Pisa

Pisa (Pisæ 'n latì; Pise 'n fransés) l'è 'na cità italiàna de la regiù de la Toscana, capolöch de la pruvìncia omònima. La g'ha presapóch 87.696 abitàncc (dàto ISTAT del agóst del 2009), 'na superfìce de 185 km² e 'na densità de 474 ab./km².

El cümü de Pisa 'l cunfìna coi cümü de Cascina, Collesalvetti (LI), Livorno (LI), San Giuliano Terme.

Stória

Scàvi archeològich recènti i g'ha fat saltà fò 'n pórt de fiöm de dimensiù 'mportànte de época romàna. En chèst scàvi gh'è stat troàt 'na trintìna de 'mbarcasiù de modèi diferèncc, vergöne de chèste 'n stàto de conservasiù amà bù e co la mercansìa che le trasportàa. Chèsto fat l'è stat pusìbil per vìa dei sedimèncc deposzitàcc endèl cors dei sècoi del fiöm Arno. Vint sècoi fà, l'estuàrio del Arno 'l se troàa a 4 km del mar e chèsto 'l fàa delpórt e lpiö grant pórt dei rRomani, engualàt per emportànsa apéna de chèl de Ostia, arènt a Roma; Al dé d'encö la cità la se tróa a 17 km del litoràl. El pórt el se troàa sóta la stasiù dei tréni de San Rossore.

Pisa piö tàrde, entùren a l'an Mìla, l'è stàda 'na repüblica marinàra e 'nsèma Gènova e quach óter aleàcc la g'ha cuntribüìt a casà vià i saracéni, ai quài la g'ha cunquistàt la Còrsica e la Sardegna, e chèsto lel g'ha pirmitìt de controlà el mar Tirreno. En sècol piö tàrde Pisa la riàa a cunquistà apò a le ìzole Baleari.

Pisa, la rìa al màsimo del splendùr 'ntr 'l sècol XII e 'l sècol XIII, quan che le sò 'mbarcasiù le controlàa el Mediteràneo ocidentàl. La rivalità 'ntra Pisa e Gènova l'è crisìda 'ndèl sècol XIII e l'è culminàda 'ndèla batàia navàl de la Meloria (1284), che la g'ha segnàt el prensépe del declìno de la potènsa pizàna, co la rinùncia de Pisa a ògna pretéza sö la Còrsica e co la cesiù a Gènova de 'na part de la Sardegna (1299).