(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Աուտիզմ - Վիքիպեդիա Jump to content

Աուտիզմ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Աուտիզմ
Առարկաների կրկնողական դասավորումն ու տեղադրումը կապված են աուտիզմի հետ։
Տեսակհաշմանդամություն, խորը զարգացման խանգարում և հիվանդության կարգ
ՊատճառԱուտիզմի առաջացման պատճառներ, Ժառանգականություն և environment?
Հիվանդության ախտանշաններինքնախթանում, sensory processing differences?, executive disfunction?, echolalia?, autistic special interest?, Հիպերֆոկուս, autistic meltdown?, toe walking?, social communication disorder?[1], autistic rage? և autistic shutdown?
ԲուժաքննությունChecklist for Autism in Toddlers?[2][3], Q125086246?[4][5], Modified Checklist for Autism in Toddlers?[6], Q125086640?[7], autism-spectrum quotient?[8], Աուտիզմի ախտորոշման դիտարկման ժամանակացույց (ADOS)[9], Childhood Autism Rating Scale?[10], The Developmental, Dimensional and Diagnostic Interview?[11], The Diagnostic Interview for Social and Communication Disorders?[12], The Autism Diagnostic Interview-Revised (ADI-R)?[13], The Ritvo Autism Asperger Diagnostic Scale-Revised?[14], Social Responsiveness Scale?[15], Social Communication Questionnaire?[16], Quantitative Checklist for Autism in Toddlers?[17], Screening Tool for Autism in Children aged Two Years?[18], Childhood Autism Screening Test?[19] և Autism Spectrum Screening Questionnaire?[20]
Բժշկական մասնագիտությունհոգեբանություն
ՀՄԴ-9299.00
ՀՄԴ-10F84.0
Բուժումautism therapy?, psychomotor education?, Relationship Development Intervention?, ինքնավստահության բարձրացման թերապիա[21], applied behavior analysis?, Դիալեկտիկական վարքային թերապիա[22], Early intensive behavioral intervention (EIBI) for young children with autism spectrum disorders (ASD)?[23] և Discrete trial training?
 Autism Վիքիպահեստում

Աուտիզմ, զարգացման խանգարում, որը բնորոշվում է շփման ու հաղորդակցման խախտումներով և կրկնվող ու սահմանափակ վարքագծով[24]։ Երեխայի մեկից երկու տարեկան հասակում ծնողները հաճախ չեն նկատում դրանք[24][25]։ Այս նշաններն ի հայտ են գալիս աստիճանաբար, քանի որ հաճախ աուտիզմ ունեցող երեխաներն օրինաչափ են զարգանում, սակայն որոշակի պահից զարգացման հետընթաց է տեղի ունենում[26][27]։

Աուտիզմի պատճառը գենետիկական և էկոլոգիական գործոնների համադրությունն է[27]։ Ռիսկի գործոնների շարքում են հղիության ընթացքում վարակները, օրինակ՝ կարմրախտը, ինչպես նաև հղիության ընթացքում որոշ նյութերի, օրինակ՝ ալկոհոլի կամ կոկաինի օգտագործումը[28]։ Հիվանդության առաջացման վիճելի պատճառների շարքում են էկոլոգիական գործոնները, օրինակ՝ պատվաստումների վարկածը, որը հերքվեց[29]։

Աուտիզմը բացասաբար է ազդում գլխուղեղում տեղեկատվության վերամշակման վրա՝ փոխելով նյարդային բջիջների և նրանց սինապսների կազմավորվածությունը, սակայն թե ինչպես է դա կատարվում դեռ անհասկանալի է[30]։ «Հոգեկան հիվանդությունների ախտորոշման և վիճակագրման ձեռնարկ»-ի 5-րդ հրատարակության (DSM-5) համաձայն աուտիզմը և դրա հետ կապված նվազ բարդ վիճակները՝ ներառյալ Ասպերգերի համախտանիշը և Զարգացման պերվազիվ խանգարումը (չճշտված) (PDD-NOS) միախմբվել են ընդհանուր Աուտիկ սպեկտրի խանգարում (ԱՍԽ) ախտորոշման ներքո[24][31]։

Վաղ շրջանում խոսքային կամ վարքային միջամտությունները կարող են օգնել աուտիզմ ունեցող երեխաներին ձեռք բերել ինքնասպասարկման, շփման և հաղորդակցման հմտություններ[32]։ Չնայած աուտիզմի բուժումը հայտնի չէ[32], սակայն կան երեխաներ, որոնք հաղթահարել են այն[33]։ Աուտիզմ ունեցող մեծահասակներից քչերն են կարողանում ինքնուրույն ապրել, այնուամենայնիվ ոմանք հաջողում են[34]։

Ընդհանուր առմամբ, 2015թվականի դրությամբ, աուտիզմով տառապում են 24.8 մլն․ մարդ[35]։ 2000-ական թվականներին հիվանդների թիվը աշխարհում կազմում էր 1-2 մարդ՝ յուրաքանչյուր 1,000 մարդու հաշվարկով[36]։ Զարգացած երկրներում 2017 թվականի տվյալներով երեխաների մոտ 1.5%-ն աուտիզմ ունի[37]։

Այս ցուցանիշը կրկնակի գերազանցում է 2000 թվականին Միացյալ Նահանգներում աուտիզմ ունեցողների թիվը, որը կազմում էր երեխաների 0,7%-ը[38]։ Աուտիզմը արական սեռի մոտ 4-5 անգամ ավելի շատ է հանդիպում, քան իգական սեռի մոտ[38]։ Աուտիզմ ախտորոշում ունեցողների թիվը կտրուկ աճել է 1960-ական թվականների սկզբին, մասամբ՝ ախտորոշիչ մեթոդների փոփոխությունների շնորհիվ, սակայն իրական աճի հարցն առայժմ անպատասխան է[39]։

Բնութագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աուտիզմը տարածված նեյրոզարգացվածության խանգարում է[40], որը, առաջին հերթին, ի հայտ է գալիս նորածինների մոտ կամ վաղ մանկության ընթացքում և, ընդհանուր առմամբ ունենում է կայուն զարգացման արագություն[41]։ Աուտիզմով հիվանդ մարդիկ ինչ-որ բնագավառներում կարող են լինել թույլ, բայց նորմալ կամ գերազանց մեկ այլ ոլորտում[42]։ Ախտանիշները, մեծ մասամբ, ի հայտ են գալիս 6 ամսական հասակից հետո, հաստատվում են 2-3 տարեկանում[43] և տենդենցով շարունակվում են մինչև մանկություն՝ շատ հաճախ թաքնված ձևով[44]։ Դա արտահայտվում է ոչ թե մեկ ախտանիշով, այլ մի շարք ախտանիշների խմբով՝ սոցիալական շփումների և հաղորդակցման խանգարումներ, սահմանափակ հետաքրքրությունների շրջանակ և կրկնողական վարքագիծ։ Այլ ոլորտներ, ինչպիսիք են անոմալ սնուցումը, նույնպես, տարածված են, սակայն ախտորոշման ժամանակ էական նշանակություն չունեն[45]։ Աուտիզմի եզակի ախտանիշները հատուկ են ողջ պոպուլյացիային և գրեթե չեն տարբերվում հիվանդության ընդհանուր ախտանիշներից[46]։

Սոցիալական զարգացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոցիալական խանգարումները տարբերակում են աուտիզմը և նրա հետ կապված սպեկտրալ խանգարումներն այլ տարածված հիվանդություններից[44]։ Աուտիզմով հիվանդ մարդիկ ունեն շփման խանգարումներ և հաճախ չեն հաղորդակցվում այլ մարդկանց հետ, այն դեպքում, երբ շատ մարդիկ կարևորում են դա։ Աուտիստիկ Թեմփլ Գրանդինը նշել է, որ ինքը չի հասկանում հիվանդների և նորմալ զարգացում ունեցող մարդկանց սոցիալական շփումներն, և իր զգացմունքները արտահայտել է «Ինչպես անթրոպոլոգը Մարսի վրա» աշխատության մեջ[47]։

Անսովոր սոցիալական խանգարումներն ի հայտ են գալիս վաղ մանկության շրջանում։ Աուտիզմ ունեցող երեխաները ավելի քիչ ուշադրություն են ցուցաբերում սոցիալական ազդակներին, ժպտում, ավելի քիչ են նայում ուրիշներին և ավելի քիչ են արձագանքում, երբ իրենց անունն են տալիս։ Աուտիզմ ունեցող երեխաներն ավելի խիստ են տարբերվում սոցիալական նորմերից, օրինակ նրանք ավելի քիչ են հաղորդակցվում հայացքով և պարզ շարժումներ չեն օգտագործում՝ իրենց բնութագրելու համար՝ իրերը մատնացույց անելու ունակությունը բացակայում է[48]։ 3-5 տարեկան աուտիզմ ունեցող երեխանները ավելի քիչ են ցուցաբերում սոցիալական հասկացողություն, տարերայնորեն մոտենում ուրիշներին, նմանակում և արձագանքում զգացմունքներին՝ ոչ-բանավոր շփվում։ Այնուամենայնիվ, նրանք կապվածություն են ձեռք բերում իրենց խնամակալների նկատմամբ[49]։ Մեծ մասամբ աուտիզմ ունեցող երեխաներն ավելի քիչ զգուշություն են ցուցաբերում, քան աուտիզմ չունեցող երեխաները, չնայած այս տարբերությունն ի հայտ չի գալիս ավելի բարձր մտավոր զարգացում ունեցող կամ ավելի քիչ սրություն ունեցող աուտիզմ ունեցող երեխաների մոտ[50]։

Աուտիզմ ունեցող մեծ երեխաները և հասուն անհատներն ունեն դեմքերի և զգացմունքների ճանաչողության ավելի խորացված բարդություններ[51], չնայած, դա կարող է մասամբ պայմանավորված լինել անձի սեփական զգացմունքներն որոշելու ավելի ցածր ունակությամբ[52]։

Բարձր գործառութային աուտիզմով երեխաներն ավելի շատ են տառապում ինտենսիվ և հաճախակի միայնությունից, քան նույն տարիքի աուտիզմ չունեցող երեխաները՝ հաշվի չառնելով այն կարծիքը, որ աուտիզմ ունեցող երեխաները նախընտրում են միայնակ լինել։ Աուտիզմ ունեցող մարդկանց համար դժվար է ընկերանալ և ընկերներ ձեռք բերել։ Նրանց դեպքում, ընկերության որակը և ոչ թե ընկերների թիվը ցույց է տալիս նրանց միայնակ լինելու մասին։ Գործառութային ընկերական հարաբերությունները, որոնց դեպքում հրավիրում են խնջույքների, կարող են ավելի խոր ազդեցություն ունենալ նրանց կյանքի որակի վրա[53]։

Շատ զավեշտալի զեկույցներ կան, բայց քիչ թվով սիստեմատիկ ուսումնասիրություններ աուտիզմ ունեցող անհատների մասին, որոնք ագրեսիա և բռնություն են ցուցաբերում։ Սահմանափակ տվյալները ցույց են տալիս, որ աուտիզմը կապված է ագրեսիայի, սեփականության ոչնչացման և հիստերիայի հետ[54]։

Հաղորդակցություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աուտիզմ ունեցող անհատների մոտավորապես երկու երրորդը բավականաչափ չի զարգացնում բնական խոսք՝ ամենօրյա հաղորդակցական կարիքները բավարարելու համար[55]։ Հաղորդակցական տարբերությունը աուտիզմ ունեցող անհատների մոտ ի հայտ է գալիս կյանքի առաջին տարիներին և կարող է ներառել ուշացած թոթովանք, անսովոր ժեստեր, արձագանքման ցածր մակարդակ և ձայնային նախատիպեր, որոնք համաչափ չեն խնամակալների հետ։ Կյանքի երկրորդ և երրորդ տարիներին աուտիզմ ունեցող երեխաները ավելի քիչ հաճախականության և բազմազան թոթովանքներ, բաղաձայն հնչյուններ, բառեր և բառակապակցություններ են արտահայտում։ Նրանց ժեստերը ավելի քիչ են համապատասխանեցվում խոսքի հետ։ Պակաս հավանականություն կա, որ աուտիզմ ունեցող երեխաները ինչ-որ բան կխնդրեն կամ փորձով կփոխանակվեն, բայց ավելի շուտ կկրկնօրինակեն ուրիշներին[56][57][58]։ Սահմանափակ ուշադրությունը կարևոր է ֆունկցիոնալ խոսքի համար, իսկ սահմանափակ ուշադրության բացակայությունը աուտիզմ ունեցող երեխաներին տարբերում է աուտիզմ չունեցող երեխաներից[31]։ Օրինակ՝ նրանք կարող են նայել ցույց տվող ձեռքին, այլ ոչ թե ցույց տրվող իրին[57][59] և նրանք անընդհատ ցույց չեն տալիս իրերը, որպեսզի կիսվեն փորձով[31]։ Աուտիզմ ունեցող երեխաները կարող են ցուցաբերել բարդություններ ստեղծագործական խաղերում և նշանները բառերում ճիշտ տեղադրելու ժամանակ[56][57]։

Մի քանի ուսումնասիրությունների համաձայն բարձր գործառութային աուտիզմ ունեցող 8–15 տարեկան երեխաները և հասուն անձինք բառարանների օգտագործմամբ հիմնական լեզվային վարժությունները կատարել են նույն արագությամբ։ Երկու աուտիստիկ խմբերն էլ վատ են կատարել այն բարդ լեզվական վարժությունները, որոնք վերաբերվում էին խոսքը հասկանալուն, գրելուն և արտաբերելուն։ Մարդիկ հաճախ, առաջին հերթին, չափում են նրանց լեզվական հմտությունները, ուստի այս ուսումնասիրությունները ենթադրում են, որ աուտիզմ ունեցողների հետ շփվող մարդիկ, մեծ հավանականությամբ, թերագնահատում են իրենց լսարանի հասկանալու ունակությունները[60]։

Կրկնվող վարքագիծ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Sleeping boy beside a dozen or so toys arranged in a line
Աուտիզմ ունեցող երեխան, որը իր խաղալիքները դասավորել է մեկ շարքով

Աուտիզմ ունեցող անհատները ցուցաբերում են կրկնվող կամ սահմանափակ վարքագծի շատ ձևեր (RBS-R), որոնց դասակարգումը ներկայացված է ստորև[61]․

  • Պարտադիր վարքագիծ։ Միտումնավոր կատարվող գործողություն է, որի ընթացքում անձը հետևում է որոշակի կանոնների, ինչպիսին է օրինակ մեկ գծով իրերի դասավորումը, իրերի հաշվումը կամ ձեռքերի լվանալը։
  • Ստերիոտիպային վարքագիծ։ Ստերեոտիպը կրկնվող շարժում է, օրինակ ծափահարելը, գլուխը պտտելը կամ մարմինը ճոճելը։
  • Միօրինակություն։ Դիմադրություն է ցույց տալիս փոփոխություններին, օրինակ՝ պահանջում է, որ կահույքը չտեղափոխվի կամ հրաժարվում է գործողությունն ընդհատել։
  • Ռիտուալ վարքագիծ։ Ներառում է ամենօրյա չփոփոխվող գործողությունների շրջանակ, ինչպիսին են օրինակ անփոփոխ ճաշացանկը կամ հագուկապի ռիտուալը։ Սա սերտորեն կապված է միօրինակության հետ, ուստի անկախ վավերացումն առաջարկել է համատեղել երկու գործոնները[61]։
  • Սահմանափակ հետաքրքրություններ։ Ուշադրության, հետաքրքրության կամ գործունեության սահմանափակումն է։ Օրինակ՝ միևնույն հեռուստածրագիրը դիտելը, խաղալիքով կամ խաղով խաղալը։
  • Ինքնավնասում։ Ներառում է մարդկային վնասներ հասցնելու շարժումներ, ինչպիսիք են աչք հանելը, մաշկ ճմկտելը, ձեռք կծելը, գլխով հարվածելը[31]։

Թվում է, թե կրկնվող կամ ինքնավնասման վարքագիծ հատուկ չէ աուտիզմին, սակայն միայն աուտիզմն ունի այս վարքագծերի առաջացման և սրացման բարձր մակարդակ[62]։

Այլ ախտանիշներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աուտիզմ ունեցող անհատները կարող են ունենալ ախտանիշներ, որոնք չեն ազդում ախտորոշման ընթացքի վրա, սակայն դրանք կարող են ազդել անհատների կամ նրանց ընտանիքների վրա[63]։ Աուտիզմ ունեցող անհատների 0.5%-ից մինչև 10%-ը ցույց է տալիս անսովոր կարողություններ[64]։ Աուտիզմ ունեցող շատ մարդիկ ցուցաբերում են ընկալման և ուշադրության գերազանց ունակություններ՝ համեմատած ընդհանուր հասարակության հետ[65]։ Զգայական փոփոխություններ ի հայտ են գալիս աուտիզմ ունեցող անձանց 90 %-ի մոտ[66], սակայն ոչ մի ապացույց չկա, որ այս փոփոխությունը տարբերակում է աուտիզմը այլ զարգացման խանգարումներից[67][68]։ Աուտիզմ ունեցող մարդկանց մի զգալի տոկոս (60-80%) ունի շարժական նշաններ, վատ մկանային ճնշում, շարժումների անհամաձայնեցվածություն և ոտքերի ծայրերին քայլելու սովորություն[66]։ Անհավասարակշռված շարժումները լայն տարածում ունեն աուտիզմ ունեցողների մոտ[69]։

Աուտիզմ ունեցող աղջիկ

Անսովոր ուտելու վարքագիծը ի հայտ է գալիս աուտիզմ ունեցող երեխաների երեք չորրորդի մոտ։ Սնվելու ժամանակ ընտրելն ամենատարածված խնդիրն է, չնայած ուտելու արարողություն և սննդի մերժում նույնպես հանդիպում է[70], սակայն սա թերսնման պատճառ չի դառնում։ Աուտիզմ ունեցող որոշ երեխաներ ունեն աղեստամոքսային ախտանիշներ, սակայն դրա մասին հստակ տվյալներ պարունակող աշխատությունները բացակայում են[71]․ կան հակասական ուսումնասիրություններ ու աուտիզմի և աղեստամոքսային ախտանիշների միջև կապը դեռ բացահայտված չեն[72]։

Աուտիզմ ունեցող երեխաների ծնողները ամենամեծ սթրեսի մակարդակն են ցուցաբերում[59]։ Աուտիզմ ունեցող երեխաների քույրերն ու եղբայրները ավելի մեծ հիացմունք են ցուցաբերում և ավելի փոքր հակասություն, ինչպես Դաունի համախտանիշ ունեցող երեխաների եղբայրներն ու քույրերը, սակայն ավելի փոքր մտերմության մակարդակ ունեն՝ համեմատած Դաունի համախտանիշ ունեցող երեխաների քույրերի և եղբայրների հետ[73]։

Աուտիզմի պատճառներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղուց հայտնի է, որ աուտիզմի բնութագիր երեք ախտանիշների՝ գենետիկ, ճանաչողական և նյարդային մակարդակների, հիմքում ընկած է մի ընդհանուր պատճառ[74]։ Սակայն կասկածն աճում է այն հանգամանքի վերաբերյալ, որ աուտիզմը մի բարդ փոփոխությունների համակարգ է, որի առանցքային ուղղություններն հստակ պատճառներ ունեն, որոնք հաճախ միասին են առաջանում[74][75]։

Աուտիզմն ունի ամուր գենետիկական հիմք, իսկ նրա գեները մի բարդ համակարգ են կազմում, բայց դեռ անհասկանալի է, թե աուտիզմի սինդրոմը ավելի շուտ բացատրվում է եզակի մուտացիաներով, որոնք ունեն խոշոր հետևանքներ, թե ընդհանուր գենետիկական տարբերակների եզակի մուլտիգենային փոխազդեցությամբ[76][77]։ Բարդությունն ի հայտ է գալիս էպիգենետիկ գործոնների, շրջապատի և բազմաթիվ գեների փոխազդեցության հետևանքով, որը ԴՆԹ-ում փոփոխություններ չի կատարում, բայց ժառանգական է և ազդում է գենային արտահայտության վրա[44]։ Հիվանդների և նրանց ծնողների գենոմների սեքվենավորման արդյունքում հայտնաբերվում են աուտիզմի հետ կապված մի շարք գեներ[78]։

Three diagrams of chromosome pairs A, B that are nearly identical. 1: B is missing a segment of A. 2: B has two adjacent copies of a segment of A. 3: B's copy of A's segment is in reverse order.
Դելեցիան (1), դուպլիկացիան (2) և ինվերսիան (3) քրոմոսոմային անոմալիաներ են, որոնք արտահայտվում են աուտիզմում[79]

Երկվորյակների ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ժառանգականությունը հանդիպում է 0.7 աուտիզմ ունեցող անձանց և 0.9 աուտիստիկ սպեկտրալ փոփոխություններ ունեցողների մոտ, իսկ նրանց եղբայների և քույրերի մոտ 25 անգամ ավելի մեծ հավանականություն կա աուտիզմ ունենալու, քան ընդհանուր բնակչության մոտ[66]։ Այնուամենայնիվ մեծ թվով մուտացիաներ, որոնք մեծացնում են աուտիզմի առաջանալու ռիսկը, չեն հայտնաբերվել; Աուտիզմը չի կարելի դասակարգել Մենդելի մուտացիաների շարքին կամ եզակի քրոմոսոմային անոմալիաների դասին, և աուտիզմի սպեկտրալ խնդիրների ոչ մի գենետիկական համախտանիշ ցույց չի տվել ընտրովի պատճառ[76]։

