(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Kapitalismo - Wikipedia, entziklopedia askea. Edukira joan

Kapitalismo

Aldatu loturak
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Artikulu hau "Kalitatezko 2.000 artikulu 12-16 urteko ikasleentzat" proiektuaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Sistema kapitalista» orritik birbideratua)

Kapitalismoa sistema ekonomikoen multzo bat da, definizio argi eta onarturik ez duena. Etimologikoki, "kapitalista" bat kapitalaren aldeko banakoa da, nondik ondoriozta daitekeen sistema kapitalistak ekonomian zentraturiko sistemak diren. Hala ere, kapitalismoa oso zentzu desberdinetan definitzen da kokapen ideologikoaren arabera.[1]

Kapitalismoan, gizabanakoek eta horiek ordezkatzen dituzten enpresek modu pribatuan eta interdependentean ekoizten dituzte ondasunak eta zerbitzuak, eta, baliabideak lortzeko, kontsumo-merkatu baten mende daude[2]. Horien trukea, funtsean, merkataritza-askearen bidez egiten da, eta, beraz, lanaren zatiketa modu komertzialean garatzen da, eta agente ekonomikoak mozkina bilatzearen mende daude[3]. Banakuntza antolatu egiten da, eta ekoizpen-unitateak batu edo bereizi egiten dira ondasun eta zerbitzuetarako prezio-sistema batean oinarritutako dinamika baten arabera[4]. Era berean, ekoizleen eta kontsumitzaileen hautaketek eskaintza baten eta eskari baten artean ematen duten elkarreraginaren mende dagoen merkatu batean eratzen dira prezioak[5], gehienbat, eta horiek beharrezkoak dira salgaien trukaketan oinarritutako ekonomiaren ex-post koordinaziorako[6]. Adam Smithen esku ikusezinaren kontzeptuaren arabera, eskaintzaren eta eskariaren artean dagoen interdependentziak ekoizleek gizartearentzat beharrezkoa dena ekoiztea bakarrik sustatzen du milioika transakzio indibidualetatik lortzen duten informazioaren ondorioz. Horrela, modu zentralizatuan arautu daitekeena baino modu eraginkorragoan baimentzen da produkzio-sistema[7].

Kapitalismo hitzaren jatorri etimologikoa kapitalaren ideiatik eta ekoizpen-indarren jabetza pribaturako erabileratik dator[8][9], hala ere, merkatu-ekonomiaren barruan trukea duen kontzeptu gisa, gehienbat kapitalismoarekin erlazionatzen da (bere beharrezko baldintza baita[10][11]​) eta jabetza pribatu absolutuarekin[12]​ edo jabetza burgesarekin[13][14], zeina bere aurreko korolarioa den[15][16].​​ Hitzaren jatorria 1848 baino lehenagokoa izan daiteke, baina, garaiko iturri idatzien arabera, 1860ra arte, ez zen izan korronte gisa hartua eta termino gisa aitortua[17].

Gizarte kapitalista deitzen zaio: jabetza pribatuarekiko errespetuan, etxez etxeko lanaren datuetan, lanaren antolakuntza arrazionalean, diruan eta ekoizpen baliabideen erabilgarritasunean oinarrituta sortutako gizarte politiko eta juridikoari sistema horren ezaugarri ekonomikoak baitira[18][19]. Ordena kapitalistan, gizartea klase sozioekonomikoek osatzen dute feudalismoan eta beste ordena premodernoetan ohikoak diren estamentuez ordez[20]. Gizarte mota horretatik eta beste batzuetatik bereizten da gizabanakoen gizarte mugikortasun aukeragatik, gizarte estratifikazio ekonomikoagatik eta errentaren banaketagatik[21]. Banaketa hori produkzio-egituran eskuratutako posizio sozial desberdinen funtzionaltasunaren mende dago ia erabat[22].

Gizarte kapitalista izena hartu ohi da, kapitala ekoizpen-harreman gisa ekonomikoki elementu nagusi bihurtzen delako haren barruan[23]. Nagusitasun horren arrazoien arteko desadostasunak banatu egiten ditu ideologia politiko modernoak: ikuspegi liberal smithiarraren ardatza da kapitalak gizarte-harreman gisa duen erabilgarritasuna lanaren zatiketa zabala duen merkataritza-gizarte batean produzitzeko, kontsumo-eskaintza hobetzearen eta lan autonomoarekiko soldataren bidezko diru-sarrera handiagoen kausa eta ondorio gisa ulertuta[24]. Aldiz, ikuspegi sozialista marxistak uste du, kapitalak, gizarte-harreman gisa, aurretik (eta gero atzeraelikatuta) kapital fisiko handiagoaren jabeekin soldatapeko lan-trukearen bidez harremanik izan gabe bizirauteko ezintasun sozial instituzionalizatua duela[25].

Interes baten truke antolaketa ekonomikoa kapitalez hornitzen duten sortzaileek eta/edo jabeek osatzen duten klase soziala kapitalista gisa deskribatzen da[26]. Enpresa-funtzioek, ordea, irabaziak lortzeko jokatzen dute[27], eta gerentzialek, berriz, soldata baten truke[28]. Oro har, XVIII. mendetik aurrera, burgesia gisa deskribatzen da, bai multzo sozial hori, bai gizarte industrial moderno bateko lan-enplegatzaileena, baina burgesia Erdi Aroko landa-gizarteko hirietan sortzen da, eta kapitalismo modernoaren sorburu diren jabe autoenplegatuek osatzen dute[29].

