Drugs
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Drugs is de verzamelnaom veur stoffe mèt 'n psychoactieve wèrking, dat wèlt zègke alle stoffe die (tijelek) zörge veur 'n veraanderde stumming en/of woernumming. Tientalle, jeh hoonderde vaan die stoffe zien bij us bekind; de aard, zwuurte en lengde vaan hun wèrking is hendeg oetereinloupend. Diverse drugs koume in de natuur veur (in plante of käöme, of es fermenteringsprodukte), dewijl aandere zuver synthetisch zien. De mins gebruuk ze veur recreatieve, meh ouch veur mystieke of zelfs medicaol doele.
Aon 't gebruuk vaan drugs zien gemeinelek risico's verboonde, mèt de ein al get mie es mèt de aander. Me kin in 't gemein op de ein of aander meneer draon verslaaf rake, en negatief effecte op zoewel de herses es de res vaan 't lief kinne veurkoume. Um die rei is de productie en 't gebruuk vaan väöl drugs verboje volgens internationaol verdrage. Wieneg tot gein len verbeeje evels alle drugs, en e paar zien sociaol gans geaccepteerd.
Etymologie
[bewirk | brón bewèrke]Drugs, inkelvoud drug, kump vaan 't Ingels. In die taol is de beteikenis breier: drug is dao eder middel mèt wat veur wèrking daan ouch. In 't bezunder meint me dao geneesmiddele mèt. 't Ingels heet dit woord vaan 't Frans drogue, wat 't weer oet 't Middelnederlands drooghe heet. De lètterleke beteikneis 'druug' moot weure verstande es 'gedruugde waar', kruie dus feitelek. 't Verband mèt d'n drogis (en d'n Ingelstaligen drugstore) weurt heidoor ouch dujelek.
Indeiling
[bewirk | brón bewèrke]Nao heerkoms
[bewirk | brón bewèrke]Me kin drugs oonderverdeile in natuurleke en synthetische. Oonder natuurleke drugs valle oonder mie paddo's en aander hallucinogeen paddesteul, kemp en mescalien, dewijl me oonder synthetische drugs dinger wie MDMA (=xtc) en 3-MMC versteit.
De grens is evels neet sjerp. Diverse drugs vaan natuurleke heerkoms mote door de mins weure bewèrk veur de gewunsde sterkde. Alocoholische draanke vergiste ziechzelf neet es de mins dao neet veur zörg, en cocablaajer weure intensief bewèrk um 't gewuns poejer te kriege. (Me kin de oonbewèrke blaajer ouch kawwe, meh dat gief e minder intens effek.) LSD en GHB weure gemeinelek in e labo gemaak, meh LSD woort oontdèk in woufstand en GHB kump in spore ouch vrij bij vergisting. Drugs die ech door de mins zien oetgevoonde, weure ouch wel designerdrugs geneump.
Nao wèrking
[bewirk | brón bewèrke]Drugs weure dèks ingedeild in verdouvende middele (downers), stimulerende middele (uppers) en hallucinogene. Dees indeiling is neet zoonder probleme, umtot de wèrking vaan sommege middele neet oonder ei heudsje te vaange is. De wèrking kin ouch versjèlle bij hoeger of lieger doses, en tösse persoene oonderein.
Oonder de downers valle in eder geval alcohol, kemp, de mieste opiaote en GHB. Zoe'n middele kinne de gebruker slaopeteg make, minder bewös ouch vaan zien umgeving. 't Reactievermoge löp dèks achteroet. Euforie is 'n algemein versjijnsel.
Uppers zien oonder mie MDMA, amfetamines (speed), cocaïne, meh ouch nicotine (touwbak), cafeïne en theïne. Zoe'n middele verhoege de concentratie en 't oethajdingsvermoge. Zoe'n drugs zien populair op fieskes, meh evegood in bereup boe 't gewuns of vereis is veur laank door te wèrke, wie 't zakeleve en de vèsserij. Zwuurder middele laote, wienie ze zien oetgewèrk, 'ne sterke kater achter, dee de gebruker moot oetslaope.
