Angelsassen

De Angelsassen warn volgens wat geskiedkeundigen n koppel Germaanse stamn dee't tusken t 5de joarhoonderd en t joar 1066 t oostn van Groot-Brittanje invöln en koloniseern, en heanig an n keuninkriek opbouwn.^[1]^[2] n Term Angelsassies wörd ook wal gebroekt vuur de Engelsen vandaag n dag, en vuur de sproake wat in dee tied ontsteund oet de dialektn van de Angeln en t Ooldsassies van de Sassen, namelik t Oold Engels. Disse sproake wör ook in t zuudoostn van Skotlaand esprökn.^[3]

n Benediktiener monnik Bede skreef in t 8e joarhoonderd det de Engelsen noakommelingn warn van dree Germaanse stämme: ^[4]

De Angeln, dee't wellicht oet Angeln in t hudige Duutslaand kömn. Bede skreef at öarn heeln stam doar vorttreuk,^[5] en n löag laand achterleutn. n Naam Engelaand ("Engla Land" of "Ængla land") keump van dissen stam.^[6]
De Sassen, oet Niedersachsen in t hudige Duutslaand en Noordoost-Nederlaand.
De Jutn, woarskienlik van Deenske Jutlaand.

t Oold Engels, öare sproake, was of eleaidt van de Ingvaeoonse West-Germaanse sproakn, en gröaidn later töt Middel Engels van t 11de joarhoonderd. Oold Engels was verdeeld in veer heuwddialektn: West Sassies, Mersiaans, Noord Umbries en Kents.

Woardherkomst

n Naam Angelsassen steet al in haandskriftn oet de tied van Alfred n Grootn, den't vuur zikzelf regelmoatig n titel Rex Anglorum Saxonum en rex Angul-Saxonum gebreuk (keuning van de Angelse Saxen).^[7] De Oold Engelse terme ænglisc ('van de Angeln') en Angelcynn (Angelvolk) verwees al lange nit mear noar de oorsproonkelike Angeln as ofzeunderlik volk van de Sassen, zo as eerst wal t geval was. In t vrogste geval verwees det noar t Germaanse volk in t noordn van Duutslaand wat zik in Brittanje verstigen in t 5de joarhoonderd. De oorsproonkelike Keltiese Britn, dee't beaide in Latien en Kymries skreewn, neumn de invallers 'Saxones' en 'Saeson'. t Woard Saeson is vandaag n dag nog aait t moderne Kymriese woard vuur t Engelse volk.^[8] Ook in t Skots Kelties en Iers is t Sasannach en Sasanach.

t Lik dr op det n term Angli Saxones op t vastelaand al n joarhoonderd vuur Alfred's tied eskreewn wör, duur Paul n Dekaan, geskiedkeundigen van de Lombardn. Woarskienlik deed he det um n oonderskeaid te maakn tusken de Engelse Sassen en de vastelaandssassen (de ealdseaxe, ofwal oold Saksen).

De Angeln kreegn öarn naam van öar geboortelaand Jutlaand, Angul (wat rechtevoort Angeln is). Dit stuk laand hef de vörm van nen hoakn (Oold Engels: angel, angul, "vishoakn", vgl. ook t Hoogduuts: Angeln, "hengeln").

Geskiedenisse

De geskiedenisse van de Angelsassen löp roewweg vanof t eande van de Romeinse oawerheersing in Brittanje, toen't verskeaidene Angelsassiese keuninkriekskes vörmd wördn, töt an de Normandiese Vereuwering van Engelaand duur de Normandiërs in 1066.

Oorsproonk (400–600)

De verhuuzing van de Germaanse volker noar Brittanje vanoet wat rechtevoort Noord-Duutslaand en Noordoost-Nederlaand is en zudelik Skandinavië ligt vaste vanof t viefde joarhoonderd. Baseerd op Bede's Historia ecclesiastica gentis Anglorum wörd t intrekkende volk normaal aait opdeeld in Angeln, Sassen en Jutn, mer öare saamnstelling was nit zo rechtlienig. Dr köant ook heel good Freesken en Fraankn bie hebn ewest. n Angelsassenkroniek hef woarskienlik vermeeldingn van de verhuuzing van disse stämme noar Brittanje.