Definizioak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 Artikulu honek erreferentziak behar ditu.
Hemen erreferentzia egiaztagarriak gehituz lagun dezakezu.

Definizio marxista

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1911ko afixa antikapitalista.

Karl Marxek planteatutako ikuspegi estrukturalistari jarraituz, sistema bati kapitalista deitu dakioke, biztanleriaren gehiengoa (proletario klase) nominalki askea denean, baina errealitatean aurrera jotzeko bere lan indarra saldu behar duenean, ekoizpen bitartekoen jabe den gutxiengo pribilegiatu bati (burgesia), hain zuzen.

Marxek kapitalismoaren barne kontraesanek haren porrota ekarriko zutela zioen, monopolioen indarra areagotuko zela eta gehiegizko ekoizpen krisialdiak larrituko zirela. Beretzat, kapitalismoa sozialismoa ekarriko zuen historiaren aldia baino ez zen.

Oinarrizko egitura hau historiako une desberdinetan, forma askorekin, eman bada ere, XVII. mendetik nahiz Depresio Handitik (1929-1939) aurrera nagusi izan da Europan eta Ameriketako Estatu Batuetan. XX. mendeko erditik aitzina beste etapa batean gaudela esaten dute autore batzuek (globalizazioa, postkapitalismoa, etab.).

Definizio honetatik haratago, kapitalismoaren teoria marxista ugaria da. Marxisten aburuz, burgesiak proletario klasearen lan-indarra "erosten" du bere jabegoak handitzeko asmoz. Hots, burgesia langileriaren soldatapeko lanaren ondorioz sortutako plus-balioaz jabetzen da.

Ikuspegi marxistaren kritikoek, zalantzan jartzen dute kapitala eta lana eta materialismo historikoaren arteko oposizio dialektikoa. Autore hauek giza kapitala eta gizabanakoen gaitasun intelektuala azpimarratzea ohikoa da.

Definizio liberala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kapitalismoa liberalismoaren ikuspegi materiala da. Norbera bere buruaren jabe izanik, bere lanaren fruituaren jabe ere badela dion moral kode bat da. Kapitalismoaren asmoa jabetza pribaturako eskubidearen defentsa da. Kapitalistak ez diren giza erlazio guztiek esklabotza eta indarkeria derrigorrezkoa egiten dutenez, ikuspegi liberal batetik moralki onartezinak dira, indarkeria hori agintariengandik edo gehiengo batengandik badator ere.

Minarkisten ikuspegitik indarkeriarako joera duen jendea beti egongo denez, estatua beharrezkoa dela diote hauek. Halere bere boterea indarkeria honi aurre egitea baino ez da izango, sekula ez ekonomian edo bizitza pribatuan esku sartzea. Zergak eta legeak moralki onargarriak izan ez arren gaitz beharrezkotzat onar ditzakete.

Anarkokapitalistek, edozein zerga edo inposizio giza moralaren aurkaritzat ikusiz, estatuaren desagerpena eskatzen dute, berak egin dezaken edozein funtzio enpresa pribatuek egin dezaketela argudiatuz, baita polizia eta justizia ere.

Kapitalisten gaur egungo borroka nagusia estatuek banku zentralei eskaintzen dieten diru monopolioaren aurka da nagusiki, baina baita ongi izate estatuaren aurka ere. Ongi izatea lanaren fruitu da eta norberak lortu behar du. Eskubide positiborik ez dago kapitalisten ikuspuntutik.

Populazioaren hazkunde esponentziala. Neoliberal baikorren ustez kapitalismoak hazkunde ekonomiko esponentziala ekar dezake, populazioaren hazkundea baino azkarragoa.

Kapitalismoak ez du onartzen jendeak behar duena jaso behar duenaren ideia, beharrak ezer sortzen ez duenez. Kapitalisten arabera gauzak merezi egin behar dira. Motibazioak bakarrik eragin baitezake ekintza, eta ekintzak fruituak. Kapitalismoa, horregatik, meritokrazia ere deitu ohi da.

Kapitalismoa naturenganako eta logikaren errespetuan oinarritzen da. Hauen ustelkeria ezinezkoa izanik, beren errespetuak bakarrik eman diezaioke gizakiari bizitzeko behar duena. Gizakiek inposaturiko legeak eta politika inmoraltzat ikusten ditu kapitalistak. Horregatik eskuin politikak eta faxismoak ezin dira inolaz ere kapitalistatzat hartu. Eskuindarrek kapitalismoaren onurak bilatuz kapital handiei pribilegio politikoak ematen dizkiete, helburuen bidez ekintzak justifikatuz, baina kapitalismoa ekintza moralak eta konkretuki jabetza pribatuaren babesa bakarrik ditu helburutzat. Gizartea sistema konplexu kontrolaezintzat hartzen du, kontrol saiakera bakoitzaren emaitza negatiboak derrigorrez onurak baino handiagoak izanik giza natura dela eta.

