(Translated by https://www.hiragana.jp/)
«Պիեռ Գասենդի»–ի խմբագրումների տարբերություն - Վիքիպեդիա Jump to content

«Պիեռ Գասենդի»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբ
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
չ դաս․ կատ․
 
(17 intermediate revisions by 7 users not shown)
Տող 1. Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Փիլիսոփա}}
{{Տեղեկաքարտ Փիլիսոփա
| բնագիր անուն = Pierre Gassendi
⚫
'''Պիեռ<ref>[https://hy.wikisource.org/wiki/Էջ:Հայկական_Սովետական_Հանրագիտարան_%28Soviet_Armenian_Encyclopedia%29_2.djvu/693 «Պիեռ Գասենդի» հոդվածով էջը ՀՍՀ-ում]</ref> Գասենդի''' ({{lang-fr|Pierre Gassendi}}, {{ԱԾ}}), [[ֆրանսիացիներ|ֆրանսիացի]] [[ֆիզիկոս]], [[մաթեմատիկոս]], [[փիլիսոփա]] և [[աստղագետ]], [[աստվածաբան]] ([[քահանա]]), մի շարք համալսարանների [[պրոֆեսոր]], դասավանդել է [[մաթեմատիկա]], [[ֆիզիկա]], [[հռետորաբանություն]], [[փիլիսոփայություն]]։
}}
⚫
'''Պիեռ<ref>[https://hy.wikisource.org/wiki/Էջ:Հայկական_Սովետական_Հանրագիտարան_%28Soviet_Armenian_Encyclopedia%29_2.djvu/693 «Պիեռ Գասենդի» հոդվածով էջը ՀՍՀ-ում]</ref> Գասենդի''' ({{lang-fr|Pierre Gassendi}}, {{ԱԾ}}), [[ֆրանսիացիներ|ֆրանսիացի]] [[ֆիզիկոս]], [[մաթեմատիկոս]], [[փիլիսոփա]] և [[Աստղագետ (գիտնական)|աստղագետ]], [[Աստվածաբանություն|աստվածաբան]] ([[քահանա]]), մի շարք համալսարանների [[պրոֆեսոր]], դասավանդել է [[մաթեմատիկա]], [[ֆիզիկա]], [[Հռետորություն|հռետորաբանություն]], [[փիլիսոփայություն]]։


Գասենդին հանդես է եկել [[սխոլաստիկա]]յի խիստ քննադատությամբ, [[Արիստոտել]]ի ուսմունքի, բնածին գաղափարների վերաբերյալ [[Դեկարտ]]ի ուսմունքի քննադատությամբ, վերածնունդ է տվել [[Էպիկուր]]ի [[մատերիալիզմ]]ին՝ դրա վրա հիմնելով իր ուսմունքը։
Գասենդին հանդես է եկել [[սխոլաստիկա]]յի խիստ քննադատությամբ, [[Արիստոտել]]ի ուսմունքի, բնածին գաղափարների վերաբերյալ [[Դեկարտ]]ի ուսմունքի քննադատությամբ, վերածնունդ է տվել [[Էպիկուր]]ի [[մատերիալիզմ]]ին՝ դրա վրա հիմնելով իր ուսմունքը։


Գրել է աշխատություններ գիտության պատմության վերաբերյալ։ [[17-րդ դար]]ի պատմական պայմաններում Գասենդին առաջադիմական դեր է խաղացել որպես փիլիսոփա և գիտնական։ Հայտնի է [[Էպիկուր#Էպիկուրիզմ|էպիկուրիզմի]] և [[ատոմիստական տեսություն|ատոմիզմ]]ի քարոզչությամբ, նաև այդ տեսությունները [[քրիստոնեություն|քրիստոնեության]] հետ համաձայնեցնելու փորձերով։ Ըստ կոմունիստական գաղափարախոսության՝ ''նրա [[մատերիալիզմ]]ն անհետևողական էր, որ արտահայտվում էր [[կրոն]]ի և [[եկեղեցի|եկեղեցու]] հետ հաշտվողականության մեջ''<ref>''[[Կարլ Մարքս]]'' ПРЕДИСЛОВИЕ К ДИССЕРТАЦИИ: [http://www.agitclub.ru/front/mar/bm03.htm Различие между натурфилософией Демокрита и натурфилософией Эпикура]"</ref>։ Ֆրանսիացի [[բնափիլիսոփա]]ն առաջինն է օգտագործել [[մոլեկուլ]]ի անվանումը։ Նա, օրինակ, [[Աստված|Աստծուն]] համարում էր ատոմների ստեղծող, գտնում էր, որ մարդը բացի բնափիլիսոփայորեն ըմբռնվող «կենդանական հոգուց», ունի նաև «գերզգայական բանական [[հոգի]]»:
Գրել է աշխատություններ գիտության պատմության վերաբերյալ։ [[17-րդ դար]]ի պատմական պայմաններում Գասենդին առաջադիմական դերակատարում է ունեցել որպես փիլիսոփա և գիտնական։ Հայտնի է [[Էպիկուր#Էպիկուրիզմ|էպիկուրիզմի]] և [[ատոմիստական տեսություն|ատոմիզմ]]ի քարոզչությամբ, նաև այդ տեսությունները [[քրիստոնեություն|քրիստոնեության]] հետ համաձայնեցնելու փորձերով։ Ըստ կոմունիստական գաղափարախոսության՝ ''նրա [[մատերիալիզմ]]ն անհետևողական էր, որ արտահայտվում էր [[կրոն]]ի և [[եկեղեցի|եկեղեցու]] հետ հաշտվողականության մեջ''<ref>''[[Կարլ Մարքս]]'' ПРЕДИСЛОВИЕ К ДИССЕРТАЦИИ: [http://www.agitclub.ru/front/mar/bm03.htm Различие между натурфилософией Демокрита и натурфилософией Эпикура]"</ref>։ Ֆրանսիացի [[բնափիլիսոփա]]ն առաջինն է օգտագործել [[մոլեկուլ]]ի անվանումը։ Նա, օրինակ, [[Աստված|Աստծուն]] համարում էր ատոմների ստեղծող, գտնում էր, որ մարդը բացի բնափիլիսոփայորեն ըմբռնվող «կենդանական հոգուց», ունի նաև «գերզգայական բանական [[հոգի]]»։


== Կենսագրություն ==
== Կենսագրություն ==
Պիեռ Գասենդին ծնվել է [[1592]] թ. [[հունվարի 22]]-ին [[Ֆրանսիա]]յի [[Վերին Ալպերի Պրովանս]] գավառի [[Շանտերսե|Շանտերսե համայնքում]] Անտուան Գասենդ և Ֆրանսուա Ֆաբրիի ընտանիքում<ref>Hockey, Thomas (2009). [http://www.fulviofrisone.com/attachments/article/464/Springer-Verlag%20The%20Biographical%20Encyclopedia%20of%20Astronomers.pdf The Biographical Encyclopedia of Astronomers.]</ref>: Դեռ մանուկ հասակից աչքի է ընկել գիտությունների նկատմամբ հետաքրքրությամբ, հատկապես՝ մաթեմատիկայի և լեզուների։ Սովորել է [[Դին լե Բեն|Դին քաղաքի]] քոլեջում, հետո [[Էքս-ան-Պրովանս]]ի համալսարանում։ [[1612]] թ.-ին Դինում դասավանդել է [[թեոլոգիա]]։ [[1614]] թ. Ավինյոնում դարձել է թեոլոգիայի դոկտոր, նաև Դինի տաճարի ռեկտոր է եղել, իսկ [[1617]] թ. Էքս-ան-Պրովանսի համալսարանում աշխատել է փիլիսոփայության պրոֆեսոր և ղեկավարել է փիլիսոփայության բաժինը<ref name="բ">[http://www.krugosvet.ru/enc/gumanitarnye_nauki/filosofiya/GASSENDI_PER.html ГАССЕНДИ, ПЬЕР Энциклопедия Кругосвет]</ref><ref>[http://www.chlt.org/sandbox/lhl/dsb/page.284.php?size=240x320 GASSENDI (GASSEND), PIERRE (b. Champtercier, France, 22 January 1592; d. Paris, France, 24 October 1655), philosophy, astronomy, scholarship.]</ref>:
Պիեռ Գասենդին ծնվել է [[1592]] թվականի [[հունվարի 22]]-ին [[Ֆրանսիա]]յի [[Վերին Ալպերի Պրովանս]] գավառի [[Շանտերսե|Շանտերսե համայնքում]] Անտուան Գասենդ և Ֆրանսուա Ֆաբրիի ընտանիքում<ref>Hockey, Thomas (2009). [http://www.fulviofrisone.com/attachments/article/464/Springer-Verlag%20The%20Biographical%20Encyclopedia%20of%20Astronomers.pdf The Biographical Encyclopedia of Astronomers.]</ref>։ Դեռ մանուկ հասակից աչքի է ընկել գիտությունների նկատմամբ հետաքրքրությամբ, հատկապես՝ մաթեմատիկայի և լեզուների։ Սովորել է [[Դին լե Բեն|Դին քաղաքի]] [[Ֆրանսիայի քոլեջ|քոլեջում]], հետո [[Էքս ան Պրովանս|Էքս-ան-Պրովանսի]] համալսարանում։ [[1612]] թվականին Դինում դասավանդել է [[Աստվածաբանություն|թեոլոգիա]]։ [[1614]] թվականին [[Ավինյոն]]ում դարձել է թեոլոգիայի դոկտոր, նաև Դինի տաճարի ռեկտոր է եղել, իսկ [[1617]] թվականին [[Պրովանսի համալսարան|Էքս-ան-Պրովանսի համալսարանում]] աշխատել է փիլիսոփայության պրոֆեսոր և ղեկավարել է փիլիսոփայության բաժինը<ref name="բ">[http://www.krugosvet.ru/enc/gumanitarnye_nauki/filosofiya/GASSENDI_PER.html ГАССЕНДИ, ПЬЕР Энциклопедия Кругосвет]</ref><ref>[http://www.chlt.org/sandbox/lhl/dsb/page.284.php?size=240x320 GASSENDI (GASSEND), PIERRE (b. Champtercier, France, 22 January 1592; d. Paris, France, 24 October 1655), philosophy, astronomy, scholarship.]</ref>։