Diverse drugs weure tot de hallucinogene gerekend. Dat wèlt zègke tot ze de woernumming vaan de gebruker sterk vervörme. In väöl gevalle kin me inderdaod dinger goon zien die neet zien, meh dat hoof neet; es dat zoe is, erveurt de gebruker ze in 't gemein neet es fysiek ech (pseudohallucinatie). Algemein zien synesthetische ervaoringe wie 't 'hure' vaan kleure en 't 'zien' vaan geure. D'n tied weurt dèks es stèlstoond of väöl laankzamer gevoolt. Derealisering, 't bezej vaan ziechzelf kwietraoke, is ouch algemein. In dit rijke hure dinger wie LSD, paddo's, zienerszelf (Salvia divinorum) en in minder maot ketamine, meh ouch kemp kin in groete concentraties tot hallucinaties veure en zelfs bij (groete wieväölhede) alcohol kump dit veur. Eels en hop kinne dit effek in theorie ouch bereike.
Hallucinogeen drugs weure in sommege culture gebruuk in mystieke contex, um zoegezag korter bij 't hoegere te koume. Drugs die mèt dit doel weure gebruuk, neump me entheogene.
Nao meneer vaan gebruke
[bewirk | brón bewèrke]Drugs weure op versjèllende menere gebruuk. Dit is evels neet de zinvolste indeiling, umtot dèks 'tzelfde middel diverse menere vaan gebruuk kint. Drinke gebäört in eder geval bij alcohol en ouch bij GHB, wat es oplossing in e (neet-alcoholisch) drenkske kin weure gedoon. Natuurleke drugs vaan plante en paddesteul weure gegete, dewijl dat veur sommege bewèrkde drugs ouch gelt (kemp in de vörm vaan spacecake). Tot veur hoonderd jaor woort ouch touwbak dèks gekawd, meh wel weer oetgespeid en dus neet gegete (proum, snus). Oraol gebruuk kin ouch in de vörm vaan e pèlleke (slikke dus), wat mèt MDMA (xtc), speed en nog aander middele dèks weurt gedoon.
Väöl middele weure gerouk; neve touwbak is dat miestal 't geval mèt kemp, soms mèt cocaïne (in de vörm vaan crack) en historisch ouch mèt opium (morfine). Kinmerk vaan rouke is tot 't middel neet de maag-dermbreer hoof te passere meh al in de longvate in 't blood kin weure opgenome (en nao de herses kin stroume). Verwant aon 't rouke is 't chineze (inaoseme vaan damp), wat dèks mèt heroïne weurt gedoon. Lachgaas weurt, wie de naom al zeet, es gaas gebruuk en zoedoende ouch euver de longe gebruuk.
Ouch snoeve bringk de drugs euver 'ne korte weeg nao de herses, en wel euver de haorveetsjes in de neus. Dit weurt dèks gedoon mèt cocaïne en diverse designerdrugs. D'n tied tot touwbak dèks woort gesnove (snouf) ligk wied achter us.
De gawste meneer veur e middel in de herses te kriege is directe injectie in 't blood (spuite). Heiveur mote de drugs weure opgelos. Dit weurt dèks gedoon mèt heroïne, al is me nao 't begin vaan de Aids-pandemie ummer mie euvergegaange op 't chineze boe me gein krenkdes mèt euverbringk.
Risico's
[bewirk | brón bewèrke]Verslaving
[bewirk | brón bewèrke]Alle drugs höbbe e zeker risico op verslaving, in eder geval geistelek, umtot me 't gewuns effek herhaold wèlt zien. De herses rake stimulaties vaan de beloeningscentra op d'n door gewoen en reagere minder sterk drop (tollerantie), zoetot me veur 'tzelfde effek bij regelmaoteg gebruuk ummer mie nujeg geit höbbe. Bij sommege middele is dit effek beperk: es me e paar weke gein LSD gebruuk, oontwent me 't weurt 't effek weer wie nui. Bij aander stoffe, wie opiaote en alcohol geit 't lief tegemaotregele numme um de vergiftende wèrking te stoppe. Stoppe kin daan desastreus zien, umtot de antistoffe zelf ouch hendeg sjaojelek zien wienie ze neet mèt 't middel weure gecombineerd. Verslaafde aon zoe'n drugs kinne nao 't aofkicke gemekelek weer trökvalle. 't Is daorum vaan 't groetste belaank tot verslaafde in de oontwènning good weure begeleid. Bij nicotine is 't effek vaan stoppe minder zwoer, meh de stof is wel zier verslavend en 'ne gestopde rouker löp zie leve laank 't risico weer trök te valle.
