(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Luma: berrikuspenen arteko aldeak - Wikipedia, entziklopedia askea. Edukira joan

Luma: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
3. lerroa: 3. lerroa:
'''Luma'''k [[hegazti]]en azaleko egitura [[keratina|keratinotsuak]] dira. Bere egitura beste [[ornodun]]ek dituzten [[apendize]] [[integumentario]]ak baino korapilotsuagoa da ([[ezkata]]k, [[ile]]a, [[adar (argipena)|adarrak]]...). Hegaztiek duten hegan egiteko gaitasunan garrantzitsuak dira, hegoaren gainazala osatzen baitute. Hegazti batek dituen luma guztien multzoa '''lumajea''' da eta [[Geruza (argipena)|geruza]] dentso, isolagarri eta babesgarria osatzen dute.
'''Luma'''k [[hegazti]]en azaleko egitura [[keratina|keratinotsuak]] dira. Bere egitura beste [[ornodun]]ek dituzten [[apendize]] [[integumentario]]ak baino korapilotsuagoa da ([[ezkata]]k, [[ile]]a, [[adar (argipena)|adarrak]]...). Hegaztiek duten hegan egiteko gaitasunan garrantzitsuak dira, hegoaren gainazala osatzen baitute. Hegazti batek dituen luma guztien multzoa '''lumajea''' da eta [[Geruza (argipena)|geruza]] dentso, isolagarri eta babesgarria osatzen dute.


Lumek [[nerbio-akaberak]] dituzte eta [[mina]] sortzen dute hauek moztean. Lumek, euren kolore eta ikusgarritasunarekin lotutako beste funtzio batzuk ere badituzte,adibidez, [[Kamuflaje|kamuflajea]], espezie bereko kideen arteko ezagutza eta euren arteko [[Komunikazio|komunikazioa]], sexuen desberdintzea eta segizioan zehar erakarpen [[Sexualitate|sexualeko]] elementu bezala.
Lumek [[nerbio-akaberak]] dituzte eta [[mina]] sortzen dute hauek moztean. Lumek, euren kolore eta ikusgarritasunarekin lotutako beste funtzio batzuk ere badituzte,adibidez, [[kamuflaje]]a, espezie bereko kideen arteko ezagutza eta euren arteko [[komunikazio]]a, sexuen desberdintzea eta segizioan zehar erakarpen [[Sexualitate|sexualeko]] elementu bezala.


== Lumen egitura ==
== Lumen egitura ==
16. lerroa: 16. lerroa:
Goialdean zilborra du, hau da, lumaren gorputz [[laminarra]] hazten hasteko atera zen lekua.
Goialdean zilborra du, hau da, lumaren gorputz [[laminarra]] hazten hasteko atera zen lekua.


Raquisa, bere garapenean zehar bertan geratu ziren substantzia hilez beteta egongo da, [[Proteina|proteinak]] eta [[pigmentuak]] kasu.
Raquisa, bere garapenean zehar bertan geratu ziren substantzia hilez beteta egongo da, [[proteina]]k eta [[pigmentuak]] kasu.


Rakisaren alboetan, bi zatitan banatutako lamina gisa hazten da [[vexiloa]]. Hau, lumaren [[Gorputz (argipena)|gorputza]] dela esan dezakegu.<ref>{{Erreferentzia|izena=Gimena Gómez Est|abizena=Veterinaria|izenburua=Plumas de las aves, características, estructura y tipos|hizkuntza=es|data=2018-03-26|url=https://aves.paradais-sphynx.com/temas/plumas-de-las-aves.htm|aldizkaria=Aves Paradais Sphynx|sartze-data=2021-05-05}}</ref>
Rakisaren alboetan, bi zatitan banatutako lamina gisa hazten da [[vexiloa]]. Hau, lumaren [[Gorputz (argipena)|gorputza]] dela esan dezakegu.<ref>{{Erreferentzia|izena=Gimena Gómez Est|abizena=Veterinaria|izenburua=Plumas de las aves, características, estructura y tipos|hizkuntza=es|data=2018-03-26|url=https://aves.paradais-sphynx.com/temas/plumas-de-las-aves.htm|aldizkaria=Aves Paradais Sphynx|sartze-data=2021-05-05}}</ref>
24. lerroa: 24. lerroa:


=== Hegan egitea ===
=== Hegan egitea ===
Hegaztien [[hegaletan]] hegan egiteko lumak oso [[Gogortasun|gogorrak]] eta [[Zurrun|zurrunak]] dira.
Hegaztien [[hegaletan]] hegan egiteko lumak oso [[Gogortasun|gogorrak]] eta [[zurrun]]ak dira.


=== Bero mantentzea ===
=== Bero mantentzea ===
Luma-erdiak bezalako luma [[sedosoak]] egokiak dira aire-poltsak hegaztiaren gorputzetik gertu atxikitzeko eta [[bero]] mantentzeko. Emakumeek mantentzen duten gorputz-beroaren [[Kantitate|kantitatea]] beren lumak konponduz doitu daiteke, aire gehiago edo gutxiago harrapatzeko. Hegazti bat bere lumak hotzean biratzen ikusten baduzu, aire gehigarria gehitzen ari dela da, gorputzaren beroa harrapatu eta bero mantentzeko.
Luma-erdiak bezalako luma [[sedosoak]] egokiak dira aire-poltsak hegaztiaren gorputzetik gertu atxikitzeko eta [[bero]] mantentzeko. Emakumeek mantentzen duten gorputz-beroaren [[kantitate]]a beren lumak konponduz doitu daiteke, aire gehiago edo gutxiago harrapatzeko. Hegazti bat bere lumak hotzean biratzen ikusten baduzu, aire gehigarria gehitzen ari dela da, gorputzaren beroa harrapatu eta bero mantentzeko.


=== Gorputzeko tenperatura kontrolatu ===
=== Gorputzeko tenperatura kontrolatu ===
33. lerroa: 33. lerroa:


=== Babestu ===
=== Babestu ===
Lumen inguru sendoak hegaztiak [[Haize|haizetik]] babesten ditu. Material gogorra da eta [[beta-keratina]], [[Ur|urarekiko]] eta higadurarekiko [[Erresistentzia (argipena)|erresistentea]] da. [[Kolore]] ilunagoko lumek, gainera, eguzkitik babesten dute. Horrez gain, euritan lehor mantenduz, lumak ura uxatzeko lanean ari dira. Bizar formako luma elkarlotuek urak sartu ezin duen ezkutu bat sortzen du.
Lumen inguru sendoak hegaztiak [[haize]]tik babesten ditu. Material gogorra da eta [[beta-keratina]], [[ur]]arekiko eta higadurarekiko [[Erresistentzia (argipena)|erresistentea]] da. [[Kolore]] ilunagoko lumek, gainera, eguzkitik babesten dute. Horrez gain, euritan lehor mantenduz, lumak ura uxatzeko lanean ari dira. Bizar formako luma elkarlotuek urak sartu ezin duen ezkutu bat sortzen du.


=== Igeri egin ===
=== Igeri egin ===
40. lerroa: 40. lerroa:


=== Sentitu ===
=== Sentitu ===
Lumek ez dute nerbiorik, baina hegaztiaren gorputzari itsasten zaion zatia inguratzen duten nerbioak [[Estimulu|estimulatzen]] dituzte. Hegaztiek beren lumak eta jarrera egokitu ditzakete, [[Nerbio|nerbioen]] estimulazioaren arabera.
Lumek ez dute nerbiorik, baina hegaztiaren gorputzari itsasten zaion zatia inguratzen duten nerbioak [[Estimulu|estimulatzen]] dituzte. Hegaztiek beren lumak eta jarrera egokitu ditzakete, [[nerbio]]en estimulazioaren arabera.