== Ընդդեմ արիստոտելականների ==
== Ընդդեմ արիստոտելականների ==
Համալսարանում փիլիսոփայություն դասավանդելու ընթացքում ոչ միայն ներկայացնրել է [[Արիստոտել#Արիստոտելի փիլիսոփայությունը|Արիստոտելի ուսմունքը]], այլև հերքել է այն։ Ուսումնական ծրագիրն այնպես էր կազմում, որ սկզբում ներկայացնում էր Արիստոտելի տեսությունը, հետո ցույց էր տալիս նրա սխալականությունը։ [[Կոպեռնիկոս]]ի հայտնագործությունը և [[Ջորդանո Բրունո]]յի, ինչպես նաև [[Պետեր Ռամուս]]ի, [[Լյուդովիկ Վիվես]]ի գործերը վերջնականապես Գասենդիին հանգեցրեցին արիստոտելյան ֆիզիկայի և աստղագիտության քննադատությանը։ Նրա աշխատանքի պտուղը եղան [[1627]] թ. Գրենոբլում հրատարակած մի շարք էսսեներ ''Պարադոքսալ վարժություններ ընդդեմ արիստոտելականների'' ({{lang-en|«Exercitationes paradoxicae adversus Aristoteleos»}}) վերնագրով, որտեղ նա հայտարարում է, որ չնայած իր աշխատանքը պարտավորեցնում է դասավանդել արիստոտելյան փիլիսոփայությունը, այնուամենայնիվ նրա թերությունները միշտ հետաքրքրել են<ref>''Pierre Gassendi'' [https://books.google.am/books/about/Exercitationes_paradoxicae_adversus_Aris.html?id=Fe8GAAAAcAAJ&redir_esc=y Exercitationes paradoxicae adversus Aristoteleos][http://reader.digitale-sammlungen.de/en/fs1/object/display/bsb10887477_00004.html]</ref>։ Եկեղեցական շրջանակներում թշնամիներ չվաստակելու համար նա դադարեցրեց սխոլաստների հետ բանավիճել և անավարտ թողեց աշխատությունը։ Ժամանակներն էին այդպիսին. Արիստոտելին հերքելն ու Կոպեռնիկոսին պաշտպանելը անվտանգ չէր, որպես ապացույց՝ [[Էտյեն Դոլե]]ն, [[Ջորդանո Բրունո]]ն և մյուսները։ Դեռ մինչև գրքի հրատարակումը նա հեռացավ համալսարանից և որոշ ժամանակ Դինի, հետո Փարիզի տաճարում քահանա էր, հետագայում ուղևորվեց [[Բելգիա]], [[Հոլանդիա]]: Այդ ուղևորության ժամանակ ծանոթանում է [[Հոբս]]ի հետ և [[1631]] թ.-ին հրատարակում է ռոզենկրեյցեր [[Ռոբերտ Ֆլուդ]]ի միստիկական ուսմունքի վերլուծությունը («Epistolica dissertatio in qua praecipua principia philosophiae R. Fluddi deteguntur»)<ref>[https://books.google.am/books?id=k9XWAAAAMAAJ&pg=PA219&lpg=PA219&dq=Epistolica+dissertatio+in+qua+praecipua+principia+philosophiae+R.+Fluddi+deteguntur&source=bl&ots=ANIX1lb_jU&sig=lpSe2-zOIlzIML6CZqxS0NDp85k&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj31Pa019PPAhWBkCwKHcUqAn4Q6AEIJDAB#v=onepage&q=Epistolica%20dissertatio%20in%20qua%20praecipua%20principia%20philosophiae%20R.%20Fluddi%20deteguntur&f=false Epistolica dissertatio in qua praecipua principia philosophiae R. Fluddi deteguntur] Die Philosophie des 17. Jahrhunderts: England (2 v.)</ref>։ Հետագայում նա գրեց ''Դեկարտյան դատողությունների քննադատական վերլուծությունը'' («Disquisitio ad versus Cartesium»), որը ակտիվ բանավեճի առարկա դարձավ երկու փիլիսոփաների միջև և լայն ճանաչման արժանացավ<ref>[https://books.google.am/books?id=RIS0JvYhtycC&pg=PA97&lpg=PA97&dq=Disquisitio+ad+versus+Cartesium&source=bl&ots=QU9_hxc4vV&sig=bhyBEaxxAAeWgEmqU0XUQwc-X_o&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj6woXS2tPPAhXDhSwKHdCXDwEQ6AEIQTAH#v=onepage&q&f=false Disquisitio ad versus Cartesium] Oxford University Press. Amazon.com</ref>։
Համալսարանում փիլիսոփայություն դասավանդելու ընթացքում ոչ միայն ներկայացնրել է [[Արիստոտել#Արիստոտելի փիլիսոփայությունը|Արիստոտելի ուսմունքը]], այլև հերքել է այն։ Ուսումնական ծրագիրն այնպես էր կազմում, որ սկզբում ներկայացնում էր Արիստոտելի տեսությունը, հետո ցույց էր տալիս նրա սխալականությունը։ [[Կոպեռնիկոս]]ի հայտնագործությունը և [[Ջորդանո Բրունո]]յի, ինչպես նաև [[Պիեռ Ռամե]]ի (''{{lang-fr|Pierre de la Ramée}}''), [[Լուիս Վիվես]]ի (''{{lang-es|Joan Lluís Vives}}'') գործերը վերջնականապես Գասենդիին հանգեցրեցին արիստոտելյան ֆիզիկայի և աստղագիտության քննադատությանը։ Նրա աշխատանքի պտուղը եղան [[1627]] թվականին Գրենոբլում հրատարակած մի շարք էսսեներ ''Պարադոքսալ վարժություններ ընդդեմ արիստոտելականների'' (''{{lang-en|«Exercitationes paradoxicae adversus Aristoteleos»}}'') վերնագրով, որտեղ նա հայտարարում է, որ չնայած իր աշխատանքը պարտավորեցնում է դասավանդել արիստոտելյան փիլիսոփայությունը, այնուամենայնիվ նրա թերությունները միշտ հետաքրքրել են<ref>''Pierre Gassendi'' [https://books.google.am/books/about/Exercitationes_paradoxicae_adversus_Aris.html?id=Fe8GAAAAcAAJ&redir_esc=y Exercitationes paradoxicae adversus Aristoteleos][http://reader.digitale-sammlungen.de/en/fs1/object/display/bsb10887477_00004.html]</ref>։


Եկեղեցական շրջանակներում թշնամիներ չվաստակելու համար նա դադարեցրեց սխոլաստների հետ բանավիճել և անավարտ թողեց աշխատությունը։ Ժամանակներն էին այդպիսին. Արիստոտելին հերքելն ու Կոպեռնիկոսին պաշտպանելը անվտանգ չէր, որպես ապացույց՝ [[Էտյեն Դոլե]]ն, [[Ջորդանո Բրունո]]ն և մյուսները։ Դեռ մինչև գրքի հրատարակումը նա հեռացավ համալսարանից և որոշ ժամանակ Դինի, հետո Փարիզի տաճարում քահանա էր, հետագայում ուղևորվեց [[Բելգիա]], [[Հոլանդիա]]։ Այդ ուղևորության ժամանակ ծանոթանում է [[Հոբս]]ի հետ և [[1631]] թվականին հրատարակում է ռոզենկրեյցեր [[Ռոբերտ Ֆլուդ]]ի միստիկական ուսմունքի վերլուծությունը (''«Epistolica dissertatio in qua praecipua principia philosophiae R. Fluddi deteguntur»'')<ref>[https://books.google.am/books?id=k9XWAAAAMAAJ&pg=PA219&lpg=PA219&dq=Epistolica+dissertatio+in+qua+praecipua+principia+philosophiae+R.+Fluddi+deteguntur&source=bl&ots=ANIX1lb_jU&sig=lpSe2-zOIlzIML6CZqxS0NDp85k&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj31Pa019PPAhWBkCwKHcUqAn4Q6AEIJDAB#v=onepage&q=Epistolica%20dissertatio%20in%20qua%20praecipua%20principia%20philosophiae%20R.%20Fluddi%20deteguntur&f=false Epistolica dissertatio in qua praecipua principia philosophiae R. Fluddi deteguntur] Die Philosophie des 17. Jahrhunderts: England (2 v.)</ref>։ Հետագայում նա գրեց ''Դեկարտյան դատողությունների քննադատական վերլուծությունը'' (''«Disquisitio ad versus Cartesium»''), որը ակտիվ բանավեճի առարկա դարձավ երկու փիլիսոփաների միջև և լայն ճանաչման արժանացավ<ref>[https://books.google.am/books?id=RIS0JvYhtycC&pg=PA97&lpg=PA97&dq=Disquisitio+ad+versus+Cartesium&source=bl&ots=QU9_hxc4vV&sig=bhyBEaxxAAeWgEmqU0XUQwc-X_o&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj6woXS2tPPAhXDhSwKHdCXDwEQ6AEIQTAH#v=onepage&q&f=false Disquisitio ad versus Cartesium] Oxford University Press. Amazon.com</ref>։
⚫
== Աստղագիտական հետազոտություններ ==

⚫
Գասենդին ուսումնասիրում էր տեսական [[աստղագիտություն]] և խիստ վրդովվում էր, երբ իրեն աստղագուշակ էին անվանում<ref>[http://vivovoco.ibmh.msk.su/VV/PAPERS/ECCE/GASSENDI.HTM Пьер Гассенди возобновитель эпикуреизма]</ref>: Գասենդին կատարել է բազմաթիվ կարևոր դիտարկումներ և հայտնագործություններ աստղագիտության բնագավառում (արեգակնային սկավառակի վրայով [[Մերկուրի (մոլորակ)|Մերկուրի]]ի անցման դիտարկումը, [[արևի խավարումներ]]ը, [[Յուպիտեր (մոլորակ)|Յուպիտեր]]ի հինգ [[արբանյակ]]ների հայտնագործությունը՝ բացի ավելի վաղ հայտնագործված չորս արբանյակներից և այլն)։ [[1632]] թ. Գասենդին հրատարակեց աշխատություն՝ ժամանակին [[Կեպլեր]]ի կողմից կանխագուշակված [[Մերկուրի (մոլորակ)|Մերկուրի մոլորակի]] անցման մասին։ [[1641]] թ. փորձեց փորձարարական ճանապարհով ապացուցել [[Գալիլեյ]]ի մարմինների անկման տեսությունը։ Աստղագիտության և [[մեխանիկա]]յի վերաբերյալ մի քանի աշխատություններ է գրել, որոնցից մեկն էլ «De proportione qua gravia decidentia accelerantur» ([[1646]])՝ նվիրված [[ծանրության ուժ]]ի ազդեցությամբ [[մարմինների անկում|մարմինների անկմանը]]:
⚫
== Աստղագիտական հետազոտություններ ==
⚫
{{քաղվածք|Հետևելով Կոպեռնիկոսի տեսակետին, ես գտնում եմ, որ արեգակը գտնվում է տիեզերքի կենտրոնում, պտտվում է իր առանցքի շուրջը մոտավորապես 28 օր տևողությամբ<ref name="ա" />:|Գասենդի, նամակ Պեյրեսին, 1632 թ. փետրվարի 26}}
⚫
Գասենդին ուսումնասիրում էր տեսական [[աստղագիտություն]] և խիստ վրդովվում էր, երբ իրեն աստղագուշակ էին անվանում<ref name="ա"/>։ Գասենդին կատարել է բազմաթիվ կարևոր դիտարկումներ և հայտնագործություններ աստղագիտության բնագավառում (արեգակնային սկավառակի վրայով [[Մերկուրի (մոլորակ)|Մերկուրի]]ի անցման դիտարկումը, [[Արեգակի խավարում|արևի խավարումները]], [[Յուպիտեր (մոլորակ)|Յուպիտեր]]ի հինգ [[արբանյակ]]ների հայտնագործությունը՝ բացի ավելի վաղ հայտնագործված չորս արբանյակներից և այլն)։ [[1632]] թվականին Գասենդին հրատարակեց աշխատություն՝ ժամանակին [[Կեպլեր]]ի կողմից կանխագուշակված [[Մերկուրի (մոլորակ)|Մերկուրի մոլորակի]] անցման մասին։ [[1641]] թվականին փորձեց փորձարարական ճանապարհով ապացուցել [[Գալիլեյ]]ի մարմինների անկման տեսությունը։ Աստղագիտության և [[մեխանիկա]]յի վերաբերյալ մի քանի աշխատություններ է գրել, որոնցից մեկն էլ (''«De proportione qua gravia decidentia accelerantur»,'' [[1646]]) նվիրված է [[ծանրության ուժ]]ի ազդեցությամբ [[մարմինների անկում|մարմինների անկմանը]]։
⚫
{{քաղվածք|Հետևելով Կոպեռնիկոսի տեսակետին, ես գտնում եմ, որ արեգակը գտնվում է տիեզերքի կենտրոնում, պտտվում է իր առանցքի շուրջը մոտավորապես 28 օր տևողությամբ<ref name="ա" />։|Գասենդի, նամակ Պեյրեսին, 1632 թ. փետրվարի 26}}


== Քաղաքական հայացքներ ==
== Քաղաքական հայացքներ ==
Իր հասարակական-քաղաքական հայացքներով Գասենդին անսահմանափակ [[միապետություն|միապետության]] կողմնակից է, որ արտահայտում էր քաղաքական [[բուրժուազիա]]յի փոխզիջումը բացարձակ միապետության հետ։ Բացարձակ միապետը նրա կարծիքով «պետության խելամիտ տիրակալ է»:
Իր հասարակական-քաղաքական հայացքներով Գասենդին անսահմանափակ [[միապետություն|միապետության]] կողմնակից է, որ արտահայտում էր քաղաքական [[բուրժուազիա]]յի փոխզիջումը բացարձակ միապետության հետ։ Բացարձակ միապետը նրա կարծիքով «պետության խելամիտ տիրակալ է»։