Liefeleke sjaoj
[bewirk | brón bewèrke]Väöl drugs höbbe e reëel risico op blievende negatieve effecte. Ierstens in de herses. 't Constant stimulere vaan bepaolde circuits is neet get boe de herses veur gemaak zien. Wie bove al bleek, kin dat bij sommege middele veur blieve sjaoj zörge, zeker wienie me abrup mèt 't verslavend middel oetsjeit. Vaan diverse drugs, ouch minder zwoer, besteit zörg tot ze tot e minder good bedink (kinne) veure. THC, de wèrkzame stof in kemp, weurt gelink aon psychoses: veural bij regelmaotege gebrukers die op jonge leeftied beginne zouw 't tot schizofrenie kinne lije, en wee die krenkde al heet, kin beter bij dat middel wegblieve. Alcoholgebruuk op joonge leeftied kin zwoer sjaoj doen, zeker ouch umtot 'ne puber minder good veult wienie 'r moot oetsjeie (mèt in extreem gevel comazoepe tot gevolg).
Ouch aon de res vaan 't lief kinne drugs sjaoj doen. Alcohol is slech veur de lever, dewijl chronisch gebruuk vaan touwbak tot diverse kaankers kin veure, gans in 't bezunder longkaanker. Dit is zeker e probleem umtot roukers dèks geine maot wete te hawwe en in 't gemein hun gans leve door blieve rouke. Ouch op korte termijn gief 't väöl oongewunsde bijwèrkinge. Alcohol kin eine tot speins touw misselek make, zjus wie paddo's, al is 't bij die lèste drug neet 't psychoactief middel wat eine misselek maak meh aander stoffe in de paddestool. Vaan väöl dinger weurt me kaajd of werm, of kin me oersoezinge kriege.
Zier gevierlek kin 't weure wienie twie drugs gecombineerd weure. Sommege veure tot 'n giftege combinatie vaan neurotransmitters, wat kin beteikene tot de gebruker in coma raak. Ouch kinne twie op ziech oongevierleke effekte ziech örges aanders slech treffe. De combinatie vaan GHB en alcohol is dao beröch in: ze kin detouw veure tot lui boete kinnes in hunnen eige kots stikke.
Sjaoj aon aandere
[bewirk | brón bewèrke]Drugs kinne ouch tege aander lui weure ingezat. 'nen Euverdosis kin 'ne mins umbringe (dit is ouch 'n populair, zij 't neet betrouwbaar, meneer vaan zelfmaord), dewijl sommege drugs weure gebruuk um iemes boete kinnes te kriege - dèks veur 'n verkrachting. De idee vaan date-rapes heet door groete media-aondach hei en dao de vörm vaan massahysterie aongenome; dit wèlt evels neet zègke tot 't gevaor neet reëel is.
Diverse drugs, in 't bezunder cocaïen en alcohol, kinne ouch zwoer agressie oprope bij de gebruker. Dit bringk e risico mèt veur de umgeving. Alcohol veurt dèks tot hoeselek geweld, en bij väöl gevel vaan zinloes geweld in 't opebaar is cocaïen betrokke.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]Natuurleke drugs mote al in 't Paleolithicum in gebruuk zien gewees, al is dat lesteg aon te tuine. Diverse 'natuurvolker' gebruke ze noe nog es entheogene (zuug ouch sjamanisme); dit is veural 't geval in Siberië, de Amerika's en tot veur e paar iewe in Noord-Europa (bij de Sami). Mèt de koms vaan landbouw woorte beer en wien oontdèk, dewijl in India de kemp opkaom (veural es industriële plant en veur neet-actieve kempolie, meh ouch es drug) en in Amerika de touwbak woort verbouwd. Ouch opium is in India allaank in gebruuk. Kemp verbreidde ziech in de iewe roond 't begin vaan de christeleke jaortèlling snel nao 't weste; opium, wat in e keul klimaot neet wèlt greuje, deeg dat minder gaw. 't Waor in 't weste gemeinelek hendeg deur. Of in de vreug juudse religie kemp woort gebruuk (of nog aander drugs) is punt vaan discussie.
Mèt de oontdèkking vaan Amerika door de Europeaone kaom de touwbak in de ganse wereld in zwaank. Allewel neet zoe populair wie sókker woort 't in väöl kolonies verbouwd. Oongeveer in dezelfden tied kaom 't steuke vaan sterken draank op gaank. Heidoor woort 't väöl gemekeleker veur snel zaat te weure. Dit maakde 't probleem vaan alcoholisme, wat ummer al veurkaom, e stök groeter.