<ref>{{Erreferentzia|abizena=kazilek|izenburua=23 Funciones de las Plumas|hizkuntza=en|data=2017-05-31|url=https://askabiologist.asu.edu/23-funciones-de-las-plumas|aldizkaria=askabiologist.asu.edu|sartze-data=2021-05-05}}</ref>
<ref>{{Erreferentzia|abizena=kazilek|izenburua=23 Funciones de las Plumas|hizkuntza=en|data=2017-05-31|url=https://askabiologist.asu.edu/23-funciones-de-las-plumas|aldizkaria=askabiologist.asu.edu|sartze-data=2021-05-05}}</ref>
49. lerroa: 49. lerroa:


* '''Luma [[tipikoak]]''' edo '''[[ingeradakoak]]''': raquis garatu lau, luze eta ordenatuak dituzten lumak dira.
* '''Luma [[tipikoak]]''' edo '''[[ingeradakoak]]''': raquis garatu lau, luze eta ordenatuak dituzten lumak dira.
** Bi mota daude: '''hegaldi-lumak''' eta '''inguru-luma''' [[Generiko (argipena)|generikoak]]. Azken horiek, [[Buru|burua]], [[Lepo (argipena)|lepoa]], [[enborra]] eta [[gorputz-adarrak]] estaltzen dituzte, hegaztiaren lumajearen [[Morfologia (argipena)|morfologia]] orokorra osatuz. Hegaldi-lumek, '''[[Hegoa|hegoak]]''' eta '''[[Isats|isatsa]]''' estaltzen dituzte eta honela banatzen dira.
** Bi mota daude: '''hegaldi-lumak''' eta '''inguru-luma''' [[Generiko (argipena)|generikoak]]. Azken horiek, [[buru]]a, [[Lepo (argipena)|lepoa]], [[enborra]] eta [[gorputz-adarrak]] estaltzen dituzte, hegaztiaren lumajearen [[Morfologia (argipena)|morfologia]] orokorra osatuz. Hegaldi-lumek, '''[[hegoa]]k''' eta '''[[isats]]a''' estaltzen dituzte eta honela banatzen dira.


* '''Arraunlariak edo remigeak''': hegaleko lumak dira eta beren estandartea [[asimetrikoa]] da. Hegoaren kanpoalderago sartzen direnak '''[[primarioak]]''' deitzen dira, jarraian '''[[sekundarioak]]''', erradioaren gainean txertatzen dira, hegalaren oinarritik hurbilenak, [[Humero|humeroaren]] parean txertatuak, [[tertziarioak]] diren bitartean. [[Lula-lumak]] hatz lodiaren gainean txertatzen dira.
* '''Arraunlariak edo remigeak''': hegaleko lumak dira eta beren estandartea [[asimetrikoa]] da. Hegoaren kanpoalderago sartzen direnak '''[[primarioak]]''' deitzen dira, jarraian '''[[sekundarioak]]''', erradioaren gainean txertatzen dira, hegalaren oinarritik hurbilenak, [[humero]]aren parean txertatuak, [[tertziarioak]] diren bitartean. [[Lula-lumak]] hatz lodiaren gainean txertatzen dira.


* '''Timonerak''': [[buztana]] osatzen duten lumak dira eta beren estandartea simetrikoa da, azken emari ornoen parean txertatzen dira.
* '''Timonerak''': [[buztana]] osatzen duten lumak dira eta beren estandartea simetrikoa da, azken emari ornoen parean txertatzen dira.
63. lerroa: 63. lerroa:
* '''Hautsez betetako lumak:''' zenbait hegaztik duten luma-mota berezi bat da, eta haien eginkizuna da [[hauts]] mehe bat sortu eta pilatzea, eta, horren bidez, hegaztia azidotu egiten da.
* '''Hautsez betetako lumak:''' zenbait hegaztik duten luma-mota berezi bat da, eta haien eginkizuna da [[hauts]] mehe bat sortu eta pilatzea, eta, horren bidez, hegaztia azidotu egiten da.


