Gaspard Monge

Gaspard Monge
	; Irudi gehiago
Frantziako parea
Sénat conservateur (en) lehendakari
104. Frantziako Zientzien Akademiako lehendakari
Senatu kontserbadoreko kidea
Institut d'Égypte (en)
; École polytechniqueko zuzendari
; Bostehunen Kontseiluaren kidea
; École polytechniqueko zuzendari
French Navy minister (en)
Bizitza
Jaiotza	Beaune, 1746ko maiatzaren 9a
Herrialdea	Frantzia
Heriotza	Paris, 1818ko uztailaren 28a (72 urte)
Hobiratze lekua	Parisko Panteoia; Gaspard Monge's mausoleum (en)
Familia
Ezkontidea(k)	Marie-Catherine Monge (en) (1777ko ekainaren 12a -
Haurrideak	ikusi Louis Monge (en) ;
Hezkuntza
Heziketa	École polytechnique
Doktorego ikaslea(k)	Jean Victor Poncelet; Joseph Diez Gergonne (mul)
Hizkuntzak	gaztelania; frantsesa
Jarduerak
Jarduerak	matematikaria, politikaria, fisikaria, unibertsitateko irakaslea, ingeniaria, kimikaria, Chargé de missiona, Chargé de missiona eta irakaslea
Lantokia(k)	Paris
Enplegatzailea(k)	Parisko Unibertsitatea ; École polytechnique 1816ko apirilaren 13a); École royale du génie de Mézières (en) (1765 - 1783); Institut d'Égypte (en) (1798ko abuztuaren 23a -
Lan nabarmenak	ikusi Geometrie descriptive (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Ohorezko Legioko ofizial handia (1803ko urriaren 2a) ; Knight Grand Cross of the Order of the Reunion (1813ko apirilaren 13a) ; Order of the Iron Crown (1805) ; 72 names on the Eiffel Tower ;
Kidetza	Société Philomathique de Paris (en) ; Frantziako Zientzien Akademia; Prusiako Zientzien Akademia; Framazoneria; Society of 1789 (en) ; Accademia delle Scienze di Torino
Zerbitzu militarra
Parte hartutako gatazkak	Frantziako Iraultza; Campaigns of 1796 in the French Revolutionary Wars (en) ; Egiptoko espedizioa

Gaspard Monge, Peluseko kondea (1746ko maiatzaren 9a ^[1] - 1818ko uztailaren 28a), frantziar matematikaria izan zen, geometria deskribatzailearen asmatzailea.

Biografia

Beaunen jaio zen Jacques Mongeren, gero Beauneko mertzerien kofradiako Abokatuen Elkargoko presidente izan zen saltzaile ibiltariaren, eta Jeanne Rousseauxen semea. Beauneko eta Lyongo eskoletan eta Mézières eskola militarrean ikasi zuen. 16 urte zituela, fisika irakasle izendatu zuten Lyonen, eta 1765era arte izan zuen kargua. Hiru urte beranduago matematika irakasle izan zen eta 1771n Mézières-en fisikako irakaslea. 1780an Zientzien Errege Akademian sartu zen eta zortzi urte geroago bere Traité de statique argitaratu zuen.

Zegoeneko bere herrialdeko zientzialari garrantzitsuenetakoa izanik, Frantziako Iraultzak, 1789an hasieratik irmoki lagundu zuena, guztiz aldatu zuen bere bizitzaren ibilbidea. Lehendabizi Elkarte Patriotikoko kide izan zen, geroago jakobinoekin bat egin zuen, non Robespierre eta Saint-Just ezagutu zituen beste iraultzaile ospetsu batzuen artean. Lehendakariorde hautatu zuten Termidorren 9aren bezperan (1794ko uztailaren 27an).

1792an beste bostekin batera (Danton zen horien artean) Kontseiluko Behin-behineko Exekutiboko kide izendatu zuten. Konbentzioak Armadako Ministro izendatu zuen (1792ko abuztutik 1793ko apirilera), armategiak berrantolatzeko eta kanoi fabrikak sendotzeko eskatu zioten. 1794an École Polytechnique fundatzen lagundu zuen, non geometria deskribatzailea irakatsi zuen hamar urte baino gehiagoz. Frantziako institutuan sartu zen (1795). Italiako kanpainan artelanak bilatzen ari zela, Napoleon ezagutu zuen, eta Claude Louis Berthollet-ekin batera Campo Formioko Itunaren berrespena Direktoriora eramateko enkargatu zion.

1798ko otsailaren 6an, Paristik Erromara joan zen, Frantziako Errepublikaren izenean Pio VI.a aita santuarekin biltzeko aginduarekin, bere denborazko aginteari uko egiteko aginduz, bere aginpide espirituala soilik gordez. Proposamena bideraezina zela jakinik, pontifizeari bi egunetan Erromatik alde egiteko agindu zion: Pio VI.ak hiria utzi zuen 1798ko otsailaren 19tik 20rako gauean. André Masséna jeneralaren gehiegikerien eta haren kargugabetzearen ondoren (1798ko martxoaren 2an), Mongek "Erromatar Errepublika" berriaren karguak izendatu zituen finantzak izan ezik.