Բազմաթիվ թեկնածու գեններ են հայտնաբերվել, որոնք ունեն միայն փոքր ազդեցություններ[76]։ Շատ լոկուսներ անհատապես բացատրում են աուտիզմի դեպքերի ավելի քան 1% -ը[80]։ Աուտիզմով հիվանդ անհատ պարունակող ընտանիքների (որոնցում մնացած անդամները առողջ են) մեծ թիվը կարող է պայմանավորված լինել սպոնտան առաջացող մուտացիաներով, ինչպիսիք են դելեցիաները, ինվերսիաները, կրկնօրինակների առաջացումները մեյոզի ժամանակ[81][82]։ ՀԵտևաբար, աուտիզմի առաջացման դեպքերի մեծամասնության պատճառը կարող է լինել գենետիկական փոփոխությունները, որոնք ժառանգվում են հաջորդ սերունդներին, բայց չեն ժառանգվել, այսինքն ծնողական ձևերը չեն ունեցել աուտիզմ առաջացնող մուտացիան կրող գեներ[79]։

Կան փաստեր, որոնք սինապտիկ դիսֆունկցիան համարում են աուտիզմի առաջացման պատճառ[30]։ Որոշ եզակի մուտացիաներ կարող են աուտիզմի պատճառ դառնալ՝ փոփոխելով որոշ սինապտիկ ուղիներ, ինչպիսին են բջջային կցումների հետ կապված ուղիները[83]։ Գեների տեղաբաշխման ուսումնասիրությունները մկների դեպքում ցույց է տալիս, որ աուտիզմի ախտանիշները սերտ կապված են հետագա զարգացման աստիճանների հետ, որոնք կախված են սինապսներում տեղի ունեցող գործընթացների փոփոխությունների հետ[84]։ Այն տերատոգենները (ի ծնե դեֆեկտներ առաջացնող նյութեր), որոնք աուտիզմի պատճառ կարող են դառնալ, սկսում են գործել ի հայտ գալուց վեց շաբաթ առաջ, և, չնայած սա չի բացառում այն հնարավորությունը, որ աուտիզմը կարող է հարուցվել կամ ախտահարվել ավելի ուշ, ամուր փաստարկ կա, որ աուտիզմն առաջանում է զարգացման ավելի վաղ փուլում[85]։

Հղիության ընթացքում աղտոտված, հատկապես ծանր մետաղներով և մասնիկներով հարուստ օդը կարող է բարձրացնել աուտիզմի առաջացման ռիսկերը[86]։ Էկոլոգիական գործոնները, որոնք նպաստում կամ սրում են աուտիզմը, բայց դեռևս չեն հաստատվել հուսալի ուսումնասիրությունների շնորհիվ, շրջակա միջավայրի հետ կապված գործոններն են՝ որոշակի սնունդ, վարակիչ հիվանդություններ, ծանր մետաղներ, լուծիչներ, դիզելային արտանետումներ (PCB), պլաստիկ արտադրանքում օգտագործվող ֆենոլներ, պեստիցիդներ, բրոմացված հակապիրիններ, ալկոհոլ, ծխախոտ, թմրանյութեր, պատվաստանյութեր[36], նախածննդաբերական սթրես։ Նշվածներից որոշներն, ինչպես օրինակ կարմրուկի պատվաստանյութը, ամբողջովին հերքվել են[87]։

Սովորական պատվաստման ժամանակ ծնողները իրենց երեխաների մոտ կարող են նկատել աուտիզմի նշաններ։ Սրա արդյունքում ի հայտ են եկել չհաստատված վարկածներ, որ պատվաստումների շարքը կամ, օրինակ կարմրուկի պատվաստանյութը կարող է աուտիզմի առաջացման պատճառ դառնալ[88]։ Այս վարկածը ուսումնասիրվել է դատական համակարգի ֆինանսավորման կողմից, այն պահից սկսած, երբ ցույց է տրվել «բարդ խաբեբայությունները»[89]։

Չնայած այս վարկածների ունեն ապացույցների կարիք և կենսաբանորեն ճիշտ չեն[88]՝ հետաքրքրությունը պատվաստանյութերի նկատմամբ, որպես աուտիզմի առաջացման պատճառ, բերել է մանկության հասակում պատվաստումներ ստանալու ցածր մակարդակների, որոշ երկրներում նախկինում կառավարելի մանկական հիվանդությունների համաճարակների առաջացման և մի քանի երեխաների կանխարգելի մահ[90][91]։

Մեխանիզմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աուտիզմի ախտանիշներն ի հայտ են գալիս հասունացման հետ կապված փոփոխությունների հետևանքով՝ ուղեղի տարբեր համակարգերում։ Թե ինչպես է աուտիզմն առաջանում, անհասկանալի է։ Աուտիզմի առաջացման մեխանիզմըկարող ենք բաժանել երկու մասի. ուղեղի կառուցվածքի պաթոֆիզիոլոգիական փոփոխություններ և ուղեղի կառուցվածքի և վարքագծի միջև եղած նյարդաֆիզիոլոգիական կապեր[92]։ Վարքագիծն, ըստ երևույթին, ունի մի շարք պաթոֆիզիոլոգիական դրսևորումներ[46]։

Պաթոֆիզիոլոգիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Two diagrams of major brain structures implicated in autism. The upper diagram shows the cerebral cortex near the top and the basal ganglia in the center, just above the amygdala and hippocampus. The lower diagram shows the corpus callosum near the center, the cerebellum in the lower rear, and the brain stem in the lower center.
Աուտիզմը բացասաբար է ազդում նշաձև կորիզի, ուղեղիկի և գլխուղեղի շատ այլ բաժինների վրա[93]

Ի տարբերություն ուղեղի շատ այլ խանգարումների, օրինակ Պարկինսոնի համախտանիշի, աուտիզմը չունի մոլեկուլային, բջջային կամ համակարգերի մակարդակային պարզ միասնական մեխանիզմ. հայտնի չէ, թե աուտիզմը համակենտրոնացվող ընդհանուր մոլեկուլային ուղիների մուտացիաների արդյունքում առաջացող մի քանի փոփոխությունների պատճառ է, թե (ինտելեկտուալ փոփոխության նման) տարբեր մեխանիզմներով փոփոխությունների մեծ շարք։ Աուտիզմը զարգացման գործոնների արդյունք է, որը ազդում է ուղեղի համակարգի ամբողջ կամ մասնակի գործոնների վրա[40]։

Աուտիզմը առաջանում է մի շարք գործոնների համակարգի ազդեցությամբ ուղեղի կառուցվածքի կամ նրա գործառույթների վրա[94] և ազդում են ուղեղի զարգացման ժամանակահատվածի վրա ավելի շատ, քն թե վերջնական արգասիքը[93]։

Նյարդակազմաբանական ուսումնասիրությունները և տերատոգեների հետ ասոցիացումներն առաջարկում են այն միտքը, որ աուտիզմի մեխանիզմները ներառում են ուղեղի զարգացման փոփոխություններ[85]։ Այս անոմալ երևույթի հետևանքով ուղեղում առաջանում են ախտաբանական երևույթներ, որոնց վրա էլ էականորեն ազդում են շրջակա միջավայրի գործոնները[95]։ Անմիջապես ծնունդից հետո, աուտիզմ ունեցող երեխայի ուղեղը սկսում է սովորականից արագ զարգանալ, որին հաջորդում է ավելի դանդաղ աճը մանկության ընթացքում։ Հայտնի չէ, թե այս փոփոխությունները աուտիզմ ունեցող բոլոր երեխաների մոտ է կատարվում, թե ոչ։ Ըստ երևույթին փոփոխությունները առավել ակնհայտ են ուղեղի տեղեկատվության և ճանաչողության բաժիններում[66]։ Ախտաբանական վաղ աճի մոլեկուլային և բջջային հիմքերի վերաբերյալ հիպոթեզները ներառում են հետևյալը․

Իմունային համակարգիը նույնպես կարևոր դեր է կատարում աուտիզմի ժամանակ։ Աուտիզմ ունեցող երեխաների մոտ հայտնաբերվել են ախտահարումներ ինչպես ծայրամասային, այնպես էլ կենտրոնական իմունային համակարգում, որի մասին են վկայում ցիտոկինների բարձր մակարդակը և միկրոգլեայի համեմատաբար ակտիվացումը[103][104][105]։ Անոմալ իմունային գործառույթների կենսամարկերները ասոցացվում են նաև վարքագծային մեծ թվով խանգարումների հետ,ինչպիսիք են սոցիալական շփումների և հաղորդակցման խանգարումներ, որոնք աուտիզմի հիմնական բնութագրիչներից են[104]։

Իմունային համակարգի և նյարդային համակարգի փոխհարաբերությունը սկսվում է վաղ սաղմնային շրջանում, իսկ նյարդային լավ զարգացումը կախված է իմունային համակարգի հավասարակշիռ հակազդումից։ Հղի կնոջ իմունային համակարգի ակտիվացումը, օրինակ էկոլոգիական տոքսինների կամ վարակիչ հիվանդությունների հետևանքով, գլխուղեղի զարգացման խանգարումների առաջացնելով՝ կարող են երեխայի մոտ աուտիզմի առաջացման պատճառ դառնալ[106][107][108]։ Սա հաստատվում է վերջին աշխատություններում, որոնց համաձայն հղիության ընթացքում վարակիչ հիվանդությունները կարող են մեծացնել աուտիզմի առաջացման վտանգները[109][110]։

Նեյրոքիմիկատների կապն աուտիզմի հետ այդքան էլ պարզ չէ. որոշ հետազոտություններ են անցկացվել սերոտինի և դրա տեղափոխությունը վերահսկող գենետիկական փոփոխությունների վերաբերյալ[30]։ Նյութափոխանակային գլուտամատի ընկալիչների առաջին խմբի (mGluR) դերը խոցելի X սինդրոմի պաթոգենեզում, որը աուտիզմի առաջացման ամենատարածված պատճառն է, հետաքրքրություն է առաջացրել աուտիզմի հետագա ուսումնասիրություններում հնարավոր արդյունքների հասնելու համար[111]։ Որոշ տվյալներ վկայում են, որ նեյրոնային գերաճը հնարավորին կերպով կապված է որոշ աճի հորմոնների գերարտադրության[112] կամ աճի գործոնի ընկալիչների թույլ կարգավորման հետ։ Աուիտիզմի հետ կապված են նաև բնածին որոշ նյութափոխանակային սխալներ, բայց դա միայն 5%-ից քիչ դեպքերում[113]։

Նեյրոնների հայելային համակարգ (MNS) ունեցող աուտիզմի վարկածն ենթադրում է, որ MNS–ի զարգացման խեղաթյուրոումները հանգեցնում են աուտիզմի հիմնական նշաններին՝ սոցիալական շփումների և հաղորդակցման խանգարումների։ MNS գործում է, երբ կենդանին կատարում է գործողություն, կամ հետևում է մեկ այլ կենդանու։ MNS կարող է ազդել անհատի այլ մարկանց հասկացողության վրա՝ թույլ տալով վերլուծել և մոդելավորել նրանց պահվածքը, վարքը և զգացմունքները[114]։ Մի քանի ուսումնասիրություններ փորձարկել են այս վարկածը․ Աուտիզմ ունեցողների MNS–ի շրջաններում առաջացրել են կառուցվածքային անոմալիաներ և հետևել են MNS–ի ակտիվության նվածման և աուտիզմի խորացման կորելիացիաները երեխաների մոտ[115]։ Այնուամենայնիվ աուտիզմ ունեցող անհատներն, MNS–ի շրջաններից բացի, ունեն գլխուղեղի մի շարք անոմալ գործառույթներ[116] և MNS–ի վարկածն չի բացատրում աուտիզմ ունեցող երեխաների ընդօրինակման վարժությունների կատարելը, որն էլ հենց ուսումնասիրման առարկան կամ նպատակն է[117]։

Ցածր գործառույթ կատարող աուտիստիկ սպեկտրալ փոփոխությունների հետ առնչվող ձևերը և ուղեղում տարօրինակ ակտիվացումները տարբեր են լինում՝ կախված, թե ուղեղը հասարակական կամ ոչ հասարակական առաջադրանք է կատարում[118]։ Կան ապացույցներ, որ աուտիզմի դեպքում նվազում է ուղեղի ցանացանման գոյացության գործառույթային ակտիվությունը։ Վերջինս պատասխանատու է հասարակական և էմոցիոնալ գործունեության վերամշակման համար, որը կիրառվում է կայուն կարգավիճակում և նպատակաուղղված մտածողության ժամանակ։ Աուտիզմ ունեցող մարդկանց դեպքում ժամանակի ընթացքում առաջացնում է անհավասարակշռություն ցանցի փոխանջատման ժամանակ՝ արտացոլելով ինքնակառավարման գաղափարի խախտման գործընթացը[119]։

A human brain viewed from above. About 10% is highlighted in yellow and 10% in blue. There is only a tiny (perhaps 0.5%) green region where they overlap.
Աուտիզմ ունեցող անհատները տենդենց ունեն օգտագործելու ուղեղի տարբեր հատվածները (դեղին գունավերմամբ) շարժողական վարժությունների իրականացման համար, ի տարբերություն վերահսկիչ խմբերի (կապույտ գունավորմամբ).[120]

Գոյություն ունի աուտիզմի վարկածների հետ չկապակցված ենթադրություն, ըստ որի աուտիզմը բնորոշվում է նեյրոնային միացումների և նրանց համաչափության չկապակցվածության բարձր մակարդակով՝ գործընթացների ցածր մակարդակի հետ միասին[121]։ Այս վարկածի ապացույցը հայտնաբերվել է աուտիզմ ունեցող անհատների մոտ՝ գործառույթային նեյրոնների ձևաբանական ուսումնասիրությունների[60] և գլխուղեղային ալիքների ուսումնասիրությունների շնորհիվ։ Դրանց արդյունքում պարզվեց, որ աուտիզմ ունեցող հասուն անհատները ունեն գլխուղեղի կեղևի տեղային անջատումներ և թույլ գործառույթային կապեր գլխուղեղի մեծ կիսագնդերի կեղևի և դիմային մասի միջև[122]։ Այլ փաստարկները ցույց են տալիս, որ չկապակցվածությունը մեծ մասամբ առկա է գլխուղեղի երկու կիսագնդի կեղևների միջև և որ աուտիզմը կեղևային միավորումների խանգարում է[123]։

Աուտիզմ ունեցող անհատների ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվեց, որ ի պատասխան գրգռիչներին ուղեղի էլեկտրական ակտիվությունը անցումային շրջանում կրում է փոփոխություններ՝ ուշադրության կենտրոնացման մեջ, ձայնային և տեսողական գրգռիչների նկատմամբ օրիենտացիայում, լեզվական և դիմային գործընթացներում և տեղեկատվության պահպանման դեպքում։ Մի քանի աշխատություններում էլ հայտնաբերվել է սոցիալական գրգռիչների նկատմամբ փոփոխությունների գերակայությունը[124]։ Որպես օրինակ՝ Էլեկտրաուղեղագրության ուսումնասիրությունների արդյունքում աուտիզմ ունեցող երեխաների մոտ գտնվել են գլխուղեղում ձայնային ազդակների վերամշակման պատասխանի ուշացումների ապացույցներ[125]։

Գենետիկ տվյալների համաձայն հայտնաբերվել են աուտիզմի և շիզոֆրենիայի միջև կապեր՝ հիմնված քրոմոսոմների դուպլիկացիաների և դելեցիաների առաջացման վրա։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ շիզոֆրենիան և աուտիզմն առավել հաճախ ի հայտ են գալիս 1q21.1 դելեցիոն համախտանիշի հետ միասին։ Աուտիզմ– շիզոֆրենիա կապի հետազոտությունները 15–րդ (15q13.3), 16–րդ (16p13.1) և 17–րդ (17p12) քրոմոսոմների դեպքում վճռորոշ չեն[126]։ Գործառույթային կապի ուսումնասիրությունները հայտնաբերել են հիպո– և հիպերկապվածություն աուտիզմ ունեցող մարկանց ուղեղներում։ Հիպոկապվածության դեպքերը գերազանցում են, հատկապես միջկիսագնդային և կեղևի տարբեր բաժինների միջև գործառույթային կապերի դեպքում[127]։

Նեյրոհոգեբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աուտիստիզմ ունեցող անհատի ուղեղի և վարքագծի միջև եղած կապերի մասին ճանաչողական տեսությունների երկու հիմնական տեսություններ են առաջարկվել. առաջին կարծիքը կենտրոնանում է հասարակական-իմացական խանգարումների վրա։ Ըստ Սիմոն Բարոն Կոհենի շեշտադրող-համակարգող վարկածի՝ աուտիզմ ունեցող անհատները կարող են համակարգել, այսինքն նրանք կարող են զարգացնել գործելու ներքին կանոններ՝ կարգավորելու ուղեղում տեղի ունեցող իրադարձությունները, սակայն ոչ շեշտադրել՝ կարգավորելով այլ ազդակների կողմից առաջացվող պատասխաններ[128]։ Այս վարկածը կապված է Բարոն Կոհենի նախորդ վարկածի հետ, ոստ որի աուտիզմ ունեցողների վարքագիծը առաջանում սեփական և ուրիշների հոգեբանական վիճակը բացատրելու անկարողության արդյունքում։ Այս իմացական վարկածը հաստատվում է աուտիզմ ունեցող երեխաների այլ մադկանց մոտիվները բացատրելու համար նախատեսված Սալլի–Էնի թեստին տրված ատիպիկ պատասխաններով[128], իսկ նեյրոնների հայելային համակարգի վարկածը, որը բնութագրվել է Պաթոֆիզիոլոգիայում, ամբողջովին համապատասխանում է այս վարկածին[115]։ Այնուամենայնիվ, գերակշիռ ուսումնասիրություններում հայտնաբերված չեն ապացույցներ, որոնք կհաստատեն աուտիզմ ունեցող անհատների այլ մարդկանց մտադրությունների կամ նպատակների հասկացողության վատթարացումներ․ դրա փոխարեն փաստերը վկայում են, որ խանգարումները առաջանում են ավելի բարդ սոցիալական զգացմունքների և աշխարհայացքի հասկացողությունների ոլորտում[129]։

Երկրորդ տեսությունը կենտրոնանում է ոչ հասարակական կամ ընդհանուր գործընթացի վրա։ Հիմնական գործընթացներն են աշխատանքային հիշողությունը, պլանավորումը, զսպվածությունը։ Քենուորթին իր տեսության մեջ հաղորդում է, որ հիմնական փոփոխության նպատակը, որպես պատճառահետևանքային գործոն, աուտիզմում շատ հակասական է, այնուամենայնիվ ակնհայտ է, որ կատարողական գործընթացների փոփոխությունները կարևոր դեր են խաղում հասարակական և ճանաչողական փոփոխություններում աուտիզմ ունեցող անձանց մոտ[130]։ Ուշ մանկությունից մինչ պատանեկության հասակում կատարված հիմնական կատարողական գործընթացների թեստերը, ինչպիսիք են աչքի շարժման առաջադրանքները, բարելավվում են հիվանդի վիճակը, սակայն գործընթացների կատարումը երբեք չի հասնում չափահաս մարդուն բնորոշ մակարդակներին[131]։ Վարկածը նշում է նաև ստերիոտիպային վարքագիծ և հետաքրքրությունների նեղ շրջանակ[132]։ Կան ուսումնասիրությունների երկու թույլ կողմեր․ առաջինը այն է, որ կատարողական գործառույթը դժվար է չափել[130], իսկ երկրորդը՝ որ աուտիզմ ունեցող փոքր երեխաները զուրկ են կատարողական գործընթացների խանգարումներից[51]։

Թույլ կենտրոնացած կապվածության տեսությունը վկայում է, որ աուտիզմ ունեցողների գործընթացների ամբողջական, մեծ պատկերը տեսնելու դժվարությունը հանգեցնում է կենտրոնական փոփոխության։ Այս տեսության նպատակներից մեկն աուտիզմ ունեցող անձանց մեծամասնության գործողություններում հատուկ տաղանդներ և պիկեր հայտնաբերելն է[133]։ Տեսության հետ կապված՝ նշենք նաև, որ աուտիզմ ունեցող անհատների մոտ գերակշռում են տեղային կողմնորոշվածությունը և ընկալողական գործողությունները[134]։

Մեկ այլ տեսության համաձայն աուտիզմի պատճառը ճանաչողական և հասկացողական գործընթացների բարելավման փոձերն են, որի արդյունքում անջատվում են այլ գործողությունները[135]։

Այս տեսությունները սերտորեն կապված են աուտիզմի հետ, սակայն մինչ օրս ոչ մի տեսություն չի բավարարում աուտիզմը բացատրելու համար։ Առաջին տեսություն չի բացատրում աուտիզմի ժամանակ նկատվող կրկնվող վարքագիծը, իսկ երկրորդ տեսությունը՝ աուտիզմի ժամանակ նկատվող սոցիալական շփումների և հաղորդակցման ընթացքում առաջացող բարդությունները[75]։ Բազմաթիվ դեֆիցիտների հիման վրա ձևավորված համակցված տեսությունը ավելի արդյունավետ կարող է լինել[136]։

Ախտորոշում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աուտիզմի տիրույթի խանգարումները հայտնաբերելու և ախտորոշելու գործընթացը․ (+) - թեստի դրական արդյունք, (-) - թեստի բացասական արդյունք։