== Էպիկուրի հայացքների ջատագով ==
== Էպիկուրի հայացքների ջատագով ==
Սխոլաստների հետ բանավեճը դադարեցնելուց հետո նա անդրադարձավ Էպիկուրին։ 1626 թ. միտք հղացավ [[էպիկուրիզմ|Էպիկուրի ուսմունքի]], նրա բարոյական արժեքների և կյանքի մասին աշխատություն գրել։ Նա համոզված էր, որ անտիկ փիլիսոփայի ուսմունքը հնարավոր է համապատասխանեցնել իր ժամանակների թեոլոգիային։ Այդ հետազոտությունները նրան հանգեցրին եզրակացության, որ լիովին տարբեր հայացքներով փիլիսոփաների տեսակետները հաճախ տարբերվում են միայն ձևով։ Էպիկուրի աշխատություններն ուսումնասիրելու շնորհիվ վերջնականապես ձևավորվեց Գասենդիի աշխարհայացքը, որը նա շարադրել է ''Փիլիսոփայության ամփոփում'' («Syntagma philosophicum») աշխատությունում։ Այն լույս տեսավ միայն նրա մահվանից հետո ([[1658]] թ.)։ Էպիկուրի փիլիսոփայությունը նա անվանում էր «Էպիկուրի իմ փիլիսոփայություն»<ref>"Пьер Гассенди", стр. 39</ref>: Գասենդին իր կյանքի վերջին տարիներին Էպիկուրի մասին երկու աշխատություն հրատարակեց, որոնք փոխեցին Էպիկուրի տեսության մասին տարածված տեսակետը։ Դրանք էին՝
Սխոլաստների հետ բանավեճը դադարեցնելուց հետո նա անդրադարձավ Էպիկուրին։ 1626 թվականին միտք հղացավ [[Էպիկուրականություն|Էպիկուրի ուսմունքի]], նրա բարոյական արժեքների և կյանքի մասին աշխատություն գրել։ Նա համոզված էր, որ անտիկ փիլիսոփայի ուսմունքը հնարավոր է համապատասխանեցնել իր ժամանակների թեոլոգիային։ Այդ հետազոտությունները նրան հանգեցրին եզրակացության, որ լիովին տարբեր հայացքներով փիլիսոփաների տեսակետները հաճախ տարբերվում են միայն ձևով։ Էպիկուրի աշխատություններն ուսումնասիրելու շնորհիվ վերջնականապես ձևավորվեց Գասենդիի աշխարհայացքը, որը նա շարադրել է ''Փիլիսոփայության ամփոփում'' («Syntagma philosophicum») աշխատությունում։ Այն լույս տեսավ միայն նրա մահվանից հետո ([[1658]] թ.)։ Էպիկուրի փիլիսոփայությունը նա անվանում էր «Էպիկուրի իմ փիլիսոփայություն»<ref>"Пьер Гассенди", стр. 39</ref>։ Գասենդին իր կյանքի վերջին տարիներին Էպիկուրի մասին երկու աշխատություն հրատարակեց, որոնք փոխեցին Էպիկուրի տեսության մասին տարածված տեսակետը։ Դրանք էին՝
* [[1647]] թ. ''Էպիկուրի կյանքի և բարոյական հայացքների մասին'' («De vita, moribus et doctrina Epicuri libri octo»)
* [[1647]] թվականին՝ ''Էպիկուրի կյանքի և բարոյական հայացքների մասին'' (''«De vita, moribus et doctrina Epicuri libri octo»'')
* [[1649]] թ. ''Էպիկուրի փիլիսոփայության ամփոփում'' («Syntagma philosophiae Epicuri»)։
* [[1649]] թվականին՝ ''Էպիկուրի փիլիսոփայության ամփոփում'' (''«Syntagma philosophiae Epicuri»'')։
Գասենդիի կողմից Էպիկուրյան ատոմիզմի տարածումը նրա ուսմունքը դարձրել է կենդանի և իմաստալից տրամաբանության պատմության համար։ Հենց սրանում է կայանում նրա ստեղծագործության առաջադիմական նշանակությունը։
Գասենդիի կողմից Էպիկուրյան ատոմիզմի տարածումը նրա ուսմունքը դարձրել է կենդանի և իմաստալից տրամաբանության պատմության համար։ Հենց սրանում է կայանում նրա ստեղծագործության առաջադիմական նշանակությունը։


== Կյանքի վերջին տարիներ ==
== Կյանքի վերջին տարիներ ==
Գասենդին գրել է [[Կոպեռնիկոս]]ի և [[Տիխո Բռագե]]ի կենսագրականները, Դին քաղաքի եկեղեցու պատմությունը։ [[1645]] թ. աշխատանքի է անցել Ռոյալ դե Ֆրանս քոլեջում որպես մաթեմատիկայի և աստղագիտության պրոֆեսոր։ Այդ նույն թվականին նշանակվել է Թագավորական քոլեջի՝ Փարիզի Ռուայալ քոլեջի պրոֆեսոր։ Պաշտոնավարությանը անցնելու կապակցությամբ դասախոսության ժամանակ («Institutio astronomica, 1647») Գասենդին, ոչ բացահայտ, բայց արտահայտել է իր դրական վերաբերմունքը Գալիլեյի ուսմունքի վերաբերյալ<ref name="ա">[http://vivovoco.ibmh.msk.su/VV/PAPERS/ECCE/GASSENDI.HTM Пьер Гассенди возобновитель эпикуреизма]</ref>:
Գասենդին գրել է [[Կոպեռնիկոս]]ի և [[Տիխո Բրահե|Տիխո Բռագեի]] կենսագրականները, Դին քաղաքի եկեղեցու պատմությունը։ [[1645]] թվականին աշխատանքի է անցել Ռոյալ դե Ֆրանս քոլեջում որպես մաթեմատիկայի և աստղագիտության պրոֆեսոր։ Այդ նույն թվականին նշանակվել է Թագավորական քոլեջի՝ Փարիզի Ռուայալ քոլեջի պրոֆեսոր։ Պաշտոնավարությանը անցնելու կապակցությամբ դասախոսության ժամանակ (''«Institutio astronomica»'', 1647) Գասենդին, ոչ բացահայտ, բայց արտահայտել է իր դրական վերաբերմունքը Գալիլեյի ուսմունքի վերաբերյալ<ref name="ա">[http://vivovoco.ibmh.msk.su/VV/PAPERS/ECCE/GASSENDI.HTM Пьер Гассенди возобновитель эпикуреизма]</ref>։


== Մահ ==
== Մահ ==
[[1648]] թ. Գասենդին [[տուբերկուլյոզ|պալարախտով]] (տուբերկուլյոզ) հիվանդ մեկնում է Պրովանս: Երկու տարի [[Տուլոն]]ում մնալուց հետո, որտեղ [[Միջերկրական ծով|միջերկրածովային]] կլիման բարենպաստ էր նրա առողջության համար, [[1653]] թ. վերադառնում է [[Փարիզ]] և շարունակում է իր ընդհատված գրական գործունեությունը՝ գրելով [[Կոպեռնիկոս]]ի և [[Տիխո Բրահե]]ի կենսագրությունները: Նրա առողջությունը վերջնականապես վատթարանում է: Գասենդին մահացել է Փարիզում [[1655]] թվականի [[հոկտեմբերի 24]]-ին։ 1852 թվականին Դինում կանգնեցվել է նրա բրոնզե արձանը:
[[1648]] թվականին Գասենդին [[տուբերկուլյոզ|պալարախտով]] (տուբերկուլյոզ) հիվանդ մեկնում է Պրովանս։ Երկու տարի [[Տուլոն]]ում մնալուց հետո, որտեղ [[Միջերկրական ծով|միջերկրածովային]] կլիման բարենպաստ էր նրա առողջության համար, [[1653]] թվականին վերադառնում է [[Փարիզ]] և շարունակում է իր ընդհատված գրական գործունեությունը՝ գրելով [[Կոպեռնիկոս]]ի և [[Տիխո Բրահե]]ի կենսագրությունները։ Նրա առողջությունը վերջնականապես վատթարանում է։ Գասենդին մահացել է Փարիզում [[1655]] թվականի [[հոկտեմբերի 24]]-ին։ 1852 թվականին Դինում կանգնեցվել է նրա բրոնզե արձանը։


== Ընդհանուր բնութագիր ==
== Ընդհանուր բնութագիր ==
Գասենդին XVII-րդ դարի սակավաթիվ գիտնականներից մեկն էր, որը հետաքրքրվում էր գիտության պատմությամբ։ Նա իր ժամանակի կրթված հասարակության մեջ լայն ճանաչում էր վայելում։ [[բանավեճ|Բանավիճելու]] հատուկ [[տաղանդ]]ով էր օժտված, կարողանում էր արժանի հակահարված տալ՝ հստակ և ճշգրիտ ներկայացնելով հակառակորդի տեսությունը, նուրբ և հիմնավոր մեկնաբանություններ տալ։ Նա իր էությամբ համեստ մարդ էր, չէր սիրում աղմուկ հանել իր անվան շուրջ, խուսափում էր ամեն մի [[դոգմատիզմ]]ից։ Իր աշխատությունները գրել է [[լատիներեն]]ով, ոչ թե [[ֆրանսերեն]]ով։ Շատ ուսումնասիրողներ դրանով են բացատրում, որ նրա գաղափարները շրջանառվել են, բայց անունը՝ ոչ<ref name="ա" />:
Գասենդին 17-րդ դարի սակավաթիվ գիտնականներից մեկն էր, որը հետաքրքրվում էր գիտության պատմությամբ։ Նա իր ժամանակի կրթված հասարակության մեջ լայն ճանաչում էր վայելում։ [[բանավեճ|Բանավիճելու]] հատուկ [[տաղանդ]]ով էր օժտված, կարողանում էր արժանի հակահարված տալ՝ հստակ և ճշգրիտ ներկայացնելով հակառակորդի տեսությունը, նուրբ և հիմնավոր մեկնաբանություններ տալ։ Նա իր էությամբ համեստ մարդ էր, չէր սիրում աղմուկ հանել իր անվան շուրջ, խուսափում էր ամեն մի [[դոգմատիզմ]]ից։ Իր աշխատությունները գրել է [[լատիներեն]]ով, ոչ թե [[ֆրանսերեն]]ով։ Շատ ուսումնասիրողներ դրանով են բացատրում, որ նրա գաղափարները շրջանառվել են, բայց անունը՝ ոչ<ref name="ա" />։


