Jin dinastia (1115-1234)

Jin dinastia (1115-1234)
Geografia
Hiriburua	Huining Prefecture (en) , Zhongdu (en) eta Kaifeng Fu (en) ; 45°30′4″N 126°58′26″E
Kontinentea	Asia
Administrazioa
Demografia
Talde etnikoak	ikusi Khitan;
Historia
	Sorrera data: 1115 (egutegi gregorianoa)
Bestelako informazioa

Artikulu hau 1115 eta 1234 arteko dinastiari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Jin dinastia».

Jin dinastia (txinera tradizionalez: 金かね朝あさ; pinyinez: Jīn cháo, jurchenez: Anchun Gurun), ofizialki Jin Handia deitua, Waynan klaneko jurchen mongolek Txina konkistatu ostean sortu zuten dinastia da.

1115ean sortu zen Mantxuria iparraldean, noiz Waynan klanaren buru zen Wuyuanen gidaritzapean, Txinako enperadore izendatu zuen bere burua, Taizu izenarekin. Wanyan hil zenean (1123), bere seme eta oinordekoa zen Wenliek, Taizong izen inperiala hartu zuenak, 1125ean arrakastaz suntsitu zuen Mantxuria eta Txinako iparraldeko muga hainbat mendez gobernatu zituen Liao dinastia. 1127ko urtarrilaren 9an, Wenlieren Jin indarrek, iparraldeko Song dinastiako hiriburua zen Kaifeng arpilatu zuten, Qinzong enperadore berria harrapatuz. Kaifeng erori zenean, songtarrek, hegoaldeko Song dinastia oinordekoaren gidaritzapean, hamarkada bat baino gehiagoz jarraitu zuten borrokan Jin boterearen aurka, azkenean 1141ean bake hitzarmen bat sinatuz, eta 1142an Txinako iparralde osoa Jinen esku utziz.

Txinako iparraldea menderatu ondoren, Jin dinastia pixkanaka Txinako kulturara egokitzen joan zen, hiriburua Mantxuria iparraldeko Huining Futik (egungo Harbindik hegoaldera) Zhongdura (egungo Pekin) aldatuz. XIII. mendearen hasieran mongoliarren presioa iparraldetik sentitzen hasi zen. 1214an Jin dinastiak bere hiriburua Kaifengera mugitu zuen mongoliarrengandik ihes egiteko, baina Ogedei Khanana buru zuen mongol inperioaren eta hegoaldeko Song dinastiako bere aliatuen indarrpean, 1234an dinastia erori zen.

1616an, Nurhaciren gidaritzapean zeuden mantxuek ondorengo Jin dinastia eratu zuten, dinastia honetatik izena hartuz. 1636an ondorengo Jina Qing dinastia deitu zuten, eta Txinaren konkista jarraitu zuen, Txina inperialaren azken dinastia bihurtuz.

Enperadoreen zerrenda

Jin dinastiako enperadoreak (1115–1234)
Tenplu izena	Hilondoko izena¹	Jurchen izena	Txinatar izena	Agintaldia	Era eta urteak
Taizu (txinera tradizionalez: 太ふとし祖そ)	Wuyuan (txinera tradizionalez: 武たけ元はじめ)	Aguda (txinera tradizionalez: 阿おもね骨ほね打だ)	Min (txinera tradizionalez: 旻みん)	1115–1123	Shouguo (txinera tradizionalez: 收おさむ國こく; 1115–1116) Tianfu (txinera tradizionalez: 天てん輔; 1117–1123)
Taizong (txinera tradizionalez: 太ふとし宗むね)	Wenlie (txinera tradizionalez: 文ぶん烈れつ)	Wuqimai (txinera tradizionalez: 吳ご乞買)	Sheng (txinera tradizionalez: 晟あきら)	1123–1135	Tianhui (txinera tradizionalez: 天てん會かい; 1123–1135)
Xizong (txinera tradizionalez: 熙宗)	Xiaocheng (txinera tradizionalez: 孝こう成なり)	Hela (txinera tradizionalez: 合ごう剌)	Dan (txinera tradizionalez: 亶)	1135–1149	Tianhui (txinera tradizionalez: 天てん會かい; 1135–1138) Tianjuan (txinera tradizionalez: 天てん眷; 1138–1141) Huangtong (txinera tradizionalez: 皇統こうとう; 1141–1149)
Ez dago	–	Digunai (txinera tradizionalez: 迪すすむ古こ乃)	Liang (txinera tradizionalez: 亮あきら)	1149–1161	Tiande (txinera tradizionalez: 天德てんとく, 1149–1153) Zhenyuan (txinera tradizionalez: 貞元さだもと; 1153–1156) Zhenglong (txinera tradizionalez: 正隆まさたか; 1156–1161)
Shizong (txinera tradizionalez: 世よ宗むね)	Renxiao (txinera tradizionalez: 仁孝にんこう)	Wulu (txinera tradizionalez: 烏がらす祿ろく)	Yong (txinera tradizionalez: 雍)	1161–1189	Dading (txinera tradizionalez: 大だい定じょう; 1161–1189)
Zhangzong 章あきら宗むね	Guangxiao (txinera tradizionalez: 光孝みつたか)	Madage (txinera tradizionalez: 麻あさ達たち葛かずら)	Jing (txinera tradizionalez: 璟)	1189–1208	Mingchang (明あきら昌あきら; 1190–1196) Cheng'an (承うけたまわ安やす; 1196–1200) Taihe (泰和やすかず; 1200–1208)
Ez dago	–	Ezezaguna	Yongji (txinera tradizionalez: 永えい濟わたる)	1208–1213	Da'an (txinera tradizionalez: 大安たいあん; 1209–1212) Chongqing (txinera tradizionalez: 崇たかし慶けい; 1212–1213) Zhining (txinera tradizionalez: 至いたり寧やすし; 1213)
Xuanzong 宣せん宗むね	Shengxiao (txinera tradizionalez: 聖ひじり孝たかし)	Wudubu (txinera tradizionalez: 吾われ睹補)	Xun (txinera tradizionalez: 珣)	1213–1224	Zhenyou (貞祐ていゆう; 1213–1217) Xingding (興きょう定じょう; 1217–1222) Yuanguang (元もと光ひかり; 1222–1224)
Aizong (txinera tradizionalez: 哀あい宗むね, ofiziala) Zhuangzong (txinera tradizionalez: 莊そう宗むね, ez ofiziala) Minzong (txinera tradizionalez: 閔宗, ez ofiziala) Yizong (txinera tradizionalez: 義宗よしむね, ez ofiziala)	Ez dago	Ningjiasu (txinera tradizionalez: 寧やすし甲かぶと速そく)	Shouxu (txinera tradizionalez: 守まもり緒いとぐち)	1224–1234	Zhengda (txinera tradizionalez: 正大せいだい; 1224–1232) Kaixing (txinera tradizionalez: 開ひらき興きょう; 1232) Tianxing (txinera tradizionalez: 天てん興きょう; 1232–1234)
Ez dago	Ez dago	Hudun (txinera tradizionalez: 呼よび敦あつし)	Chenglin (txinera tradizionalez: 承うけたまわ麟)	1234	Shengchang (txinera tradizionalez: 盛もり昌あきら; 1234)
1: Hilondoko izen osoak jakiteko, enperadore bakoitzaren artikulura jo.

Kanpo estekak

Datuak: Q5066
Multimedia: Jin Dynasty (1115-1234) / Q5066

Artikulu hau Txinako historiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.