Ախտորոշումը հիմնված է վարքագծի վրա՝ հաշվի չառնելով դրանց առաջացման ճանապարհները[46][137]։ Ըստ DSM-IV-յան (հոգեկան հիվանդությունների ախտորոշման և վիճակագրության տեղեկատու) աուտիզմը սահմանվում է որպես ամենաքիչը 6 ախտանիշ արտահայտող փոփոխություն՝ ներառելով առնվազն երկու որակական խնդիրների ախտանիշ սոցիալ շփման մեջ և առնվազն երկուսը՝ սահմանափակ և կրկնվող վարքագծի։ Այս խանգարումները ի հայտ են գալիս վաղ մանկության ժամանակ՝ երեխայի մինչև երեք տարեկան հասակը և բերում են կլինիկական զգալի խանգարումների առաջացման[24]։ Նման ախտանիշներ են սոցիալ կամ զգացմունքային փոխադարձ վերաբերմունքի պակաս, լեզվի կրկնվող կամ յուրօրինակ լեզվի օգտագործումը և առարկաների մասերով անընդհատ զբաղվելը։ Խախտումները չպետք է բացատրել Ռետտի համախտանիշով, մտավոր հետամնացությամբ կամ էլ զարգացման ընդհանուր հետամնացությամբ[24]։ ՀՄԴ-10 նույնպես օգտագործում է նման նկարագրություն[41]։

Կան մի քանի ախտորոշիչ մեթոդներ։ Դրանցից երկուսը սովորաբար օգտագործվում են հետածոտություններում, մասնավորապես՝ աուտիզմի ախտորոշման հարցազրույց (վերանայված) (ADI-R) ծնողների հետ և Աուտիզմի ախտորոշման դիտարկման ժամանակացույցը (ADOS)[138], որը ներառում է երեխայի վարքագծի հետևողականություն և նրա հետ փոխազդեցություն։ անկական աուտիզմի վարկանշային սանդղակը (CARS) մեծ մասամբ կիրառվում է կլինիկական պայմաններում՝ աուտիզմի սրությունը գնահատելու համար և հիմնված է երեխայի նկատմամբ հետևողականության վրա[48]։ Սոցիալ շփման և հաղորդակցման խանգարումները (DISCO) հայտնաբերելու համար կատարվող ախտորոշիչ հարցազրույցը նույնպես կարող է կիրառվել[139]։

Մանկավարժը սովորաբար կատարում է նախնական հետազոտություն երեխայի զարգացման պատմության և նրա ֆիզիկական կառուցվածքի մասին։ Եթե թույլատրվում է, ապա ախտորոշումը և գնահատում կատարվում է ASD (աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ փոփոխություններ) մասնագետների մասնակցությամբ, ճանաչողական, հաղորդակցական, ընտանեկան և այլ գործոնների գնահատմամբ և հետևողականությամբ հատուկ ստանդարտեցված սարքավորումների կիրառմամբ և ուշադրություն դարձնելով դրա հետ կապված կամայական բժշկական պայմաններ[140]։

Մանկավարժ նեյրոհոգեբանը հաճախ խնդրում է գնահատել երեխայի վարքագիծն և ճանաչողական հմտությունները, ինչպես ախտորոշմանը օգնելու, այնպես էլ կրթական միջոցառումների ավելի նպատակաուղղված իրականացման համար[141]։ Աուտիզմի դիֆերենցիալ ախտորոշումները այս փուլում նույնպես կարող է ցույց տալ ինտելեկտուալ, լսողական և հատուկ լեզվական խանգարումները[140], ինչպես օրինակ Լանդաու– Կլեֆֆների համախտանիշը[142]։ Աուտիզմի առկայությունը կարող է ավելի խորացնել այդ խանգարումը առկա հոգեբանական խախտումների, ինչպես օրինակ՝ դեպրեսիաների շնորհիվ[143]

Կլինիկական գենետիկների աշխատանքը սովորաբար կատարվում է ASD–ի ախտորոշումից հետո, հատկապես, երբ մնացած ախտանիշները մատնանշում են առկա գենետիկական հիմքերը[144]։ Չնայած գենետիկական տեխնոլոգիաները կլինիկական գենետիկներին թույլ է տալիս հիվանդության միայն 40%–ը կապել գենետիկական նախադրյալների հետ[145]՝ ԱՄՆ–ն և Մեծ Բրիտանիան երաշխավորում են բարձր մասնագիտացված քրոմոսոմային և փխրուն X հետածոտությունները[144]։ Հետազոտությունների առաջին գենոտիպային մոդելը պարբերաբար գնահատում էր գենոմում կրկնօրինակների թիվը[146]։ Նոր գենետիկական թեստերի զարգացմանը զուգընթաց առաջանում են էթնիկ, իրավական և սոցիալական խնդիրներ։ Թեստերի առևտրային հասանելիությանը պետք է նախորդի այն սթափ միտքը, թե ինչպես են օգտագործվելու հետածոտության արդյունքները՝ հաշվի առնելով աուտիզմի գենետիկայի բարդությունները[147]։ Նյութափոխանակային և նյարդաբանական թեստերն, երբեմն, օգտակար են լինում, բայց ոչ որոշիչ[144]։

ASD հաճախ կարող է ախտորոշվել մինչև 14 ամսական հասակը, չնայած վերջնական ախտորոշումը կատարվում է մինչև երեխայի կյանքի առաջին երեք տարիները ընկած ժամանակահատվածում․ որպես օրինակ՝ հավանականությունը, որ մեկ տարեկան երեխան կհամապատասխանի ASD–ի ախտորոշիչ չափանիշներին ավելի քիչ է քան երեք տարեկան երեխայի դեպքում[25]։ Մեծ Բրիտանիայում երեխաների համար աուտիզմի ազգային պլանը երաշխավորում է երեսուն շաբաթից ոչ ավել ժամանակ՝ ախտորոշում իրականացնելու համար՝ սկսած երեխայի նկատմամբ խնամքից մինչև ամբողջական ախտորոշում և գնահատում, չնայած որոշ պատճառներ արտահայտվում են ավելի կարճ ժամանակահատվածում[140]։ Չնայած աուտիզմի և աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ փոփոխությունների ախտանիշները սկվում են ի հայտ գալ վաղ մանկությունում՝ նրանք, երբեմն, չեն նկատվում․ տարիներ անց, հասուն անհատները կարող են փնտրել ախտորոշումներ նրանց կամ նրանց ընկերներին օգնելու համար, և, որպեսզի ընտանիքի անդամները հասկանան իրենց, իսկ աշխատավայրում որոշակի փոաստեր հաշվի առնվեն կամ նշվեն նրանց անաշխատունակության մասին։ Սովորաբար աղջիկների մոտ աուտիզմը ախտորոշվում է ավելի ուշ քան, թե տղաների մոտ[148]։

Ախտորոշումների ճիշտ թիվը կարևոր նշանակություն ունի և, ըստ երևույթին, վերջերս հայտնաբերված աուտիզմով հիվանդների թվի աճը պայմանավորված է ախտորոշիչ մեթոդների փոփոխություններով։ Թմրամոլության բուժման դեղերի աճող հանրաճանաչելությունն և դրանցից ստացված շահույթների աճը խթանել է աուտիզմը ախտորոշմանը, որը բերել է շատ երեխաների մոտ անորոշ ախտանիշների ախտորոշմանը։ Եվ հակառակը, դիտարկման և ախտորոշման վրա ծախսված միջոցները և ֆինանսավորում ստանալու կանչերը կարող են խանգարել կամ հետաձգել ախտորոշու[149]։

Աուտիզմը հատկապես դժվար է ախտորոշել տեսողական խնդիրներ ունեցողների մոտ, մասամբ այն պատճառով, որ որոշ ախտորոշիչ չափանիշներ կախված են տեսողությունից, և, մասամբ էլ այն պատճառով, որ աուտիզմի ախտանիշները համընկնում են ընդհանուր կուրության համախտանիշների հետ[150]։

Դասակարգում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աուտիզմը այն հինգ տարածված զարգացող խանգարումներից (PDD) մեկն է, որոնք բնութագրվում են սոցիալ շփման և հաղորդակցման լայնատարած փոփոխություններով և խիստ սահմանափակ և անընդհատ կրկնվող վարքագծով[41]։ Այս ախտանիշները չեն ենթադրում հիվանդություն, դյուրաբեկություն կամ էմոցիոնալ խնդիրներ[44]։

Այս հինգ փոփոխություններից աուտիզմին իր նշաններով և պատճառներով ամենամոտը Ասպերգերի համախտանիշն է։ Ռետտի համխտանիշն և մանկական մտավոր հետամնացությունը կարող են ունենալ ինչպես աուտիզմի նշաններ, այնպես էլ դրա հետ կապ չունեցող նշաններ։ Այլընտրանքային տարածված զարգացող խանգարումները (PDD-NOS, նաև անվանում են ատիպիկ աուտիզմ) ախտորոշվում են, երբ առկա չափանիշները չեն համապատասխանում որևէ կոնկրետ խանգարման[151]։ Ի տարբերություն աուտիզմին Ասպերգերի համախտանիշ ունեցող մարդիկ լեզվական զարգացման էական ուշացում չեն ունենում[152]։ Աաուտիզմի տերմինաբանությունը կարող է մոլորեցնող լինել. ասպերգեր համախտանիշը, աուտիզմը և որոշ այլընտրանքային տարածված զարգացող խանգարումները միասին կոչվում են աուտիստիկ սպեկտորի խանգարումներ[32] կամ, երբեմն էլ՝ աուտիստիկ փոփոխություններ[153], չնայած աուտիզմը ինքնին կոչվում է աուտիստիկ փոփոխություն, մանկական աուտիզմ կամ սկզբնական աուտիզմ։ Այստեղ խոսքը դասական աուտիզմի մասին է։ Կլինիկական պրակտիկայում, սակայն, աուտիզմ, աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ փոփոխություններ և տարածված զարգացող խանգարումներ տերմինները օգտագործվում են փոխադարձաբար[144]։ Աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ փոփոխությունները, իրենց հերթին, աուտիզմի ֆենոտիպի ենթատեսակն են։ Վերջինս բնութագրում է այն մարդկանց, որոնք հնարավոր է, որ չունենան աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ փոփոխություններ, բայց ունենան աուտիզմի նշաններ, օրինակ՝ տեսողական կոնտակտներից խուսափելը[154]։

Աուտիզմի արտահայտումն ունի լայն սպեկտր, որը տատանվում է խորը խանգարումներ՝ համրություն, հաշմանդամություն և ձեռքերի շարժումների խախտումներ ունեցող անհատների մոտ և բարձր զարգացվածություն ունեցող անհատների մոտ, որոնք կարող են ունենալ ակտիվ, բայց ոչ նորմալ ակներև սոցիալ մոտեցումներ, հետաքրքրությունների նեղ շրջանակ և բազմաբառություն, մանրախնդիր հաղորդակցում[155]։ Քանի որ վարքագծային սպեկտրը շարունակական է՝ ախտորոշման դասակարգման միջև եղած սահմանները ինչ–որ ձևով, կարելի է ասել, պատահական են[66]։

Երբեմն աուտիզմի համախտանիշը բաժանվում է ցածր, միջին և բարձր գործառույթային աուտիզմի (հմապատասխանաբար՝ LFA, MFA, և HFA), որը հիմնված է IQ-ի սահմանների վրա[156] կամ, թե որքան կարիքներ է ունենում անհատը օրվա ընթացքում։ Այս ենթաբաժանումները ստանդարտացված չեն և հակասական են։ Աուտիզմը կարելի է նաև դասակարգել համախտանիշային և ոչ համախտանիշային աուտիզմի։ Համախտանիշային աուտիզմը ասոցացվում է ծանր հաշմանդամության կամ էլ ֆիզիկական ախտանիշներով ի ծնե համախտանիշի, ինչպես օրինակ բորբոքային սկլերոզի հետ[157]։ Չնայած Ասպերգերի համախտանիշ ունեցող անհատները ունեն ճանաչողական ավել բարձր մակարդակ քան թե այս տեսակի աուտիզմ ունեցողները՝ Ասպերգերի համախտանիշի, բարձր– գործառույթային աուտիզմի և ոչ համախտանիշային աուտիզմի համընկնման աստիճանը հայտնի չէ[158]։

Աուտիզմ ունեցող երեխաների մոտ կատարված որոշ ուսումնասիրություններ հաղորդում են, որ լեզվական կամ սոցիալական հմտությունների կորուստը հակադրվում է առաջընթաց ունենալու կորստին՝ սովորաբար 15-30 ամսականում։ Այս տարբերակման հիմնավորումը մնում է հակասական. հնարավոր է, որ հետընթաց ապրող աուտիզմը որոշակի ենթատեսակ է[25][26][56][159] կամ շարունակական վարքագիծ գոյություն ունի հետընթաց ունեցող և չունեցող առաջընթաց աուտիզմի տեսակների միջև[160]։

Պատճառների հայտնաբերմանը խոչընդոտում են աուտիզմ ունեցող բնակչության շրջանում կենսաբանորեն նշանակալի ենթախմբերի բացահայտման անկարողությունը[161] և հոգեբանության, ֆիզիոլոգիայի, նյարդաբանության և մանկավարժության միջև եղած սահմանները[162]։ Նոր տեխնոլոգիաները, օրինակ գործառույթային մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիան և դիֆուզիոն տենոր նկարահանումը, կարող են օգնել կենսաբանորեն նշանակալի ֆենոտիպային (նկատելի հատկանիշներ) ենթախմբերի հայտնաբերմանը, որը կարող է տեսանելի լինել գլխուղեղի սկանավորման արդյունքում։ Այս հետազոտությունները կնպաստեն աուտիզմի նեյրոգենետիկական ուսումնասիրությունների զարգացմանը[163]։ Օրինակ գլխուղեղի դիմային բաժնի ակտիվության նվազումը, որը կապված է հիվանդի, ի տարբերություն առարկաների՝ մարդկանց չհասկանալու խանգարման հետ[30]։ Առաջարկվել է դասակարգել աուտիզմը՝ օգտագործելով գենետիկայի տվյալները և վարքագիծը[164]։

Աուտիզմի դրսևորումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աուտիզմ ունեցող երեխաների ծնողների մոտավորապես կեսը նկատում են իրենց երեխաների անսովոր վարքագիծը արդեն 18 ամսականում, և մոտավորապես չորս հինգերորդը նկատում է 24 ամսականում[25]։ Համաձայն "Աուտիզմ և զարգացող փոփոխություններ" ամսագրի մի հոդվածի այս կարևոր կատարողականներից որևէ մեկը չնկատելը "բացարձակ նշան է հետագա գնահատականները շարունակելու համար"։ Դա հետաձգում է հիվանդության ախտորոշումն ու բուժումը և բացասաբար է ազդում արդյունքների վրա[45]։

Աուտիզմի դրսևորումներն են․

  • Մինչև 12 ամսականը չթոթովելը
  • Մինչև 12 ամսականը ժեստիկուլիացիայի (նկարել, օրորվել և այլն) բացակայությունը
  • Մինչև 16 ամսականը ոչ մի բառ չարտաբերելը
  • Մինչև 24 ամսականը կարճ արտահայտությունների սպոնտան արտաբերման բացակայությունը
  • Յուրաքանչյուր տարիքում լեզվական կամ սոցիալական հմտությունների կորուստը

2016թ․-ին ԱՄՆ Կանխարգելիչ Ծառայությունների Նպատակային Խումբը պարզել է, որ հայտնի չէ օգտակար, թե վնասակար էր խնդիրներ չունեցող երեխաների մոտ ստուգումների իրականացումը[165]։ Ճապոնական պրակտիկայում աուտիզմի համար ստուգվում են 18 և 24 ամսական բոլոր երեխաները՝ օգտագործելով աուտիզմ- սպեցիֆիկ ֆորմալ ցուցադրական թեստեր։ Ի տարբերություն դրան՝ Մեծ Բրիտանիայում ուսումնասիրվում են միայն այն երեխաները, որոնց մոտ ընտանիքի անդամները կամ բժիշկները նկատում են աուտիզմին բնորոշ բացասական նշաններ։ Հայտնի չէ, թե որի մոտեցումն է ավելի արդյունավետ[30]։ Սուգման գործիքները ներառում են երեխաների մոտ աուտիզմի ստուգման փոփոխված ցանկը (M-CHAT), աուտիզմի նշանների վաղ ստուգման հարցարանը և առաջին տարվա ցուցակագրումը։

M-CHAT-ի նախնական տվյալները և դրանց նախորդողները՝ երեխաների մոտ աուտիզմի ստուգման ցանկը 18–30 ամսականների մոտ, ենթադրում է, որ այն առավել հարմար է օգտագործել կլինիկական պայմաններում և, որ այն ունի փոքր զգայնություն (շատ սխալ- հերքումներ), բայց լավ սպեցիֆիկություն (մի քանի կեղծ հաստատումներ).[25] Դա կարող է լինել ավելի ճշտգրիտ, եթե ընթանում է լայնածավալ ստուգման հետ, որը չի տարբերակում աուտիզմը այլ զարգացման խանգարումներից[166]։ Ստուգման գործիքները նշանակալի են մեկ մշակութային նորմերի համար, քանի որ աչքի տեսող կան կապի նմանման վարքագիծը կարող է անհամապատասխան լինել այլ մշակույթի համար[167]։ Չնայած աուտիզմի համար գենետիկական էկրանավորումը դեռևս, որպես օրենք, ոչ պրակտիկ է՝ դա կարող է դիտարկվել մի քանի դեպքերում, ինչպես օրինակ երեխաների մոտ, որոնք ունեն նյարդաբանական ախտանիշներ և դիմագծերի կառուցվածքային առանձնահատկություններ[168]։

Կանխարգելում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած հղիության ընթացքում կարմրախտի վարակը առաջացնում է աուտիզմի դեպքերի ավելի քան 1% -ը[169]՝ նրա դեմ պատվաստումը կարող է կանխարգելել այս դեպքերից շատերը[170]։

Աուտիզմի կառավարում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
A young child points, in front of a woman who smiles and points in the same direction.
Երեք տարեկան աուտիզմ ունեցող երեխան ցույց է տալիս ակվարիումի ձկանը՝ ինտենսիվ ուշադրության կենտրոնացման ազդեցությունը լեզվի զարգացվածության վրա փորձի ընթացքում[120]

Աուտիզմ ունեցող երեխաների բուժման ժամանակ գլխավոր նպատակը դրա հետ ասոցացված խանգարումների և ընտանիքի անդամների հույզերի նվազեցումն է և կյանքի որակն ու գործառույթային անկախության մեծացումն է։ Ընդհանուր առմամբ, առավել բարձր IQ-ն կորելացվում է բուժման նկատմամբ ավելի մեծ զգայնության հետ և բարելավվում է բուժման արդյունքները[171][172]։ Ոչ մի բուժում լավագույնը չէ և բուժումը ինքնին համապատասխանեցվում է երեխաների պահանջներին[32]։ Ընտանիքը և կրթական համակարգը մոտեցման հիմնական միջոցերն են[30]։ Միջամտությունների ուսումնասիրությունները ունեն որոշակի մեթոդոլոգիական խնդիրներ, որոնք խոչընդոտում են էֆեկտիվության մասին վերջնական եզրակացությունների հանգմանը[173], սակայն վերջին տարիներին միջամտությունների ապացույցների թիվը աճել է[171]։

Չնայած շատ սոցիալ-հոգեբանական միջամտություններ ունեն որոշակի դրական ապացույցներ՝ մեթոդոլոգիական մոտեցումն այն դասակարգման, որում ենթադրվում է, որ բուժման որոշ ձևեր ավելի նախընտրելի են, քան բուժման մյուս ձևերը, ընդհանուր առմամբ սխալ էր․ նրանց կլինիկական արդյունքները մեծ մասամբ նախնական էին և բավականաչափ ապացույցներ չկային բուժման ձևերի հարաբերական էֆեկտիվության մասին[174]։

Ինտենսիվ, կայուն հատուկ կրթական ծրագրերը և վարքագծային թերապիան կյանքի վաղ շրջանում կարող է օգնել երեխաներին ձեռք բերել իրենք իրենց մասին հոգ տանելու, սոցիալական և աշխատանքային հմտություններ[32], և հաճախ բարելավում են գործառույթային ունակությունը և նվազեցնում ախտանիշների սրացումը և չարամիտ վարքագծերը[175]։ Այն պնդումները, որ մոտավորապես 3 տարեկանում միջամտություններ կատարելը վճռական է, հիմնավորված չեն[176]։

Առկա մոտեցումները ներառում են կիրառված վարքագծի վերլուծություն, զարգացման մոդելներ, կառուցվածքային ուսուցում, խոսքային և լեզվական թերապիա և մասնագիտացված թերապիա[32]։ Այս մոտեցումների թվում միջամտությունները կամ բուժում են աուտիզմային առանձնահատկությունները համակողմանիորեն, կամ էլ բուժումը կենտրոնացնում են որևէ հատուկ խանգարման վրա[171]։ Մի քանի ապացույցներ կան, որ վաղ ինտենսիվ վարքագծային միջամտությունը, մի քանի տարվա ընթացքում շաբաթական 20- 40 ժամ տևողությամբ, աուտիզմ ունեցող որոշ երեխաների համար բուժման արդյունավետ եղանակ է[177]։