== «Փիլիսոփայության ամփոփում» աշխատություն ==
== «Փիլիսոփայության ամփոփում» աշխատություն ==
Պիեռ Գասենդիի աշխատությունների ամբողջական ժողովածուն լույս է տեսել նրա մահից հետո՝ [[1658]] թ. [[Լիոն]]ում։ Առաջին երկու հատորն իր մեջ ամփոփում է «Syntagma philosophicum»-ը՝ Գասենդիի փիլիսոփայական համակարգը<ref>Fisher, Saul (2009).[http://plato.stanford.edu/archives/win2009/entries/gassendi/ Pierre Gassendi.] Stanford Encyclopedia of Philosophy.</ref>։ Այդ աշխատությունը նրա պատմական հետազոտությունների արդյունքն է։ Ճշմարտության հարցում [[դոգմատիզմ|դոգմատիկների]] և [[սկեպտիցիզմ|սկեպտիկների]] միջև միջանկյալ դիրք է գրավել։ Ըստ Գասենդիի գիտակցության միջոցով մարդը կարող է իմանալ իրերի ոչ միայն ''տեսանելին'', այլ նաև՝ էությունը և այնուամենայնիվ, գոյություն ունեն մարդու մտքին անհասանելի գաղտնիքներ։
Պիեռ Գասենդիի աշխատությունների ամբողջական ժողովածուն լույս է տեսել նրա մահից հետո՝ [[1658]] թվականին [[Լիոն]]ում։ Առաջին երկու հատորն իր մեջ ամփոփում է «Syntagma philosophicum»-ը՝ Գասենդիի փիլիսոփայական համակարգը<ref>Fisher, Saul (2009).[http://plato.stanford.edu/archives/win2009/entries/gassendi/ Pierre Gassendi.] Stanford Encyclopedia of Philosophy.</ref>։ Այդ աշխատությունը նրա պատմական հետազոտությունների արդյունքն է։ Ճշմարտության հարցում [[դոգմատիզմ|դոգմատիկների]] և [[սկեպտիցիզմ|սկեպտիկների]] միջև միջանկյալ դիրք է գրավել։ Ըստ Գասենդիի գիտակցության միջոցով մարդը կարող է իմանալ իրերի ոչ միայն ''տեսանելին'', այլ նաև՝ էությունը և այնուամենայնիվ, գոյություն ունեն մարդու մտքին անհասանելի գաղտնիքներ։


Իր «Փիլիսոփայության ամփոփում» (1658 թ.) հիմնական աշխատության մեջ Գասենդին փիլիսոփայությունը բաժանում է երեք մասի՝ նուրբ և հիմնավոր
Իր «Փիլիսոփայության ամփոփում» (1658 թ.) հիմնական աշխատության մեջ Գասենդին փիլիսոփայությունը բաժանում է երեք մասի՝ նուրբ և հիմնավոր
Տող 42. Տող 46.
# ''[[էթիկա]]յի'' կամ [[բնագիտություն|բարոյագիտության]])
# ''[[էթիկա]]յի'' կամ [[բնագիտություն|բարոյագիտության]])


==== ''Ֆիզիկա'' ====
==== Ֆիզիկա ====
Գասենդիի ֆիզիկայի ուսումնասիրման առարկան իրերի իրական նշանակությունն ուսումնասիրելն է։ Այն մոտ է դինամիկ [[ատոմիստական տեսություն|ատոմիզմ]]ին։ Բնության բոլոր երևույթները տեղի են ունենում ժամանակի և տարածության մեջ։ Դա «այսպես ասած իրերի» էությունն է, որը բնորոշվում է դրական ատրիբուտների բացակայությամբ։ Այս բաժնում հիմնավորելով ''[[ատոմիստական տեսություն]]ը'', Գասենդին ապացուցում է [[տարածություն|տարածության]] ու [[ժամանակ]]ի օբյեկտիվությունը, անստեղծելիությունն ու անոչնչանալիությունը։ Ե՛վ տարածությունը, և՛ ժամանակը կարող են չափվել մարմինների հետ կապի մեջ։ Առաջինը չափվում է մարմնի ծավալով, երկրորդը՝ մարմնի շարժմամբ։ Ֆիզիկայի բաժնում նկարագրված է Աստծո կողմից ստեղծված [[ատոմ]]ներից և դատարկությունից կազմված աշխարհի էությունը։ Աստծո գոյության ապացույց է ծառայում աշխարհի [[ներդաշնակություն]]ը։
Գասենդիի ֆիզիկայի ուսումնասիրման առարկան իրերի իրական նշանակությունն ուսումնասիրելն է։ Այն մոտ է դինամիկ [[ատոմիստական տեսություն|ատոմիզմ]]ին։ Բնության բոլոր երևույթները տեղի են ունենում ժամանակի և տարածության մեջ։ Դա «այսպես ասած իրերի» էությունն է, որը բնորոշվում է դրական ատրիբուտների բացակայությամբ։ Այս բաժնում հիմնավորելով ''[[ատոմիստական տեսություն]]ը'', Գասենդին ապացուցում է [[տարածություն|տարածության]] ու [[ժամանակ]]ի օբյեկտիվությունը, անստեղծելիությունն ու անոչնչանալիությունը։ Ե՛վ տարածությունը, և՛ ժամանակը կարող են չափվել մարմինների հետ կապի մեջ։ Առաջինը չափվում է մարմնի ծավալով, երկրորդը՝ մարմնի շարժմամբ։ Ֆիզիկայի բաժնում նկարագրված է Աստծո կողմից ստեղծված [[ատոմ]]ներից և դատարկությունից կազմված աշխարհի էությունը։ Աստծո գոյության ապացույց է ծառայում աշխարհի [[ներդաշնակություն]]ը։


[[Մատերիա]]ն, ըստ Գասենդիի, բաղկացած է բազում բացարձակ անբաժանելի (կոմպակտ) մանրագույն [[էլաստիկություն|էլաստիկ]] մասնիկներից՝ ատոմներից, որոնք իրարից բաժանված են դատարկ տարածությամբ, բայց իրենցից դատարկություն չեն ներկայացնում. այդ իսկ պատճառով ֆիզիկապես բաժանելի չեն, բայց չափելի են։ Ատոմների թիվը և ձևը վերջավոր է և հաստատուն (այդ պատճառով մատերիայի քանակը հաստատուն է), բայց ձևերի թիվը փոքր է ատոմների թվից։ Գասենդին չի ընդունում, որ ատոմներն ունեն երկրորդային հատկանիշներ, ինչպես օրինակ, հոտը, համը և այլն։ Ատոմների տարբերությունը (բացի ձևից) կայանում է նրանց կարևոր հատկանիշների տարբերությամբ՝ կշիռ և ի ծնե շարժման ձգտում։ Խմբավորվելով նրանք ձևավորում են տիեզերքի բոլոր մարմինները և հետևաբար հանդիսանում են ոչ միայն մարմինների որակական հատկանիշների, այլև նրանց շարժման պատճառ։ Նրանցով են պայմանավորված բնության բոլոր ուժերը։ Քանի որ ատոմները ոչ ծնվում են, ոչ էլ անհետանում, ապա կենդանի բնության քանակությունը անփոփոխ է մնում։ ''Դադարի վիճակում մարմնի ուժը չի անհետանում, այլ միայն մնում է կապված, իսկ երբ սկսում է շարժվել, ուժը ոչ թե ծնվում է, այլ ազատվում կապանքներից։'' Ազդեցություն տարածության վրա գոյություն չունի և եթե մի մարմինը ձգում է մեկ այլ մարմնին, չդիպչելով նրան, ապա դա բացատրվում է այսպես. առաջինից մղվում են ատոմների հոսք, որոնք դիպչում են երկրորդի ատոմներին։ Դա վերաբերվում է և՛ շնչավոր, և՛ անշունչ մարմիններին<ref>Փիլիսոփայական բառարան, 1975 թ. Ե., էջ 50</ref>։
[[Մատերիա]]ն, ըստ Գասենդիի, բաղկացած է բազում բացարձակ անբաժանելի (կոմպակտ) մանրագույն [[էլաստիկություն|էլաստիկ]] մասնիկներից՝ ատոմներից, որոնք իրարից բաժանված են դատարկ տարածությամբ, բայց իրենցից դատարկություն չեն ներկայացնում. այդ իսկ պատճառով ֆիզիկապես բաժանելի չեն, բայց չափելի են։ Ատոմների թիվը և ձևը վերջավոր է և հաստատուն (այդ պատճառով մատերիայի քանակը հաստատուն է), բայց ձևերի թիվը փոքր է ատոմների թվից։ Գասենդին չի ընդունում, որ ատոմներն ունեն երկրորդային հատկանիշներ, ինչպես օրինակ, հոտը, համը և այլն։ Ատոմների տարբերությունը (բացի ձևից) կայանում է նրանց կարևոր հատկանիշների տարբերությամբ՝ կշիռ և ի ծնե շարժման ձգտում։ Խմբավորվելով նրանք ձևավորում են տիեզերքի բոլոր մարմինները և հետևաբար հանդիսանում են ոչ միայն մարմինների որակական հատկանիշների, այլև նրանց շարժման պատճառ։ Նրանցով են պայմանավորված բնության բոլոր ուժերը։ Քանի որ ատոմները ոչ ծնվում են, ոչ էլ անհետանում, ապա կենդանի բնության քանակությունը անփոփոխ է մնում։ ''Դադարի վիճակում մարմնի ուժը չի անհետանում, այլ միայն մնում է կապված, իսկ երբ սկսում է շարժվել, ուժը ոչ թե ծնվում է, այլ ազատվում կապանքներից։'' Ազդեցություն տարածության վրա գոյություն չունի և եթե մի մարմինը ձգում է մեկ այլ մարմնին, չդիպչելով նրան, ապա դա բացատրվում է այսպես. առաջինից մղվում են ատոմների հոսք, որոնք դիպչում են երկրորդի ատոմներին։ Դա վերաբերվում է և՛ շնչավոր, և՛ անշունչ մարմիններին<ref>Փիլիսոփայական բառարան, 1975 թ. Ե., էջ 50</ref>։


==== ''Տրամաբանություն'' ====
==== Տրամաբանություն ====
Այն ինդուկտիվ հետազոտության մեթոդ է։ Սակայն տրամաբանության մեջ Գասենդին ձգտում է հավասարակշռություն հաստատել փորձի և [[գիտակցություն|գիտակցության]] միջև։ [[տրամաբանություն|Տրամաբանության]] մեջ դնում է [[ճանաչողություն|ճանաչողության]] հավաստիության հիմնախնդիրը և քննադատում է [[սկեպտիցիզմ]]ն ու [[դոգմատիզմ]]ը։ Այն արվեստ է, թե ինչպես ճիշտ ներկայացնել՝ ([[իդեա]] կամ գաղափար), ճիշտ դատել (առաջարկ), ճիշտ [[մտահանգում]]ներ անել ([[սիլոգիզմ]]) և հետևությունները ճիշտ բաշխել (մեթոդ)։
Այն ինդուկտիվ հետազոտության մեթոդ է։ Սակայն տրամաբանության մեջ Գասենդին ձգտում է հավասարակշռություն հաստատել փորձի և [[գիտակցություն|գիտակցության]] միջև։ [[տրամաբանություն|Տրամաբանության]] մեջ դնում է [[ճանաչողություն|ճանաչողության]] հավաստիության հիմնախնդիրը և քննադատում է [[սկեպտիցիզմ]]ն ու [[դոգմատիզմ]]ը։ Այն արվեստ է, թե ինչպես ճիշտ ներկայացնել՝ ([[իդեա]] կամ գաղափար), ճիշտ դատել (առաջարկ), ճիշտ [[մտահանգում]]ներ անել ([[Սիլլոգիզմ|սիլոգիզմ]]) և հետևությունները ճիշտ բաշխել (մեթոդ)։


