Moises

Moises
Moises
Argitalpena
Ageri den obrak	ikusi The Prince of Egypt, The Ten Commandments (en) , The Ten Commandments, The Ten Commandments (en) , The Ten Commandments (en) , History of the World, Part I (en) , Exodus: Gods and Kings, Il était une fois... l'Homme, Go Down Moses (en) , The Tables of the Law (en) , Koran, Irteera, Lebitarrena, Zenbakiak, Deuteronomioa, Ol' Man Adam an' His Chillun (en) , The Green Pastures (en) , The Green Pastures (en) , Mojžíš (en) , Mosè in Egitto (en) , Mojžíšův rozsudek (en) , Moses (en) , Moses und Aron (en) , Moses (en) , Moses (en) , Moses (en) , The Moon of Israel (en) , Moses und Aron (en) , Moses und Josua (en) , The Life of Moses (en) , Extract from Captain Stormfield's Visit to Heaven (en) , In the Beginning (en) , Exodus (en) , The Finding of Moses (en) , Os Dez Mandamentos (en) , Les Dix Commandements (en) , The Ten Commandments: The Musical (en) , The Manga Bible: From Genesis to Revelation (en) , De Mantel der Liefde (en) , Moses the Lawgiver (en) , Moses the Lawgiver (en) , Moses, Man of the Mountain (en) , Pillar of Fire (en) , The Promised Land (en) , La Terre Promise, La Terre promise (en) , Assumption of Moses (en) , Himmelfahrt des Moses (en) , Israel in Egypt (en) , Die Israeliten in der Wüste (en) eta Moïse et Pharaon (en) ;
Interpretatzailea	ikusi Charlton Heston ; Val Kilmer ; Christian Bale ;
Datu biografikoak
Jaiotza	Land of Goshen (en) , K.a. II. milurtekoa, K.a. 1393 eta K.a. 1526
Heriotza	Nebo, K.a. II. milurtekoa, K.a. 1273 eta K.a. 1406
Herrialdea	baliorik ez
Sexua	gizonezkoa
Egoitza	Egipto, Sinai eta Midian (en)
Jarduera	buruzagi militarra ; erlijio burua ; legegilea ; taumaturgoa ; artzaina ; agintaria
Egoera medikoa	Disfemia
Familia
Aita	Amram
Ama	Jokebed
Ezkontidea(k)	Sefora ; Tharbis (en)
Seme-alabak	ikusi Gershom (en) ; Eliezer (en) ;
Anai-arrebak	ikusi Aaron; Miriam (en) ;
Bestelakoak
Ikasleak	Josue, Eleazar eta Phinehas (en)

Moises
hieroglifotan

Moises (egiptoeraz: Moyses; grezieraz: Mωϋσῆς; hebreeraz: מֹשֶׁה‎; arabieraz: موسىٰ‎; ge'ezez: ሙሴ) testu biblikoetan buruzagi erlijioso, lege-emaile eta profeta modura azaltzen den pertsonaia da. Israelgo liberatzaile eta legegilea (K.a. XIII. mendea). Bibliaren arabera, hebrearrei aberria, erlijioa eta legea eman zizkien buruzagi karismatikoa izan zen. Egipton jaio eta hebrearrek jasaten zuten zapalkuntzaren aurkako erresistentziako burua izan zen. Hebrearrak Egiptotik atera zituen eta Jahvehren gurtzaren inguruan talde desberdinak herri bakarrean bildu.^[1]

Itun Zaharraren lehen bost liburuen, Tora-n, funtsezko autoretzat Moises jarri izan du tradizio judu-kristauak. Toraren egiletza aitortzen zaio (Moisesen bost liburuak ere deitzen zaie Tora osatzen duten idazkiei). Hebreeraz Moxe Rabbeinu (hebreeraz: מֹשֶׁה רַבֵּנוּ‎, "Moises gure irakaslea") ere deitzen zaio, eta judaismoaren profetarik garrantzitsuena da. Aldi berean, islamaren, kristautasunaren, bahaismoaren eta beste hainbat erlijioren profeta da.

Izena

Egiptoar sustraia ("-ren seme") etimologia posibletzat hartu izan da^[2], izen teoforiko (jainko baten izena erabiliz sortu diren jende izenak) baten laburduratzat, baina, izenean egongo zen jainkoaren izena alde batera utzita. Mose atzizkia, egiptoar faraoien izenetan, Tutmosis^[3] (Thutmose ) (Tot jainkoaren semea) eta Ramses (Ramose) (Ra jainkoaren semea) bezala agertzen da.^[4] Ramesesen egipzierazko izenetako bat, Ra-mesesu mari-Amon zen, "Raren semea, "Amon jainkoak maitatua" esan nahi zuena. Abraham Yahuda hizkuntzalariak, Tanakh-en emandako ortografian oinarrituta, argudiatzen du "ura" edo "hazia" eta "urmaela, ur-hedadura" konbinatzen dituela, eta hartara, "Niloren semea" (mw-šh) zentzua ematen dio izenari.^[5]

Biografia eta kondaira

Irteera liburuaren arabera, Moises jaio zenean gerra hotsak zebiltzan Egipton eta hebrearren kopuru gero eta handiagoak faraoia kezkatzen zuen, Egiptoko etsaiei laguntza eman ziezaieketela uste baitzuen. Faraoiak ume hebrear guztiak hiltzeko agindu zuenean, haren amak, Jokebedek, hiru hilabetez ezkutatu zuen, eta azkenean, haurra saski baten jarri eta ibai bazterreko uharrietan izkutatu zuen. Saskiak barrutik buztina eta kanpotik galipotaz eman zitzaion irazgaitza egiteko. Azkenean, errege familiako printzesa egiptoarrak aurkitu eta semetzat hartu zuen.