* '''Zurdak''': raquis zurrunen lumak dira, eta oinarrian dauden bizar gutxi batzuk. Bere funtzioa, nagusiki, [[Zentzumen|zentzumenezkoa]] da.
* '''Zurdak''': raquis zurrunen lumak dira, eta oinarrian dauden bizar gutxi batzuk. Bere funtzioa, nagusiki, [[zentzumen]]ezkoa da.


* '''Semizerdak:''' zurden eta inguruko lumen arteko tarteko lumak. [[Bizar]] gutxi dute.
* '''Semizerdak:''' zurden eta inguruko lumen arteko tarteko lumak. [[Bizar]] gutxi dute.

10:21, 23 ekaina 2021ko berrikusketa

Luma bat
Artikulu hau hegaztien gorputza estaltzen duten hodiei buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Luma (argipena)».

Lumak hegaztien azaleko egitura keratinotsuak dira. Bere egitura beste ornodunek dituzten apendize integumentarioak baino korapilotsuagoa da (ezkatak, ilea, adarrak...). Hegaztiek duten hegan egiteko gaitasunan garrantzitsuak dira, hegoaren gainazala osatzen baitute. Hegazti batek dituen luma guztien multzoa lumajea da eta geruza dentso, isolagarri eta babesgarria osatzen dute.

Lumek nerbio-akaberak dituzte eta mina sortzen dute hauek moztean. Lumek, euren kolore eta ikusgarritasunarekin lotutako beste funtzio batzuk ere badituzte,adibidez, kamuflajea, espezie bereko kideen arteko ezagutza eta euren arteko komunikazioa, sexuen desberdintzea eta segizioan zehar erakarpen sexualeko elementu bezala.

Lumen egitura

Lumaren egitura hainbat elementutan banatzen den xafla batean oinarritzen dela esan genezake.

Ohiko luma bat, "raquis" deitzen den erdiko lurmutur batez osatuta dago, hau da, lumaren ardatza. Raquisa pisuzko egitura arina da, baina zurruntasun handia ematen dio lumari. Bere behealdea, azalean txertatzen dena, zabala da eta kalamu edo kanoi deitzen da.

Luma, azazkalak eta ilea bezala, egitura hila da, eta hazten amaitzen denean, ez du elikatzeko beste odol-hodirik.

Kalamua, hutsa da eta beheragoko zulo bat du. Honen bidez, hazten ari den bitartean elikatu egiten da.

Goialdean zilborra du, hau da, lumaren gorputz laminarra hazten hasteko atera zen lekua.

Raquisa, bere garapenean zehar bertan geratu ziren substantzia hilez beteta egongo da, proteinak eta pigmentuak kasu.

Rakisaren alboetan, bi zatitan banatutako lamina gisa hazten da vexiloa. Hau, lumaren gorputza dela esan dezakegu.[1]

Funtzioak

Hegan egitea

Hegaztien hegaletan hegan egiteko lumak oso gogorrak eta zurrunak dira.

Bero mantentzea

Luma-erdiak bezalako luma sedosoak egokiak dira aire-poltsak hegaztiaren gorputzetik gertu atxikitzeko eta bero mantentzeko. Emakumeek mantentzen duten gorputz-beroaren kantitatea beren lumak konponduz doitu daiteke, aire gehiago edo gutxiago harrapatzeko. Hegazti bat bere lumak hotzean biratzen ikusten baduzu, aire gehigarria gehitzen ari dela da, gorputzaren beroa harrapatu eta bero mantentzeko.

Gorputzeko tenperatura kontrolatu

Tenperatura egonkorra mantentzeko, hegaztiek buru eta oinak hotzean jar ditzakete, edo lumetan sartu, bero mantentzeko.