Բոլոր առարկաներն ունեն ''զգայող'' և գոնե ինչ-որ չափով [[տրամաբանություն|տրամաբանող]] հոգի։ Ատոմները հավերժ են, քանի որ հավերժ է [[տիեզերք]]ը։ Բայց նրանք, ինչպես և տիեզերքը ստեղծվել են Աստծո կողմից և նրա կամքով են խմբավորվել մարմնի մեջ։ Ինչպես տառերի պատահական խմբավորումից պոեմ չի առաջանա, այնպես էլ [[աշխարհի արարում|աշխարհի արարման]] ժամանակ ատոմների պատահական խմբավորմամբ չէին կարող մարմիններ ստեղծվել առանց Աստծո միջամտության։ Այս երկու դրույթներով էլ պայմանավորված է Գասենդիի և մատերիալիստների/նյութապաշտների տարբերությունը։ Գասենդին [[հերքում]] է կամայական [[ինքնածնություն]]ը, նույնիսկ ''հանքային թագավորությունում'': Յուրաքանչյուր մարմին (չծնված իրեն նմանից) իր ծագմամբ պարտական է աշխարհի ստեղծումից նախագոյացած [[սերմ]]ին, այն սերմին, որում ամփոփված է եղել նրա պոտենցիալը, իսկ շրջապատող պայմանները նպաստել են նրա աշխարհ գալուն։
Բոլոր առարկաներն ունեն ''զգայող'' և գոնե ինչ-որ չափով [[տրամաբանություն|տրամաբանող]] հոգի։ Ատոմները հավերժ են, քանի որ հավերժ է [[տիեզերք]]ը։ Բայց նրանք, ինչպես և տիեզերքը ստեղծվել են Աստծո կողմից և նրա կամքով են խմբավորվել մարմնի մեջ։ Ինչպես տառերի պատահական խմբավորումից պոեմ չի առաջանա, այնպես էլ [[Աշխարհի արարումը|աշխարհի արարման]] ժամանակ ատոմների պատահական խմբավորմամբ չէին կարող մարմիններ ստեղծվել առանց Աստծո միջամտության։ Այս երկու դրույթներով էլ պայմանավորված է Գասենդիի և մատերիալիստների/նյութապաշտների տարբերությունը։ Գասենդին [[հերքում]] է կամայական [[ինքնածնություն]]ը, նույնիսկ ''հանքային թագավորությունում''։ Յուրաքանչյուր մարմին (չծնված իրեն նմանից) իր ծագմամբ պարտական է աշխարհի ստեղծումից նախագոյացած [[սերմ]]ին, այն սերմին, որում ամփոփված է եղել նրա պոտենցիալը, իսկ շրջապատող պայմանները նպաստել են նրա աշխարհ գալուն։


Մարմինը, ''զգայող հոգին'' և ողջամիտ հոգին կազմում են ամբողջություն ոչ թե ֆիզիկական ամբողջության հետևանքով, այլ որովհետև նրանք նախատեսված են փոխլրացման համար։ Զգայող հոգին, որի տիրույթն ամբողջ մարմինն է, այլ մարմինների կերպարները ընկալում և ճանաչում է ([[զգայարաններ]]ի օգնությամբ) նրանց «[[հիշողություն|հիշողության]]», «[[համեմատություն|համեմատության]] կամ դատողականության» և «հետևությունների կամ [[դատողություն|դատողության]]» միջոցով։ Այս վերջին երեք գործողությունները Գասենդին համարում է ''[[երևակայություն|երևակայության]] ֆունկցիաներ'':
Մարմինը, ''զգայող հոգին'' և ողջամիտ հոգին կազմում են ամբողջություն ոչ թե ֆիզիկական ամբողջության հետևանքով, այլ որովհետև նրանք նախատեսված են փոխլրացման համար։ Զգայող հոգին, որի տիրույթն ամբողջ մարմինն է, այլ մարմինների կերպարները ընկալում և ճանաչում է ([[Զգայական համակարգ|զգայարանների]] օգնությամբ) նրանց «[[հիշողություն|հիշողության]]», «[[համեմատություն|համեմատության]] կամ դատողականության» և «հետևությունների կամ [[դատողություն|դատողության]]» միջոցով։ Այս վերջին երեք գործողությունները Գասենդին համարում է ''[[երևակայություն|երևակայության]] ֆունկցիաներ''։


Խելամիտ/գիտակից հոգին կամ բանականությունը հատուկ է միայն մարդուն, ի տարբերություն զգայող հոգու, գտնվում է միայն [[ուղեղ]]ում։ Բանականության միջոցով մարդը ճանաչում է իրերը, որոնք հասանելի չեն զգայական [[ընկալում|ընկալման]]ը և երևակայությանը, ինչպես Աստծո մասին հասկացումը, [[ինքնագիտակցություն]]ը և այլն։ Բանական հոգին նյութական չէ և հետևաբար հավերժ է։ Դրանով նա տարբերվում է [[զգայություն|զգայող]] հոգուց, բայց միայն վերջինիս առկայության դեպքում կարող է արտահայտվել խելամիտ հոգին։ Սրանով էլ կապված է զգայող հոգուն։
Խելամիտ/գիտակից հոգին կամ բանականությունը հատուկ է միայն մարդուն, ի տարբերություն զգայող հոգու, գտնվում է միայն [[ուղեղ]]ում։ Բանականության միջոցով մարդը ճանաչում է իրերը, որոնք հասանելի չեն զգայական [[ընկալում|ընկալման]]ը և երևակայությանը, ինչպես Աստծո մասին հասկացումը, [[ինքնագիտակցություն]]ը և այլն։ Բանական հոգին նյութական չէ և հետևաբար հավերժ է։ Դրանով նա տարբերվում է [[զգայություն|զգայող]] հոգուց, բայց միայն վերջինիս առկայության դեպքում կարող է արտահայտվել խելամիտ հոգին։ Սրանով էլ կապված է զգայող հոգուն։
Տող 58. Տող 62.
Ի ծնե [[գաղափար]]ներ չկան։ Ի ծնե թվացող գաղափարները (օրինակ, [[պատճառականության սկզբունք|պատճառականության]] գաղափարը) միայն երևույթների կրկնությունից հետևություն է։ Բնազդը արդյունք է [[ժառանգականություն|ժառանգականության]] սովորության։ Միակ բանը ինքդ քո նկատմամբ [[սեր]]ն է, որ ի ծնե տրված է։ Դրանից է առաջանում հաճելի բանի նկատմամբ ձգտումը և տհաճություններից խուսափելու ձգտումը կամ ''ցանկությունը (appetitus)'': Ցանկությունը առանց [[երևակայություն|երևակայության]] և գիտակցության հետ համագործակցության չի առաջանում։ Եթե ցանկությունը միայն երևակայության արդյունք է, ապա այն ոչ բանական է, կամ [[կիրք]] է։ Գիտակցությունից բխող ցանկությունը [[կամք]]ն է, որը միշտ ուղեկցվում է գործողությամբ։ Մեր [[գործողություն]]ները ազատ են, բայց նրանց [[ազատություն]]ը պետք է փնտրել ոչ թե կամքի մեջ, այլ գիտակցության։ Մեզ հատուկ է ուղղորդված [[վարք|բանական վարք]]ը։ Ուղղորդվածությունը մեզ տալիս է գիտակցությունը։ [[Գիտակցություն]]ը հակում ունի [[ճշմարտություն|ճշմարտասիրության]], բայց այն գտնելու համար գիտակցությունը պետք է կենտրոնացնի իր [[ուշադրություն]]ը, տեղի չտալով ցանկությանը։ Ահա սրանում է ամփոփված ''ազատությունը''։ Ինչպես համաձայնացնել այս ազատությունը աստվածային [[նախախնամություն|նախախնամության]] հետ։ Սա անլուծելի (Աստվածային) գաղտնիք է մեզ համար։
Ի ծնե [[գաղափար]]ներ չկան։ Ի ծնե թվացող գաղափարները (օրինակ, [[պատճառականության սկզբունք|պատճառականության]] գաղափարը) միայն երևույթների կրկնությունից հետևություն է։ Բնազդը արդյունք է [[ժառանգականություն|ժառանգականության]] սովորության։ Միակ բանը ինքդ քո նկատմամբ [[սեր]]ն է, որ ի ծնե տրված է։ Դրանից է առաջանում հաճելի բանի նկատմամբ ձգտումը և տհաճություններից խուսափելու ձգտումը կամ ''ցանկությունը (appetitus)'': Ցանկությունը առանց [[երևակայություն|երևակայության]] և գիտակցության հետ համագործակցության չի առաջանում։ Եթե ցանկությունը միայն երևակայության արդյունք է, ապա այն ոչ բանական է, կամ [[կիրք]] է։ Գիտակցությունից բխող ցանկությունը [[կամք]]ն է, որը միշտ ուղեկցվում է գործողությամբ։ Մեր [[գործողություն]]ները ազատ են, բայց նրանց [[ազատություն]]ը պետք է փնտրել ոչ թե կամքի մեջ, այլ գիտակցության։ Մեզ հատուկ է ուղղորդված [[վարք|բանական վարք]]ը։ Ուղղորդվածությունը մեզ տալիս է գիտակցությունը։ [[Գիտակցություն]]ը հակում ունի [[ճշմարտություն|ճշմարտասիրության]], բայց այն գտնելու համար գիտակցությունը պետք է կենտրոնացնի իր [[ուշադրություն]]ը, տեղի չտալով ցանկությանը։ Ահա սրանում է ամփոփված ''ազատությունը''։ Ինչպես համաձայնացնել այս ազատությունը աստվածային [[նախախնամություն|նախախնամության]] հետ։ Սա անլուծելի (Աստվածային) գաղտնիք է մեզ համար։


==== ''Էթիկա'' ====
==== Էթիկա ====
Մարդկանց միշտ հետաքրքրել է երկու հարց.
Մարդկանց միշտ հետաքրքրել է երկու հարց.
* ինչ [[նպատակ]] ունի մեր կյանքը
* ինչ [[նպատակ]] ունի մեր կյանքը
* ինչպես հասնել այդ նպատակին։
* ինչպես հասնել այդ նպատակին։
Գասենդիի [[էթիկա]]ն նվիրված է այս հարցերին, որում նա Էպիկուրի հետևորդն է։ Էթիկան գիտություն է երջանիկ լինելու և առաքինի վարվեցողության մասին։ Կյանքի միակ նպատակը երջանկությունն է։ Իրական [[երջանկություն]]ը ամփոփված է առողջ մարմնում և խաղաղ հոգում, իսկ խաղաղություն, անվրդովություն տալիս է միայն առաքինությունը, քանի որ այն չի ուղեկցվում ո՛չ [[զղջում|զղջմամբ]], ոչ էլ ափսոսանքով։ Այստեղ Գասենդին հանդես է գալիս ընդդեմ եկեղեցական [[ասկետիզմ|ասկետական]] բարոյականության և, հետևելով Էպիկուրին պնդում է, որ ''ամեն մի [[հաճույք]] [[բարիք]] է ինքնին, իսկ ամեն մի [[առաքինություն]] բարիք է այնքանով, որքանով առաջ է բերում «անվրդովություն»: Անվրդովությունը գերագույն հաճույք է, քանի որ այն ամեն շարժման նպատակն է։'' Իրոք, մարդը հաճույքի հասնում է շարժմամբ, որովհետև բնությունը ներդրել է նրա մեջ այդ [[ձգտում]]ը [[ինքնապաշտպանություն|ինքնապաշտպանության]] և ''տեսակի շարունակության'' նպատակով։ Բայց այն [[հանգիստ|հանգստից]] (դադարից) վեր դասելով, մարդը մոռանում է, որ [[մեխանիկական շարժում|շարժում]]ը միայն միջոց է հանգստին (դադարին) հասնելու համար։
Գասենդիի [[էթիկա]]ն նվիրված է այս հարցերին, որում նա Էպիկուրի հետևորդն է։ Էթիկան գիտություն է երջանիկ լինելու և առաքինի վարվեցողության մասին։ Կյանքի միակ նպատակը երջանկությունն է։ Իրական [[երջանկություն]]ը ամփոփված է առողջ մարմնում և խաղաղ հոգում, իսկ խաղաղություն, անվրդովություն տալիս է միայն առաքինությունը, քանի որ այն չի ուղեկցվում ո՛չ զղջմամբ, ոչ էլ ափսոսանքով։ Այստեղ Գասենդին հանդես է գալիս ընդդեմ եկեղեցական [[ասկետիզմ|ասկետական]] բարոյականության և, հետևելով Էպիկուրին պնդում է, որ ''ամեն մի [[հաճույք]] [[բարիք]] է ինքնին, իսկ ամեն մի [[առաքինություն]] բարիք է այնքանով, որքանով առաջ է բերում «անվրդովություն»։ Անվրդովությունը գերագույն հաճույք է, քանի որ այն ամեն շարժման նպատակն է։'' Իրոք, մարդը հաճույքի հասնում է շարժմամբ, որովհետև բնությունը ներդրել է նրա մեջ այդ [[ձգտում]]ը ինքնապաշտպանության և ''տեսակի շարունակության'' նպատակով։ Բայց այն [[հանգիստ|հանգստից]] (դադարից) վեր դասելով, մարդը մոռանում է, որ [[մեխանիկական շարժում|շարժում]]ը միայն միջոց է հանգստին (դադարին) հասնելու համար։