Մանկական հասակում միջամտությունների մասին երկու տեսական հիմքերն էլ ներառում են կիրառական վարքագծային վերլուծություններ (ABA) և զարգացման պրակտիկ մոդելներ (DSP)[171]։ ՄԻ միջամտության ռազմավարությունը վերաօգտագործում է ծնողների դասընթացների մոդելը, որը սովորեցնում է ծնողներին ինչպես իրագործել տարբեր կիրառական վարքագծային վերլուծություններ և զարգացման պրակտիկ մոդելներ, որը թույլ կտա ծնողներին ինքնուրույն կիրառել միջամտություններ[171]։ Տանը ծնողների իրականացման միջոցով միջամտությունների համակարգը ցույց տալու համար մշակված են զարգացման պրակտիկ մոդելների տարբերակներ։ Չնայած ծնողների ուսուցման մոդելների վերջին տարիներին զարգացմանը՝ այս միջամտությունները շատ հետազոտություններում ցուցաբերում են արդյունավետություն, ուստ գնահատվում են որպես բուժման արդյունավետ միջոց[171]։

Ուսուցում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կրթական միջամտությունը կարող է արդյունավետ լինել՝ կախված աուտիզմի մակարդակից։ Ինտենսիվ կիրառական վարքագծային վերլուծությունը արդյունավետ է եղել․ ընդլայնել է երեխաների գլոբալ գործունեությունը նախադպրոցական շրջանում[178] և լավ երաշխավորված է երեխաների ինտելեկտուալ ցուցանիշների լավացման համար[175]։ Նույն կերպ, ուսուցիչ- միաջամտություն կատարողը, ով վերաօգտագործում է կիրառական վարքագծային վերլուծությունը զարգացման սոցիալ-պրակտիկ մոտեցման հետ միասին, ցույց է տրվել, որ երաշխավորված է մեծացնել մարդկանց հետ շփման ունակությունները փոքր երեխաների մոտ, չնայած նրա գլոբալ ախտանիշների բուժման ապացույցները բացակայում են[171]։ Նյարդահոգեբանական զեկույցները հաճախ քիչ են հասանել են կրթողների համար զեկույցի երաշխավորման և դասախոսին հասցնելու միջև ընկած ժամանակահատվածի պատճառով[141]։ Հայտնի չէ, թե երեխաների բուժման ձևերի ծրագրերը երեխայի մեծանալուց հետո արդյունավետ են, թե ոչ[175], իսկ մեծ տարիքայի խմբերի համար առկա ծրագրերի արդյունավետության սահմանափակ ուսումնասիրությունները տալիս են խառը արդյունքներ[179]։ Ընդհանուր բնակչության կրթական ծրագրերում աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ փոփփոխություններ ունեցող երեխաների ներգրավման համատեղելիությունը կրթողների և հետազոտողների վիճելի հարցերի շարքում է[180]։

Դեղորայք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շատ դեղորայքներ օգտագործվում են երեխայի տանը կամ դպրոցում ներգրավմանը խանգարող աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ խանգարումների ախտանիշները բուժելու համար այն դեպքում, երբ վարքագծային բուժումը ձախողվում է[44][181]։ ԱՄՆ-ում աուտիզմը ախտորոշած երեխաների կեսից ավելիին նշանակաված են հոգեակտիվ դեղեր կամ հակացավազրկողներ, ընդ որում դեղերի ամենատարածված դասերից են հակադեպրեսանտները, խթանիչները և հոգեմետ դեղերը[182]։ Հոգեմետ դեղերը, ինչպես օրինակ ռիկպերիդոնը և արիպիպրազոլը, պարզվել է, որ օգտակար են բուժման դյուրագրգռության, կրկնվող վարքագծի և անքնության դեպքում։ Վերջինս հաճախ հանդիպում է աուտիզմի ժամանակ։ Նշված դեղորայքի օգտագործման ժամանակ պետք է հաշվի առնեն, որ նրանց կողմնակի ազդեցությունները պետք է հավասարակշռվեն պոտենցիալ առավելությունների հետ, և աուտիզմ ունեցող մարդիկ կարող են ատիպիկ պատասխան ցույց տա դրանց հանդեպ[183]։ Քիչ հավանական հետազոտություններ կան աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ խանգարումներ ունեցող դեռահասակների և հասուն անհատների բուժման դեղերի արդյունավետության կամ անվտանգության մասին[184]։ Հայտնի չէ, թե արդյոք դողորայքը թուլացնում է աուտիզմի հիմնական ախտանիշներ՝ սոցիալ շփման և հաղորդակցման խանգարումները[185]։ Մկան վրա կատարված փորձարկումները ցույց են տվել, որ աուտիզմի որոշ ախտանիշներ փոխվել կամ թուլացել են գեների գործառույթի փոխարինման կամ փոփոխման միջոցով[84][111]՝ թերապիան նշանադրվել է որոշակի հազվագյուտ մուտացիաներ ուղղությամբ, որոնք աուտիզմի առաջացման պատճառ կարող են դառնալ[83][186]։

Այլընտրանքային դեղեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած շատ այլընտրանքային թերապիաներ և միջամտություններ հասանելի են՝ դրանցից միայն մի քանիսն են հատուկ ուսումնասիրվում[51][187]։ Բուժման մոտեցումները ունեն փոքր փորձնական աջակցություն կյանքի որակի համատեքստում, և շատ ծրագրեր կենտրոնանում են հաջողության չափման վրա, որը չունեն կանխատեսումային հավաստիություն և իրական նշանակություն[53]։

Գիտական ապացույցներն, ըստ երևույթին, պակաս կարևոր են ծառայություններ մատուցողների համար, քան թե ծրագրային կառավարումը, ուսուցման հասանելիությունը և ծնողների հարցումները[188]։ Որոշ այլընտրանքային բուժումներ կարող են երեխային վտանգի ենթարկել։ 2008թ․ իրականացված ուսումնասիրությունները գտել են, որ իրենց հասակակիցների համեմատությամբ կազեինիազուրկ սննդակարգ դեպում աուտիզմ ունեցող տղաները ունեին զգալիորեն ավելի բարակ ոսկրեր[189]։ 2005թ․-ին անհաջողակ խելատային թերապիան սպանեց աուտիզմ ունեցող 5-ամյա երեխային[190]։ Ավելի վաղ կատարված հետազոտությունները ցույց են տվել, որ հնարավոր է աուտիզմ ունեցող երեխաների գերճնշումային բուժում[191]։

Չնայած մարդկությունը օգտագործում է աուտիզմ ունեցող մարդկանց բուժման այլընտրանքային ձևեր՝ չկան լավ ապացույցներ, որ գլյուտենազուրկ սննդակարգը օգտակար է[192][193][194]։ Մարդկանց ենթաբազմազանության մոտ, ովքեր ունեն գլյուտենային զգայնություն, կան սահմանափակ ապացույցներ, որ գլյուտեինազուրկ սննդակարգը կարող է լավացնել աուտիզմին բնորոշ որոշ վարքագծեր[192][195][196][197]։ Նախնական ապացույցներ կան, որ երաժշտական թերապիան կարող է բարելավել սոցիալական փոխազդեցությունները, բանավոր և ոչ-բանավոր հաղորդակցուման հմտությունները[198]։

Հասարակություն և մշակույթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աուտիզմ ունեցողների իրավունքների պահպանման ի հայտ գալը հրահրեց մարդկանց լինել ավելի համբերատար աուտիզմ ունեցողների նկատմամբ[199]։ Այս շարժման միջոցով մարդիկ հույս ունեն որ մյուսները կընդունեն աուտիզմն որպես տարբերություն, այլ ոչ թե հիվանդություն։ Այս շարժման կողմնակիցները փորձում են գտնել «ճանաչում, այլ ոչ բուժում»[200]։ Աշխարհում եղել են նաև շատ միջոցառումներ աուտիզմի ընդունմանը նպաստելու համար։ Այդ միջոցառումներից են Աուտիզմի ընդունման միջազգային օրը, Լուսաբանեք կապույտներին, Աուտիզմի կիրակի, Աուտիստիկ հպարտության օր, Աուտթրիթ և ուրիշներ[201][202][203][204][205]։ Կան նաև բազմաթիվ կազմակերպություններ՝ նվիրված աուտիզմի և նրա՝ ինչ-որ մեկի կյանքի վրա ունեցած ազդեցությունների իրազեկմանը։ Այս կազմակերպություններից են Խոսում է աուտիզմը, Աուտիզմի ազգային հանձնաժողովը, Ամերիկայի աուտիզմի հասարակությունը և շատ ուրիշներ[206]։ Սոցիալ-գիտական գիտնականները առավել շատ կենտրոնացել են աուտիզմի ուսումնասիրության վրա՝ հույս ունենալով իմանալ ավելին «աուտիզմը որպես մշակույթի, տրանսմշակութային շարժումների․․․ և սոցիալական շարժումների հետազոտությունների» մասին[207]։

Մեդիան ազդել է մարդկանց աուտիզմ ունեցողներին ընկալման վրա։ «Անձրևային մարդը», ֆիլմ է, որը հաղթեց 4 Օսկարներ, այդ թվում՝ Լավագույն նկարը։ Ֆիլմը ներկայացնում է աուտիզմ ունեցող անձնավորության բնավորությունն,ով ունի անհավատալի տաղանդներ և ունակություններ[208]։ Չնայած բազմաթիվ աուտիզմ ունեցողներ չունեն այս ունակությունները՝ կան աուտիզմ ունեցող անհատներ, ովքեր ունեն իրենց հաջողության ոլորտները[209][210][211]։

Ծախս

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուժումը թանկարժեք է․ անուղղակի ծախսերը ավելի շատ են։ 2000թ․-ին ծնված ինչ-որ մեկը, ըստ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների գնահատման, միջինում ամբողջ կյանքի ընթացքում ծախսում է 4,2 միլիոն դոլլար (2017թ․-ի դոլլարի փոխարժեքով, հաշված գնաճը՝ 2003 թ.-ին գնահատված)[212]՝ ներառյալ 10% բժշկական խնամք, 30% լրացուցիչ կրթություն և այլ միջոցներ, իսկ 60%-ը ծախսվել է տնտեսական արտադրանքի համար[212]։

Հանրային աջակցության ծրագրերը հաճախ ոչ ադեկվատ և անհամատեղելի են տվյալ երեխայի համար, և չվճարված բժշկական թերապիաները, հնարավոր է, որ կապված լինեն ընտանիքների ֆինանսական խնդիրների հետ[213]։ 2008 թ․-ին ԱՄն-ում կատարված մի ուսումնասիրության արդյունքում պարզվել է տարեկան եկամտի մինչև 14% միջին կորուստ աուտիզմ ունեցող երեխաներով ընտանիքներում[214]։ Դրա հետ կապված ուսումնասիրությունը պարզեց, որ աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ խանգարումներն ասոցացվում են բարձր հավանականության հետ, որ երեխաների խնամքը մեծապես բացասաբար է ազդում ծնողական զբաղվածության վրա[215]։ ԱՄՆ-ի նահանգները պահանջում են մասնավոր բժշկական ապահովագրություն աուտիզմի ծառայությունները հոգալու համար, պետականորեն ֆինանսավորված կրթկան ծրագրերից ծախսերի տեղափոխման տեղային ֆինանսավորվող բժկական ապահովագրություն[216]։ Մանկությունից հետո, հիմնական բուժման հարցերը ներառում են տնային խնամքը, աշխատանքի ուսուցումն ու տեղադրումը, սեռական զարգացումը, սոցիալական հմտությունները և պլանավորման կարողությունը[217]։

Կանխատեսումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոչ մի բուժում հայտնի չէ[30][32]։ Երեխաները ժամանակ առ ժամանակ վերականգնվում են, քանի որ կորցնում են աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ խանգարումների ախտանիշները[33]։ Սա երբեմն տեղի է ունենում ինտենսիվ բուժման ժամանակ, երբեմն էլ՝ ոչ։ Հայտնի չէ, թե որքան հաճախ է տեղի ունենում առողջացումը[175]․ հրատարակված գնահատականներն ոչ ընտրական աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ փոփոխություններ ունեցող երեխաների օրինակներում տատանվել են 3-25%-ի սահմաններում[33]։

Շատ աուտիզմ ունեցող երեխաներ կարող են ձեռք բերել լեզվական ունակություններ 5 տարեկան հասակում կամ ավելի ուշ. չնայած քչերի մոտ են ի հայտ գալիս հաղորդակցական հմտություններ հետագա տարիների ընթացքում[218]։ Աուտիզմ ունեցող անձանց մեծամասնության մոտ կա սոցիալական աջակցության, իմաստալից հարաբերությունների, հետագայում աշխատանք ձեռք բերելու կամ ինքնավստահության պակաս[53]։ Չնայած, որ արմատային դժվարությունները կարող են պահպանվել՝ ախտանիշները, տարիքի մեծացմանը զուգահեռ, դառնում են ավելի քիչ սուր[44]։

Մի քանի բարձրորակ ուսումնասիրություններ ուղղված են երկարատև կանխատեսումների վրա։ Որոշ հասուն անհատներ ցուցաբերում են հաղորդակցման հմտությունների փոքր բարելավում, բայց մի քանի վատթարացումներ նույնպես․ ոչ մի ուսումնասիրություն չի կենտրոնացել միջին տարիքից բարձր անձանց մոտ աուտիզմի վրա[219]։

50-ից բարձր IQ և կառավարման հմտություններ ունեցող երեխայի լեզվի ձեռք բերումը մինչև 6 տարեկան հասակում ցույց է տալիս ավելի լավ արդյունքներ․ ազատ կյանքը քիչ հավանական է ծանր աուտիզմի դեպքում[220]։ Աուտիզմ ունեցող մարդկանց մեծ մասը հանդիպում են հատուկ դժվարությունների հասուն կյանքի անցնելու փուլում[221]։

Համաճարակաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1996-2007թթ․ ԱՄՆ-ում կտրուկ աճել են աուտիզմի դեպքերի (յուրաքանչյուր 1000 մարդու հաշվարկով) մասին հաշվետվությունները։ Անհայտ է, թե որքան է աուտիզմի ցուցանիշների փոփոխման իրական չափը։

Վերջերս հրապարակված հոդվածները գնահատում են աուտիզմի տարածվածությունը աշխարհում 1-2 մարդ յուրաքանչյուր 1000 մարդու հաշվարկով, իսկ աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ խանգարումների տարածվածությունն՝ 6 մարդ յուրաքանչյուր 1000 մարդու հաշվարկով և 11 մարդ ԱՄՆ-ում յուրաքանչյուր 1000 երեխայի հաշվարկով 2008թ․-ին[169][222]։ Ոչ լիարժեքության պատճառով այս թվերը կարող են թերագնահատել աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ խանգարումների ճշգրիտ չափը։ Աշխարհում, 2015 թ.-ի հաշվարկներով՝ մոտ 24,8 միլիոն մարդ ունի աուտիզմ, իսկ Ասպերգերի սինդրոմ՝ 37,2 միլիոն։ 2012 թ․-ին Մեծ Բրիտանիայի Ազգային Առողջապահական Ծառայությունը հաշվարկել է, որ աուտիզմի ընդհանուր տարածվածությունը հասուն անհատների և 18 ու բարձր տարեկանների շրջանում կազմել 1,1%[223]։ Այլընտրանքային տարածված զարգացող խանգարումների տարածվածությունը գնահատվել է 3,7 մարդ, Ասպերգերի համապտանիշը՝ մոտավորապես 0,6 մարդ, իսկ մանկական դեզինտեգրման համապտանիշը՝ 0,02 մարդ յուրաքանչյուր 1000 մարդու հաշվարկով[224]։ ԱՄՆ կանխարգելման և վերահսկման կենտրոնների վերջին գնահատմամբ յուրաքանչյուր 68 երեխաներից մեկը կամ 14,7-ը՝ յուրաքանչյուր 1000-ից ունի աուտիզմի հետ կապված սպելտրալ խանգարումներ 2010թ.-ի հաշվարկով[225]։ Աուտիզմի դեպքերի բացահայտումն կտրուկ աճեց 1990-ական թթ. վերջում 2000թ.-ի սկզբին։ Այս աճը մեծ մասամբ պայմանավորված էր ախտորոշիչ պրակտիկայի փոփոխմամբ, ծառայությունների հասանելությամբ և հանրային իրազեկմամբ[224][226], չնայած չենք կարող բացառել էկոլոգիական գործոնների ռիսկերը։

Առկա տվյալները չեն բացառում աուտիզմի տարածվածության իրական մեծացման հնարավորություները[224]. իրական աճն եմթադրում է մեծ ուշադրության և ֆինանսավորման ուղղորդում ոչ թե էկոլոգիական գործոնների փոփոխման ուղղությամբ, այլ գենետիկական ուսումնասիրությունների վրա[227]։

Տղաների մոտ աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ խանգաման դեպքերն ավելի շատ են հանդիպում, քան աղջիների մոտ։ Սեռային հարաբերակցությունը միջինում 4.3։1 է և այն խիստ փոփոխվում է ճանաչողական խախտումներով. մոտ 2:1 մտավոր հետամնացությամբ և 5,5:1՝ առանց դրա։ Արական սեռի մոտ ավելի մեծ տարածվածությունն ուսումնասիրված է, սակայն տարբերությունը մնում է անհայտ. մի տեսության համաձայն պատճառը կանանց մոտ աուտիզմի հիպոախտորոշումն է[228]։

Չնայած չկան ապացույցներ, որ հղիության հետ կապված որևէ գործոն կարող է աուտիզմի պատճառ դառնալ, այնուամենայնիվ աուտիզմի առաջացման ռիսկը կապված է երկու ծնողների տարիքի, ինչպես նաև շաքարախտի, արյունահոսության և հղիության ժամանակ հոգեմետ դեղամիջոցների օգտագործման հետ[229]։ Հոր տարիքի մեծ լինելու դեպքում աուտիզմի ի հայտ գալու ռիսկի գործոնն ավելի մեծ է, քան թե մոր։ Այս հանգամանքի համար երկու պոտենցիալ բացատրություն կա՝ հին սերմնահեղուկում մուտացիաների կոտակումն և այն վարկածը, որ տղամարդիկ ամուսնանում են ավելի ուշ, եթե նրանք ունեն գենետիկական նախադրյալներ կամ նրանց մոտ երևում են աուտիզմի որևէ նշաններ։ Մասնագետների մեծամասնությունը գտնում է, որ ռասաայական պատկանելիությունը, էթնիկ խումբն և սոցիալ-տնտեսական կարգավիճակը բացասաբար չեն ազդում աուտիզմի առաջացման վրա[230]։

Մի քանի այլ պայմաններ ընդհանուր են աուտիզմ ունեցող անձանց մոտ։ Դրանք ներառում են.