Heptarchie (600–800)

De kerstening van de Angelsassen begun in 597 en wör zo'n betn of eroondt in 686. Gedoernde t zeuwnde en achtste joarhoonderd verskeuf de macht nog wal es n moal tusken de verskilnde keuninkriekn. Bede skrif at Aethelbert van Kent teegn t eande van t zesde jaorhoonderd oawerheersen, mer doarnoa verskeuf t richting Mersië en Noord-Umbrië. Aethelbert en n antal van zinne opvolgers of aandere keuningn wördn ezeen duur de aandere keuningn as Bretwalda (hearser oawer Brittanje). De zoneumde Mersiaanse Oawerheersing doern t achtste joarhoonderd, mer t was nit konstant. Aethelbald en Offa van Mersië, de twee stoarkste keuningn, kreegn ook hoog anzeen. Disse tied wör in t verleedn wal beskreewn as Heptarchie, mer dissen term wörd duur wetenskoppers nit mear gebroekt.

t Woard wör gebroekt umdet de zeuwn keuninkriekn Noord-Umbrië, Mersië, Keuninkriek Kent, Oost-Anglië, Essex, Keuninkriek Sussex en Keuninkriek Wessex de belangriekste deeln van zuud Brittanje warn. Niej oonderzeuk hef oetweezn at de theoriejn van de 'heptarchie' nit op bewies baseerd zeent, en t is völle woarskienliker at de macht hen en wier skeuf tusken de keuninkriekn. Dr kömn in disse tied nog n poar aandere belangrieke 'keuninkriekskes' bie: Hwicce, Magonsaete, Keuninkriek van Lindsey en Middel-Anglië.

Vikingtied en Normandiese Vereuwering (800–1066)

In t neegnde joarhoonderd wördn de Vikings n groot probleem. Alfred n Grootn zinne oawerwinning bie Edington in Wiltshire in 878 brachen tiedelike vrea, mer umdet de vikings York (jorvik) in haandn hadn, kreegn de Deenn aal mear voot an de groond in Engelaand.

Wat van eerste groepn intrekkers warn van Deensen ofkomst. t Wörd algemeen an enömn det ze öar hoeslaand verleutn umdet öar t Kristndom op edrungn wör. Vuurtieds warn dr weanig anwiezingn det ze zoln komn, dus ze hadn weainig of zelfs helemoal gin wierstaand van de lokale inwonners. Ze völn verskeaidene plekn in Engelaand an, mer det leek allemoal willekurig en mer heel of en too. Ze völn bievuurbeeld dree plekn an; Hampshire, Thanet en Cheshire roond 980, mer doarnoa bleef t zes joar laank heanig. t Meest neumensweardige was det Engelaand in disse tied vuur t eerst met diplomatiek gesteggel met Normandië te maakn kreeg.^[9]

Zommer 990 wördn ze geweelddoadig teegn mekoar. Öar verskel wördn zo groot det paus Johannes XV ne beskoarmde ofveardiging met n vreadesverdrag mos steurn um t gevecht te stopn. Um de Karstdeage van 990 wör t verdrag vuurlegd bie Keunink Ethelred, woernoa't al rap n stel ofspraakn emaakt wördn dee't wier noar n Hartog van Normandië steurd wördn. De ofspraak was det ginne van de beaidn vriendskopn zol maakn met n aandern zinne viejaandn, en ze zoln de skade repareern dee't beaide partiejn van mekoar te liedn hadn ehad ^[9]

Ne belangrieke ontwikkeling was n opkomst van t keuninkriek Wessex; teegn t eande van Alfred's hearskoppieje was hee anerkeand duur völle keuninkriekn as n heugsten keunink. Æthelstan was n eerstn keunink den't hearskoppieje kreeg oawer wat later "Engelaand" wör.