Esklaboen arduradun bat hil ondoren, Moisesek ihes egin behar izan zuen Itsaso Gorrian barrena, eta Midian eskualdera iritsi zen. Midianeko apaiz (hebreeraz: יִתְרוֹ‎, itro) Jethroren artaldeak zaindu zituen Horeb mendiaren magaletan. Egiptoko hamar izurriak gertatu ondoren, Moisesek esklabo hebrearrak gidatu zituen Egiptotik at, eta Itsaso Gorria zeharkatu zuten. Sasoi horretan Moisesek Hamar Aginduak jaso zituen.

Israel herria Egiptotik irtetea Moisesen gidaritzapean (K.a. XIII.mendea) eman zen. Berrogei urte egin zituzten basamortuan zehar, Jainkoak agindutako lurraldera iritsi arte. Egiptotik Sinaiko penintsula gurutzatuz atera zituen Moisesek. Itun Zaharrak esaten duenaren arabera, han hartu zuen Moisesek Yahve-rengandik Hamar Aginduak non zegoen jasota Legea eta horren arabera gobernatu behar zen Israel. 120 urte arte bizi izan zen arren, ez zuen inoiz Israelgo Lurraldea zapaldu. Moises hil ondoren, Josuek bere herria agindutako lurrera gidatzea lortu zuen, Palestinara.^[6] Gertaera hori Itun Zaharreko Irteera liburuan dago kontatua. Pentateukoko bigarren liburua da.^[1]

Moises zineman

1923 - Hamar mandamenduak (AEB)^[7]
1956 - Hamar mandamenduak (AEB)^[8]
1975 - Moses und Aron (Alemania, Austria, Francia, Italia)^[9]
1998 - Egiptoko Printzea (AEB) (marrazki bizidunak)
2007 - The Ten Commandments (AEB) (marrazki bizidunak)^[10]
2014 - Irteera: Jainkoak eta Erregeak (AEB, Erresuma Batua, Espainia)
2016 - Os Dez Mandamentos: O Filme (Brasil)^[11]

Erreferentziak

↑ ^a ^b Moises. Harluxet hiztegi entziklopedikoa. Plazagunea; Eusko Jaurlaritza.
↑ Davies, Graham I.. (2020). A critical and exegetical commentary on Exodus 1-18. Volume 1: Commentary on Exodus 1-10. T&T Clark ISBN 978-0-567-68869-9. (Noiz kontsultatua: 2024-09-01).
↑ Egun europar hizkuntzetan erabiltzen ditugun faraoien izenak, ohiturak moldatu ditu gehienetan eta ez du esan nahi antzinako egiptoarrek erabiltzen zuten fonetikara egokituak daudenik.
↑ (Ingelesez) Hays, Christopher B.. (2014-01-01). Hidden Riches: A Sourcebook for the Comparative Study of the Hebrew Bible and Ancient Near East. Presbyterian Publishing Corp ISBN 978-0-664-23701-1. (Noiz kontsultatua: 2024-09-01).
↑ (Ingelesez) Ulmer, Rivka. (2009). Egyptian Cultural Icons in Midrash. Walter de Gruyter ISBN 978-3-11-022392-7. (Noiz kontsultatua: 2024-09-01).
↑ "Israel eta Fenizia" hiru.eus. Eusko Jaurlaritza; Hezkuntza saila
↑ DeMille, Cecil B.. (1923-12-04). The Ten Commandments. Paramount Pictures (Noiz kontsultatua: 2024-09-01).
↑ DeMille, Cecil B.. (1956-10-05). The Ten Commandments. Motion Picture Associates (II) (Noiz kontsultatua: 2024-09-01).
↑ "Moses und Aron (1975)". IMDb
↑ The Ten Commandments (2007) IMDb
↑ "Os Dez Mandamentos: O Filme (2016)". IMDb

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Moises Gizapedia webgunean.
Mark, Joshua J. 2016-09-28. "Moses" World history Encyclopedia.

Datuak: Q9077
Multimedia: Moses (Biblical figure) / Q9077

[:0-1] Moises. Harluxet hiztegi entziklopedikoa. Plazagunea; Eusko Jaurlaritza.

[2] Davies, Graham I.. (2020). A critical and exegetical commentary on Exodus 1-18. Volume 1: Commentary on Exodus 1-10. T&T Clark ISBN 978-0-567-68869-9. (Noiz kontsultatua: 2024-09-01).

[3] Egun europar hizkuntzetan erabiltzen ditugun faraoien izenak, ohiturak moldatu ditu gehienetan eta ez du esan nahi antzinako egiptoarrek erabiltzen zuten fonetikara egokituak daudenik.

[4] (Ingelesez) Hays, Christopher B.. (2014-01-01). Hidden Riches: A Sourcebook for the Comparative Study of the Hebrew Bible and Ancient Near East. Presbyterian Publishing Corp ISBN 978-0-664-23701-1. (Noiz kontsultatua: 2024-09-01).

[5] (Ingelesez) Ulmer, Rivka. (2009). Egyptian Cultural Icons in Midrash. Walter de Gruyter ISBN 978-3-11-022392-7. (Noiz kontsultatua: 2024-09-01).

[6] "Israel eta Fenizia" hiru.eus. Eusko Jaurlaritza; Hezkuntza saila

[7] DeMille, Cecil B.. (1923-12-04). The Ten Commandments. Paramount Pictures (Noiz kontsultatua: 2024-09-01).

[8] DeMille, Cecil B.. (1956-10-05). The Ten Commandments. Motion Picture Associates (II) (Noiz kontsultatua: 2024-09-01).

[9] "Moses und Aron (1975)". IMDb

[10] The Ten Commandments (2007) IMDb

[11] "Os Dez Mandamentos: O Filme (2016)". IMDb

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]