  • Գենետիկ խանգարումներ. աուտիզմի դեպքերի 10-15%-ը ունեն ճանաչելի Մենդելիան (առանձին գեներ) պայմաններ, քրոմոսոմային անոմալիաներ կամ գենետիկ այլ համախտանիշներ[231], իսկ աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ խանգարումներն ասոցացվում են մի քանի գենետիկական խագարումների հետ[232]։
  • Ինտելեկտուալ խանգարումներ. մտավոր հետամնացության չափանիշներին համապատասխանող աուտիզմ ունեցող անհատների թիվը կազմում է 25-70%։ Այս մեծ տարբերությունը դժվարություն է առաջացնում աուտիզմի սպեկտրից կախված մարդկանց ինտելեկտի գնահատման ժամանակ[233]։ Որպես համեմատություն նշենք, որ այլընտրանքային տարածված զարգացող խանգարումների և մտավոր հետամնացության կապը բավականին թույլ է[234], իսկ Ասպերգերի համախտանիշի ախտորոշումը չի ներառում մտավոր հետամնացության չափանիշը[235]։
  • Տագնապային խանգարումներ. ընդհանուր են աուտիզմի հետ կապված սպեկտալ խանգարումներ ունեցող երեխաների համար։ Հստակ տվյալներ չկան, սակայն ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս այս խանգարումների տարածվածության տատանում 11-84%-ի սահմաններում։ Շատ տագնապային խագարումներ ունեն ախտանիշներ, որոնք ավելի լավ բացատրվում են աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ խանգարումներով կամ դրանք դժվար է տարբերակել աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ խանգարումների ախտանիշներից[236]։
  • Էպիլեպսիա. էպիլեպսայի ռիսկի գործոնը փոփոխվում է՝ կախված է տարիքից, ճանաչողական մակարդակից և լեզվական խանգարումների տեսակից[237]։
  • Որոշ նյութափոխանակային թերություններ. օրինակ՝ ֆենիլկետոնուրիան ասոցացվում է աուտիզմի ախտանիշների հետ[113]։
  • Չնչին ֆիզիկական անոմալիաներ. զգալիորեն աճում են աուտիզմ ունեցող անձանցի շրջանում[238]։
  • Կանխորոշված ախտորոշումներ. Չնայած «Հոգեկան հիվանդությունների ախտորոշման և վիճակագրման ձեռնարկ»-ի 5-րդ հատարակչության (DSM-5) համաձայն բացառվում է աուտիզմի հետ մի շարք այլ վիճակների միաժամանակ ախտորոշումը՝ հաճախ առկա է լինում Ուշադրության պակասի հիպերակտիվ խանգարման (ADHD), Տուրետի համախտանիշի և այլ պայմանների ամբողջական չափանիշներ։ Այս ուղեկցող ախտորոշումներն ավելի ու ավելի են ընդունվում[239]։
  • Քնի խանգարումները բացասաբար են ազդում աուտիզմ ունեցող անհատների մոտավորապես երկու երրորդի վրա, հատկապես մակության հասակում։ Սրանք առավել շատ ներառում են անքնության նշաններ, ինչպիսիք են քնելիս խանգարումներ, հաճախակի գիշերային և վաղ առավոտյան արթնացումներ։ Քնի հետ կապված խնդիրներն ասոցացվում են բարդ վարքագծի և ընտանեկան սթրեսների հետ, ուստի հաճախ դառնում են կլինիկական հետազոտությունների առարկա և գերազանցում են աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ խանգարումների առաջնային ախտորոշմանը[240]։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1798 թ.-ին բռնված Վիկտոր Ավեյրոնի՝ վայրի երեխայի լուսանկարը, ով ցուցաբերել է աուտիզմի հնարավոր ախտանիշներ[241];

Աուտիզմի մի քանի ախտանիշներ և բուժումներ նկարագրվել են «աուտիզմ» անվանման ծագումից շատ տարիներ առաջ։ Մարտին Լյութերի «Զրույց սեղանի շուրջ» հոդվածում նկարագրվում է 12-ամյա մի տղա, ով հնարավոր է, որ ունենար աուտիզմ[242]։ Լյութերը կարծում էր, որ տղան անհոգի մարմին է՝ սատանայի կողմից ստեղծված, և առաջարկել է, որ նրան խեղդամահ անեն, չնայած ավելի ուշ մի քննադատ կասկածի տակ է առնում այս զեկույցի հավաստիությունը[243]։

Աուտիզմի ամենավաղ վավերագրական դեպքը Բորգեյից Հուգ Բլեյրի դատական գործն է, որն հարուցվել է 1747 թ.-ին։ Ըստ դրա նրա եղբայրը պահանջում է լուծարել Բլեյրի ամուսնութունը՝ նրա ժառանգությունը ստանալու նպատակով[244]։ Ավեյրոնի վայրի տղան՝ գտնված 1798 թ.-ին, ցուցաբերել է աուտիզմի որոշ նշաններ. ուսանող-բժիշկ Ժան Իտարդը նրա հետ անցկացրեց վարքագծային ծրագիր, որը պետք է օգներ նրան ձեռք բերել սոցիալական կապվածություններ և խթաներ նմանակման միջոցով բանավոր խոսքը[241]։

Նոր լատինական autismus (անգլերեն թարգմանությամբ՝ աուտիզմ) տերմինը հորինել է շվեյցարացի հոգեբույժ Էուջեն Բլեուլերը, 1910 թ.-ին, երբ սահմանում էր շիզոֆրենիայի ախտանիշները։ Բառը ծագել է հունարեն autós (αあるふぁὐτός ինքնուրույն) բառից և օգտագործել է տառապող ինքնահավանությունը բացատրելու համար, որը վերաբերում է «հիվանդի աուտիստիկ երևակայությունների հեռացնելը, որի դեմ կամայական արտաքին ազդեցությունը դառնում է անհանդուրժողական խանգարում»[245]։

Կլինիկական զարգացում և ախտորոշում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Balding man in his early 60s in coat and tie, with a serious but slightly smiling expression
Լեո Կանները 1943 թ.-ին ներկայացրեց վաղ մանկական աուտիզմը:

Առաջին անգամ աուտիզմ բառն իր արդի իմաստը ձեռք է բերել 1938 թ.-ին, երբ Վիեննայի համալսարանական հիվանդանոցից Հանս Ասպերգերը գերմաներենով անցկացրած մանկական հոգեբանության մասին դասընթացի ժամանակ ընդունեց Բլեուլերի՝ "աուտիստիկ հոգեկան հիվանդներ" տերմինաբանությունը[246]։ Ասպերգերն ուսումնասիրում էր աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ խանգարումները (այժմ հայտնի որպես Ասպերգերի համախտանիշ), չնայած բազմաթիվ գործոնների պատճառով մինչև 1981 թ.-ն այն չէր համարվում առանձին ախտորոշում[241]։ Առաջին անգամ աուտիզմ տերմինն իր ժամանակակից իմաստով անգլերեն օգտագործել է Ջոն Հոփքինս հիվանդանոցի պրոֆեսոր Լեո Կանները, երբ նա ներկայացրեց վաղ մանկական աուտիզմը 1943 թ.-ին՝ «Զարմանալի վարքագծային նմանություններով 11 երեխա» հոդվածում[58]։ Գրեթե բոլոր բնութագրերը, որոնք Կանները նկարագրում էր այս նյութի վերաբերյալ իր առաջին հոդվածում («Աուտիստիկ միայնություն» և «Միօրինակության համար համառելը») մինչ այժմ բնորոշ բնութագրերն են աուտիստիկ սպեկտրի համախտանիշների դեպքում։ Հայտնի չէ, թե Կաններիին հաջողվել է հորինել աուտիզմ տերմինն անկախ Ասպերգերից, թե ոչ[247]։

Դոնալդ Թրիփլեթթն առաջին մարդն էր, ում մոտ ախտորոշվել է աուտիզմ[248]։ Նա ախտորոշվել է Քենների կողմից 1938թ.-ին կատարված առաջին տեսակցությունից հետո և գրանցվել է որպես «դեպք առաջին»[248]։ Թրիփլեթթը նշանավորվել է իր մտավոր ունակություններով, մասնավորապես՝ ֆորտեպիանոյով նվագած երաժշտական նոտաներն անվանելու և մտքում թվերը բազմապատկելու ունակությամբ։ Նրա հայրը՝ Օլիվերը, նրան նկարագրել է որպես սոցիալական մեկուսի, բայց թվերով, նոտաներով, այբբենական տառերով և ԱՄՆ նախագահի նկարներով հետաքրքրվող մարդ։ 2 տարեկան հասակում նա կարողանում էր կարդալ 23-րդ սաղմոսը և հուշագրեց Պարսպիրյան կաթողիկոսությունից 25 հարց ու պատասխան։ Նա նաև հետաքրքրվում էր երաժշտական ակկորդների ստեղծմամբ[249]։

Քենների կողմից աուտիզմ տերմինի վերաօգտագործումը հանգեցրեց տասնամյակներով ընթացող խճճված տերմինաբանությանը (ինչպես մանկական շիզոֆրենիայի դեպքում) և մանկական հոգեբանությունը կենտրոնացավ մայրական կորստի վրա, որը բերեց աուտիզմի մասի՝ որպես երեխայի պատասխան ռեակցիա մոր սառը վերաբերմունքի նկատմամբ, սխալ պատկերացման։ 1960-ական թթ.-ից ի վեր աուտիզմը համարվում է առանձին համախտանիշ[250]։

Տերմինաբանությունը և տարերությունը շիզոֆրենիայից

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1970-ական թթ.-ից ոչ ուշ արդեն որոշակի ապացույցներ կային աուտիզմի ընթացքում գենետիկայի նշանակության մասին, այն դեպքում, երբ 2007 թ.-ին այն համարվել է ամենաշատ ժառանգվող հոգեբանական վիճակը[251]։ Չնայած ծնողական կազմակեպությունների թվի մեծացմանը և մանկական աուտիզմի հետ կապված սպեկտրալ խանգարումների հասարակական պարսավանքին[241]՝ ծնողները շարունակում են զգալ սոցիալական խարան այն իրավիճակներում, երբ նրանց երեխայի աւոտիստիկ պահվածքը բացասաբար է ընկալվում[252] կամ առաջնային բժշկասանիտարական օգնության շատ բժիշկներ արտահայտում են որոշ կարծիքներ, որոնք հատուկ են հնացած աուտիզմի հետազոտություններին[253]։

Մինչ 1980թ.-ը «Հոգեկան հիվանդությունների ախտորոշման և վիճակագրման ձեռնարկ»-ի 3-րդ հատարակչության (DSM-3) համար անհրաժեշտ է եղել տարբերակել աուտիզմը մանկական շիզոֆրենիայից։ 1987թ.-ին DSM-3-R-ը ներկայացրեց աուտիզմի ախտորոշման ստուգացանկ։ 2013թ.-ի մայիսին լույս է տեսել «Հոգեկան հիվանդությունների ախտորոշման և վիճակագրական ձեռնարկ»-ի 5-րդ հատարակչությունը (DSM-5), որում թարմացվել է տարածված զարգացման խանգարումների դասակարգումը։ Այլընտրանքային տարածված զարգացող խանգարումների (PDD-NOS), աուտիզմի, Ասպերգերի համախտանիշի, Ռետտի համախտանիշի և մանկական դեզինտեգրման խանգարման (CDD) խմբավորումը լուծարվել է և փոխարինվել աուտիստիկ սպեկտրի խանգարումներ ընդհանուր անվանմամբ։ Գոյություն ունեն երկու կատեգորիաներ, որոնք խախտում են սոցիալական կապը և փոխազդեցությունը, ինչպես նաև սահմանափակ և կրկնողական վարքագիծը[254]։

Համացանցն օգնում է աուտիզմ ունեցող անձանց շրջանցել չհիմնավորված բառերը և զգացմունքները փոխանակել, ինչը նրանց շատ դժվար է տրվում։ Համացանցի շնորհիվ նրանք կարողանում են առցանց հաղորդակցվել և հեռակա կարգով աշխատել[255]։ Զարգացել են աուտիզմի սոցիոլոգիական և մշակութային ասպեկտները . որոշ մարդիկ բժշկություն են փնտրում, իսկ որոշներն էլ կարծում են, որ աուտիզմը պարզապես գոյի այլ դրսևորում է[256][257][258]։

Աուտիզմով երեխաների ծնողների հետ իրականացվող հոգեբանական խորհրդատվություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաձայն Մամայչուկի՝ ծնողներին հոգեբանական աջակցությունը կարելի է դիտարկել որպես միջոցառումների համակարգ, որոնք կազմակերպվում են հետևյալ նպատակներով՝

  • Երեխայի հիվանդության հետ կապված հուզական անհարմարության նվազեցում
  • Ծնողների վստահության ամրապնդումը երեխայի հնարվորությունների վերաբերյալ
  • Ծնողների մոտ երեխայի հիվանդության հանդեպ համապատասխան վերբերմունքի ձևավորումը
  • Ծնող-երեխա դրական հարաբերությունների և ընտանեկան դաստիարակության համապատասխան ոճի պահպանումը։ Ինչպես նշում են կլինիցիստները և հոգեբանները՝ հիվանդ երեխայի ծնունդը յուրօրինակ փորձություն է այդ ընտանիքի համար, իսկ հաշմանդամ երեխայի խնամքի և դաստիարակության գործընթացը ծնողների երկարատև սթրեսի պատճառ է դառնում։ Ծնողների սթրեսային վիճակների պատճառն ոչ միայն երեխայի հիվանդությունն և խանգարման ծանրության աստիճանն են, այլ նաև՝ հասարակության մեջ տվյալ խանգարումով անձանց նկատմամբ ընդունված կարծրատիպային վերաբերմունքն։ Շատ անգամ մասնագետների գնահատող դատողություններն երեխայի վերաբերյալ խորացնում են ընտանիքում տիրող բացասական հուզական ֆոնը, ապակառուցողական ազդեցություն ունենում ներընտանեկան փոխհարաբերություններ վրա։ Ծնողները մասնագետի մոտ են գալիս ոչ թէ ախտորոշման, այլ օգնության համար, և այդ պատճառով էլ ավելի կարևոր է դառնում ոչ թե երեխայի ակնհայտ խնդիրների փաստումը, ինչը ծողներն էլ շատ լավ տեսնում են, այլ մասնագետների ակտիվ մասնակցությունն երեխայի վերականգնողական, ինչպես նաև ընտանիքի աջակցության գործընթացում։ Մասնագետների ոչ կոնկրետ գնահատող դատողությունները կարող են չափազանց բացասական անրադառնալ նաև ծողների ամուսնական հարբերությունների վրա։ Բազմաթիվ հետազոտողներ նշում են ամուսնալուծության բարձր մակարդակի մասին զարգացման խանգարումներով երեխանների ընտանիքներում։ Մոր մշտական անհանգստությունը երեխայի առողջական վիճակի, նրա ապագայի համար, կենտրոնացվածությունը երեխայի խնդիրներին, բացասական է ազդում հոր հուզական վիճակի վրա, ինչը դրսևորվում է տագնապալիությամբ և ֆուստրացվածությամբ։ Բազմաթիվ աուտիզմով երեխաների մայրերն ունեն արտահայտված հուզական տարվածություն երեխայի խնդիրներով, ինչի հետևանքով նրանք շատ հաճախ ինքնամփոփ են դառնում։ Նման մայրերի մոտ դիտվում է արտաքին անտարբերություն երեխայի նկատմամբ, նրանք չեն լսում մասնագետների խորհուրդները, երբեմն անգամ անվստահություն են դրսևորում վերջիններիս հանդեպ, երեխաներին զերծ են պահում որևէ շփումից թե՛ մասնագետների, թե՛ մնացած երեխաների հետ, իրենք էլ դադարեցնում են իրենց շփումը բարեկամների և ընկերների հետ։ Նրանք յուրովի նվիրված են իրենց երեխային, փորձում են բավարարել նրա յուրաքանչյուր պահանջմունքը, նկատողություն չեն անում նրանց, հանգիստ հետևում են նրանց հուզական պոռթկումներին, ապակառուցողական գործողություններին, չեն փորձում երեխայի մոտ մաքրասիրության տարրական հմտություններ ձևավորել։ Մոր նման վիճակը կարող է պայմանավորված լինել ոչ միայն երեխայի առողջական վիճակով, այլ նաև՝ ամուսնու հետ ընդհարման, ընկերների հետ շփման պակասության հետևանք։ Ինչպես փաստում է հոգեբանների փորձը՝ նման մայրերը հոգեբանական երկարատև օգնության կարիք ունեն։

Դալտոնիզմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2018 թ.-ի փետրվարին Մեծ Բրիտանիայի գիտնականներն որոշակի կապ են գտել դալտոնիզմի և աուտիզմի միջև։ Ըստ այդմ՝ տեսողության այդ թերության ախտանիշները լիովին համապատասխանում են աուտիզմի ախտանիշներին և երեխայի գույներ չտարբերակելու հատկությունից կարելի է հասկանալ, որ երեխան տառապում է աուտիզմով։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ ER M., MM M., CM W., MP B., SL D., SA R., A Z., JR G., JM V., LO M. et al. Analysis of linkage disequilibrium in gamma-aminobutyric acid receptor subunit genes in autistic disorder // American Journal of Medical Genetics Part A — Wiley-Blackwell, 2000. — Vol. 96, Iss. 1. — P. 43—48. — ISSN 0148-7299; 1096-8628 — <43::AID-AJMG9>3.0.CO;2-3 doi:10.1002/(SICI)1096-8628(20000207)96:1<43::AID-AJMG9>3.0.CO;2-3 — PMID:10686550
  2. ↑ Baron-Cohen S., Cox A., Baird G., Swettenham J., Nightingale N., Morgan K., Drew A., Charman T. Psychological Markers in the Detection of Autism in Infancy in a Large Population — ISSN 0007-1250; 1472-1465 — doi:10.1192/BJP.168.2.158
  3. ↑ Khowaja M., Robins D. L. Checklist for Autism in Toddlers (CHAT) — doi:10.1007/978-3-319-91280-6_263
  4. ↑ Dietz C., Swinkels S., Daalen E. v., Engeland H. v., Buitelaar J. K. Screening for Autistic Spectrum Disorder in Children Aged 14–15 Months. II: Population Screening with the Early Screening of Autistic Traits Questionnaire (ESAT). Design and General Findings — ISSN 0162-3257; 1573-3432 — doi:10.1007/S10803-006-0114-1
  5. ↑ Ehlers S., Gillberg C., Wing L. A Screening Questionnaire for Asperger Syndrome and Other High-Functioning Autism Spectrum Disorders in School Age Children — doi:10.1023/A:1023040610384
  6. ↑ Kleinman J. M., Robins D. L., Ventola P. E., Pandey J., Boorstein H. C., Esser E. L., Wilson L. B., Rosenthal M. A., Sutera S., Verbalis A. D. et al. The Modified Checklist for Autism in Toddlers: A Follow-up Study Investigating the Early Detection of Autism Spectrum Disorders — ISSN 0162-3257; 1573-3432 — doi:10.1007/S10803-007-0450-9
  7. ↑ Wetherby A. M., Brosnan-Maddox S., Peace V., Newton L. Validation of the Infant—Toddler Checklist as a broadband screener for autism spectrum disorders from 9 to 24 months of age — ISSN 1362-3613; 1461-7005 — doi:10.1177/1362361308094501
  8. ↑ Baron-Cohen S., Hoekstra R. A., Knickmeyer R., Wheelwright S. The Autism-Spectrum Quotient (AQ)—Adolescent Version — 2006. — ISSN 1573-3432 — doi:10.1007/S10803-006-0073-6
  9. ↑ Lord C., Risi S., Lambrecht L., Cook E. H., Leventhal B. L., DiLavore P. C., Pickles A., Rutter M. The Autism Diagnostic Observation Schedule—Generic: A Standard Measure of Social and Communication Deficits Associated with the Spectrum of Autism — 2000. — ISSN 1573-3432 — doi:10.1023/A:1005592401947
  10. ↑ Magyar C. I., Pandolfi V. Factor Structure Evaluation of the Childhood Autism Rating Scale — 2007. — ISSN 1573-3432 — doi:10.1007/S10803-006-0313-9
  11. ↑ https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0890856709612958
  12. ↑ Wing L., Leekam S. R., Libby S. J., Gould J., Larcombe M. The Diagnostic Interview for Social and Communication Disorders: background, inter‐rater reliability and clinical use — ISSN 0021-9630; 1469-7610 — doi:10.1111/1469-7610.00023
  13. ↑ Lord C., Rutter M., Couteur A. L. Autism Diagnostic Interview-Revised: A revised version of a diagnostic interview for caregivers of individuals with possible pervasive developmental disorders — 1994. — ISSN 1573-3432 — doi:10.1007/BF02172145
  14. ↑ Ritvo R. A., Ritvo E. R., Guthrie D., Ritvo M. J., Hufnagel D. H., McMahon W., Tonge B., Mataix-Cols D., Jassi A., Attwood T. et al. The Ritvo Autism Asperger Diagnostic Scale-Revised (RAADS-R): A Scale to Assist the Diagnosis of Autism Spectrum Disorder in Adults: An International Validation Study — 2011. — ISSN 1573-3432 — doi:10.1007/S10803-010-1133-5
  15. ↑ CONSTANTINO J. N., LAVESSER P. D., ZHANG Y., ABBACCHI A. M., GRAY T., TODD R. D. Rapid Quantitative Assessment of Autistic Social Impairment by Classroom Teachers — ISSN 0890-8567 — doi:10.1097/CHI.0B013E318157CB23
  16. ↑ Corsello C., Hus V., Pickles A., Risi S., Cook E. H., Leventhal B. L., Lord C. Between a ROC and a hard place: decision making and making decisions about using the SCQ — ISSN 0021-9630; 1469-7610 — doi:10.1111/J.1469-7610.2007.01762.X
  17. ↑ Allison C., Baron-Cohen S., Wheelwright S., Charman T., Richler J., Pasco G., Brayne C. The Q-CHAT (Quantitative CHecklist for Autism in Toddlers): A Normally Distributed Quantitative Measure of Autistic Traits at 18–24 Months of Age: Preliminary Report — 2008. — ISSN 1573-3432 — doi:10.1007/S10803-007-0509-7
  18. ↑ Stone W. L., Coonrod E. E., Turner L. M., Pozdol S. L. Psychometric Properties of the STAT for Early Autism Screening — 2004. — ISSN 1573-3432 — doi:10.1007/S10803-004-5289-8
  19. ↑ Williams J., Scott F., Stott C., Allison C., Bolton P., Baron-Cohen S., Brayne C. The CAST (Childhood Asperger Syndrome Test): Test accuracy — ISSN 1362-3613; 1461-7005 — doi:10.1177/1362361305049029
  20. ↑ Ehlers S., Gillberg C., Wing L. A Screening Questionnaire for Asperger Syndrome and Other High-Functioning Autism Spectrum Disorders in School Age Children — 1999. — ISSN 1573-3432 — doi:10.1023/A:1023040610384
  21. ↑ McGee G. G., Krantz P. J., McClannahan L. E. Conversational skills for autistic adolescents: teaching assertiveness in naturalistic game settings // J. Autism Dev. Disord. — Springer Science+Business Media, 1984. — Vol. 14, Iss. 3. — P. 319—330. — ISSN 0162-3257; 1573-3432 — doi:10.1007/BF02409582 — PMID:6480549
  22. ↑ Hartmann K., Okwara L. Modified dialectical behavior therapy to improve emotion regulation in autism spectrum disorders // Autism spectrum disorders: new research — 2012. — P. 41—72. — 190 p. — ISBN 978-1-62081-786-5
  23. ↑ EIKESETH S. Outcome of comprehensive psycho-educational interventions for young children with autism // Research in Developmental Disabilities — Elsevier BV, 2009. — Vol. 30, Iss. 1. — P. 158—178. — ISSN 0891-4222; 1873-3379 — doi:10.1016/J.RIDD.2008.02.003 — PMID:18385012
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 American Psychiatric Association, ed. (2013). «Autism Spectrum Disorder, 299.00 (F84.0)». Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition. American Psychiatric Publishing. {{cite book}}: Unknown parameter |pagex= ignored (օգնություն)
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 Landa RJ (2008). «Diagnosis of autism spectrum disorders in the first 3 years of life». Nat Clin Pract Neurol. 4 (3): 138–47. doi:10.1038/ncpneuro0731. ISSN 1745-834X. PMID 18253102.
  26. ↑ 26,0 26,1 Stefanatos GA (2008). «Regression in autistic spectrum disorders». Neuropsychol Rev. 18 (4): 305–19. doi:10.1007/s11065-008-9073-y. PMID 18956241.
  27. ↑ 27,0 27,1 Chaste P, Leboyer M (2012). «Autism risk factors: genes, environment, and gene-environment interactions». Dialogues in Clinical Neuroscience. 14: 281–92. PMC 3513682. PMID 23226953.
  28. ↑ Ornoy A, Weinstein-Fudim L, Ergaz Z (2015). «Prenatal factors associated with autism spectrum disorder (ASD)». Reproductive Toxicology. 56: 155–169. doi:10.1016/j.reprotox.2015.05.007. PMID 26021712.
  29. ↑ Rutter M (2005). «Incidence of autism spectrum disorders: changes over time and their meaning». Acta Paediatr. 94 (1): 2–15. doi:10.1111/j.1651-2227.2005.tb01779.x. PMID 15858952.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 30,4 30,5 30,6 Levy SE, Mandell DS, Schultz RT (2009). «Autism». Lancet. 374 (9701): 1627–38. doi:10.1016/S0140-6736(09)61376-3. PMC 2863325. PMID 19819542.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 Johnson CP, Myers SM (2007). «Identification and evaluation of children with autism spectrum disorders». Pediatrics. 120 (5): 1183–215. doi:10.1542/peds.2007-2361. PMID 17967920. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 8-ին.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 32,5 32,6 Myers SM, Johnson CP (2007). «Management of children with autism spectrum disorders». Pediatrics. 120 (5): 1162–82. doi:10.1542/peds.2007-2362. PMID 17967921.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 Helt M, Kelley E, Kinsbourne M, Pandey J, Boorstein H, Herbert M, Fein D (2008). «Can children with autism recover? if so, how?». Neuropsychol Rev. 18 (4): 339–66. doi:10.1007/s11065-008-9075-9. PMID 19009353.
  34. ↑ Steinhausen, HC; Mohr Jensen, C; Lauritsen, MB (2016 թ․ հունիս). «A systematic review and meta-analysis of the long-term overall outcome of autism spectrum disorders in adolescence and adulthood». Acta psychiatrica Scandinavica. 133 (6): 445–52. doi:10.1111/acps.12559. PMID 26763353.
  35. ↑ GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence, Collaborators. (2016 թ․ հոկտեմբերի 8). «Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015». Lancet. 388 (10053): 1545–602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMC 5055577. PMID 27733282. {{cite journal}}: |first1= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  36. ↑ 36,0 36,1 Newschaffer CJ, Croen LA, Daniels J, Giarelli E, Grether JK, Levy SE, Mandell DS, Miller LA, Pinto-Martin J, Reaven J, Reynolds AM, Rice CE, Schendel D, Windham GC (2007). «The epidemiology of autism spectrum disorders». Annual Review of Public Health. 28: 235–58. doi:10.1146/annurev.publhealth.28.021406.144007. PMID 17367287.
  37. ↑ Lyall, K; Croen, L; Daniels, J; Fallin, MD; Ladd-Acosta, C; Lee, BK; Park, BY; Snyder, NW; Schendel, D; Volk, H; Windham, GC; Newschaffer, C (2017 թ․ մարտի 20). «The Changing Epidemiology of Autism Spectrum Disorders». Annual Review of Public Health. 38: 81–102. doi:10.1146/annurev-publhealth-031816-044318. PMID 28068486.
  38. ↑ 38,0 38,1 «ASD Data and Statistics». CDC.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 11-ին.
  39. ↑ Newschaffer CJ, Croen LA, Daniels J, Giarelli E, Grether JK, Levy SE, Mandell DS, Miller LA, Pinto-Martin J, Reaven J, Reynolds AM, Rice CE, Schendel D, Windham GC (2007). «The epidemiology of autism spectrum disorders» (PDF). Annu Rev Public Health. 28: 235–58. doi:10.1146/annurev.publhealth.28.021406.144007. PMID 17367287. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  40. ↑ 40,0 40,1 Geschwind DH (2008). «Autism: many genes, common pathways?». Cell. 135 (3): 391–5. doi:10.1016/j.cell.2008.10.016. PMC 2756410. PMID 18984147.
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 «F84. Pervasive developmental disorders». ICD-10: International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems: Tenth Revision. World Health Organization. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 21-ին. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  42. ↑ Pinel JPG (2011). Biopsychology. Boston, Massachusetts: Pearson. էջ 235. ISBN 978-0-205-03099-6.
  43. ↑ Rogers SJ (2009). «What are infant siblings teaching us about autism in infancy?». Autism Res. 2 (3): 125–37. doi:10.1002/aur.81. PMC 2791538. PMID 19582867.
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 44,3 44,4 44,5 Rapin I, Tuchman RF (2008 թ․ հոկտեմբեր). «Autism: definition, neurobiology, screening, diagnosis». Pediatric Clinics of North America. 55 (5): 1129–46, viii. doi:10.1016/j.pcl.2008.07.005. PMID 18929056.
  45. ↑ 45,0 45,1 Filipek PA, Accardo PJ, Baranek GT, Cook EH, Dawson G, Gordon B, Gravel JS, Johnson CP, Kallen RJ, Levy SE, Minshew NJ, Ozonoff S, Prizant BM, Rapin I, Rogers SJ, Stone WL, Teplin S, Tuchman RF, Volkmar FR (1999). «The screening and diagnosis of autistic spectrum disorders». J Autism Dev Disord. 29 (6): 439–84. doi:10.1023/A:1021943802493. PMID 10638459. This paper represents a consensus of representatives from nine professional and four parent organizations in the US.
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 London E (2007). «The role of the neurobiologist in redefining the diagnosis of autism». Brain Pathol. 17 (4): 408–11. doi:10.1111/j.1750-3639.2007.00103.x. PMID 17919126.
  47. ↑ Sacks O (1995). An Anthropologist on Mars: Seven Paradoxical Tales. Knopf. ISBN 978-0-679-43785-7.
  48. ↑ 48,0 48,1 Volkmar FR, Paul R, Rogers SJ, Pelphrey KA (2014). Handbook of Autism and Pervasive Developmental Disorders, Assessment, Interventions, and Policy. John Wiley & Sons. էջ 301. ISBN 1-118-28220-5. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  49. ↑ Sigman M, Dijamco A, Gratier M, Rozga A (2004). «Early detection of core deficits in autism». Ment Retard Dev Disabil Res Rev. 10 (4): 221–33. CiteSeerX 10.1.1.492.9930. doi:10.1002/mrdd.20046. PMID 15666338.
  50. ↑ Rutgers AH, Bakermans-Kranenburg MJ, van Ijzendoorn MH, van Berckelaer-Onnes IA (2004). «Autism and attachment: a meta-analytic review». J Child Psychol Psychiatry. 45 (6): 1123–34. doi:10.1111/j.1469-7610.2004.t01-1-00305.x. PMID 15257669.
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 Sigman M, Spence SJ, Wang AT (2006). «Autism from developmental and neuropsychological perspectives». Annu Rev Clin Psychol. 2: 327–55. doi:10.1146/annurev.clinpsy.2.022305.095210. PMID 17716073.
  52. ↑ Bird, G.; Cook, R. (2013 թ․ հուլիսի 23). «Mixed emotions: the contribution of alexithymia to the emotional symptoms of autism». Translational Psychiatry. 3 (7): e285. doi:10.1038/tp.2013.61. PMC 3731793. PMID 23880881.
  53. ↑ 53,0 53,1 53,2 Burgess AF, Gutstein SE (2007). «Quality of life for people with autism: raising the standard for evaluating successful outcomes» (PDF). Child Adolesc Ment Health. 12 (2): 80–6. doi:10.1111/j.1475-3588.2006.00432.x. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 26-ին.
  54. ↑ Matson JL, Nebel-Schwalm M (2007 թ․ նոյեմբեր). «Assessing challenging behaviors in children with autism spectrum disorders: A review». Research in Developmental Disabilities. 28 (6): 567–79. doi:10.1016/j.ridd.2006.08.001. PMID 16973329.
  55. ↑ Noens I, van Berckelaer-Onnes I, Verpoorten R, van Duijn G (2006). «The ComFor: an instrument for the indication of augmentative communication in people with autism and intellectual disability». J Intellect Disabil Res. 50 (9): 621–32. doi:10.1111/j.1365-2788.2006.00807.x. PMID 16901289.
  56. ↑ 56,0 56,1 56,2 Landa R (2007). «Early communication development and intervention for children with autism». Ment Retard Dev Disabil Res Rev. 13 (1): 16–25. doi:10.1002/mrdd.20134. PMID 17326115.
  57. ↑ 57,0 57,1 57,2 Tager-Flusberg H, Caronna E (2007). «Language disorders: autism and other pervasive developmental disorders». Pediatr Clin North Am. 54 (3): 469–81. doi:10.1016/j.pcl.2007.02.011. PMID 17543905.
  58. ↑ 58,0 58,1 Kanner L (1943). «Autistic disturbances of affective contact». Nerv Child. 2: 217–50. Reprinted in Kanner L (1968). «Autistic disturbances of affective contact». Acta Paedopsychiatr. 35 (4): 100–36. PMID 4880460.
  59. ↑ 59,0 59,1 Handbook of Autism and Pervasive Developmental Disorders, Assessment, Interventions, and Policy. John Wiley & Sons. 2014. էջ 301. ISBN 1-118-28220-5. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. {{cite book}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  60. ↑ 60,0 60,1 Williams DL, Goldstein G, Minshew NJ (2006). «Neuropsychologic functioning in children with autism: further evidence for disordered complex information-processing». Child Neuropsychol. 12 (4–5): 279–98. doi:10.1080/09297040600681190. PMC 1803025. PMID 16911973.
  61. ↑ 61,0 61,1 Lam KS, Aman MG (2007). «The Repetitive Behavior Scale-Revised: independent validation in individuals with autism spectrum disorders». J Autism Dev Disord. 37 (5): 855–66. doi:10.1007/s10803-006-0213-z. PMID 17048092.
  62. ↑ Bodfish JW, Symons FJ, Parker DE, Lewis MH (2000). «Varieties of repetitive behavior in autism: comparisons to mental retardation». J Autism Dev Disord. 30 (3): 237–43. doi:10.1023/A:1005596502855. PMID 11055459.
  63. ↑ Filipek PA, Accardo PJ, Baranek GT, Cook EH, Dawson G, Gordon B, Gravel JS, Johnson CP, Kallen RJ, Levy SE, Minshew NJ, Ozonoff S, Prizant BM, Rapin I, Rogers SJ, Stone WL, Teplin S, Tuchman RF, Volkmar FR (1999). «The screening and diagnosis of autistic spectrum disorders». J Autism Dev Disord. 29 (6): 439–84. doi:10.1023/A:1021943802493. PMID 10638459. This paper represents a consensus of representatives from nine professional and four parent organizations in the US.
  64. ↑ Treffert DA (2009). «The savant syndrome: an extraordinary condition. A synopsis: past, present, future». Philosophical Transactions of the Royal Society B. 364 (1522): 1351–7. doi:10.1098/rstb.2008.0326. PMC 2677584. PMID 19528017. {{cite journal}}: Unknown parameter |laysource= ignored (օգնություն)
  65. ↑ Plaisted Grant K, Davis G (2009). «Perception and apperception in autism: rejecting the inverse assumption». Philosophical Transactions of the Royal Society B. 364 (1522): 1393–8. doi:10.1098/rstb.2009.0001. PMC 2677593. PMID 19528022.
  66. ↑ 66,0 66,1 66,2 66,3 66,4 Geschwind DH (2009). «Advances in autism». Annu Rev Med. 60: 367–80. doi:10.1146/annurev.med.60.053107.121225. PMC 3645857. PMID 19630577.
  67. ↑ Rogers SJ, Ozonoff S (2005). «Annotation: what do we know about sensory dysfunction in autism? A critical review of the empirical evidence». J Child Psychol Psychiatry. 46 (12): 1255–68. doi:10.1111/j.1469-7610.2005.01431.x. PMID 16313426.
  68. ↑ Ben-Sasson A, Hen L, Fluss R, Cermak SA, Engel-Yeger B, Gal E (2009). «A meta-analysis of sensory modulation symptoms in individuals with autism spectrum disorders». J Autism Dev Disord. 39 (1): 1–11. doi:10.1007/s10803-008-0593-3. PMID 18512135.
  69. ↑ Fournier KA, Hass CJ, Naik SK, Lodha N, Cauraugh JH (2010). «Motor coordination in autism spectrum disorders: a synthesis and meta-analysis». J Autism Dev Disord. 40: 1227–40. doi:10.1007/s10803-010-0981-3. PMID 20195737.
  70. ↑ Dominick KC, Davis NO, Lainhart J, Tager-Flusberg H, Folstein S (2007). «Atypical behaviors in children with autism and children with a history of language impairment». Res Dev Disabil. 28 (2): 145–62. doi:10.1016/j.ridd.2006.02.003. PMID 16581226.
  71. ↑ Erickson CA, Stigler KA, Corkins MR, Posey DJ, Fitzgerald JF, McDougle CJ (2005). «Gastrointestinal factors in autistic disorder: a critical review». J Autism Dev Disord. 35 (6): 713–27. doi:10.1007/s10803-005-0019-4. PMID 16267642.
  72. ↑ Buie T, Campbell DB, Fuchs GJ, Furuta GT, Levy J, Vandewater J, Whitaker AH, Atkins D, Bauman ML, Beaudet AL, Carr EG, Gershon MD, Hyman SL, Jirapinyo P, Jyonouchi H, Kooros K, Kushak R, Levitt P, Levy SE, Lewis JD, Murray KF, Natowicz MR, Sabra A, Wershil BK, Weston SC, Zeltzer L, Winter H (2010). «Evaluation, diagnosis, and treatment of gastrointestinal disorders in individuals with ASDs: a consensus report». Pediatrics. 125 (Suppl 1): S1–18. doi:10.1542/peds.2009-1878C. PMID 20048083. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հուլիսի 6-ին.
  73. ↑ Orsmond GI, Seltzer MM (2007). «Siblings of individuals with autism spectrum disorders across the life course» (PDF). Ment Retard Dev Disabil Res Rev. 13 (4): 313–20. doi:10.1002/mrdd.20171. PMID 17979200. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ մայիսի 30-ին.
  74. ↑ 74,0 74,1 Happé F, Ronald A (2008). «The 'fractionable autism triad': a review of evidence from behavioural, genetic, cognitive and neural research». Neuropsychol Rev. 18 (4): 287–304. doi:10.1007/s11065-008-9076-8. PMID 18956240.
  75. ↑ 75,0 75,1 Happé F, Ronald A, Plomin R (2006). «Time to give up on a single explanation for autism». Nature Neuroscience. 9 (10): 1218–20. doi:10.1038/nn1770. PMID 17001340.
  76. ↑ 76,0 76,1 76,2 Abrahams BS, Geschwind DH (2008). «Advances in autism genetics: on the threshold of a new neurobiology». Nature Reviews Genetics. 9 (5): 341–55. doi:10.1038/nrg2346. PMC 2756414. PMID 18414403.
  77. ↑ Buxbaum JD (2009). «Multiple rare variants in the etiology of autism spectrum disorders». Dialogues Clin Neurosci. 11 (1): 35–43. PMC 3181906. PMID 19432386.
  78. ↑ Sanders, Stephan J.; He, Xin; Willsey, A. Jeremy; Ercan-Sencicek, A. Gulhan; Samocha, Kaitlin E.; Cicek, A. Ercument; Murtha, Michael T.; Bal, Vanessa H.; Bishop, Somer L.; Dong, Shan; Goldberg, Arthur P.; Jinlu, Cai; Keaney, John F.; Klei, Lambertus; Mandell, Jeffrey D.; Moreno-De-Luca, Daniel; Poultney, Christopher S.; Robinson, Elise B.; Smith, Louw; Solli-Nowlan, Tor; Su, Mack Y.; Teran, Nicole A.; Walker, Michael F.; Werling, Donna M.; Beaudet, Arthur L.; Cantor, Rita M.; Fombonne, Eric; Geschwind, Daniel H.; Grice, Dorothy E.; Lord, Catherine; Lowe, Jennifer K.; Mane, Shrikant M.; Martin, Donna M.; Morrow, Eric M.; Talkowski, Michael E.; Sutcliffe, James S.; Walsh, Christopher A.; Yu, Timothy W.; Ledbetter, David H.; Martin, Christa Lese; Cook, Edwin H.; Buxbaum, Joseph D.; Daly, Mark J.; Devlin, Bernie; Roeder, Kathryn; State, Matthew W. (2015 թ․ սեպտեմբեր). «Insights into Autism Spectrum Disorder Genomic Architecture and Biology from 71 Risk Loci». Neuron. 87 (6): 1215–1233. doi:10.1016/j.neuron.2015.09.016. PMC 4624267. PMID 26402605.