Իր ուսումնասիրությունը Գասենդին ավարտում է Աստծո, Նրա հատկությունների և Նրա [[հեռատեսություն|հեռատեսության]] գոյությունը ապացուցելով։ Աստծո գաղափարը ի ծնե [[գաղափար]] չէ, բայց միևնույն ժամանակ հատուկ է բոլոր մարդկանց։ Գասենդին դա բացատրում է տիեզերքի միասնության և [[ներդաշնակություն|ներդաշնակության]] մասին զգայարանների առաջին իսկ մատնացույցի դեպքում Աստծո գոյությունը թույլատրելու գիտակցության նախահակմամբ։ Այդ իսկ պատճառով գիտակցությունը Աստծուն ճանաչում է որպես տիեզերքի ամենակատարելագույն էակ, ստեղծող և ղեկավար։
Իր ուսումնասիրությունը Գասենդին ավարտում է Աստծո, Նրա հատկությունների և Նրա [[հեռատեսություն|հեռատեսության]] գոյությունը ապացուցելով։ Աստծո գաղափարը ի ծնե [[գաղափար]] չէ, բայց միևնույն ժամանակ հատուկ է բոլոր մարդկանց։ Գասենդին դա բացատրում է տիեզերքի միասնության և [[Ներդաշնակություն (փիլիսոփայություն)|ներդաշնակության]] մասին զգայարանների առաջին իսկ մատնացույցի դեպքում Աստծո գոյությունը թույլատրելու գիտակցության նախահակմամբ։ Այդ իսկ պատճառով գիտակցությունը Աստծուն ճանաչում է որպես տիեզերքի ամենակատարելագույն էակ, ստեղծող և ղեկավար։


''Աստված գլխավոր պատճառն է, մյուս երկրորդային պատճառները հետևանք են շարժման, որը ներքուստ հատուկ է ատոմներին։'' Կենդանիների հոգին կազմված է ամենաշարժուն ատոմներից, որոնք զգալու ընդունակություն և [[զգայություն|«զգայուն բանականություն»]] ունեն<ref name="բ" />: Մարդու հոգին նյութական չէ և ընդունակ է զգայական տվյալների հիման վրա վերացական գաղափարներ ընկալել։ Մարդիկ ձգտում են երջանկության (հոգևոր հանգստի և մարմնական տառապանքի բացակայության), որը կարող է ձեռք բերվել (այս աշխարհում ոչ լիարժեք չափով) առաքինի ապրելակերպի և Աստծո նկատմամբ սիրո շնորհիվ։
''Աստված գլխավոր պատճառն է, մյուս երկրորդային պատճառները հետևանք են շարժման, որը ներքուստ հատուկ է ատոմներին։'' Կենդանիների հոգին կազմված է ամենաշարժուն ատոմներից, որոնք զգալու ընդունակություն և [[զգայություն|«զգայուն բանականություն»]] ունեն<ref name="բ" />։ Մարդու հոգին նյութական չէ և ընդունակ է զգայական տվյալների հիման վրա վերացական գաղափարներ ընկալել։ Մարդիկ ձգտում են երջանկության (հոգևոր հանգստի և մարմնական տառապանքի բացակայության), որը կարող է ձեռք բերվել (այս աշխարհում ոչ լիարժեք չափով) առաքինի ապրելակերպի և Աստծո նկատմամբ սիրո շնորհիվ։


Գասենդին հարգանքով էր վերաբերվում [[ուղղափառություն|ուղղափառ եկեղեցու վարդապետությանը]], սակայն աշխարհի մասին նրա պատկերացումները նկատի է առնվել 18-րդ դարի [[դեիզմ]]ի կողմից։ Նա եղել է Դեկարտի հիմնական մրցակիցը՝ որպես «նոր փիլիսոփայության» ներկայացուցիչ, ազդեցություն է ունեցել Ռ. Բոյլի և Դ. Լոկի հայացքների վրա։ Նրան բարձր էր գնահատել [[Իսահակ Նյուտոն]]ը։
Գասենդին հարգանքով էր վերաբերվում [[ուղղափառություն|ուղղափառ եկեղեցու վարդապետությանը]], սակայն աշխարհի մասին նրա պատկերացումները նկատի է առնվել 18-րդ դարի [[դեիզմ]]ի կողմից։ Նա եղել է Դեկարտի հիմնական մրցակիցը՝ որպես «նոր փիլիսոփայության» ներկայացուցիչ, ազդեցություն է ունեցել Ռ. Բոյլի և Դ. Լոկի հայացքների վրա։ Նրան բարձր էր գնահատել [[Իսահակ Նյուտոն]]ը։
Տող 84. Տող 88.


== Գրականություն ==
== Գրականություն ==
# Энциклопедия Кругосвет[http://www.krugosvet.ru/enc/gumanitarnye_nauki/filosofiya/GASSENDI_PER.html]
# Энциклопедия Кругосвет [http://www.krugosvet.ru/enc/gumanitarnye_nauki/filosofiya/GASSENDI_PER.html]
# Փիլիսոփայական բառարան, 1975 թ. Ե., էջ 50
# Փիլիսոփայական բառարան, 1975 թ. Ե., էջ 50
# [http://plato.stanford.edu/entries/gassendi Pierre Gassendi] Stanford Encyclopedia of Philosophy. First published Tue May 31, 2005; substantive revision Mon Nov 18, 2013
# [http://plato.stanford.edu/entries/gassendi Pierre Gassendi] Stanford Encyclopedia of Philosophy. First published Tue May 31, 2005; substantive revision Mon Nov 18, 2013
# ''Жорж Коньо'' [http://vivovoco.ibmh.msk.su/VV/PAPERS/ECCE/GASSENDI.HTM Пьер Гассенди - возобновитель эпикуреизма]
# ''Жорж Коньо'' [http://vivovoco.ibmh.msk.su/VV/PAPERS/ECCE/GASSENDI.HTM Пьер Гассенди - возобновитель эпикуреизма]

{{Արտաքին հղումներ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ}}
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}
{{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=693}}
⚫
{{DEFAULTSORT:Գասենդի, Պիեռ}}


⚫
{{DEFAULTSORT:Գասենդի, Պիեռ}}
⚫
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի փիլիսոփաներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի մաթեմատիկոսներ]]
[[Կատեգորիա:17-րդ դարի փիլիսոփաներ]]
[[Կատեգորիա:17-րդ դարի ֆրանսիացի գրողներ]]
[[Կատեգորիա:Ատոմիստներ]]
[[Կատեգորիա:Հռոմի կաթոլիկ հոգևորականներ]]
[[Կատեգորիա:Մաթեմատիկոսներ այբբենական կարգով]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի աստղագետներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի աստղագետներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի աստվածաբաններ]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի աստվածաբաններ]]
[[Կատեգորիա:17-րդ դարի փիլիսոփաներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի մաթեմատիկոսներ]]
⚫
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի փիլիսոփաներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիացի ֆիզիկոսներ]]

Ընթացիկ տարբերակը 15:59, 5 Ապրիլի 2024-ի դրությամբ

Պիեռ Գասենդի
Pierre Gassendi
Ծնվել էհունվարի 22, 1592(1592-01-22)[1][2][3][…] Շանտերսե[4]
Մահացել էհոկտեմբերի 24, 1655(1655-10-24)[5][1][2][…] (63 տարեկան) Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն[4]
Քաղաքացիություն Ֆրանսիա[6]
ԴավանանքՀռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի
Մասնագիտությունփիլիսոփա, մաթեմատիկոս, աստղագետ, պրոֆեսոր, աստղագուշակ, ֆիզիկոս, աստվածաբան, բնագետ, գրող և կաթոլիկ քահանա
Հաստատություն(ներ)Կոլեժ դե Ֆրանս[7] և Էկս համալսարան
Գործունեության ոլորտփիլիսոփայություն
Ալմա մատերԷկս համալսարան
Գիտական աստիճանաստվածության դոկտոր (1614)
Տիրապետում է լեզուներինլատիներեն[5] և ֆրանսերեն
Ազդվել էԷպիկուրոս
ՈւսուցիչՖիլիբերտ Ֆեզայ
ԱշակերտներՋան Պիկար և Ֆրանսուա Բերնիե
 Pierre Gassendi Վիքիպահեստում

Պիեռ[8] Գասենդի (ֆր.՝ Pierre Gassendi, հունվարի 22, 1592(1592-01-22)[1][2][3][…], Շանտերսե[4] - հոկտեմբերի 24, 1655(1655-10-24)[5][1][2][…], Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն[4]), ֆրանսիացի ֆիզիկոս, մաթեմատիկոս, փիլիսոփա և աստղագետ, աստվածաբան (քահանա), մի շարք համալսարանների պրոֆեսոր, դասավանդել է մաթեմատիկա, ֆիզիկա, հռետորաբանություն, փիլիսոփայություն։

Գասենդին հանդես է եկել սխոլաստիկայի խիստ քննադատությամբ, Արիստոտելի ուսմունքի, բնածին գաղափարների վերաբերյալ Դեկարտի ուսմունքի քննադատությամբ, վերածնունդ է տվել Էպիկուրի մատերիալիզմին՝ դրա վրա հիմնելով իր ուսմունքը։

Գրել է աշխատություններ գիտության պատմության վերաբերյալ։ 17-րդ դարի պատմական պայմաններում Գասենդին առաջադիմական դերակատարում է ունեցել որպես փիլիսոփա և գիտնական։ Հայտնի է էպիկուրիզմի և ատոմիզմի քարոզչությամբ, նաև այդ տեսությունները քրիստոնեության հետ համաձայնեցնելու փորձերով։ Ըստ կոմունիստական գաղափարախոսության՝ նրա մատերիալիզմն անհետևողական էր, որ արտահայտվում էր կրոնի և եկեղեցու հետ հաշտվողականության մեջ[9]։ Ֆրանսիացի բնափիլիսոփան առաջինն է օգտագործել մոլեկուլի անվանումը։ Նա, օրինակ, Աստծուն համարում էր ատոմների ստեղծող, գտնում էր, որ մարդը բացի բնափիլիսոփայորեն ըմբռնվող «կենդանական հոգուց», ունի նաև «գերզգայական բանական հոգի»։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պիեռ Գասենդին ծնվել է 1592 թվականի հունվարի 22-ին Ֆրանսիայի Վերին Ալպերի Պրովանս գավառի Շանտերսե համայնքում Անտուան Գասենդ և Ֆրանսուա Ֆաբրիի ընտանիքում[10]։ Դեռ մանուկ հասակից աչքի է ընկել գիտությունների նկատմամբ հետաքրքրությամբ, հատկապես՝ մաթեմատիկայի և լեզուների։ Սովորել է Դին քաղաքի քոլեջում, հետո Էքս-ան-Պրովանսի համալսարանում։ 1612 թվականին Դինում դասավանդել է թեոլոգիա։ 1614 թվականին Ավինյոնում դարձել է թեոլոգիայի դոկտոր, նաև Դինի տաճարի ռեկտոր է եղել, իսկ 1617 թվականին Էքս-ան-Պրովանսի համալսարանում աշխատել է փիլիսոփայության պրոֆեսոր և ղեկավարել է փիլիսոփայության բաժինը[11][12]։