Egiptorako espedizioan parte hartzera gonbidatu zuten, baina zegoeneko zaharregia zela esan zuen konpromiso horretan parte hartzeko. Hala ere, Napoleonek konbentzitzea lortu zuen eta iritziz aldatu zuen. Egiptoko jeneral gaztearen konfidenteetako bat bihurtu zen, 1798ko abuztuan sortutako Egiptoko Institutuko lehen presidente izendatuta. Horrez gain, ispilatzeei buruzko lan bat prestatu zuen Ekialdeko egonaldian.

Napoleonekin Frantziara itzuli zen 1799ko abuztuaren 23an, Geometrie descriptive lan ospetsua argitaratu zuen urtean. Senatuko kide, Eskola Politeknikoko zuzendari (1802) eta Pelusioko konde egin zuten. Napoleonen erorketak Institututik eta Eskola Politeknikotik kanpo uztea eragin zuen.

Marie-Catherine Huart (1747-1846) ezkondu zen 1777an, eta harekin hiru alaba izan zituen. Parisen hil zen 1818ko uztailaren 28an kausa naturalengatik eta Père-Lachaise hilerrian lurperatu zuten . 1989an, bere errautsak Parisko Panteoira eraman zituzten.

Geometria deskribatzailea

Monge geometria deskriptiboaren asmatzailetzat hartzen da ^[2] ^[3] objektuen gainazal tridimentsionalak bi dimentsioko gainazal batean irudikatzea ahalbidetzen duen sistema bat. Horretarako balio duten hainbat irudikapen-sistema daude, hala nola, perspektiba konikoa, plano mugatuen sistema, etab. baina beharbada garrantzitsuena sistema diedrikoa da, Monge sistema izenez ere ezaguna, Mongek 1799an bere lehen argitalpenean garatu zuena.

Lana

Traité élémentaire de statique. Paris 8. A., 1810
Géométrie descriptive. Paris 7. A., 1799
Application de l'analyse à la géométrie. Paris 5. A., 1850
Application de l'algèbre à la géométrie. 1805

Esker onak

Reunion Ordenaren Gurutze Handia .
Ohorezko Legioko Ofizial Handia . ^[4]
Burdinazko Koroaren Ordenako zalduna .
Bere jaioterriak, Beaune-k, estatua bat eskaini zion 1849an.
Eiffel dorrean izena inskribatuta duten 72 zientzialarietako bat da .
Monge ilargi-kraterrari bere izena eman zioten 1935ean .
1992ko azaroaren 4az geroztik, Frantziako Armadak MRIS FS Monge ontzia ustiatzen du, bere omenez izendatua.
Paul G. Combak 2000. urtean aurkitutako Monge asteroideari (28766) ere haren izena du. ^[5]

Armarria

Irudia	Deskribapena
	Peluseko Kondearen eta Inperioaren armak Urrearen gainean, palmondo berde bat kolore bereko zelai batean; Ezkutuaren goiko ezkerreko laurdenean Konde-Senatarien ikurra duela.

Erreferentziak

↑ Archives Départementales de la Côte d'or registre paroissial de Beaune 1745-1746, FRAD021_057_MI05R027, vue n° 174
↑ Villeta Moillenaux 1995.
↑ Bores Gamundi 1998.
↑ Base Léonore|C/0/66.
↑ Web de jpl. (28766) Monge. .

Bibliografia

Villeta Moillenaux, Jesús (1995). Dibujo de Ingeniería Y Geometría Descriptiva. Santo Domindo, República Dominicana: Instituto Tecnológico de Santo Domingo.
Bores Gamundi, Fernando (1998). Actas del Segundo Congreso Nacional de Historia de la Construcción. Madrid. ISBN 84-89977-44-5.
Trabajos sobre Gaspard Monge, de René Taton, Élie Cartan, Pierre Sergescu, Gaston Bachelard, George Sarton, en compilación detallada en Centro Alexandre Koyré

Kanpo estekak

Sistema diedrikoa aztertzeko laborategi birtuala José Antonio Cuadradoren eskutik (12/5/15)
Gaspard Monge Webgunea Gaspard Mongeren omenez.
Napoleonen Gaspard Mongeren aurkako epaiketa
O'Connor, Joan J ; Robertson, Edmund F, « Gaspard Monge » (ingelesez) , MacTutor History of Mathematics artxiboa, Saint Andrews Unibertsitatea , http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Monge.html .
Gaspard Mongeren bustoaren irudia, François Ruderen Louvren
Darstellende Geometrie, Volltext der deutschen Ausgabe von 1900
biografia frantsesez
Gaspard Mongeren biografia. Eiffel Dorrearen webgunea

Datuak: Q206832
Multimedia: Gaspard Monge / Q206832

[1] Archives Départementales de la Côte d'or registre paroissial de Beaune 1745-1746, FRAD021_057_MI05R027, vue n° 174

[FOOTNOTEVilleta_Moillenaux1995-2] Villeta Moillenaux 1995.

[FOOTNOTEBores_Gamundi1998-3] Bores Gamundi 1998.

[4] Base Léonore|C/0/66.

[jpl-5] Web de jpl. (28766) Monge. .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]