տեղադրվում եև հանքափորվածքները), կամ հետախուզական գծերով։ Ոչ մեծ հաստության հանքաերակները և հանքա–շերտերը սովորաբար հետախուզվում են հետապնդող հանքափորվածքներով։ Բո–լոր հանքափորվածքները ն հորատանց– քերը մանրամասն փաստագրվում են ն նմուշարկվում։ ՍՍՏՄ–ում օգտակար հա–նածոների պաշարներն ըստ արժանահա–վատության միավորվում են 4 կարգում' A, B, Ci, Շշ (արժանահավատության աստիճանի նվազման կարգով)։ ՏՍՍՏ տարածքում Ե․ ո․ և հ․ կատարում եև ՏՍՍՏ Միևիստրևերի սովետի երկրա–բանական ն գունավոր մետալուրգիայի վարչությունների արշավախմբերը։ Սովե–տական կարգերի հաստատումից հետո հանրապետությունում հետախուզվել են հանքային ջրերի, շինանյութերի, ածխի, սն, գունավոր և հազվագյուտ մետաղների ինչպես հայտնի, այնպես էլ ևոր հայտնա–բերված բազմաթիվ հանքավայրեր, գըտ– նըվել քաղցրաևամ ջրերի ստորգետնյա բնական խոշոր շտեմարաններ։ Գրկ* Смирнов В․ И․, Геологические основы поисков и разведок рудных место–рождений, 2 изд․, М․, 1957; Крейтер B․ М», Поиски и разведка месторождений полезных ископаемых, М», 1969․
ԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅՈՒՆ ՏՍՍՏ Մինիստրների սովետի, գիտա–արտադրական կազմակերպու–թյուն։ Իրականացնում է հանրապետու–թյան տարածքի երկրաբանական հանույ–թը, օգտակար հանածոների հանքավայ–րերի որոնումն ու հետախուզությունը։ Մտեղծվել է 1938-ին, ՍՍՏՄ ժողկոմ–խորհին առընթեր երկրաբանական գոր–ծերի կոմիտեի կազմում որպես Տայաս–տանի տերիտորիալ երկրաբանական վար–չություն, միավորելով հանրապետությու–նում մինչ այդ գոյություն ունեցող երկրա–բանական արտադրական կազմակերպու–թյունները։ 1949–50-ին կոչվել է ՍՍՏՄ UU1 ր nvjoj mil հայ–կական եբկրաբաեահեաախուգական ար– շավախումբ, 1950–57-ին՝* ՍՍՏՄ երկ–րաբանության մինիստրության հայկական երկրաբանական վարչություն, 1957– 1964-ին՝ ՏՍՍՏ Մինիստրների սովե–տին առընթեր երկրաբանության ն ընդեր–քի պահպանման վարչություն, 1964– 1965-ին՝ ՏՍՍՏ Պետական արտա–դրական երկրաբանական կոմիտե, 1965-ից՝ ՏՍՍՏ Մինիստրների սովե–տի երկրաբանական վարչություն։ Ունի երկրաբանական արշավախմբեր, լաբո–րատորիաներ, արհեստանոցներ, նյու– թատեխ․ մատակարարման բազաներ։ Վարչության կոլեկտիվը կազմել է ՏՍՍՏ տարածքի երկրաբանական, տեկտոնա–կան, ինժեներա–ևրկրաբանական, ջրա–երկրաբանական, երկրաֆիզիկական, երկրաքիմիական և մետաղածևության քարտեզներ, հայտնաբերել և հետախու– զել է օգտակար հաևածոների հանքավայ–րեր, հրատարակել «ՍՍՏՄ ջրաերկ–րաբանության» XI (1968, ռուս․) և «ՍՍՏՄ երկրաբանության» XIII (1970, ռուս․) հա–տորները։ է․ Ղուլան