In de negentienden iew gónge de Britte d'n Indiasen opium in China aofzètte. Dao góng me 't neet mie ete of kawwe meh rouke, wat 'ne väöl hevegere kick gief en de Chineze massaol verslaaf maakde. Poginge vaan de Chinese regering veur 't te verbeeje veurde tot de Opiumoorloge, die China ierloes verloor. Later deen iew lökden 't sjeikundege de wèrkzame stof in opium te vinde: morfien. Bij apteke waor dèks zuver morfien te kriege, wat veur groete probleme zörgde. Vaan morfien bleke aander stoffe te make, wie heroïen; me sjreef dit veur es geneesmiddel veur morfineverslaafde, meh oetindelek bleek dit nog väöl verslavender en slechter. Mèt cocaïne, ouch roond deen tied geïsoleerd, waor 't al neet väöl beter gestèld.
In 't Interbellum woorte veur 't iers op groete sjaol wètte tege drugs aongenome, veural geriech tege opiaote en cocaïne. In de Vereinegde Staote had me ouch alcohol verboje, dewijl dao 'n massahysterie oontstoont tege de (zwoer euverdreve) effekte vaan 'killer drug' kemp. Hendeg populair waor intösse methamfetamine, 'ne krachtege meh zier verslaovenden upper. Dee woort in de Twiede Wereldoorlog in allebei de kaampe väöl gebruuk oonder militaire, tot me ziech ouch dao-euver zörg góng make. (Methamfetamine, in de volksmoond bekind es (chrystal) meth, is allewijl veural in de VS e probleem.)
Mèt de koms vaan de tegecultuur raakde drugs in de mode. Veural kemp woort zeker in de jaore zèsteg wie laanger wie algemeinder. Intösse had me ouch LSD oontdèk, wat door zien hallucinerende werking es inspiratie veur väöl rockmusici en aander populair kunstenere gol (psychedelica). Me góng inzien tot 't effek vaan kemp tegeneuver aander drugs mètveel ('t woort daorum 'ne softdrug geneump). Veural in Nederland woort 't zoe populair tot me 't gedeiltelek góng legalisere. Tegeliek evels woorte internationaol verdrage opgestèld die 't gebruuk en de productie vaan drugs verboje. Alcohol, touwbak en cafeïne woorte neet verboje, en ouch veur 't traditioneel gebruuk es entheogeen woort 'n oetzundering gemaak.
In de jaore zeventeg kaom in Europa, neet in de lèste plaots in Nederland, e sterk probleem op mèt heroïen. 'n Minderheid had dit es joongere geperbeerd en sommege waore gans draon verslaaf geraak. Umtot me heroïen neet zoemer kin opgeve, bleef dit probleem tot op euzen daag bestoon. Wel kaome vaanaof de jaore tachteg koelek nog nui gebrukers debij, umtot wel gebleke waor wie slech dit veur 'ne mins is. In de jaore tachteg kaome ouch de designerdrugs sterk in de mode. Dit hóng same mèt de opkoms vaan de clubcultuur, boe fiesgengers gónge danse op disco en later elektronische meziek. D'n topper hei-in is MDMA (xtc); dit is geleef umtot 't zoewel veur sterke euforie es veur 'n groet oethajdingsvermoge zörg.
De discussie euver legalisering vaan drugs weurt doorloupend gehawwe. Arguminte veur zien, boete libertair arguminte ('me moot zelf wete wat me mèt zie lief deit'), veural tot 't verbeje vaan drugs de misdaod enorm stimuleert. Zeker cocaïne hèlt 'n ganse sjeemeconomie in stand, die neet allein krimmenele riek maak meh ouch veur (soms extreem) bendegeweld zörg. Punt vaan zörg is ouch tot krimmenele die drugs make neet geve um de gezoondheid vaan hun gebrukers; drugs zien daodoor dèks vervojld en väöl gevierleker es wienie ze 'good' gemaak weure. Ouch e punt vaan zörg is 't aofval bij de productie vaan synthetische drugs; dit weurt door krimmenele dèks los in de natuur gestort, wat veur zwoer vervojling zörg. Euver 't algemein meint me evels tot de naodeile vaan 't verbod neet tege de veurdeile opwege.