Babestu

Lumen inguru sendoak hegaztiak haizetik babesten ditu. Material gogorra da eta beta-keratina, urarekiko eta higadurarekiko erresistentea da. Kolore ilunagoko lumek, gainera, eguzkitik babesten dute. Horrez gain, euritan lehor mantenduz, lumak ura uxatzeko lanean ari dira. Bizar formako luma elkarlotuek urak sartu ezin duen ezkutu bat sortzen du.

Igeri egin

Hegazti batzuk, euren kanpoko lumak uretan igeri egiteko erabiltzen dituzte. Pinguinoek beren lumak hegal gogor eta lau gisa erabiltzen dituzte, igerilari handiak bihurtuz.

Sentitu

Lumek ez dute nerbiorik, baina hegaztiaren gorputzari itsasten zaion zatia inguratzen duten nerbioak estimulatzen dituzte. Hegaztiek beren lumak eta jarrera egokitu ditzakete, nerbioen estimulazioaren arabera.

[2]

Luma motak

Lumak hainbat mota desberdinetan sailkatuta daude eta luma mota desberdinak aurki ditzakegu:

  • Arraunlariak edo remigeak: hegaleko lumak dira eta beren estandartea asimetrikoa da. Hegoaren kanpoalderago sartzen direnak primarioak deitzen dira, jarraian sekundarioak, erradioaren gainean txertatzen dira, hegalaren oinarritik hurbilenak, humeroaren parean txertatuak, tertziarioak diren bitartean. Lula-lumak hatz lodiaren gainean txertatzen dira.
  • Timonerak: buztana osatzen duten lumak dira eta beren estandartea simetrikoa da, azken emari ornoen parean txertatzen dira.
  • Estalkiak: hegaletan eta isatsetan daude, arraunlariak eta lemazainak estaltzen.
  • Lumatxa: ez du raquisik edo oso motza da, bizarrak libre, desordenatuta eta leunak ditu. Berorik ez galtzea du helburu.
  • Semilumak: ingurukoen eta lumatxaren arteko tarteko lumak dira, bizarrik luzeena baino raquis luzeagoa dute, baina hauek lumatxa bezala libre eta desordenatuta daude.
  • Hautsez betetako lumak: zenbait hegaztik duten luma-mota berezi bat da, eta haien eginkizuna da hauts mehe bat sortu eta pilatzea, eta, horren bidez, hegaztia azidotu egiten da.
  • Zurdak: raquis zurrunen lumak dira, eta oinarrian dauden bizar gutxi batzuk. Bere funtzioa, nagusiki, zentzumenezkoa da.
  • Semizerdak: zurden eta inguruko lumen arteko tarteko lumak. Bizar gutxi dute.
  • Filolumak: luma leunak bizarrekin soilik azken muturrean. Funtzio sentsorialak eta apaingarriak dituzte.
  • Entzule-estalgailuak: kanpoko belarriaren gainean kokaturiko bizar zorrotz ugari dituen erdiestalkiaren antzeko luma zurruna.

[3]

Erreferentziak

  1. ↑ (Gaztelaniaz) Veterinaria, Gimena Gómez Est. (2018-03-26). «Plumas de las aves, características, estructura y tipos» Aves Paradais Sphynx (Noiz kontsultatua: 2021-05-05).
  2. ↑ (Ingelesez) kazilek. (2017-05-31). «23 Funciones de las Plumas» askabiologist.asu.edu (Noiz kontsultatua: 2021-05-05).
  3. ↑ (Gaztelaniaz) López-Albors, O.; Gil, F.; Vázquez, J. Mª; Latorre, R.; Ramíre-Zarzosa, G.; Orenes, M.; Moreno, F.. (1999). «REVISIÓN: NOMENCLATURA E ICONOGRAFÍA DE LAS PARTES DE LA PLUMA Y SUS DIFERENTES TIPOS» Anales de Veterinaria de Murcia 15: 3–16. ISSN 1989-1784. (Noiz kontsultatua: 2021-05-05).

Ikus, gainera

Kanpo estekak

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Luma&oldid=8576363"(e)tik eskuratuta