Pertsona bakoitzak bere bizitza besterik bizi ezin duen momentutik, kapitalismoak berekoikeria, norberaren interesen eta ametsen betetzea, ditu gizakiaren bizitzaren arrazoi bakartzat, altruismoa ahulkeritzat hartuz, azken honen atzean beti aurki baitaiteke indarkeriarako aitzakia. Gerrak, zapalkeriak, arrazakeria edo klase borrokak kolektibismoaren emaitza izanik, kapitalismoak indibuadualismoa harrotasunez bultzatzen du.

Ezaugarriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kapitalismoak, bere sortzailea pentsalari batean aurkitu ez arren gizartearen ekoizpen harremanetan baizik, The Wealth of Nations lanak kapitalismoaren sortzaile intelektual titulua eman zion Adam Smith-i.
John Lockek, bere Gobernu zibilari buruzko bi tratatu obrarekin, kapitalismoa ekoizpen-sistema gisa eta liberalismoa hura babesten duen pentsamendu-sistema gisa identifikatzeko geroago balioko duten printzipioak ezartzen ditu.

Kapitalismoa, edo zehazkiago, sistema ekonomiko kapitalistak, elementu sozioekonomiko jakin batzuen presentziagatik bereizten dira; izan ere, horietako asko falta badira, sistema ezin da berez kapitalistatzat hartu. Sistema bat kapitalistatzat hartzea eragiten duten faktoreen artean, honako hauek daude:

Internet Encyclopedia of Philosophyk kapitalismoa honako ezaugarriak dituen sistema ekonomiko gisa definitzen du:

  1. Ekoizpen-bideen jabetza-mota, gehienbat, pribatua da;
  2. Pertsonek, legez, beren lan-indarraren jabe dira, eta besteei saltzeko (edo atxikitzeko);
  3. Ekoizpena, eskuarki, onura lortzera bideratuta dago giza premiak asetzera baino gehiago;
  4. Merkatuek zeregin garrantzitsua dute oinarrizko produktuen ekoizpenari baliabideak esleitzeko eta inbertsioaren kantitatea eta norabidea zehazteko.

Termino deskribatzaileagoetan, sistema kapitalistak sistema sozioekonomikoak dira, non kapital-aktiboak, funtsean, esku pribatuetan dauden eta agente edo pertsona pribatuek kontrolatzen dituzten. Lana soldata monetarioen eskaintzaren eta enplegatuen onarpen librearen bidez ematen da. Jarduera ekonomikoa, sarritan, ekoizpen-baliabideak kontrolatzen dituzten jabeei kapitala handitzeko aukera emango dien etekin garbia lortzeko antolatzen da. Ekoitzitako ondasunak eta zerbitzuak, gainera, merkatu-mekanismoen bidez banatzen dira. Existitzen diren sistema kapitalista guztiek, Estatuaren esku-hartze maila handiagoa edo txikiagoa badute ere eta hainbat arrazoirengatik lehia idealeko merkatu-eredutik urruntzen badira ere, lehiakortasuna edo askatasun ekonomikoaren indizea bezalako kontzeptuak definitzen dituzte sistema kapitalista batzuk besteetatik zenbateraino bereizten diren zehazteko[30].

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bilakaera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
John Maynard Keynes.

Kapitalismoa Ameriketako aurkikuntzarekin hasi zela esan daiteke, orduan hasi baitzen Indietako merkataritza. Europak gai landuak eta esklaboak esportatzen zituen eta Ameriketatik bitxiak eta produktu tropikalak inportatzen ziren; horrela hasi zen truke desorekatua eta europarren kapitalen metatzea. Horrela, merkataritza kapitalismoa sortu zen: eskubide feudalak zituztenek aduana gehiegi jartzen zituzten merkataritzaren kalterako, eta burges pentsamoldea zuten merkatariak, biztanleriaren gehiengoaren laguntzaz, egoera horren aurka altxatu ziren eta industria iraultza sustatu zuten (geroago kapitalismoaren garapenerako garrantzi handia izan zuena). Kapitalismo klasikoaren pentsaera, ekonomiari buruzko erabakiak merkatu askearen pean uztearen aldekoa zen.

XIX. mendean kapitalismoa ekonomia liberal gisa agertu zen, eta Ingalaterratik Europako kontinentera zabaldu zen. Orduan azaldu zen enpresen jabeen eta langileen arteko gatazka ere. Nahiz eta garai hartako soldatak apalak izan, irabazien metatze handiak sortzea eta berrinbertsioa errazten zuten, eta beraz berebiziko hazkunde ekonomikoa lortu zen; baina aldi berean, soldata apalegiek kontsumoa asko gutxitzen zuten eta gehiegizko ekoizpenaren lehenengo krisiak sortu ziren.

« Krisialdiaren forma, krisialdi zaharrean edo antzinako krisialdian ez bezala, ez da nekazaritzako produktuen salneurriaren gorakada, industriako prezioen beherakada baizik; horrela, ezinezkoa da bi krisialdi motak nahastea.

Pierre Vilar (1980)[31].

»


Mende amaieran, bigarren industria iraultzaz geroztik, kapitalismoak ekonomia askatasuna alde batera utzi zuen eta monopolioak sendotzen saiatu zen. Orduan sortu ziren lehen trustak eta multinazionalak. Dirudienez, talde horiek merkatu kolonialetan zuten eragina izan zen Lehen Mundu Gerra hasteko arrazoi nagusietako bat.

