika nagusietako bat ofizialismoa da, txandakako gobernuarekiko mendekotasuna, hein handi batean komunikabideetan publizitatean gastatutako diru publiko ugariagatik.

Horrela, interes ekonomiko, politiko eta sozialak direla eta, komunikabideak komunikazio objektiboa gainditzen duten helburuak lortzeko erabiltzen dira, iritzi publikoa manipulatuz.

Interes pribatuekiko mendekotasun horri aurre egiteko, informazio-sare independenteak sortu dira, irabazi-asmorik gabeko kolektiboak eta boluntarioetan oinarrituak. Ezagunenen artean Indymedia dago. Hedabide horiek gora egin dute azken urteetan eraldaketa digital globalarekin, eta gero eta eragin handiagoa dute gobernantza publikoaren ustelkeriarekin lotutako gaiak azalaraztean, baina etengabeko mehatxuei egin behar diete aurre.

Informaziorako eskubidea eta demokrazia

Albert Einsteinek Why Socialism?-en adierazi zuenez, hauteskunde-prozesuetan modu egokian parte hartzeko gai diren herritarren demokraziak komunikabide askeak, egiazkoak eta horietan parte hartzen dutenen interes pribatu zein estatalekiko independentzia-maila zabalekoak izatea eskatzen du. Hala, konstituzio batzuek egiazko informaziorako eskubidea jasotzen dute, eta Latinoamerikako herrialdeetako zenbait konstituziok Estatuak esku hartzeko neurri zabalak jasotzen dituzte eskubide hori ziurtatzeko. Aitzitik, estatuaren esku-hartze horien artean, ohikoak dira Mozal Lege kasuak zenbait herrialdetan, hala nola Espainian Herritarren Segurtasunerako Legearekin (2015).

Munduko ia herrialde demokratiko guztiek, era batera edo bestera, adierazpen-askatasuna eta informazio-askatasuna jasotzen dituzte; izan ere, askatasun horiek iritzi publikoak hainbat arazori buruzko ideia osoa egiteko eta bere erreferentziak behar bezala adierazteko duen gaitasuna bermatzen edo indartzen dutela ulertzen da. Hala eta guztiz ere, herrialde askotan ez dira neurri espezifiko gehiegi aurreikusten komunikabideen aniztasuna gauzatzeko eta herritar guztiek informazio egiazkoa, garrantzitsua eta ez partziala eskuratzeko.

Iritzi publikoa

Sakontzeko, irakurri: «Herri iritzi»

Beste ondorio garrantzitsu bat iritzi publikoetan homogeneotasun handiagoa egotea da. Izan ere, gai partikularretan edo gertakari zehatzei buruzkoetan, iritzia oso partekatua ager daiteke, neurri handi batean inspiratua, estimulatua edo komunikabide masiboetatik zuzenean ateratakoa. Komunikabide masiborik gabeko eta hedapen azkarreko gizarte zaharretan, eskualde-aldaketa garrantzitsuagoak ikus zitezkeen, eta zalantzazkoa zen oraintsuko gertakari partikular askori buruzko iritzi landuak izatea.

Bibliografía

• Acker, Ally. (1991-04-15). Reel Women: Pioneers of the Cinema, 1896 to the Present. London: B.T. Batsford.

Ikus, gainera

• Hedabide
• Kazetaritza
• Ikerketa kazetaritza

Kanpo estekak

• Datuak: Q340169
• Multimedia: Media / Q340169