Teegn t eande van t tiende joarhoonderd begunn ze vanoet Skandinavië opniej noar Engelaand te kiekn, met de vereuweringn van Sweyn van Denemoarkn en den zinn zönne Knoet n Grootn. Teegn 1066 warn dr dree hearn dee't recht eesken op de Engelse trone, wat leaidn töt twee invasies en de Slaagn bie Stamford Bridge en de Slag um Hastings. Den lestn slag beteekn t eande van de Angelsassiese hearskoppieje en de vervanging van Angelsassiese duur Normandiese adel.

Noa de Normandiese Vereuwering

Noa de vereuwering wör de Angelsassiese adel verbann of wördn zelf bie t boernvolk evoognd.^[10] t Wörd eskatt at mer 8 perseant van t laand nog duur Angelsassen beheard wör teegn 1087.^[11] Völle van de Angelsassiese adelikn vluchn noar Skotlaand, Ierlaand, en Skandinavië. ^[12]^[13] t Byzantiense Riek was geleefd bie völle soldoatn, umdet ze doar huursoldoatn tekort hadn.^[14] De Angelsassen wördn n belangriek deel van de Varangiaanse Garde, töt dee tied heuwdzakelik ne Skandinaviese eenheid, van woeroet de keaizer's liefwacht selekteerd wör. Dit bleef nog zo töt an t 15de joarhoonderd. ^[15] De bevolking van Engelaand bleef skoonwal heuwdzakelik Angelsassies. Vuur öar veraandern dr weainig, behaalve det öare Angelsassiese hearn vervöngn wördn duur Normandiese hearn.^[16]

Kultuur

Bouwstiel

vroge Angelsassiese gebouwn in Engelaand warn duur mekoar seempel. Dr wör gin metselwoark gebroekt, behaalve in de fundering, mer vearder wör dr vuural hoolt vuur de muurn en reed vuur de kappe gebroekt. Ze wonn lewer nit in de oolde Romeinse steadn, en bouwn kleaine städkes kort bie öare laandbouwplekn, bie ondepe stukke in riviern of as haawnsteadn an riviern. In elk städke was dr ne heuwdhalle wat as n soort "gemeentehoes" geuld, met nen gezamenliken heard.^[17]

Dr is nit völle van t Angelsassiese bouwspul oawerbleewn, met mer één wonhoes van nen hoeskearl wat met oawerbliefsels van Romeinse bouwmateriaaln was emaakt; n hoes van 10m x 5m. Dit steet nog oawereande. t Is n lös hoes met ne dure op t noordn. Dit was ene van de Godwinbezittingn, dus wör ebouwd tusken 1018 en 1066. Dr zeent tenmeensten vieftig koarkn van Angelsassiesen oorsproonk, en nog verskeaidene dee't dit beweart, deels um öare toowieding an Angelsassiese healigen, skoonwal t Angelsassiese deel mangs slim veraanderd is en nit al te groot. Alle oawerbleewne koarkn, met oetzeundering van n hooltn köarksken, zeent van steen of bakkeie, en hebt in wat gevaln oolde Romeinse bouwmateriaaln gebroekt.

t Karakter van de Angelsassiese gewiede gebouwn löp van Keltiesen invlood in de vrogste tied noar basiliek-achtige Romaanse stiel, noar de laat-Angelsassiese stiel dee kenmoarkt wörd duur pilasterstreppels, blaank boagwoark, riegeln balusters en duurgeater met dreeheukige boawndorpels.

Keunst

Angelsassiese keunst vuur de tied van Alfred (regearn van 871-899) was vuural Kelties-Sassies of Eilaandkeunst, nen mengvorm van Angelsassiese en Keltiese techniekn en motiefkes. De skat van Sutton Hoo is ne oetzeunderlike oawerleawering van vroge Angelsassiese metaalbewoarking en opsmuk, oet n keuninklik graf oet t zeuwnde joarhoonderd. De tied tusken Alfred en de Normandiese Vereuwering, met de opleawing van de Engelse ekonomie en kultuur noa de leste vikingoawervaln, wörd ekenmoarkt duur ne dudelike Angelsassiese stiel in keunst, mer wat toch ook wal metdee met ontwikkelingn op t Vastelaand.