ԵՐԿՐԱԲԱՆԱԿԱՆ ՔԱՐՏԵԶՆԵՐ, երկ– րակեղևի որևէ տեղամասի երկրաբանա– կան կառուցվածքը արտահայտող գծա–գրեր։ Կազմվում են երկրաբանական հա–նույթի ն երկրաբանական այլ աշխատանք–ների հիման վրա։ Տեղագրական քարտեզ–ներում պայմանական նշանների (գունային, նրբագծային, տառաթվային ինդեքսների) օգնությամբ ցույց է տրվում շրջանում հան–դիպող ապարների հասակը, տարատեսակ–ները և սահմանները։ Նշաններով արտա–հայտվում են նան ապարների տեղադրման տարրերը, խզումնային խախտումները, օգտակար հանածոների ևաևքավայրերն ու երնակումները։ Ըստ իրենց բովանդա–կության ն կիրառական նշանակության Ե․ ք․ լինում են ընդհանուր և հատուկ։ Վերջինևերի վրա ըևդգծվում է տվյալ տե–ղամասի երկրաբանական կառուցվածքի որնէ առանձնահատկություններից մեկը ն կատարվում են կիրառական նշանակու–թյուն ունեցող ընդհանրացումներ։ Ներ–կայումս օգտագործվում է հատուկ Ե․ ք–ի 50-ից ավելի տարատեսակ (օգտակար հանածոների, մետաղածնության, կան–խատեսումների, երկրաֆիզիկական, ջրաքիմիական, ջրաերկրաբանական, ին–ժեներաերկրաբանական, լիթոլոգիական, ֆորմացիաների, ֆացիաների, նավթա– գազաբերության)։ Տարբերում են՝ 1․ փոքր կամ ակնարկային (1։500 000 ն ավելի վւոքր), 2․ միջին կամ ռեգիոնալ (1։200 000 ն 1։100 000), 3․ խոշոր (1։50 000 ն 1։25 000), մանրամասն (1։10000 ն ավելի խոշոր) մասշտաբների Ե․ ք․։ Միջին, խոշոր ն մանրամասն Ե․ ք–ին կցվում են երկրաբանական կտրվածքներ և շերտագրական սյունակ։ ՏՍՍՏ տա–րածքի համար կան փոքր ն միջին, իսկ երկրաբանական տեսակետից առավել հետաքրքրական և օգտակար հանածո–ների հարուստ շրջանների տարածքի համար՝ խոշոր h մանրամասն մասշտաբի Ե․ ք․։ Ա․ Վեհունի Քարտեզը տես 553-րդ էջից առաջ՝ ներ–դիրում։ ԵՐ4ՐԱՐԱՆԱ4ԱՆ ՖՈՐՄ՜ԱՑԻԱ, նԱԼՈվաՕ– քային, հրային կամ մետամորֆային ապարների բնական համալիրներ։ Ե․ ֆ–ի բաղկացուցիչ մասերը (շերտեր, շեր–տախմբեր, ապարատեսակներ) պարագե– նետիկորեն (տես Պարագենեզիս) միմ–յանց հետ կապված են ինչպես ևորիզոնա– կան, այնպես և ուղղաձիգ ուղղություն–ներով, այսինքն՝ ժամանակի և տարածու–թյան մեջ հանդես են գալիս համատեղ կամ որոշակի հաջորդականությամբ։ Երկրա– կեղնի գեոտեկտոնական տարրերի (պլատ–ֆորմ, գեոսինկլինալ, ռիֆտային զոնա) զարգացման տարբեր փուլերում ձնավոր– վում են որոշակի Ե․ ֆ–ներ։ Դրանց ուսում–նասիրությունը կարնոր նշանակություն ունի երկրակեղևի տվյալ տեղամասի տեկ–տոնական զարգացման պատմությունը վերականգնելու ն օգտակար հանածոների հանքավայրերի տեղաբաշխման օրինա–չափությունները բացահայտելու համար։
ԵՐԿՐԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ, գեոլոգիա (<հուն․ уп – երկիր ն X6yog – բան, ուսմունք), գիտությունների համալիր երկ–րագնդի (մասնավորապես երկրակեղևի) նյութական կազմի, ֆիզիկական հատկու–թյունների, տեկտոնական կառուցվածքի, զարգացման պատմության, օգտակար հա– նածոների առաջացման, տեղաբաշխման օրինաչափությունների և որոևման մասին։ Ե–յան տեսական և կիրառական հարցերի մեծ մասը ընդգրկում է երկրակեղնի վերին (մինչն 10 կմ խորությունները) հաստված– քը։ Ավելի խոր հորիզոններն ուսումնա–սիրվում են երկրաֆիզիկական մեթոդնե–րով, իսկ վերջերս վւորձեր են արվում օգ–տագործել նան նեյտրինոյի խորաթափան–ցությունը ն գերխոր հորատումը (մինչն 12–15 կմ)։ Երկրաբանական ուսումնա–սիրությունների ևիմնական մեթոդը դաշ–տում կատարվող անմիջական դիտարկում–ներն են։ Որևէ տարածքի երկրաբանա–կան հետազոտությունն սկսվում է բնա–կան կամ արհեստական ձնով մերկացված ապարների ուսումնասիրմամբ ու համա– դըրմամբ, ինչպես նաև լաբորատոր հե– տազոտություևների համար նմուշներ վերցնելով։ Երկրաբանի դաշտային աշ–խատանքի ամենակարևոր տարրը երկ–րաբանական հանույթն Է, որն ուղեկցվում է երկրաբանական քարտեզներ ն երկրա–բանական կտրվածքներ կազմելով։ Երկրաբանական հետազոտություննե–րում առանձնացվում է երեք հիմնական ուղղություն՝ նկարագրական, դինամիկական ն պատմա–կան։ Միներալների ն ապարների նկա–րագրությունը, երկրաբանական մարմին–ների (ապարաշերտերի, ինտրուզիվ զանգ–վածների, ևանքակուտակների) կազմու–թյան, կառուցվածքի, տեսքի, ձնի, չափե–րի ն տեղադրման պայմանների ուսումնա–սիրությունը առաջին ուղղության խըն– դիրն է։ Երկրակեղևը մշտապես փաիոխ– վում է, որը պայմանավորված է ներծին և արտածին պրոցեսևերի գործուևեությամբ։ Դրաևց ուսումնասիրությամբ զբաղվում է դինամիկական Ե․։ Երկրի անցյալի ար–տածին և ևերծիև պրոցեսևերի վերականգ–նման ն երկրակեղևի զարգացման օրինա–չափությունների բացահայտման հարցերն է հետազոտում պատմական Ե․։ Անցյալի երկրաբանական պրոցեսները մեկնաբան–վում են ապարներում դրանց թողած հետ–քերի ուսումնասիրության հիման վրա։ Շերտադրության ևաջորդականության ն օրգ․ աշխարհի էվոլյուցիայի անդարձելիու–թյան օրենքների ևամաձայն ստեղծվել է Երկրի տարեգրությունը (տես Երկրաբա–նական հասակ, Երկրաբանական ժամա–նակագրություն)՝․ Ե–յան մեջ լայնորեն կի–րառվում է ակտուալիզմի մեթոդը, որը հնարավորություն է ընձեռում այժմ ըն–թացող երկրաբանական պրոցեսներն ուսումնասիրելով դատել անցյալում կա–տարվածների մասին։ Այդ սկզբունքի ևի– ման վրա վերականգնվում են ապարաշեր–տերի առաջացման ֆիզիկա–աշխարհա– գրական հ ֆիզիկաքիմիական պայման–ները, ինչպես նան այն խորությունները, որում տեղի է ունեցել ապարների մետա–մորֆիզմը։ Ե․ սերտորեն կապված է բնական, հատկապես Երկիրն ուսումնասիրող մյուս գիտությունների հետ (տիեզերագիտու–թյան, աստղաֆիզիկայի, երկնային մե–խանիկայի, ֆիզիկայի, քիմիայի, աշ–խարհագրության, կենսաբանության, ռա–դիոքիմիայի, միջուկային ֆիզիկայի, տեխ․ մեխանիկայի, ֆիզիկական քիմիայի)։