Lehen Mundu Gerraren ondoren kapitalismoa guztiz aldatu zen. Nazioarteko merkatuek behera egin zuten, urrearen ordez estatu bakoitzaren dibisa erabiltzen hasi zen, Europak bankaren lidergoa galdu zuen AEBen mesederako eta Afrikan naiz Asian kolonien aurkako matxinadak hasi ziren. Industrian segidan eta kopuru handian ekoizteko metodo berriek (taylorizazioak) bultzada handia eman zioten industria kapitalismoari, eta aldi berean langileek zenbait eskakizun betetzea lortu zuen: esate baterako, aseguru sozialak eta lanorduen murrizketa. 1920 ondoko urteetan, itxuraz behintzat, oparotasun bat bizi izan zen.

Baina 1929an kapitalismoak bere lehen krisi handia jasan zuen, eta gero Depresio Handia etorri zen, kapitalismoaren aldekoentzat kolpe latza. Krisia gainditzeko kapitalismoaren printzipioak alde batera utzi eta estatuaren esku hartzea onartu behar izan zen. Keynes izan zen krisia gainditzeko sektore publikoaren paperaren garrantzia gehien bultzatu zuen ekonomialaria. Era horretara, gastu publikoari esker krisia gainditu ahal izan zen. Baina Depresio Handiak faxismoaren gorakada erraztu zuen, eta horren ondorioz etorri zen Bigarren Mundu Gerra.

Wikitekan bada UEUren liburu batetik ateratako testu zatia: The General Theory of Employment, Interest and Money
Liburu osoa: Gaur egungo munduaren historia, 1945-2009
«

Estatuak, zerga-sistemaren bitartez, bideratu egin behar du kontsumitzeko joera; interes-tasak finka ditzake edo beste bide batzuk erabil ditzake orientatzeko bide horretan. Bestalde, badirudi berez ez dela nahikoa banku-politikaren eragina interes-tasan, inbertsio hoberenaren tasa ezartzeko. Beraz, nire ustez, ia inbertsio guztiak sozializatzea izango da erabateko okupazioa lortzeko bide bakarra; baina horrek ez du baztertzen agintaritza publikoa ekimen pribatuarekin batera lankidetzan aritzeko beste edozein bide, transakzio edo modu. Hortik kanpora ez da inola ere bultzatzen elkartearen jarduera ekonomiko gehiena bere gain hartuko lukeen estatu-sozialismoa. Estatuari ez zaio komeni produkzio-bideen jabe izatea.

John Maynard Keynes (1936)

»

—[32]. Testu osoa irakurtzeko Wikisourcen duzu eskuragarri


Gaur egungo kapitalismoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Munduko Bankuaren egoitza.

Bigarren Mundu Gerraz geroztik, kapitalismoak kontsumo gizarte aldera egin du hirugarren industria iraultzari esker. Industria iraultza berri horretan, ordea, herrialde garatuenek soilik parte hartu dute: batez ere Estatu Batuek, Japoniak eta Alemaniak. Herrialde aberatsenek beren fabrikak herrialde azpigaratuetan jartzen dituzte multinazionalen bitartez, eta langileak esplotatzen dituzte. Era honetara kolonialismo berri bat edo neokolonialismo deritzana sortu da.

Kapitalismoaren lorpen handienetakoa da, berrikuntza teknikoei etengabeko kapital metatzea aplikatuz sekula ikusi ez zen hazkunde ekonomikoa lortzea. Baina bizi-maila igo den arren esan beharra dago arazo asko ez direla konpondu, esate baterako gosearen arazoa mundu osoan. Iparralde garatua eta hegoalde azpigaratua elkarren aurka ipini ditu kapitalismoak, aurrerapen teknologikoak bi eremuen arteko aldeak areagotu egin ditu. Oinarrizko jabegoaren printzipioa zabaldu beharrean, aberastasunak gutxi batzuen eskuetara bildu dituzte, gero eta handiagoa den langile masa baten kalterako. Aberatsak gero eta aberatsagoak dira eta txiroak gero eta txiroagoak, alegia.[erreferentzia behar]

« Kapitalismoak ekarri gintuen behar zena ekoiztetik ekoizten zenaren beharra izatera. »

—Andoni Egaña.[33]


Kapitalismoaren etorkizuna

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kapitalismoan aberastasuna neurtzeko dirua erabiltzen du neurgailu eta kapitalismoaren erroetan hazkunde ekonomikoa dago. Inbestimenduak, inbertsioak egiten dira, betiere etorkizuneko mozkinen bila. Mozkinik handien bila egiten dute lan kapitalismoan kudeatzaile lanetan dabiltzanak. Kapitalismoak hazkunde ekonomiko handia ekarri ohi du, energia iturririk emankorrenak eta behar diren lehengaiak erabiliz. Mozkin pribatuak bilatzen hazi da kapitalismoa eta batzuk aberastu diren bitartean, energia iturri batzuk eta lehengai batzuk, pixkanaka-pixkanaka, gutxitu egin dira.