Angelsassiese keunst is rechtevoort vuural bekeand um de versierde haandskriftn, zo as de Benediksie van St. Æthelwold, en Leofric Missal, wat measterwoarkn zeen van de Winchesterstiel, wat dinge oawernöm oet Kelties-Sassiese, karolingiese en Byzantiense keunst vuur de stiel en ikonografie, en kombineern noordelike versieringstechniekn met figuratieve tradisies oet t Middellaandse Zeegebeed. De Harley Psalter was n kopie van de Karolingiese Utrechtpsalter wat ne belangrieke invlood har op de Angelsassiese stiel van leawndige penteekningn.

Haandskriftn warn nit de ennigste keunstvorm, mer doarvan zeent dr t meest bewoard ebleewn. Leu van t Vastelaand oet dee tied harn hoge achting vuur de Engelse gooldsmeedn en versieringn. Woarskienlik is t Bayeuxkleed t bekeandst. Dit wör besteeld duur nen Normandiesen hear bie Engelse keunstenoars. t Meest-vuurkomnde vuurbeeld van Angelsassiese keunst is meuntn, woervan't dr nog doezenden bewoard zeent. Keunstenoars deedn ook muurskildern (fresko's), ivoor-, emalje- en metaalbewoarkn en beeldhouwn, mer doar is nit völle van bewoard ebleewn.

Sproake

Ooldengels, mangs Angelsassies neumd, was de sproake tiedns Alfred n Grootn en was de gewoonlike sproake van Engelaand (boetn de Danelaw) töt an de Normandiese Vereuwering in 1066. Oonder invlood van de Angelnormandiese sproake van de nieje Normandiese hearsers veraandern t Ooldengels heanig an in Middelengels tusken 1150 en 1500.

Ooldengels steund völle körter bie vrog-Germaanse sproakn as Middelengels. t Har meender latiensigheedn en har nog völle vervogingn en morfologiese veraanderingn (zo as umlaut en aandere veraanderingn in woarkwöarde en zeelfstaandige naamwöarde). Dit köm dr oet tusken t 12de en 14de joarhoonderd. De sproakn dee't rechtevoort t kortste bie t Ooldengels stoat zeent t Freesk en in meendere moate t Neersassies.

Vuurdet leu learn leazn en skriewn in t Ooldengels of Latien, wör dr eskreewn met Runes. Doo't de leu mear leardn leazn en skriewn wör n Latiens alfabet gebroekelik met n poar letters vanoet de runes: de thorn ‹þ› en de wynn ‹ƿ›. Dissen lesten wör in latere herskriewingn vervöngn duur ne dubbele -u (vandoar t Engelse double u), dee't later an mekoar wördn emaakt: de hudige ‹w›.

De meestgebroekte letters in t skriewn van Ooldengels warn:

a æ b c d ð e f g h i l m n o p r s t þ u w x y

Met mer heel of en too j, k, q, v, enz.

Recht

Dr zeent mer weainig wetn bekeand oet de Angelsassiese tied, dee't inzicht geewt in de rechtsproak boetn de romeinse wet umme. De Sassen hakn haandn en neuzn of as straf (as n oawertreader wat estöln har, of wat aanders doan har). At dr ene nen Sas har ummebracht, mos he ne wergild betaaln; ne somme geeld den't in grötte varieern noar de stoatus van t slachtoffer.

Skriewerieje

Ooldengelse literatuur hef stieln as t epiese gedicht, hagiografie, preake, Biebeloawerzettingn, rechtbeuke, kroniekn, röadselkes en aandern. Al met al zeent dr ongevear 400 haandskriftn bewoard ebleewn oet dissen tied.

t Bekeandst oet disse tied is oonder mear t verhaal van Beowulf, wat in Groot-Brittanje geeldt as Nasjonaal Epiek. De Angelsassiese Kroniek is ne verzammeling van belangrieke Engelse geskiedenisse. Cædmon's Hymne oet t zeuwnde joarhoonderd is t ooldst-bekeande litereare stuk in t Engels.