Ընդդեմ արիստոտելականների[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համալսարանում փիլիսոփայություն դասավանդելու ընթացքում ոչ միայն ներկայացնրել է Արիստոտելի ուսմունքը, այլև հերքել է այն։ Ուսումնական ծրագիրն այնպես էր կազմում, որ սկզբում ներկայացնում էր Արիստոտելի տեսությունը, հետո ցույց էր տալիս նրա սխալականությունը։ Կոպեռնիկոսի հայտնագործությունը և Ջորդանո Բրունոյի, ինչպես նաև Պիեռ Ռամեի (ֆր.՝ Pierre de la Ramée), Լուիս Վիվեսի (իսպ.՝ Joan Lluís Vives) գործերը վերջնականապես Գասենդիին հանգեցրեցին արիստոտելյան ֆիզիկայի և աստղագիտության քննադատությանը։ Նրա աշխատանքի պտուղը եղան 1627 թվականին Գրենոբլում հրատարակած մի շարք էսսեներ Պարադոքսալ վարժություններ ընդդեմ արիստոտելականների (անգլ.՝ «Exercitationes paradoxicae adversus Aristoteleos») վերնագրով, որտեղ նա հայտարարում է, որ չնայած իր աշխատանքը պարտավորեցնում է դասավանդել արիստոտելյան փիլիսոփայությունը, այնուամենայնիվ նրա թերությունները միշտ հետաքրքրել են[13]։

Եկեղեցական շրջանակներում թշնամիներ չվաստակելու համար նա դադարեցրեց սխոլաստների հետ բանավիճել և անավարտ թողեց աշխատությունը։ Ժամանակներն էին այդպիսին. Արիստոտելին հերքելն ու Կոպեռնիկոսին պաշտպանելը անվտանգ չէր, որպես ապացույց՝ Էտյեն Դոլեն, Ջորդանո Բրունոն և մյուսները։ Դեռ մինչև գրքի հրատարակումը նա հեռացավ համալսարանից և որոշ ժամանակ Դինի, հետո Փարիզի տաճարում քահանա էր, հետագայում ուղևորվեց Բելգիա, Հոլանդիա։ Այդ ուղևորության ժամանակ ծանոթանում է Հոբսի հետ և 1631 թվականին հրատարակում է ռոզենկրեյցեր Ռոբերտ Ֆլուդի միստիկական ուսմունքի վերլուծությունը («Epistolica dissertatio in qua praecipua principia philosophiae R. Fluddi deteguntur»)[14]։ Հետագայում նա գրեց Դեկարտյան դատողությունների քննադատական վերլուծությունը («Disquisitio ad versus Cartesium»), որը ակտիվ բանավեճի առարկա դարձավ երկու փիլիսոփաների միջև և լայն ճանաչման արժանացավ[15]։

Աստղագիտական հետազոտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գասենդին ուսումնասիրում էր տեսական աստղագիտություն և խիստ վրդովվում էր, երբ իրեն աստղագուշակ էին անվանում[16]։ Գասենդին կատարել է բազմաթիվ կարևոր դիտարկումներ և հայտնագործություններ աստղագիտության բնագավառում (արեգակնային սկավառակի վրայով Մերկուրիի անցման դիտարկումը, արևի խավարումները, Յուպիտերի հինգ արբանյակների հայտնագործությունը՝ բացի ավելի վաղ հայտնագործված չորս արբանյակներից և այլն)։ 1632 թվականին Գասենդին հրատարակեց աշխատություն՝ ժամանակին Կեպլերի կողմից կանխագուշակված Մերկուրի մոլորակի անցման մասին։ 1641 թվականին փորձեց փորձարարական ճանապարհով ապացուցել Գալիլեյի մարմինների անկման տեսությունը։ Աստղագիտության և մեխանիկայի վերաբերյալ մի քանի աշխատություններ է գրել, որոնցից մեկն էլ («De proportione qua gravia decidentia accelerantur», 1646) նվիրված է ծանրության ուժի ազդեցությամբ մարմինների անկմանը։

Հետևելով Կոպեռնիկոսի տեսակետին, ես գտնում եմ, որ արեգակը գտնվում է տիեզերքի կենտրոնում, պտտվում է իր առանցքի շուրջը մոտավորապես 28 օր տևողությամբ[16]։
- Գասենդի, նամակ Պեյրեսին, 1632 թ. փետրվարի 26

Քաղաքական հայացքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր հասարակական-քաղաքական հայացքներով Գասենդին անսահմանափակ միապետության կողմնակից է, որ արտահայտում էր քաղաքական բուրժուազիայի փոխզիջումը բացարձակ միապետության հետ։ Բացարձակ միապետը նրա կարծիքով «պետության խելամիտ տիրակալ է»։

Էպիկուրի հայացքների ջատագով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սխոլաստների հետ բանավեճը դադարեցնելուց հետո նա անդրադարձավ Էպիկուրին։ 1626 թվականին միտք հղացավ Էպիկուրի ուսմունքի, նրա բարոյական արժեքների և կյանքի մասին աշխատություն գրել։ Նա համոզված էր, որ անտիկ փիլիսոփայի ուսմունքը հնարավոր է համապատասխանեցնել իր ժամանակների թեոլոգիային։ Այդ հետազոտությունները նրան հանգեցրին եզրակացության, որ լիովին տարբեր հայացքներով փիլիսոփաների տեսակետները հաճախ տարբերվում են միայն ձևով։ Էպիկուրի աշխատություններն ուսումնասիրելու շնորհիվ վերջնականապես ձևավորվեց Գասենդիի աշխարհայացքը, որը նա շարադրել է Փիլիսոփայության ամփոփում («Syntagma philosophicum») աշխատությունում։ Այն լույս տեսավ միայն նրա մահվանից հետո (1658 թ.)։ Էպիկուրի փիլիսոփայությունը նա անվանում էր «Էպիկուրի իմ փիլիսոփայություն»[17]։ Գասենդին իր կյանքի վերջին տարիներին Էպիկուրի մասին երկու աշխատություն հրատարակեց, որոնք փոխեցին Էպիկուրի տեսության մասին տարածված տեսակետը։ Դրանք էին՝

  • 1647 թվականին՝ Էպիկուրի կյանքի և բարոյական հայացքների մասին («De vita, moribus et doctrina Epicuri libri octo»)
  • 1649 թվականին՝ Էպիկուրի փիլիսոփայության ամփոփում («Syntagma philosophiae Epicuri»)։

Գասենդիի կողմից Էպիկուրյան ատոմիզմի տարածումը նրա ուսմունքը դարձրել է կենդանի և իմաստալից տրամաբանության պատմության համար։ Հենց սրանում է կայանում նրա ստեղծագործության առաջադիմական նշանակությունը։

Կյանքի վերջին տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գասենդին գրել է Կոպեռնիկոսի և Տիխո Բռագեի կենսագրականները, Դին քաղաքի եկեղեցու պատմությունը։ 1645 թվականին աշխատանքի է անցել Ռոյալ դե Ֆրանս քոլեջում որպես մաթեմատիկայի և աստղագիտության պրոֆեսոր։ Այդ նույն թվականին նշանակվել է Թագավորական քոլեջի՝ Փարիզի Ռուայալ քոլեջի պրոֆեսոր։ Պաշտոնավարությանը անցնելու կապակցությամբ դասախոսության ժամանակ («Institutio astronomica», 1647) Գասենդին, ոչ բացահայտ, բայց արտահայտել է իր դրական վերաբերմունքը Գալիլեյի ուսմունքի վերաբերյալ[16]։

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1648 թվականին Գասենդին պալարախտով (տուբերկուլյոզ) հիվանդ մեկնում է Պրովանս։ Երկու տարի Տուլոնում մնալուց հետո, որտեղ միջերկրածովային կլիման բարենպաստ էր նրա առողջության համար, 1653 թվականին վերադառնում է Փարիզ և շարունակում է իր ընդհատված գրական գործունեությունը՝ գրելով Կոպեռնիկոսի և Տիխո Բրահեի կենսագրությունները։ Նրա առողջությունը վերջնականապես վատթարանում է։ Գասենդին մահացել է Փարիզում 1655 թվականի հոկտեմբերի 24-ին։ 1852 թվականին Դինում կանգնեցվել է նրա բրոնզե արձանը։

Ընդհանուր բնութագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գասենդին 17-րդ դարի սակավաթիվ գիտնականներից մեկն էր, որը հետաքրքրվում էր գիտության պատմությամբ։ Նա իր ժամանակի կրթված հասարակության մեջ լայն ճանաչում էր վայելում։ Բանավիճելու հատուկ տաղանդով էր օժտված, կարողանում էր արժանի հակահարված տալ՝ հստակ և ճշգրիտ ներկայացնելով հակառակորդի տեսությունը, նուրբ և հիմնավոր մեկնաբանություններ տալ։ Նա իր էությամբ համեստ մարդ էր, չէր սիրում աղմուկ հանել իր անվան շուրջ, խուսափում էր ամեն մի դոգմատիզմից։ Իր աշխատությունները գրել է լատիներենով, ոչ թե ֆրանսերենով։ Շատ ուսումնասիրողներ դրանով են բացատրում, որ նրա գաղափարները շրջանառվել են, բայց անունը՝ ոչ[16]։

«Փիլիսոփայության ամփոփում» աշխատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պիեռ Գասենդիի աշխատությունների ամբողջական ժողովածուն լույս է տեսել նրա մահից հետո՝ 1658 թվականին Լիոնում։ Առաջին երկու հատորն իր մեջ ամփոփում է «Syntagma philosophicum»-ը՝ Գասենդիի փիլիսոփայական համակարգը[18]։ Այդ աշխատությունը նրա պատմական հետազոտությունների արդյունքն է։ Ճշմարտության հարցում դոգմատիկների և սկեպտիկների միջև միջանկյալ դիրք է գրավել։ Ըստ Գասենդիի գիտակցության միջոցով մարդը կարող է իմանալ իրերի ոչ միայն տեսանելին, այլ նաև՝ էությունը և այնուամենայնիվ, գոյություն ունեն մարդու մտքին անհասանելի գաղտնիքներ։

Իր «Փիլիսոփայության ամփոփում» (1658 թ.) հիմնական աշխատության մեջ Գասենդին փիլիսոփայությունը բաժանում է երեք մասի՝ նուրբ և հիմնավոր

  1. Տրամաբանության
  2. Ֆիզիկայի (ընդհանուր բնագիտական, տիեզերագիտական, ֆիզիոլոգիական և հոգեբանական տեսանկյունից)
  3. էթիկայի կամ բարոյագիտության)

Ֆիզիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գասենդիի ֆիզիկայի ուսումնասիրման առարկան իրերի իրական նշանակությունն ուսումնասիրելն է։ Այն մոտ է դինամիկ ատոմիզմին։ Բնության բոլոր երևույթները տեղի են ունենում ժամանակի և տարածության մեջ։ Դա «այսպես ասած իրերի» էությունն է, որը բնորոշվում է դրական ատրիբուտների բացակայությամբ։ Այս բաժնում հիմնավորելով ատոմիստական տեսությունը, Գասենդին ապացուցում է տարածության ու ժամանակի օբյեկտիվությունը, անստեղծելիությունն ու անոչնչանալիությունը։ Ե՛վ տարածությունը, և՛ ժամանակը կարող են չափվել մարմինների հետ կապի մեջ։ Առաջինը չափվում է մարմնի ծավալով, երկրորդը՝ մարմնի շարժմամբ։ Ֆիզիկայի բաժնում նկարագրված է Աստծո կողմից ստեղծված ատոմներից և դատարկությունից կազմված աշխարհի էությունը։ Աստծո գոյության ապացույց է ծառայում աշխարհի ներդաշնակությունը։