Gure planeta finitua, mugatua, izanik, energia iturri batzuk eta lehengai batzuk agortzen hasten direnean, ―—agortze zantzuak antzeman dira dagoeneko——, kapitalismoak etengabe hazteko beharrari nola eutsiko dion, edo ea eutsiko dion eztabaidatu egin da luze: batzuek uste dute energia iturri berriei esker edo ekonomia zirkularraren bidez eraldatuko dela kapitalismoa eta luze iraungo duela. Beste batzuek, ordea, etorkizun hurbilean ekonomiaren desazkundea ezinbestekoa izango dela uste dute, energia-iturri emankorrenak agortuko direlako eta lehengai batzuk agortuko direlako, eta sortzen diren esternalitate edo kanpokotasun negatiboak, ——kutsadura, beroketa globala, etab.——, metatuko direlako. Eta hazkunderik gabe, nekez eutsi ahal izango zaio kapitalismoari. Nola inbertituko da sartutako kapitala, inbertituko den dirua, handituko dela pentsatzeari uzten bazaio?

« Termodinamikaren lehenengo eta bigarren legea, ekonomiaren lehengo eta bigarren legeak ere deitu beharko lirateke.

Haiek gabe ez legoke eskasiarik, eta urritasunik gabe, ez legoke ekonomiarik.

Lehen legea: energia mugarik gabe sortzeko gai izango bagina, ez legoke ez urritasunik ez kutsadurarik.

Bigarren legea: sistemen degradaziorik gabe, mugarik gabe birziklatu liteke.

»

—Herman Daly (1938- )


Demokraziarekiko harremana

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Demokraziaren eta kapitalismoaren arteko harremana arlo polemikoa da teorian eta herri mugimendu politikoetan. Britainia Handian gizon helduen sufragioren hedapena, XIX. mendean, kapitalismo industrialaren garapenarekin batera gertatu zen, eta demokrazia ordezkatzailea kapitalismoarekin batera orokortu zen; horrek kapitalisten arteko harreman kausal edo elkarrekikoa aurkeztera eraman zituen[34]. Hala ere, XX. mendeko autore batzuen arabera, kapitalismoak demokrazia liberaletatik nahiko ezberdinak ziren formazio politiko ezberdinak ere lagundu zituen, erregimen faxistak, monarkia absolutuak eta alderdi bakarreko estatuak barne[35]. Bake demokratikoaren teoriak dio demokraziak oso gutxitan borrokatzen direla elkarren artean. Kritiko moderatuek argudiatzen dutenez, kapitalismopeko hazkunde ekonomikoak iraganean demokrazia ekarri badu ere, etorkizunean, demokrazia ez izatea litekeena da, erregimen autoritarioak gai izan baitira, emakidarik egin gabe, hazkunde ekonomikoa kudeatzeko kapitalismoaren lehia-printzipioetako batzuk erabiliz[36]. Torben Iversen eta David Soskice politologoek uste dute demokraziak eta kapitalismoak elkar eusten dutela[37].

Friedrich Hayek-ek (1899-1992) The Road to Serfdom (1944) liburuan adierazi zuen: askatasun ekonomikoaren merkatu askea kapitalismoan presente dagoela ulertzea askatasun politikoaren baldintza dela. Mekanismoa da gauzak nola ekoitzi eta banatu erabakitzeko modu bakarra, derrigortasuna erabili gabe. Milton Friedmanek, Andrew Brennanek eta Ronald Reaganek ere ikuspuntu hori sustatu zuten. Friedmanek esan zuen operazio ekonomiko zentralizatuek errepresio politikoa eragiten dutela beti. Bere ustez, merkatu-ekonomia bateko transakzioak borondatezkoak dira, eta borondatezko jarduera ahalbidetzen duen aniztasun zabala funtsezko mehatxua da buruzagi politiko errepresiboentzat, eta, neurri handi batean, murriztu egiten du haien derrigortze-ahalmena. John Maynard Keynesek Friedmanen iritzietako batzuk partekatu zituen, askatasunak bizirik iraun eta aurrera egin zezan kapitalismoa ezinbestekoa zela uste baitzuen[38]. Freedom House nazioarteko ikerketak egiten eta demokrazia, askatasun politikoa eta giza eskubideak defendatzen dituen aditu estatubatuarren taldeak argudiatu duenez: «korrelazio handia eta estatistikoki esanguratsua dago Freedom Housek neurtutako askatasun politikoaren eta Wall Street Journal/Heritage Foundation inkestak neurtutako askatasun ekonomikoaren artean»[39].