  79. ↑ 79,0 79,1 Beaudet AL (2007). «Autism: highly heritable but not inherited». Nat Med. 13 (5): 534–6. doi:10.1038/nm0507-534. PMID 17479094.
  80. ↑ Persico, Antonio M.; Napolioni, Valerio (2013 թ․ օգոստոս). «Autism genetics». Behavioural Brain Research. 251: 95–112. doi:10.1016/j.bbr.2013.06.012.
  81. ↑ Cook EH, Scherer SW (2008). «Copy-number variations associated with neuropsychiatric conditions». Nature. 455 (7215): 919–23. doi:10.1038/nature07458. PMID 18923514.
  82. ↑ Brandler, William M.; Antaki, Danny; Gujral, Madhusudan; Noor, Amina; Rosanio, Gabriel; Chapman, Timothy R.; Barrera, Daniel J.; Lin, Guan Ning; Malhotra, Dheeraj; Watts, Amanda C.; Wong, Lawrence C.; Estabillo, Jasper A.; Gadomski, Therese E.; Hong, Oanh; Fajardo, Karin V. Fuentes; Bhandari, Abhishek; Owen, Renius; Baughn, Michael; Yuan, Jeffrey; Solomon, Terry; Moyzis, Alexandra G.; Maile, Michelle S.; Sanders, Stephan J.; Reiner, Gail E.; Vaux, Keith K.; Strom, Charles M.; Zhang, Kang; Muotri, Alysson R.; Akshoomoff, Natacha; Leal, Suzanne M.; Pierce, Karen; Courchesne, Eric; Iakoucheva, Lilia M.; Corsello, Christina; Sebat, Jonathan (2016 թ․ մարտ). «Frequency and Complexity of De Novo Structural Mutation in Autism». The American Journal of Human Genetics. 98 (4): 1–13. doi:10.1016/j.ajhg.2016.02.018. PMC 4833290. PMID 27018473.
  83. ↑ 83,0 83,1 Betancur C, Sakurai T, Buxbaum JD (2009). «The emerging role of synaptic cell-adhesion pathways in the pathogenesis of autism spectrum disorders». Trends Neurosci. 32 (7): 402–12. doi:10.1016/j.tins.2009.04.003. PMID 19541375.
  84. ↑ 84,0 84,1 Walsh CA, Morrow EM, Rubenstein JL (2008). «Autism and brain development». Cell. 135 (3): 396–400. doi:10.1016/j.cell.2008.10.015. PMC 2701104. PMID 18984148.
  85. ↑ 85,0 85,1 Arndt TL, Stodgell CJ, Rodier PM (2005). «The teratology of autism». Int J Dev Neurosci. 23 (2–3): 189–99. doi:10.1016/j.ijdevneu.2004.11.001. PMID 15749245.
  86. ↑ Lyall K, Schmidt RJ, Hertz-Picciotto I (2014 թ․ ապրիլ). «Maternal lifestyle and environmental risk factors for autism spectrum disorders». Int J Epidemiol. 43 (2): 443–64. doi:10.1093/ije/dyt282. PMC 3997376. PMID 24518932.
  87. ↑ Kinney DK, Munir KM, Crowley DJ, Miller AM (2008). «Prenatal stress and risk for autism». Neurosci Biobehav Rev. 32 (8): 1519–32. doi:10.1016/j.neubiorev.2008.06.004. PMC 2632594. PMID 18598714.
  88. ↑ 88,0 88,1 Gerber JS, Offit PA (2009). «Vaccines and autism: a tale of shifting hypotheses». Clin Infect Dis. 48 (4): 456–61. doi:10.1086/596476. PMC 2908388. PMID 19128068. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  89. ↑ Godlee F, Smith J, Marcovitch H (2011). «Wakefield's article linking MMR vaccine and autism was fraudulent». BMJ. 342: c7452. doi:10.1136/bmj.c7452. PMID 21209060. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
  90. ↑ Vaccines and autism:
  91. ↑ McBrien J, Murphy J, Gill D, Cronin M, O'Donovan C, Cafferkey MT (2003). «Measles outbreak in Dublin, 2000». Pediatr. Infect. Dis. J. 22 (7): 580–4. doi:10.1097/00006454-200307000-00002. PMID 12867830.
  92. ↑ Penn HE (2006). «Neurobiological correlates of autism: a review of recent research». Child Neuropsychol. 12 (1): 57–79. doi:10.1080/09297040500253546. PMID 16484102.
  93. ↑ 93,0 93,1 Amaral DG, Schumann CM, Nordahl CW (2008). «Neuroanatomy of autism». Trends Neurosci. 31 (3): 137–45. doi:10.1016/j.tins.2007.12.005. PMID 18258309.
  94. ↑ Müller RA (2007). «The study of autism as a distributed disorder». Ment Retard Dev Disabil Res Rev. 13 (1): 85–95. doi:10.1002/mrdd.20141. PMC 3315379. PMID 17326118.
  95. ↑ Casanova MF (2007). «The neuropathology of autism». Brain Pathol. 17 (4): 422–33. doi:10.1111/j.1750-3639.2007.00100.x. PMID 17919128.
  96. ↑ Courchesne E, Pierce K, Schumann CM, Redcay E, Buckwalter JA, Kennedy DP, Morgan J (2007). «Mapping early brain development in autism». Neuron. 56 (2): 399–413. doi:10.1016/j.neuron.2007.10.016. PMID 17964254.
  97. ↑ Schmitz C, Rezaie P (2008). «The neuropathology of autism: where do we stand?». Neuropathol Appl Neurobiol. 34 (1): 4–11. doi:10.1111/j.1365-2990.2007.00872.x. PMID 17971078.
  98. ↑ 98,0 98,1 98,2 Persico AM, Bourgeron T (2006). «Searching for ways out of the autism maze: genetic, epigenetic and environmental clues». Trends Neurosci. 29 (7): 349–58. doi:10.1016/j.tins.2006.05.010. PMID 16808981.
  99. ↑ Südhof TC (2008). «Neuroligins and neurexins link synaptic function to cognitive disease». Nature. 455 (7215): 903–11. doi:10.1038/nature07456. PMC 2673233. PMID 18923512.
  100. ↑ Kelleher RJ, Bear MF (2008). «The autistic neuron: troubled translation?». Cell. 135 (3): 401–6. doi:10.1016/j.cell.2008.10.017. PMID 18984149.
  101. ↑ Bear MF, Dölen G, Osterweil E, Nagarajan N (2008). «Fragile X: translation in action». Neuropsychopharmacology. 33 (1): 84–7. doi:10.1038/sj.npp.1301610. PMC 4327813. PMID 17940551.
  102. ↑ Tuchman R, Moshé SL, Rapin I (2009). «Convulsing toward the pathophysiology of autism». Brain Dev. 31 (2): 95–103. doi:10.1016/j.braindev.2008.09.009. PMC 2734903. PMID 19006654.
  103. ↑ Hsiao EY (2013). «Immune dysregulation in autism spectrum disorder». International Review of Neurobiology. International Review of Neurobiology. 113: 269–302. doi:10.1016/B978-0-12-418700-9.00009-5. ISBN 9780124187009. PMID 24290389.
  104. ↑ 104,0 104,1 Onore C, Careaga M, Ashwood P (2011 թ․ օգոստոս). «The role of immune dysfunction in the pathophysiology of autism». Brain, Behavior and Immunity. 26 (3): 383–92. doi:10.1016/j.bbi.2011.08.007. PMC 3418145. PMID 21906670.
  105. ↑ Rossignol DA, Frye RE (2014). «Evidence linking oxidative stress, mitochondrial dysfunction, and inflammation in the brain of individuals with autism». Frontiers in Physiology. 5: 150. doi:10.3389/fphys.2014.00150. PMC 4001006. PMID 24795645.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  106. ↑ Patterson PH (2011 թ․ հուլիս). «Maternal infection and immune involvement in autism». Trends in Molecular Medicine. 17 (7): 389–94. doi:10.1016/j.molmed.2011.03.001. PMC 3135697. PMID 21482187.
  107. ↑ Chaste P, Leboyer M (2012). «Autism risk factors: genes, environment, and gene-environment interactions». Dialogues Clin Neurosci. 14 (3): 281–92. PMC 3513682. PMID 23226953.
  108. ↑ Ashwood P, Wills S, Van de Water J (2006). «The immune response in autism: a new frontier for autism research». J Leukoc Biol. 80 (1): 1–15. CiteSeerX 10.1.1.329.777. doi:10.1189/jlb.1205707. PMID 16698940. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  109. ↑ Lee BK, Magnusson C, Gardner RM, Blomström S, Newschaffer CJ, Burstyn I, Karlsson H, Dalman C (2014 թ․ սեպտեմբեր). «Maternal hospitalization with infection during pregnancy and risk of autism spectrum disorders». Brain, Behavior and Immunity. 44: 100–105. doi:10.1016/j.bbi.2014.09.001. PMC 4418173. PMID 25218900.
  110. ↑ Atladóttir HO, Thorsen P, Østergaard L, Schendel DE, Lemcke S, Abdallah M, Parner ET (2010 թ․ դեկտեմբեր). «Maternal infection requiring hospitalization during pregnancy and autism spectrum disorders». Journal of Autism and Developmental Disorders. 40 (12): 1423–30. doi:10.1007/s10803-010-1006-y. PMID 20414802.
  111. ↑ 111,0 111,1 Dölen G, Osterweil E, Rao BS, Smith GB, Auerbach BD, Chattarji S, Bear MF (2007). «Correction of fragile X syndrome in mice». Neuron. 56 (6): 955–62. doi:10.1016/j.neuron.2007.12.001. PMC 2199268. PMID 18093519.
  112. ↑ Hughes JR (2009). «Update on autism: A review of 1300 reports published in 2008». Epilepsy Behav. 16 (4): 569–589. doi:10.1016/j.yebeh.2009.09.023. PMID 19896907.
  113. ↑ 113,0 113,1 Manzi B, Loizzo AL, Giana G, Curatolo P (2008). «Autism and metabolic diseases». J Child Neurol. 23 (3): 307–14. doi:10.1177/0883073807308698. PMID 18079313.
  114. ↑ MNS and autism:
  115. ↑ 115,0 115,1 Iacoboni M, Dapretto M (2006). «The mirror neuron system and the consequences of its dysfunction». Nature Reviews Neuroscience. 7 (12): 942–51. doi:10.1038/nrn2024. PMID 17115076.
  116. ↑ Frith U, Frith CD (2003). «Development and neurophysiology of mentalizing» (PDF). Philosophical Transactions of the Royal Society B. 358 (1431): 459–73. doi:10.1098/rstb.2002.1218. PMC 1693139. PMID 12689373.
  117. ↑ Hamilton AF (2008). «Emulation and mimicry for social interaction: a theoretical approach to imitation in autism». Q J Exp Psychol. 61 (1): 101–15. doi:10.1080/17470210701508798. PMID 18038342.
  118. ↑ Di Martino A, Ross K, Uddin LQ, Sklar AB, Castellanos FX, Milham MP (2009). «Functional brain correlates of social and nonsocial processes in autism spectrum disorders: an activation likelihood estimation meta-analysis». Biol Psychiatry. 65 (1): 63–74. doi:10.1016/j.biopsych.2008.09.022. PMC 2993772. PMID 18996505.
  119. ↑ Broyd SJ, Demanuele C, Debener S, Helps SK, James CJ, Sonuga-Barke EJ (2009). «Default-mode brain dysfunction in mental disorders: a systematic review». Neurosci Biobehav Rev. 33 (3): 279–96. doi:10.1016/j.neubiorev.2008.09.002. PMID 18824195.
  120. ↑ 120,0 120,1 Powell K (2004). «Opening a window to the autistic brain». PLoS Biol. 2 (8): E267. doi:10.1371/journal.pbio.0020267. PMC 509312. PMID 15314667. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 26-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  121. ↑ Just MA, Cherkassky VL, Keller TA, Kana RK, Minshew NJ (2007). «Functional and anatomical cortical underconnectivity in autism: evidence from an FMRI study of an executive function task and corpus callosum morphometry». Cereb Cortex. 17 (4): 951–61. doi:10.1093/cercor/bhl006. PMC 4500121. PMID 16772313. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հուլիսի 7-ին.
  122. ↑ Murias M, Webb SJ, Greenson J, Dawson G (2007). «Resting state cortical connectivity reflected in EEG coherence in individuals with autism». Biol Psychiatry. 62 (3): 270–3. doi:10.1016/j.biopsych.2006.11.012. PMC 2001237. PMID 17336944.
  123. ↑ Minshew NJ, Williams DL (2007). «The new neurobiology of autism: cortex, connectivity, and neuronal organization». Arch Neurol. 64 (7): 945–50. doi:10.1001/archneur.64.7.945. PMC 2597785. PMID 17620483.
  124. ↑ Jeste SS, Nelson CA (2009). «Event related potentials in the understanding of autism spectrum disorders: an analytical review». J Autism Dev Disord. 39 (3): 495–510. doi:10.1007/s10803-008-0652-9. PMC 4422389. PMID 18850262.
  125. ↑ Roberts TP, Schmidt GL, Egeth M, Blaskey L, Rey MM, Edgar JC, Levy SE (2008). «Electrophysiological signatures: magnetoencephalographic studies of the neural correlates of language impairment in autism spectrum disorders». Int J Psychophysiol. 68 (2): 149–60. doi:10.1016/j.ijpsycho.2008.01.012. PMC 2397446. PMID 18336941.
  126. ↑ Crespi B, Stead P, Elliot M (2010). «Evolution in health and medicine Sackler colloquium: Comparative genomics of autism and schizophrenia». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 107 (Suppl 1): 1736–41. doi:10.1073/pnas.0906080106. PMC 2868282. PMID 19955444.
  127. ↑ Ha S, Sohn IJ, Kim N, Sim HJ, Cheon KA (2015 թ․ դեկտեմբեր). «Characteristics of Brains in Autism Spectrum Disorder: Structure, Function and Connectivity across the Lifespan». Exp Neurobiol (Review). 24 (4): 273–84. doi:10.5607/en.2015.24.4.273. PMC 4688328. PMID 26713076.
  128. ↑ 128,0 128,1 Baron-Cohen S (2009). «Autism: the empathizing–systemizing (E-S) theory» (PDF). Annals of the New York Academy of Sciences. 1156: 68–80. doi:10.1111/j.1749-6632.2009.04467.x. PMID 19338503. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  129. ↑ Hamilton AF (2009). «Goals, intentions and mental states: challenges for theories of autism». J Child Psychol Psychiatry. 50 (8): 881–92. CiteSeerX 10.1.1.621.6275. doi:10.1111/j.1469-7610.2009.02098.x. PMID 19508497.
  130. ↑ 130,0 130,1 Kenworthy L, Yerys BE, Anthony LG, Wallace GL (2008). «Understanding executive control in autism spectrum disorders in the lab and in the real world». Neuropsychol Rev. 18 (4): 320–38. doi:10.1007/s11065-008-9077-7. PMC 2856078. PMID 18956239.
  131. ↑ O'Hearn K, Asato M, Ordaz S, Luna B (2008). «Neurodevelopment and executive function in autism». Dev Psychopathol. 20 (4): 1103–32. doi:10.1017/S0954579408000527. PMID 18838033.
  132. ↑ Hill EL (2004). «Executive dysfunction in autism». Trends Cogn Sci. 8 (1): 26–32. doi:10.1016/j.dr.2004.01.001. PMID 14697400.
  133. ↑ Happé F, Frith U (2006). «The weak coherence account: detail-focused cognitive style in autism spectrum disorders». J Autism Dev Disord. 36 (1): 5–25. doi:10.1007/s10803-005-0039-0. PMID 16450045.
  134. ↑ Mottron L, Dawson M, Soulières I, Hubert B, Burack J (2006). «Enhanced perceptual functioning in autism: an update, and eight principles of autistic perception». J Autism Dev Disord. 36 (1): 27–43. doi:10.1007/s10803-005-0040-7. PMID 16453071.
  135. ↑ Murray, Dinah; Lesser, M.; Lawson, W (2005 թ․ մայիսի 1). «Attention, monotropism and the diagnostic criteria for autism» (PDF). Autism. 9 (2): 139–56. doi:10.1177/1362361305051398. PMID 15857859. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
  136. ↑ Rajendran G, Mitchell P (2007). «Cognitive theories of autism». Dev Rev. 27 (2): 224–60. doi:10.1016/j.dr.2007.02.001.
  137. ↑ Baird G, Cass H, Slonims V (2003). «Diagnosis of autism». BMJ. 327 (7413): 488–93. doi:10.1136/bmj.327.7413.488. PMC 188387. PMID 12946972. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 6-ին.
  138. ↑ Gotham K, Risi S, Dawson G, Tager-Flusberg H, Joseph R, Carter A, Hepburn S, McMahon W, Rodier P, Hyman SL, Sigman M, Rogers S, Landa R, Spence MA, Osann K, Flodman P, Volkmar F, Hollander E, Buxbaum J, Pickles A, Lord C (2008). «A replication of the Autism Diagnostic Observation Schedule (ADOS) revised algorithms». J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 47 (6): 642–51. doi:10.1097/CHI.0b013e31816bffb7. PMC 3057666. PMID 18434924.
  139. ↑ Kan, CC; Buitelaar, JK; van der Gaag, RJ (2008 թ․ հունիսի 14). «[Autism spectrum disorders in adults]». Nederlands tijdschrift voor geneeskunde. 152 (24): 1365–9. PMID 18664213.
  140. ↑ 140,0 140,1 140,2 Dover CJ, Le Couteur A (2007). «How to diagnose autism». Arch Dis Child. 92 (6): 540–5. doi:10.1136/adc.2005.086280. PMC 2066173. PMID 17515625.
  141. ↑ 141,0 141,1 Kanne SM, Randolph JK, Farmer JE (2008). «Diagnostic and assessment findings: a bridge to academic planning for children with autism spectrum disorders». Neuropsychol Rev. 18 (4): 367–84. doi:10.1007/s11065-008-9072-z. PMID 18855144.
  142. ↑ Mantovani JF (2000). «Autistic regression and Landau–Kleffner syndrome: progress or confusion?». Dev Med Child Neurol. 42 (5): 349–53. doi:10.1017/S0012162200210621. PMID 10855658.
  143. ↑ Matson JL, Neal D (2009). «Cormorbidity: diagnosing comorbid psychiatric conditions». Psychiatr Times. 26 (4). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 3-ին.
  144. ↑ 144,0 144,1 144,2 144,3 Caronna EB, Milunsky JM, Tager-Flusberg H (2008). «Autism spectrum disorders: clinical and research frontiers». Arch Dis Child. 93 (6): 518–23. doi:10.1136/adc.2006.115337. PMID 18305076.
  145. ↑ Schaefer GB, Mendelsohn NJ (2008). «Archived copy». Genet Med. 10 (1): 4–12. doi:10.1097/GIM.0b013e31815efdd7. PMID 18197051. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 7-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |laysource= ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  146. ↑ Ledbetter DH (2008). «Cytogenetic technology—genotype and phenotype». N Engl J Med. 359 (16): 1728–30. doi:10.1056/NEJMe0806570. PMID 18784093.
  147. ↑ McMahon WM, Baty BJ, Botkin J (2006). «Genetic counseling and ethical issues for autism». American Journal of Medical Genetics. 142C (1): 52–7. doi:10.1002/ajmg.c.30082. PMID 16419100.
  148. ↑ Why Many Autistic Girls are Overlooked (Report). Child Mind Institute. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 13-ին.
  149. ↑ Shattuck PT, Grosse SD (2007). «Issues related to the diagnosis and treatment of autism spectrum disorders». Ment Retard Dev Disabil Res Rev. 13 (2): 129–35. doi:10.1002/mrdd.20143. PMID 17563895.
  150. ↑ Cass H (1998). «Visual impairment and autism: current questions and future research». Autism. 2 (2): 117–38. doi:10.1177/1362361398022002.
  151. ↑ Volkmar FR, State M, Klin A (2009). «Autism and autism spectrum disorders: diagnostic issues for the coming decade». J Child Psychol Psychiatry. 50 (1–2): 108–15. doi:10.1111/j.1469-7610.2008.02010.x. PMID 19220594.
  152. ↑ American Psychiatric Association (2000). «Diagnostic criteria for 299.00 Autistic Disorder». Diagnostic and statistical manual of mental disorders: DSM-IV (4 ed.). Washington, DC: American Psychiatric Association. ISBN 978-0-89042-025-6. OCLC 768475353. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  153. ↑ Freitag CM (2007). «The genetics of autistic disorders and its clinical relevance: a review of the literature». Mol Psychiatry. 12 (1): 2–22. doi:10.1038/sj.mp.4001896. PMID 17033636.
  154. ↑ Piven J, Palmer P, Jacobi D, Childress D, Arndt S (1997). «Broader autism phenotype: evidence from a family history study of multiple-incidence autism families». Am J Psychiatry. 154 (2): 185–90. doi:10.1176/ajp.154.2.185. PMID 9016266.
  155. ↑ Happé F (1999). «Understanding assets and deficits in autism: why success is more interesting than failure» (PDF). Psychologist. 12 (11): 540–7. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մայիսի 17-ին.
  156. ↑ Baron-Cohen S (2006). «The hyper-systemizing, assortative mating theory of autism» (PDF). Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry. 30 (5): 865–72. doi:10.1016/j.pnpbp.2006.01.010. PMID 16519981. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մայիսի 13-ին.
  157. ↑ Cohen D, Pichard N, Tordjman S, Baumann C, Burglen L, Excoffier E, Lazar G, Mazet P, Pinquier C, Verloes A, Héron D (2005). «Specific genetic disorders and autism: clinical contribution towards their identification». J Autism Dev Disord. 35 (1): 103–16. doi:10.1007/s10803-004-1038-2. PMID 15796126.
  158. ↑ Validity of ASD subtypes:
  159. ↑ Volkmar F, Chawarska K, Klin A (2005). «Autism in infancy and early childhood». Annu Rev Psychol. 56: 315–36. doi:10.1146/annurev.psych.56.091103.070159. PMID 15709938. A partial update is in: Volkmar FR, Chawarska K (2008). «Autism in infants: an update». World Psychiatry. 7 (1): 19–21. PMC 2366821. PMID 18458791.
  160. ↑ Ozonoff S, Heung K, Byrd R, Hansen R, Hertz-Picciotto I (2008). «The onset of autism: patterns of symptom emergence in the first years of life». Autism Res. 1 (6): 320–328. doi:10.1002/aur.53. PMC 2857525. PMID 19360687.
  161. ↑ Altevogt BM, Hanson SL, Leshner AI (2008). «Autism and the environment: challenges and opportunities for research». Pediatrics. 121 (6): 1225–9. doi:10.1542/peds.2007-3000. PMID 18519493. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 15-ին.
  162. ↑ Reiss AL (2009). «Childhood developmental disorders: an academic and clinical convergence point for psychiatry, neurology, psychology and pediatrics». J Child Psychol Psychiatry. 50 (1–2): 87–98. doi:10.1111/j.1469-7610.2008.02046.x. PMID 19220592.
  163. ↑ Piggot J, Shirinyan D, Shemmassian S, Vazirian S, Alarcón M (2009). «Neural systems approaches to the neurogenetics of autism spectrum disorders». Neuroscience. 164 (1): 247–56. doi:10.1016/j.neuroscience.2009.05.054. PMID 19482063.
  164. ↑ Stephan DA (2008). «Unraveling autism». American Journal of Human Genetics. 82 (1): 7–9. doi:10.1016/j.ajhg.2007.12.003. PMC 2253980. PMID 18179879.
  165. ↑ Siu, AL; US Preventive Services Task Force, (USPSTF); Bibbins-Domingo, K; Grossman, DC; Baumann, LC; Davidson, KW; Ebell, M; García, FA; Gillman, M; Herzstein, J; Kemper, AR; Krist, AH; Kurth, AE; Owens, DK; Phillips, WR; Phipps, MG; Pignone, MP (2016 թ․ փետրվարի 16). «Screening for Autism Spectrum Disorder in Young Children: US Preventive Services Task Force Recommendation Statement». JAMA. 315 (7): 691–6. doi:10.1001/jama.2016.0018. PMID 26881372.
  166. ↑ Wetherby AM, Brosnan-Maddox S, Peace V, Newton L (2008). «Validation of the Infant–Toddler Checklist as a broadband screener for autism spectrum disorders from 9 to 24 months of age». Autism. 12 (5): 487–511. doi:10.1177/1362361308094501. PMC 2663025. PMID 18805944.
