Քրդերեն
 | |
|---|---|
| Տեսակ | լեզու, մակրոլեզու և կենդանի լեզու |
| Ենթադաս | հյուսիսարևմտյան իրանական լեզուներ |
| Երկրներ |  Թուրքիա[1],  Իրաք[2],  Իրան[3],  Հայաստան[4],  Վրաստան[5],  Ադրբեջան[6],  Սիրիա[7] և  Թուրքմենստան[8] |
| Խոսողների քանակ | 21 000 000 մարդ (2007)[9] |
| Գրերի համակարգ | լատինական այբուբեն, արաբերենի այբուբեն և կյուրեղագիր |
| IETF | ku |
| ISO 639-1 | ku |
| ISO 639-2 | kur |
| ISO 639-3 | kur |
 Kurdish language Վիքիպահեստում | |
Քրդերեն (زمانێ كوردی, Zimanê Kurdî), հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի հնդիրանական ճյուղի իրանական լեզուների հյուսիս-արևմտյան խմբին պատկանող լեզու կամ լեզուների խումբ։ Քրդերեն խոսում են աշխարհում 21 միլիոն մարդ[10]։ Քրդերեն խոսում են Թուրքիայում, Իրաքում, Իրանում, Սիրիայում, Հայաստանում, Լիբանանում և այլ երկրներում, որտեղ կա քուրդ բնակչություն։
Ժամանակակից քրդերենը ունի մի շարք բարբառներ, որոնցից հիմնականները երկուսն են՝ հյուսիսարևմտյան և հարավարևելյան։ Ամենատարածված բարբառը հյուսիսարևմտյանն (քուրմանջի) է, որով խոսում է քրդերի մեծամասնությունը։ Քուրմանջի բարբառով խոսում են Թուրքիայի, Հայաստանի, Իրանի որոշ շրջանների, հյուսիսային Իրաքի և հետխորհրդային երկրների քրդերը։ Երկրորդ բարբառը՝ հարավարևելյան կամ քուրդի բարբառը, որով խոսում են Իրանի ՝ Մեհաբադի, Սանհենդեջի և Քերմանշահի, նաև Իրաքի՝ Ռևանդուզի, Էրբիլիայի, Քիրքիքի և Սուլեյմանի քրդերը։
Գրական քրդերենի հիմնադիր է համարվում քուրդ քաղաքական գործիչ,լրագրող և լեզվաբան Ջալադաթ Ալի Բադրխանը։ Բացի քրդերենից տիրապետել է անգլերեն, ֆրանսերեն,գերմաներեն,թուրքերեն,պարսկերեն,արաբերեն,ռուսերեն և հունարեն լեզուներին։
Ջալադաթ Բադրխանը 1932թ. Մայիսի 15-ին թողարկում է Հավար ամսագրի առաջին համարը։ Նրա հիմնական նպատակներից էր այս ամսագրի միջոցով ողջ Քրդստանի տարածքում ճանաչեցնել տալ լատինատառ քրդերեն այբուբենը։ Նույն թվականին նա հրատարակում է իր քերականական գիրքը ՝ “Rêzimana Elfabê ya Kurdî” վերնագրով։ Հավար ամսագրի լույսընծայման առաջին օրը՝մայիսի 15-ը, նշվում է որպես քրդերենի օր։ Նա է դրել գրական քրդերենի լեզվաբանության հիմնասյունները։
Բնութագիր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ժամանակակից քրդերենը ունի մի շարք բարբառներ, որոնցից հիմնականները երկուսն են՝ հյուսիսարևմտյան և հարավարևելյան։ Ամենատարածված բարբառը, որով խոսում է մոտ 24 միլիոն քուրդ, հանդիսանում է հյուսիսարևմտյանը (Քուրմանջի)։ Քուրմանջի բարբառով խոսում են Թուրքիայի, Հայաստանի, Իրանի որոշ շրջանների, հյուսիսային Իրաքի և ԱՊՀ երկրների քրդերը։ Երկրորդ բարբառը՝ հարավարևելյան կամ քուրդի բարբառն է, որով խոսում են Իրանի՝ Մեհաբադի, Սանհենդեջի և Քերմանշահի, նաև Իրաքի՝ Ռևանդուզի, Էրբիլիայի, Քիրքիքի և Սուլեյմանի քրդերը։
Մոկրիանիի բարբառը խոսվում է Պիրանշահր և Բիջար քաղաքներում։
Գրադարձություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]| Քրդական լատինատառ | Մաշտոցատառ | Քրդական լատինատառ | Մաշտոցատառ | ||
|---|---|---|---|---|---|
| а | ա | n | ն | ||
| b | բ | o | о | ||
| с | ջ | p | փ | ||
| ç | չ | q | ք | ||
| d | դ | r | ր | ||
| е | ա | s | ս | ||
| ê | է | ş | շ | ||
| f | ֆ | t | թ | ||
| g | գ | u | ու | ||
| h | հ | û | ը | ||
| i | ը | v | վ | ||
| î | ի | w | վ | ||
| j | ժ | x | խ | ||
| k | ք | y | հյ | ||
| l | լ | z | զ | ||
| m | մ | - | - |
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ ScriptSource - Turkey
- ↑ ScriptSource - Iraq
- ↑ ScriptSource - Iran
- ↑ ScriptSource - Armenia
- ↑ ScriptSource - Georgia
- ↑ ScriptSource - Azerbaijan
- ↑ ScriptSource - Syria
- ↑ ScriptSource - Turkmenistan
- ↑ Nationalencyklopedin (շվեդերեն) — 1999.
- ↑ Nationalencyklopedin "Världens 100 största språk 2007" Աշխարհի 100 ամենաշատը խոսվող լեզուները 2007 թ-ին
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։ 
|
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Քրդերեն» հոդվածին։ |
| ||||||||||||