Milton Friedmanek (kapitalismoak askatasun politikoa sustatzen duela dioen ideiaren aldekoetako batek) argudiatu zuen kapitalismo lehiakorrak botere ekonomikoa eta politikoa bereizita egotea ahalbidetzen duela, elkarren artean talka egiten ez dutela ziurtatuz. Kritikari moderatuek erronka bota diote horri berriki, eta gaur egun presio-taldeek Estatu Batuetako politiketan izan duten eragina kontraesan bat dela esan dute. Horren ondorioz, jendeak zalantzan jarri du kapitalismo lehiakorrak askatasun politikoa sustatzen duela. AEBko lege-sistemak kanpaina politikoetan arautu gabeko eta zabaldu gabeko diru-kopuruak gastatzeko aukera ematen die korporazioei, emaitzak interes berezien alde aldatuz eta benetako demokrazia ahulduz. Robin Hahnelen idazkietan azaltzen den moduan, merkatu askearen sistemaren defentsa ideologikoaren pieza nagusia askatasun ekonomikoaren kontzeptua da, eta aldekoek demokrazia ekonomikoa askatasun ekonomikoarekin parekatzen dute, eta askatasun ekonomikoa eman dezakeen sistema merkatu askearena bakarrik dela baieztatzen dute. Hahnelen arabera objekzio batzuk daude kapitalismoak askatasun ekonomikoaren bidez askatasuna eskaintzen duela dioen premisari. Objekzio horiek galdera kritikoek gidatzen dituzte: nork edo zerk erabakitzen duen zein askatasun dauden babestuen. Askotan, kapitalismoak demokrazia nola sustatzen duen aipatzen denean planteatzen da desberdintasunaren auzia. Esan daiteke hazkunde ekonomikoak desberdintasunera eraman dezakeela, kapitala pertsona desberdinek erritmo desberdinetan eskura baitezakete. Le Capital au XXIe siècle (2013) liburuan, Parisko Ekonomia Eskolako Thomas Pikettyk adierazi zuen: desberdintasuna ekonomia kapitalista baten hazkunde ekonomikoaren ezinbesteko ondorioa dela eta ondoriozko aberastasunaren kontzentrazioak gizarte demokratikoak ezegonkortu ditzakeela eta oinarrian dituen justizia sozialaren idealak ahuldu ditzakeela[40].

Sistema ekonomiko kapitalistak dituzten estatuek aurrera egin dute autoritariotzat edo zapaltzailetzat jotzen diren erregimen politikoen mendean. Singapurrek merkatu-ekonomia ireki arrakastatsua du enpresen aldeko lehia-giroaren eta zuzenbide-estatu sendo baten ondorioz. Hala ere, sarritan, bere gobernu estiloagatik kritikatzen da, demokratikoki eta modu sendoan gutxien usteldutako bat izan arren, hein handi batean alderdi bakarreko gobernu baten pean jarduten baitu. Gainera, ez du adierazpen askatasuna gogor bat defendatzen, gobernuak araututako prentsak eta harmonia etnikoa eta erlijiosoa, duintasun judiziala eta ospe pertsonala babesten dituzten legeak defendatzeko joerak erakusten duten moduan. Txinako Herri Errepublikako sektore pribatua (kapitalista) esponentzialki hazi da, eta, hasieratik, aurrera egin du gobernu autoritarioa izan arren. Augusto Pinochetek Txilen zuen gobernuak hazkunde ekonomiko eta desberdintasun-maila handiak ekarri zituen inbertsiorako eta kapitalismorako ingurune segurua sortzeko baliabide autoritarioak erabiliz. Era berean, Suhartoren erregealdi autoritarioak eta Indonesiako Alderdi Komunistaren erauzteak Indonesian kapitalismoa hedatzea ahalbidetu zuten[41].