  167. ↑ Wallis KE, Pinto-Martin J (2008). «The challenge of screening for autism spectrum disorder in a culturally diverse society». Acta Paediatr. 97 (5): 539–40. doi:10.1111/j.1651-2227.2008.00720.x. PMID 18373717.
  168. ↑ Lintas C, Persico AM (2009). «Autistic phenotypes and genetic testing: state-of-the-art for the clinical geneticist». Journal of Medical Genetics. 46 (1): 1–8. doi:10.1136/jmg.2008.060871. PMC 2603481. PMID 18728070. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  169. ↑ 169,0 169,1 Duchan E, Patel DR (2012). «Epidemiology of autism spectrum disorders». Pediatr. Clin. North Am. 59 (1): 27–43, ix–x. doi:10.1016/j.pcl.2011.10.003. PMID 22284791.
  170. ↑ Lambert N, Strebel P, Orenstein W, Icenogle J, Poland GA (2015 թ․ հունվարի 7). «Rubella». Lancet. 385 (9984): 2297–307. doi:10.1016/S0140-6736(14)60539-0. PMC 4514442. PMID 25576992.
  171. ↑ 171,0 171,1 171,2 171,3 171,4 171,5 171,6 Smith, Tristram; Iadarola, Suzannah (2015 թ․ նոյեմբերի 2). «Evidence Base Update for Autism Spectrum Disorder». Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology. 44 (6): 897–922. doi:10.1080/15374416.2015.1077448. ISSN 1537-4416. PMID 26430947.
  172. ↑ Eldevik, Sigmund; Hastings, Richard P.; Hughes, J. Carl; Jahr, Erik; Eikeseth, Svein; Cross, Scott (2009 թ․ մայիսի 19). «Meta-Analysis of Early Intensive Behavioral Intervention for Children With Autism». Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology. 38 (3): 439–450. CiteSeerX 10.1.1.607.9620. doi:10.1080/15374410902851739. ISSN 1537-4416. PMID 19437303.
  173. ↑ Ospina MB, Krebs Seida J, Clark B, Karkhaneh M, Hartling L, Tjosvold L, Vandermeer B, Smith V (2008). «Behavioural and developmental interventions for autism spectrum disorder: a clinical systematic review». PLoS ONE. 3 (11): e3755. doi:10.1371/journal.pone.0003755. PMC 2582449. PMID 19015734. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 5-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  174. ↑ Seida JK, Ospina MB, Karkhaneh M, Hartling L, Smith V, Clark B (2009). «Systematic reviews of psychosocial interventions for autism: an umbrella review». Dev Med Child Neurol. 51 (2): 95–104. doi:10.1111/j.1469-8749.2008.03211.x. PMID 19191842.
  175. ↑ 175,0 175,1 175,2 175,3 Rogers SJ, Vismara LA (2008). «Evidence-based comprehensive treatments for early autism». J Clin Child Adolesc Psychol. 37 (1): 8–38. doi:10.1080/15374410701817808. PMC 2943764. PMID 18444052.
  176. ↑ Howlin P, Magiati I, Charman T (2009). «Systematic review of early intensive behavioral interventions for children with autism». Am J Intellect Dev Disabil. 114 (1): 23–41. doi:10.1352/2009.114:23-41. PMID 19143460.
  177. ↑ Reichow B, Barton EE, Boyd BA, Hume K (2012). «Early intensive behavioral intervention (EIBI) for young children with autism spectrum disorders (ASD)». Cochrane Database of Systematic Reviews. 10: CD009260. doi:10.1002/14651858.CD009260.pub2. PMID 23076956.
  178. ↑ Eikeseth S (2009). «Outcome of comprehensive psycho-educational interventions for young children with autism». Res Dev Disabil. 30 (1): 158–78. CiteSeerX 10.1.1.615.3336. doi:10.1016/j.ridd.2008.02.003. PMID 18385012.
  179. ↑ Van Bourgondien ME, Reichle NC, Schopler E (2003). «Effects of a model treatment approach on adults with autism». J Autism Dev Disord. 33 (2): 131–40. doi:10.1023/A:1022931224934. PMID 12757352.
  180. ↑ Simpson RL, de Boer-Ott SR, Smith-Myles B (2003). «Inclusion of Learners with Autism Spectrum Disorders in General Education Settings». Topics in Language Disorders. 23 (2): 116–133. doi:10.1097/00011363-200304000-00005. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.
  181. ↑ Leskovec TJ, Rowles BM, Findling RL (2008). «Pharmacological treatment options for autism spectrum disorders in children and adolescents». Harv Rev Psychiatry. 16 (2): 97–112. doi:10.1080/10673220802075852. PMID 18415882.
  182. ↑ Oswald DP, Sonenklar NA (2007). «Medication use among children with autism spectrum disorders». J Child Adolesc Psychopharmacol. 17 (3): 348–55. doi:10.1089/cap.2006.17303. PMID 17630868.
  183. ↑ Ji N, Findling RL (2015 թ․ մարտ). «An update on pharmacotherapy for autism spectrum disorder in children and adolescents». Curr Opin Psychiatry. 28 (2): 91–101. doi:10.1097/YCO.0000000000000132. PMID 25602248.
  184. ↑ Lack of research on drug treatments:
  185. ↑ Buitelaar JK (2003). «Why have drug treatments been so disappointing?». Novartis Found Symp. Novartis Foundation Symposia. 251: 235–44, discussion 245–9, 281–97. doi:10.1002/0470869380.ch14. ISBN 9780470869383. PMID 14521196.
  186. ↑ Dölen G, Carpenter RL, Ocain TD, Bear MF (2010). «Mechanism-based approaches to treating fragile X». Pharmacol Ther. 127 (1): 78–93. doi:10.1016/j.pharmthera.2010.02.008. PMID 20303363.
  187. ↑ Lack of support for interventions:
  188. ↑ Stahmer AC, Collings NM, Palinkas LA (2005). «Early intervention practices for children with autism: descriptions from community providers». Focus Autism Other Dev Disabl. 20 (2): 66–79. doi:10.1177/10883576050200020301. PMC 1350798. PMID 16467905.
  189. ↑ Hediger ML, England LJ, Molloy CA, Yu KF, Manning-Courtney P, Mills JL (2008). «Archived copy». J Autism Dev Disord. 38 (5): 848–56. doi:10.1007/s10803-007-0453-6. PMID 17879151. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 17-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |laysource= ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  190. ↑ Brown MJ, Willis T, Omalu B, Leiker R (2006). «Deaths resulting from hypocalcemia after administration of edetate disodium: 2003–2005». Pediatrics. 118 (2): e534–6. doi:10.1542/peds.2006-0858. PMID 16882789. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 27-ին.
  191. ↑ Warren Z, Veenstra-VanderWeele J, Stone W, և այլք: (2011 թ․ ապրիլ). «Therapies for Children With Autism Spectrum Disorders»: 8. PMID 21834171. «Hyperbaric therapy, in which oxygen is administered in special chambers that maintain a higher air pressure, has shown possible effects in other chronic neurologic conditions and has also undergone preliminary exploration in ASDs.» {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  192. ↑ 192,0 192,1 Buie T (2013). «The relationship of autism and gluten». Clin Ther (Review). 35 (5): 578–83. doi:10.1016/j.clinthera.2013.04.011. PMID 23688532. «At this time, the studies attempting to treat symptoms of autism with diet have not been sufficient to support the general institution of a gluten-free or other diet for all children with autism.»
  193. ↑ Marí-Bauset S, Zazpe I, Mari-Sanchis A, Llopis-González A, Morales-Suárez-Varela M (2014 թ․ դեկտեմբեր). «Evidence of the gluten-free and casein-free diet in autism spectrum disorders: a systematic review». J Child Neurol. 29 (12): 1718–27. doi:10.1177/0883073814531330. hdl:10171/37087. PMID 24789114.
  194. ↑ Millward C, Ferriter M, Calver S, Connell-Jones G (2008). Ferriter M (ed.). «Gluten- and casein-free diets for autistic spectrum disorder». Cochrane Database Syst Rev (2): CD003498. doi:10.1002/14651858.CD003498.pub3. PMC 4164915. PMID 18425890.
  195. ↑ San Mauro I, Garicano E, Collado L, Ciudad MJ (2014 թ․ դեկտեմբեր). «[Is gluten the great etiopathogenic agent of disease in the XXI century?] [Article in Spanish]». Nutr Hosp. 30 (6): 1203–10. doi:10.3305/nh.2014.30.6.7866 (inactive 2017 թ․ օգոստոսի 12). PMID 25433099.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2017 (link)
  196. ↑ Catassi C, Bai JC, Bonaz B, Bouma G, Calabrò A, Carroccio A, Castillejo G, Ciacci C, Cristofori F, Dolinsek J, Francavilla R, Elli L, Green P, Holtmeier W, Koehler P, Koletzko S, Meinhold C, Sanders D, Schumann M, Schuppan D, Ullrich R, Vécsei A, Volta U, Zevallos V, Sapone A, Fasano A (2013 թ․ սեպտեմբեր). «Non-Celiac Gluten sensitivity: the new frontier of gluten related disorders». Nutrients. 5 (10): 3839–53. doi:10.3390/nu5103839. PMC 3820047. PMID 24077239. «The above data suggest that removing gluten from the diet may positively affect the clinical outcome in some children diagnosed with ASD, indicating that autism may be part of the spectrum of NCGS, at least in some cases. However, a word of caution is necessary to stress the fact that only a small, selected sub-group of children affected by ASD may benefit from an elimination diet. Additional investigations are required in order to identify phenotypes based on best- and non-response to dietary modifications and assess any biological correlates including anthropometry before considering a dietary intervention.»{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  197. ↑ Volta U, Caio G, De Giorgio R, Henriksen C, Skodje G, Lundin KE (2015 թ․ հունիս). «Non-celiac gluten sensitivity: a work-in-progress entity in the spectrum of wheat-related disorders». Best Pract Res Clin Gastroenterol. 29 (3): 477–91. doi:10.1016/j.bpg.2015.04.006. PMID 26060112. «autism spectrum disorders (ASD) have been hypothesized to be associated with NCGS [47,48]. Notably, a gluten- and casein-free diet might have a positive effect in improving hyperactivity and mental confusion in some patients with ASD. This very exciting association between NCGS and ASD deserves further study before conclusions can be firmly drawn.»
  198. ↑ Geretsegger M, Elefant C, Mössler KA, Gold C (2014 թ․ հունիս). «Music therapy for people with autism spectrum disorder». The Cochrane Database of Systematic Reviews (6): CD004381. doi:10.1002/14651858.CD004381.pub3. PMID 24936966.
  199. ↑ Trivedi, Bijal. «Autistic and proud of it». New Scientist. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  200. ↑ Shapiro, Joseph (2006 թ․ հունիսի 26). «Autism Movement Seeks Acceptance, Not Cures». NPR. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  201. ↑ «World Autism Awareness Day, 2 April». United Nations. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  202. ↑ «What is LIUB». Autism Speaks. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  203. ↑ Bascom, Julia (2015 թ․ հունիսի 18). «Autistic Pride Day 2015: A Message to the Autistic Community». Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  204. ↑ «Autism Sunday – Home». Autism Sunday. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  205. ↑ «About Autreat». Autreat.com. 2013. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  206. ↑ «Other Autism Organizations». Autism Speaks. 2012 թ․ հուլիսի 25. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  207. ↑ Silverman, Chloe (2008). «Fieldwork on Another Planet: Social Science Perspectives on the Autism Spectrum». BioSocieties. 3 (3): 325–341. doi:10.1017/S1745855208006236. ISSN 1745-8552.
  208. ↑ «Rain Man (1988) - IMDb». Internet Movie Database. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  209. ↑ «American RadioWorks: Fast Food and Animal Rights – Kill Them With Kindness, Page 1». American Public Media. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  210. ↑ Page, Tim (2007 թ․ օգոստոսի 20). «Parallel Play». The New Yorker. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  211. ↑ «Famous People With Autism Spectrum Disorder: Autistic Celebrities (List)». Mental Health Daily. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  212. ↑ 212,0 212,1 Ganz ML (2007). «The lifetime distribution of the incremental societal costs of autism». Arch Pediatr Adolesc Med. 161 (4): 343–9. doi:10.1001/archpedi.161.4.343. PMID 17404130. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |laysource= ignored (օգնություն)
  213. ↑ Sharpe DL, Baker DL (2007). «Financial issues associated with having a child with autism». J Fam Econ Iss. 28 (2): 247–64. doi:10.1007/s10834-007-9059-6.
  214. ↑ Montes G, Halterman JS (2008). «Association of childhood autism spectrum disorders and loss of family income». Pediatrics. 121 (4): e821–6. doi:10.1542/peds.2007-1594. PMID 18381511. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մարտի 4-ին.
  215. ↑ Montes G, Halterman JS (2008). «Child care problems and employment among families with preschool-aged children with autism in the United States». Pediatrics. 122 (1): e202–8. doi:10.1542/peds.2007-3037. PMID 18595965. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  216. ↑ Reinke T (2008). «States increasingly mandate special autism services». Manag Care. 17 (8): 35–6, 39. PMID 18777788. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  217. ↑ Aman MG (2005). «Treatment planning for patients with autism spectrum disorders». J Clin Psychiatry. 66 (Suppl 10): 38–45. PMID 16401149.
  218. ↑ Pickett E, Pullara O, O'Grady J, Gordon B (2009). «Speech acquisition in older nonverbal individuals with autism: a review of features, methods, and prognosis». Cogn Behav Neurol. 22 (1): 1–21. doi:10.1097/WNN.0b013e318190d185. PMID 19372766.
  219. ↑ Seltzer MM, Shattuck P, Abbeduto L, Greenberg JS (2004). «Trajectory of development in adolescents and adults with autism». Ment Retard Dev Disabil Res Rev. 10 (4): 234–47. doi:10.1002/mrdd.20038. PMID 15666341.
  220. ↑ Tidmarsh L, Volkmar FR (2003). «Diagnosis and epidemiology of autism spectrum disorders». Can J Psychiatry. 48 (8): 517–25. doi:10.1177/070674370304800803. PMID 14574827.
  221. ↑ Hendricks DR, Wehman P (2009 թ․ մարտի 24). «Transition From School to Adulthood for Youth With Autism Spectrum Disorders: Review and Recommendations». Focus on Autism and Other Developmental Disabilities. 24 (2): 77–88. doi:10.1177/1088357608329827.
  222. ↑ «Prevalence of autism spectrum disorders — autism and developmental disabilities monitoring network, 14 sites, United States, 2008». MMWR Surveill Summ. 61 (3): 1–19. 2012. PMID 22456193. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 25-ին.
  223. ↑ Brugha T, Cooper SA, McManus S, և այլք: (2012 թ․ հունվարի 31). «Estimating the prevalence of autism spectrum conditions in adults: extending the 2007 Adult Psychiatric Morbidity Survey» (PDF). The Information Centre for Health and Social Care. National Health Service, UK. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
  224. ↑ 224,0 224,1 224,2 Fombonne E (2009). «Epidemiology of pervasive developmental disorders». Pediatr Res. 65 (6): 591–8. doi:10.1203/PDR.0b013e31819e7203. PMID 19218885.
  225. ↑ CDC | Home | Autism Spectrum Disorder (ASD) | NCBDDD
  226. ↑ Wing L, Potter D (2002). «The epidemiology of autistic spectrum disorders: is the prevalence rising?». Ment Retard Dev Disabil Res Rev. 8 (3): 151–61. doi:10.1002/mrdd.10029. PMID 12216059.
  227. ↑ Szpir M (2006). «Tracing the origins of autism: a spectrum of new studies». Environ Health Perspect. 114 (7): A412–8. doi:10.1289/ehp.114-a412. PMC 1513312. PMID 16835042.
  228. ↑ Schaafsma SM, Pfaf DW (2014 թ․ օգոստոս). «Etiologies underlying sex differences in Autism Spectrum Disorders». Frontiers in Neuroendocrinology. 35 (3): 255–71. doi:10.1016/j.yfrne.2014.03.006. PMID 24705124.
  229. ↑ Gardener H, Spiegelman D, Buka SL (2009). «Prenatal risk factors for autism: comprehensive meta-analysis». Br J Psychiatry. 195 (1): 7–14. doi:10.1192/bjp.bp.108.051672. PMC 3712619. PMID 19567888.
  230. ↑ Bertoglio K, Hendren RL (2009). «New developments in autism». Psychiatr Clin North Am. 32 (1): 1–14. doi:10.1016/j.psc.2008.10.004. PMID 19248913.
  231. ↑ Folstein SE, Rosen-Sheidley B (2001). «Genetics of autism: complex aetiology for a heterogeneous disorder». Nature Reviews Genetics. 2 (12): 943–55. doi:10.1038/35103559. PMID 11733747.
  232. ↑ Zafeiriou DI, Ververi A, Vargiami E (2007). «Childhood autism and associated comorbidities». Brain Dev. 29 (5): 257–72. doi:10.1016/j.braindev.2006.09.003. PMID 17084999.
  233. ↑ Dawson M, Mottron L, Gernsbacher MA (2008). «Learning in autism» (PDF). In Byrne JH (ed.-in-chief), Roediger HL III (vol. ed.) (ed.). Learning and Memory: A Comprehensive Reference. Vol. 2. Academic Press. էջեր 759–72. doi:10.1016/B978-012370509-9.00152-2. ISBN 978-0-12-370504-4. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 26-ին.
  234. ↑ Chakrabarti S, Fombonne E (2001). «Pervasive developmental disorders in preschool children». JAMA. 285 (24): 3093–9. doi:10.1001/jama.285.24.3093. PMID 11427137. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 28-ին.
  235. ↑ DSM-IV-TR Diagnostical and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth edition text revision. American Psychiatric Association, Washington DC. 2000. էջ 80.
  236. ↑ White SW, Oswald D, Ollendick T, Scahill L (2009). «Anxiety in children and adolescents with autism spectrum disorders». Clin Psychol Rev. 29 (3): 216–29. doi:10.1016/j.cpr.2009.01.003. PMC 2692135. PMID 19223098.
  237. ↑ Spence SJ, Schneider MT (2009). «The role of epilepsy and epileptiform EEGs in autism spectrum disorders». Pediatr Res. 65 (6): 599–606. doi:10.1203/PDR.0b013e31819e7168. PMC 2692092. PMID 19454962.
  238. ↑ Ozgen HM, Hop JW, Hox JJ, Beemer FA, van Engeland H (2010). «Minor physical anomalies in autism: a meta-analysis». Mol Psychiatry. 15 (3): 300–7. doi:10.1038/mp.2008.75. PMID 18626481.
  239. ↑ Steyaert JG, De la Marche W (2008). «What's new in autism?». Eur J Pediatr. 167 (10): 1091–101. doi:10.1007/s00431-008-0764-4. PMID 18597114.
  240. ↑ Richdale AL, Schreck KA (2009). «Sleep problems in autism spectrum disorders: prevalence, nature, & possible biopsychosocial aetiologies». Sleep Med Rev. 13 (6): 403–11. doi:10.1016/j.smrv.2009.02.003. PMID 19398354.
  241. ↑ 241,0 241,1 241,2 241,3 Wolff S (2004). «The history of autism». Eur Child Adolesc Psychiatry. 13 (4): 201–8. doi:10.1007/s00787-004-0363-5. PMID 15365889.
  242. ↑ Wing L (1997). «The history of ideas on autism: legends, myths and reality». Autism. 1 (1): 13–23. doi:10.1177/1362361397011004.
  243. ↑ Miles M (2005). «Martin Luther and childhood disability in 16th century Germany: what did he write? what did he say?». Independent Living Institute. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 3-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  244. ↑ Houston R, Frith U (2000). Autism in History: The Case of Hugh Blair of Borgue. Blackwell. ISBN 978-0-631-22089-3.
  245. ↑ Kuhn R (2004). «Eugen Bleuler's concepts of psychopathology». Hist Psychiatry. 15 (3): 361–6. doi:10.1177/0957154X04044603. PMID 15386868. The quote is a translation of Bleuler's 1910 original.
  246. ↑ Asperger H (1938). «Das psychisch abnormale Kind» [The psychically abnormal child]. Wien Klin Wochenschr (German). 51: 1314–7.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  247. ↑ Lyons V, Fitzgerald M (2007). «Asperger (1906–1980) and Kanner (1894–1981), the two pioneers of autism». J Autism Dev Disord. 37 (10): 2022–3. doi:10.1007/s10803-007-0383-3. PMID 17922179.
  248. ↑ 248,0 248,1 Pallardy, Richard. «Donald Triplett». Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ մարտի 19-ին.
  249. ↑ Donvan, John; Zucker, Caren. «Autism's First Child». The Atlantic. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 19-ին.
  250. ↑ Fombonne E (2003). «Modern views of autism». Can J Psychiatry. 48 (8): 503–5. doi:10.1177/070674370304800801. PMID 14574825.
  251. ↑ Szatmari P; Jones MB (2007). «Genetic epidemiology of autism spectrum disorders». In Volkmar FR (ed.). Autism and Pervasive Developmental Disorders (2nd ed.). Cambridge University Press. էջեր 157–78. ISBN 978-0-521-54957-8.
  252. ↑ Chambres P, Auxiette C, Vansingle C, Gil S (2008). «Adult attitudes toward behaviors of a six-year-old boy with autism». J Autism Dev Disord. 38 (7): 1320–7. doi:10.1007/s10803-007-0519-5. PMID 18297387.
  253. ↑ Heidgerken AD, Geffken G, Modi A, Frakey L (2005). «A survey of autism knowledge in a health care setting». J Autism Dev Disord. 35 (3): 323–30. doi:10.1007/s10803-005-3298-x. PMID 16119473.
  254. ↑ Baker, Jeffrey P. (2013 թ․ սեպտեմբերի 19). «Autism at 70 – Redrawing the Boundaries». New England Journal of Medicine. 369 (12): 1089–1091. doi:10.1056/NEJMp1306380.
  255. ↑ Biever C (2007). «Web removes social barriers for those with autism». New Sci (2610): 26–7. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  256. ↑ Silverman C (2008). «Fieldwork on another planet: social science perspectives on the autism spectrum». BioSocieties. 3 (3): 325–41. doi:10.1017/S1745855208006236.
  257. ↑ Frith, Uta (2014 թ․ հոկտեմբեր). «Autism - are we any closer to explaining the enigma?». The Psychologist. Vol. 27. British Psychological Society. էջեր 744–745. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  258. ↑ Harmon A (2004 թ․ դեկտեմբերի 20). «How about not 'curing' us, some autistics are pleading». The New York Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 11-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աուտիզմ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աուտիզմ&oldid=10060997» էջից