Մատերիան, ըստ Գասենդիի, բաղկացած է բազում բացարձակ անբաժանելի (կոմպակտ) մանրագույն էլաստիկ մասնիկներից՝ ատոմներից, որոնք իրարից բաժանված են դատարկ տարածությամբ, բայց իրենցից դատարկություն չեն ներկայացնում. այդ իսկ պատճառով ֆիզիկապես բաժանելի չեն, բայց չափելի են։ Ատոմների թիվը և ձևը վերջավոր է և հաստատուն (այդ պատճառով մատերիայի քանակը հաստատուն է), բայց ձևերի թիվը փոքր է ատոմների թվից։ Գասենդին չի ընդունում, որ ատոմներն ունեն երկրորդային հատկանիշներ, ինչպես օրինակ, հոտը, համը և այլն։ Ատոմների տարբերությունը (բացի ձևից) կայանում է նրանց կարևոր հատկանիշների տարբերությամբ՝ կշիռ և ի ծնե շարժման ձգտում։ Խմբավորվելով նրանք ձևավորում են տիեզերքի բոլոր մարմինները և հետևաբար հանդիսանում են ոչ միայն մարմինների որակական հատկանիշների, այլև նրանց շարժման պատճառ։ Նրանցով են պայմանավորված բնության բոլոր ուժերը։ Քանի որ ատոմները ոչ ծնվում են, ոչ էլ անհետանում, ապա կենդանի բնության քանակությունը անփոփոխ է մնում։ Դադարի վիճակում մարմնի ուժը չի անհետանում, այլ միայն մնում է կապված, իսկ երբ սկսում է շարժվել, ուժը ոչ թե ծնվում է, այլ ազատվում կապանքներից։ Ազդեցություն տարածության վրա գոյություն չունի և եթե մի մարմինը ձգում է մեկ այլ մարմնին, չդիպչելով նրան, ապա դա բացատրվում է այսպես. առաջինից մղվում են ատոմների հոսք, որոնք դիպչում են երկրորդի ատոմներին։ Դա վերաբերվում է և՛ շնչավոր, և՛ անշունչ մարմիններին[19]։

Տրամաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այն ինդուկտիվ հետազոտության մեթոդ է։ Սակայն տրամաբանության մեջ Գասենդին ձգտում է հավասարակշռություն հաստատել փորձի և գիտակցության միջև։ Տրամաբանության մեջ դնում է ճանաչողության հավաստիության հիմնախնդիրը և քննադատում է սկեպտիցիզմն ու դոգմատիզմը։ Այն արվեստ է, թե ինչպես ճիշտ ներկայացնել՝ (իդեա կամ գաղափար), ճիշտ դատել (առաջարկ), ճիշտ մտահանգումներ անել (սիլոգիզմ) և հետևությունները ճիշտ բաշխել (մեթոդ)։

Բոլոր առարկաներն ունեն զգայող և գոնե ինչ-որ չափով տրամաբանող հոգի։ Ատոմները հավերժ են, քանի որ հավերժ է տիեզերքը։ Բայց նրանք, ինչպես և տիեզերքը ստեղծվել են Աստծո կողմից և նրա կամքով են խմբավորվել մարմնի մեջ։ Ինչպես տառերի պատահական խմբավորումից պոեմ չի առաջանա, այնպես էլ աշխարհի արարման ժամանակ ատոմների պատահական խմբավորմամբ չէին կարող մարմիններ ստեղծվել առանց Աստծո միջամտության։ Այս երկու դրույթներով էլ պայմանավորված է Գասենդիի և մատերիալիստների/նյութապաշտների տարբերությունը։ Գասենդին հերքում է կամայական ինքնածնությունը, նույնիսկ հանքային թագավորությունում։ Յուրաքանչյուր մարմին (չծնված իրեն նմանից) իր ծագմամբ պարտական է աշխարհի ստեղծումից նախագոյացած սերմին, այն սերմին, որում ամփոփված է եղել նրա պոտենցիալը, իսկ շրջապատող պայմանները նպաստել են նրա աշխարհ գալուն։

Մարմինը, զգայող հոգին և ողջամիտ հոգին կազմում են ամբողջություն ոչ թե ֆիզիկական ամբողջության հետևանքով, այլ որովհետև նրանք նախատեսված են փոխլրացման համար։ Զգայող հոգին, որի տիրույթն ամբողջ մարմինն է, այլ մարմինների կերպարները ընկալում և ճանաչում է (զգայարանների օգնությամբ) նրանց «հիշողության», «համեմատության կամ դատողականության» և «հետևությունների կամ դատողության» միջոցով։ Այս վերջին երեք գործողությունները Գասենդին համարում է երևակայության ֆունկցիաներ։

Խելամիտ/գիտակից հոգին կամ բանականությունը հատուկ է միայն մարդուն, ի տարբերություն զգայող հոգու, գտնվում է միայն ուղեղում։ Բանականության միջոցով մարդը ճանաչում է իրերը, որոնք հասանելի չեն զգայական ընկալմանը և երևակայությանը, ինչպես Աստծո մասին հասկացումը, ինքնագիտակցությունը և այլն։ Բանական հոգին նյութական չէ և հետևաբար հավերժ է։ Դրանով նա տարբերվում է զգայող հոգուց, բայց միայն վերջինիս առկայության դեպքում կարող է արտահայտվել խելամիտ հոգին։ Սրանով էլ կապված է զգայող հոգուն։

Ի ծնե գաղափարներ չկան։ Ի ծնե թվացող գաղափարները (օրինակ, պատճառականության գաղափարը) միայն երևույթների կրկնությունից հետևություն է։ Բնազդը արդյունք է ժառանգականության սովորության։ Միակ բանը ինքդ քո նկատմամբ սերն է, որ ի ծնե տրված է։ Դրանից է առաջանում հաճելի բանի նկատմամբ ձգտումը և տհաճություններից խուսափելու ձգտումը կամ ցանկությունը (appetitus): Ցանկությունը առանց երևակայության և գիտակցության հետ համագործակցության չի առաջանում։ Եթե ցանկությունը միայն երևակայության արդյունք է, ապա այն ոչ բանական է, կամ կիրք է։ Գիտակցությունից բխող ցանկությունը կամքն է, որը միշտ ուղեկցվում է գործողությամբ։ Մեր գործողությունները ազատ են, բայց նրանց ազատությունը պետք է փնտրել ոչ թե կամքի մեջ, այլ գիտակցության։ Մեզ հատուկ է ուղղորդված բանական վարքը։ Ուղղորդվածությունը մեզ տալիս է գիտակցությունը։ Գիտակցությունը հակում ունի ճշմարտասիրության, բայց այն գտնելու համար գիտակցությունը պետք է կենտրոնացնի իր ուշադրությունը, տեղի չտալով ցանկությանը։ Ահա սրանում է ամփոփված ազատությունը։ Ինչպես համաձայնացնել այս ազատությունը աստվածային նախախնամության հետ։ Սա անլուծելի (Աստվածային) գաղտնիք է մեզ համար։

Էթիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդկանց միշտ հետաքրքրել է երկու հարց.

  • ինչ նպատակ ունի մեր կյանքը
  • ինչպես հասնել այդ նպատակին։

Գասենդիի էթիկան նվիրված է այս հարցերին, որում նա Էպիկուրի հետևորդն է։ Էթիկան գիտություն է երջանիկ լինելու և առաքինի վարվեցողության մասին։ Կյանքի միակ նպատակը երջանկությունն է։ Իրական երջանկությունը ամփոփված է առողջ մարմնում և խաղաղ հոգում, իսկ խաղաղություն, անվրդովություն տալիս է միայն առաքինությունը, քանի որ այն չի ուղեկցվում ո՛չ զղջմամբ, ոչ էլ ափսոսանքով։ Այստեղ Գասենդին հանդես է գալիս ընդդեմ եկեղեցական ասկետական բարոյականության և, հետևելով Էպիկուրին պնդում է, որ ամեն մի հաճույք բարիք է ինքնին, իսկ ամեն մի առաքինություն բարիք է այնքանով, որքանով առաջ է բերում «անվրդովություն»։ Անվրդովությունը գերագույն հաճույք է, քանի որ այն ամեն շարժման նպատակն է։ Իրոք, մարդը հաճույքի հասնում է շարժմամբ, որովհետև բնությունը ներդրել է նրա մեջ այդ ձգտումը ինքնապաշտպանության և տեսակի շարունակության նպատակով։ Բայց այն հանգստից (դադարից) վեր դասելով, մարդը մոռանում է, որ շարժումը միայն միջոց է հանգստին (դադարին) հասնելու համար։

Իր ուսումնասիրությունը Գասենդին ավարտում է Աստծո, Նրա հատկությունների և Նրա հեռատեսության գոյությունը ապացուցելով։ Աստծո գաղափարը ի ծնե գաղափար չէ, բայց միևնույն ժամանակ հատուկ է բոլոր մարդկանց։ Գասենդին դա բացատրում է տիեզերքի միասնության և ներդաշնակության մասին զգայարանների առաջին իսկ մատնացույցի դեպքում Աստծո գոյությունը թույլատրելու գիտակցության նախահակմամբ։ Այդ իսկ պատճառով գիտակցությունը Աստծուն ճանաչում է որպես տիեզերքի ամենակատարելագույն էակ, ստեղծող և ղեկավար։

Աստված գլխավոր պատճառն է, մյուս երկրորդային պատճառները հետևանք են շարժման, որը ներքուստ հատուկ է ատոմներին։ Կենդանիների հոգին կազմված է ամենաշարժուն ատոմներից, որոնք զգալու ընդունակություն և «զգայուն բանականություն» ունեն[11]։ Մարդու հոգին նյութական չէ և ընդունակ է զգայական տվյալների հիման վրա վերացական գաղափարներ ընկալել։ Մարդիկ ձգտում են երջանկության (հոգևոր հանգստի և մարմնական տառապանքի բացակայության), որը կարող է ձեռք բերվել (այս աշխարհում ոչ լիարժեք չափով) առաքինի ապրելակերպի և Աստծո նկատմամբ սիրո շնորհիվ։

Գասենդին հարգանքով էր վերաբերվում ուղղափառ եկեղեցու վարդապետությանը, սակայն աշխարհի մասին նրա պատկերացումները նկատի է առնվել 18-րդ դարի դեիզմի կողմից։ Նա եղել է Դեկարտի հիմնական մրցակիցը՝ որպես «նոր փիլիսոփայության» ներկայացուցիչ, ազդեցություն է ունեցել Ռ. Բոյլի և Դ. Լոկի հայացքների վրա։ Նրան բարձր էր գնահատել Իսահակ Նյուտոնը։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Popkin R. H. Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Гассенди Пьер // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  6. ↑ LIBRIS — 2012.
  7. ↑ Ֆրանսիայի քոլեջի պրոֆեսորների ցանկ
  8. ↑ «Պիեռ Գասենդի» հոդվածով էջը ՀՍՀ-ում
  9. ↑ Կարլ Մարքս ПРЕДИСЛОВИЕ К ДИССЕРТАЦИИ: Различие между натурфилософией Демокрита и натурфилософией Эпикура"
  10. ↑ Hockey, Thomas (2009). The Biographical Encyclopedia of Astronomers.
  11. ↑ 11,0 11,1 ГАССЕНДИ, ПЬЕР Энциклопедия Кругосвет
  12. ↑ GASSENDI (GASSEND), PIERRE (b. Champtercier, France, 22 January 1592; d. Paris, France, 24 October 1655), philosophy, astronomy, scholarship.
  13. ↑ Pierre Gassendi Exercitationes paradoxicae adversus Aristoteleos[1]
  14. ↑ Epistolica dissertatio in qua praecipua principia philosophiae R. Fluddi deteguntur Die Philosophie des 17. Jahrhunderts: England (2 v.)
  15. ↑ Disquisitio ad versus Cartesium Oxford University Press. Amazon.com
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Пьер Гассенди возобновитель эпикуреизма
  17. ↑ "Пьер Гассенди", стр. 39
  18. ↑ Fisher, Saul (2009).Pierre Gassendi. Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  19. ↑ Փիլիսոփայական բառարան, 1975 թ. Ե., էջ 50

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Энциклопедия Кругосвет [2]
  2. Փիլիսոփայական բառարան, 1975 թ. Ե., էջ 50
  3. Pierre Gassendi Stanford Encyclopedia of Philosophy. First published Tue May 31, 2005; substantive revision Mon Nov 18, 2013
  4. Жорж Коньо Пьер Гассенди - возобновитель эпикуреизма
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պիեռ Գասենդի» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
✯
 Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 693)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պիեռ_Գասենդի&oldid=9742978» էջից