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ «Kapitalismo» www.euskadi.eus (Lur hiztegi entziklopedikoa) (Noiz kontsultatua: 2022-06-27).
  2. ↑ Shigeto Tsuru, Institutional Economics Revisited, University of Cambridge, 1993, 26. or.
  3. ↑ Lajugie, Joseph. Los sistemas económicos, Eudeba, 1987, 13-14 or.
  4. ↑ Williamson, Oliver E. Las instituciones económicas del capitalismo, Fondo de Cultura Económica, 1989, 93-137. or.
  5. ↑ Keynes, John Maynard. La teoría general del empleo, el interés y el dinero, Aosta, 1998, 22-23. or.
  6. ↑ Mohammed Bensald, «The centralist organization of Marx» en art. «The organizational indetermination of spontaneous order in Hayek»
  7. ↑ (Ingelesez) «What Is the Invisible Hand in Economics?» Investopedia (Noiz kontsultatua: 2023-08-23).
  8. ↑ «capitalismo» The Free Dictionary (Noiz kontsultatua: 2023-08-23).
  9. ↑ Braudel, Fernand. La dinámica del capitalismo, Fondo de Cultura Económica, 2006, 52-55. or.
  10. ↑ (Alemanez) Lange, Oskar. (1964). Entwicklungstendenzen der modernen Wirtschaft und Gesellschaft: eine sozialistische Analyse. Europa Verlag (Noiz kontsultatua: 2023-08-23).
  11. ↑ Mises, Ludwig von .«El capitalismo Archivado el 29 de noviembre de 2014 en Wayback Machine.», La acción humana, Unión Editorial, 1995, 322-328. or.
  12. ↑ Richard Pipes, Propiedad y libertad, Fondo de Cultura Económica, 1999, 80-82 eta 135-152. or.
  13. ↑ Cordero Quinzacara, Eduardo; Aldunate Lizana, Eduardo. (00/2008). «Evolución histórica del concepto de propiedad» Revista de estudios histórico-jurídicos (30): 345–385.  doi:10.4067/S0716-54552008000100013. ISSN 0716-5455. (Noiz kontsultatua: 2023-08-23).
  14. ↑ José Luis Romero, Crisis y orden en el mundo feudoburgués, Ed. Siglo XXI, 2003, xiv-xx (estudio preliminar de Carlos Astarita) y 74-83
  15. ↑ Richard Pipes, Propiedad y libertad, Fondo de Cultura Económica, 1999, 72-73 eta 157-160. or.
  16. ↑ Paul Lafargue, «Feudal Property» and «Bourgeois Property», The Evolution of Property, caps. VI & V
  17. ↑ La era del Capital, 1848-1875. Biblioteca E.J. Hobsbawm de Historia Contemporanea. Grupo Editorial Planeta. 5.ª ed. Buenos Aires: Crítica 2006
  18. ↑ (Gaztelaniaz) Weber, Max. (2012-09-30). La ética protestante y el espíritu del capitalismo. Fondo de Cultura Economica ISBN 978-607-16-1150-5. (Noiz kontsultatua: 2023-08-23).
  19. ↑ (Ingelesez) «What Is Capitalism?» IMF (Noiz kontsultatua: 2023-08-23).
  20. ↑ Soziologia klasikoak ñabardura-desberdintasunekin bat egiten du kategorizazio honetan: Marxen klase-gizarteen sekuentzia historiko bat proposatzen da, lehenak arrazoi ekonomikoengatik eratuak baina batez ere funtzio eta harreman estra-ekonomikoetan eusten direnak, non haien iriste puntu burgesa den, klase guztiak izaera ekonomikoa baitute; Ezberdintasun hori garrantzi handiagoa hartzen du Weberren ikuspuntuan; kapitalismoan, klase sozialez behar bezala soilik hitz egin behar da printzipio estratifikatzaile gisa, eta, beste guztietan, determinantea klaseetan oinarritutakoa izango litzateke, baita jatorriz ere. Ikus: Val Burris, "Marx and Weber's Neo-Marxist Synthesis of Classes", Zona abierta, ISSN 0210-2692, 59-60 zk., 1992 (Item dedicated to: Contemporary Theories of Social Classes), or. 127-156; edo ibidem, Soziologia Koadernoak 4. zk., 1993, Gizarte Zientzien Fakultateko Buenos Aireseko Unibertsitatea; atalean aipatua eta eztabaidatua: Perla Aronson, "The Weberian View of Social Conflict artxibatua 2018-04-17 at the Wayback Machine", Social Conflict, 1. urtea, 0. zenbakia, 2008ko azaroa, 2008. or. 118.
  21. ↑ Ricardo López Ruiz y Carmen Pellicer Lostao, «Modelos matemáticos de la riqueza Archivado el 24 de febrero de 2021 en Wayback Machine.», Revista Investigación y Ciencia, marzo de 2011.
  22. ↑ Karl Polanyi, La gran transformación, Fondo de Cultura Económica, 2011, 89-90 eta 188. or.
  23. ↑ Deutschmann, Christoph. «A pragmatist theory of capitalism», Socio-Economic Review, Oxford Journals, 2011, Volume 9, Issue 1, cap. 3, 90. or.
  24. ↑ Adam Smith, Investigación sobre la naturaleza y causas de la riqueza de las naciones, Fondo de Cultura Económica, 2010, libro segundo, intr., 250-251. or.
  25. ↑ Karl Marx, El capital. Crítica de la economía política, Fondo de Cultura Económica, 2010, libro primero, tomo I, cap. XXV, 650-651 or.
  26. ↑ Joseph Schumpeter, Teoría del desenvolvimiento económico, Fondo de Cultura Económica, 1976, cap. IV, 135-161. or.
  27. ↑ Joseph Schumpeter, Teoría del desenvolvimiento económico, Fondo de Cultura Económica, 1976, cap. IV, 135-161. or.
  28. ↑ Landoni, Juan Sebastián. «Empresario y capitalista: nota para una teoría austriaca de la firma», Journal of Management for Value
  29. ↑ Sombart, Werner. El apogeo del capitalismo, Fondo de Cultura Económica, 1984. Ver resumen de la referencia en: Christoph Deutschmann, op. cit., cap. 4, 94. or.
  30. ↑ Macmillan Dictionary of Modern Economics, 3rd Ed., 1986, 54. or.
  31. ↑ Kondaira. .
  32. ↑ Martínez Rueda, Fernando; Aizpuru Murua, Mikel. (2011). Gaur egungo munduaren historia, 1945-2009. Udako Euskal Unibertsitatea ISBN 9788484383345..
  33. ↑ Egaña, Andoni. «Etxean bertan» Berria (Noiz kontsultatua: 2021-10-13).
  34. ↑ «Essay: Capitalism and the Industrial Revolution | Joseph Kaminski». web.archive.org. 28 de enero de 2015. Archivado desde el original el 28 de enero de 2015. Consultado el 9 de agosto de 2021.
  35. ↑ (Ingelesez) Brown, Garrett W.; McLean, Iain; McMillan, Alistair. (2018-01-18). «A Concise Oxford Dictionary of Politics and International Relations» A Concise Oxford Dictionary of Politics and International Relations (Oxford University Press)  doi:10.1093/acref/9780199670840.001.0001. ISBN 978-0-19-967084-0. (Noiz kontsultatua: 2023-08-24).
  36. ↑ «Foreign Affairs - Development and Democracy - Bruce Bueno de Mesquita and George W. Downs» web.archive.org 2008-02-20 (Noiz kontsultatua: 2023-08-24).
  37. ↑ Iversen, Torben; Soskice, David. (2019). Democracy and Prosperity: Reinventing Capitalism through a Turbulent Century. Princeton University Press ISBN 978-0-691-18273-5. (Noiz kontsultatua: 2023-08-24).
  38. ↑ (Ingelesez) «The road to serfdom | WorldCat.org» www.worldcat.org (Noiz kontsultatua: 2023-08-24).
  39. ↑ (Ingelesez) «Freedom in the world : the annual survey of political rights & civil liberties, 2000-2001 | WorldCat.org» www.worldcat.org (Noiz kontsultatua: 2023-08-24).
  40. ↑ (Ingelesez) «La Crisis Del Capital en el Siglo XXI Crónicas de Los años en Que el Capitalismo Se Volvió Loco | WorldCat.org» www.worldcat.org (Noiz kontsultatua: 2023-08-24).
  41. ↑ (Ingelesez) Farid, Hilmar. (2005-03). «Indonesia’s original sin: mass killings and capitalist expansion, 1965–66» Inter-Asia Cultural Studies 6 (1): 3–16.  doi:10.1080/1462394042000326879. ISSN 1464-9373. (Noiz kontsultatua: 2023-08-24).