Bronnen / wellen:

↑ Frank M. Stenton, The Oxford history of England: Anglo-Saxon England: Volume 2: 550-1087 (3rd ed. 1971)
↑ BBC - History - Anglo-Saxons
↑ Richard M. Hogg, ed. The Cambridge History of the English Language: Vol 1: the Beginnings to 1066 (1992)
↑ English and Welsh are races apart
↑ Bede's Ecclesiastical History of England Chap XV
↑ The Monarchy of England: Volume I – The Beginnings by David Starkey (extract at Channel 4 programme 'Monarchy')
↑ The Life of King Alfred
↑ The History of Wales, John Davies, Penguin Books, 1990. ISBN01.2570 1
↑ ^9,0 ^9,1 Stenton, F.M.Anglo-Saxon England. Oxford Paperbacks, 1989. isbn: 0-19-282237-3. blz808.
↑ Bartlett, R. England Under the Norman and Angevin Kings 1075 -1225. ed. J.M.Roberts. London, OUP; 2000. isbn:978-0-19-925101-8. blz 1.
↑ Wood, M. In Search of the Dark Ages. BBC, Londen; 2005. isbn:978-0-563-52276-8. Blz 248-49.
↑ From Norman Conquest to Magna Carta: England, 1066-1215, blz 13-14, Christopher Daniell, 2003, ISBN 0-415-22216-8
↑ Slaves and warriors in medieval Britain and Ireland, 800-1200, p.385, David R. Wyatt, 2009, ISBN 978-90-04-17533-4
↑ Western travellers to Constantinople: the West and Byzantium, 962-1204, blz 140-141, Krijna Nelly Ciggaar, 1996, ISBN 90-04-10637-5
↑ "Byzantine Armies AD 1118-1461", p.23, Ian Heath, Osprey Publishing, 1995, ISBN 978-1-85532-347-6
↑ "The Norman conquest: England after William the Conqueror", p.98, Hugh M. Thomas, 2008, ISBN 978-0-7425-3840-5
↑ York and Londen hebt vuurbeeldn van disse trend

[1] Frank M. Stenton, The Oxford history of England: Anglo-Saxon England: Volume 2: 550-1087 (3rd ed. 1971)

[2] BBC - History - Anglo-Saxons

[3] Richard M. Hogg, ed. The Cambridge History of the English Language: Vol 1: the Beginnings to 1066 (1992)

[4] English and Welsh are races apart

[5] Bede's Ecclesiastical History of England Chap XV

[6] The Monarchy of England: Volume I – The Beginnings by David Starkey (extract at Channel 4 programme 'Monarchy')

[7] The Life of King Alfred

[8] The History of Wales, John Davies, Penguin Books, 1990. ISBN01.2570 1

[Stenton,_blz808-9] 9,0 ^9,1 Stenton, F.M.Anglo-Saxon England. Oxford Paperbacks, 1989. isbn: 0-19-282237-3. blz808.

[10] Bartlett, R. England Under the Norman and Angevin Kings 1075 -1225. ed. J.M.Roberts. London, OUP; 2000. isbn:978-0-19-925101-8. blz 1.

[11] Wood, M. In Search of the Dark Ages. BBC, Londen; 2005. isbn:978-0-563-52276-8. Blz 248-49.

[Daniell-12] From Norman Conquest to Magna Carta: England, 1066-1215, blz 13-14, Christopher Daniell, 2003, ISBN 0-415-22216-8

[13] Slaves and warriors in medieval Britain and Ireland, 800-1200, p.385, David R. Wyatt, 2009, ISBN 978-90-04-17533-4

[Byzantium-14] Western travellers to Constantinople: the West and Byzantium, 962-1204, blz 140-141, Krijna Nelly Ciggaar, 1996, ISBN 90-04-10637-5

[15] "Byzantine Armies AD 1118-1461", p.23, Ian Heath, Osprey Publishing, 1995, ISBN 978-1-85532-347-6

[16] "The Norman conquest: England after William the Conqueror", p.98, Hugh M. Thomas, 2008, ISBN 978-0-7425-3840-5

[17] York and Londen hebt vuurbeeldn van disse trend

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]