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Bacher, Christian (2007) Capitalism, Ethics and the Paradoxon of Self-exploitation Grin Verlag. p.2
  • De George, Richard T. (1986) Business ethics p. 104
  • Lash, Scott & Urry, John (2000). Capitalism. A Nicholas Abercrombie, S. Hill & B. S. Turner (eds.), The Penguin dictionary of sociology (4ª ed.) (pp. 36–40).
  • Obrinsky, Mark. Profit Theory and Capitalism. University of Pennsylvania Press, 1983, p.1.
  • Wolf, Eric (1982) Europe and the People Without History
  • Wood, Ellen Meiksins (2002) The Origins of Capitalism: A Longer View Londres: Verso
  • Ackerman, Frank; Lisa Heinzerling. Priceless: On Knowing the Price of Everything and the Value of Nothing. New Press, 24 agost 2005, p. 277. ISBN 1565849817.
  • Buchanan, James M.. Politics Without Romance.
  • Braudel, Fernand. Civilization and Capitalism: 15th - 18 Century.
  • Bottomore, Tom. Theories of Modern Capitalism, 1985.
  • H. Doucouliagos and M. Ulubasoglu «Democracy and Economic Growth: A meta-analysis». School of Accounting, Economics and Finance Deakin University Australia, 2006.
  • Coase, Ronald. The Lighthouse in Economics, 1974.
  • Demsetz, Harold. Information and Efficiency, 1969.
  • Fulcher, James. Capitalism, 2004.
  • Friedman, Milton. Capitalism and Freedom, 1952.
  • Galbraith, J.K.. American Capitalism, 1952.
  • Böhm-Bawerk, Eugen von. Capital and Interest: A Critical History of Economical Theory. Londres: Macmillan and Co., 1890.
  • Harvey, David. The Political-Economic Transformation of Late Twentieth Century Capitalism.. Cambridge, MA: Blackwell Publishers, 1990. ISBN 0-631-16294-1.
  • Hayek, Friedrich A.. The Pure Theory of Capital. Chicago: University of Chicago Press, 1975. ISBN 0-226-32081-2.
  • Hayek, Friedrich A.. Capitalism and the Historians. Chicago: University of Chicago Press, 1963.
  • Heilbroner, Robert L.. The Limits of American Capitalism, 1966.
  • Heilbroner, Robert L.. The Nature and Logic of Capitalism, 1985.
  • Heilbroner, Robert L.. Economics Explained, 1987.
  • Josephson, Matthew, The Money Lords; the great finance capitalists, 1925-1950, Nova York, Weybright and Talley, 1972.
  • Marx, Karl. Capital: A Critical Analysis of Capitalist Production, 1886.
  • Mises, Ludwig von. Human Action: A Treatise on Economics. Scholars Edition, 1998.
  • Rand, Ayn. Capitalism: The Unknown Ideal. Signet, 1986.
  • Reisman, George. Capitalism: A Treatise on Economics. Ottawa (Illinois): Jameson Books, 1996. ISBN 0-915463-73-3.
  • Resnick, Stephen. Knowledge & Class: a Marxian critique of political economy. Chicago: University of Chicago Press, 1987.
  • Rostow, W. W.. The Stages of Economic Growth: A Non-Communist Manifesto. Cambridge: Cambridge University Press, 1960.
  • Schumpeter, J. A.. Capitalism, Socialism, and Democracy, 1983.
  • Scott, John. Corporate Business and Capitalist Classes, 1997.
  • Seldon, Arthur. Capitalism: A Condensed Version. Londres: Institute of Economic Affairs, 2007.
  • Sennett, Richard. The Culture of the New Capitalism, 2006.
  • Smith, Adam. An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, 1776.
  • De Soto, Hernando. The Mystery of Capital: Why Capitalism Triumphs in the West and Fails Everywhere Else. Nova York: Basic Books, 2000. ISBN 0-465-01614-6.
  • Strange, Susan. Casino Capitalism, 1986.
  • Wallerstein, Immanuel. The Modern World System.
  • Weber, Max. The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, 1926.
  • Norberg, Johan. In Defense of Global Capitalism. Washington DC: Cato Institute, 2001. ISBN 978-1-93-086547-1.

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Kapitalismo&oldid=9925052"(e)tik eskuratuta