भारत छोड आन्दोलन
 | एक अनाथ पृष्ठको रुपमा रहेको, अन्य विकिपृष्ठसित नजोडिएको वा एक-दुईवटा लेखहरूसँग मात्र जोडिएको हुनसक्छ। कृपया सम्बन्धित लेखहरूलाई यस पृष्ठ सूत्रसँग जोड्न सहायता गर्नुहोस् |
भारतीय स्वतन्त्रता सङ्ग्रामका बेला ८ अगस्त सन १९४२लाई गांधीजीका आह्वानमा भारत छोडो आन्दोलन आरम्भ भयो। यो भारतलाई तुरन्त आजाद गर्न का लागि अङ्ग्रेजी शासनका विरुद्ध एक नागरिक अवज्ञा आन्दोलन (civil disobedience movement) थियो। क्रिप्स मिशनको विफल्दै पछि महात्मा गान्धीले ब्रिटिस शासनका विरुद्ध आफ्नो तेस्रो ठूलो आन्दोलन छेडनको फैसला लियो। अगस्त १९४२ मा शुरू भएका यस आन्दोलनलाई 'अङ्ग्रेजहरू भारत छोडो'को नाम दिइएको थियो। हुनत गान्धी जीलाई फौरन गिरफ्तार गर लियोइेको थियो किन भनें देश भरका युवा कार्यकर्ता हडतालहरू र तोडफोडको कार्रवाइयहरूका जरिए आन्दोलन चलाि रहे। कांग्रेसमा जयप्रकाश नारायण जस्तै समाजवादी सदस्य भूमिगत प्रतिरोधि गतिविधीहरूमा सबै भन्दा धेरै सक्रिय थिए। पश्चिममा सतारा र पूर्वमा मेदिनीपुर जस्तै धेरै जिलहरूमा स्वतन्त्र सरकार, प्रतिसरकारको स्थापना गरिदिेको थियो। अङ्ग्रेजहरूले आन्दोलनका प्रति काफी सख्त रवैया अपनाए फिर पनि यस विद्रोहलाई दबानेमा सरकारलाई साल भरबाट धेरै समय लाग्यो।
मूल सिद्धान्त
[सम्पादन गर्नुहोस्]भारत छोडो आन्दोलन सही मायनेमा एक जनांदोलन थियो जसमा ला खहरू साधारण हिंदुस्तानी शामिल थिए। यस आन्दोलनले युवाहरूलाई ठूलो संख्यामा आफ्नो पटि आकर्षित गरे। तिनीहरूले आफ्नो कलेज छोडएर जेलको बाटो अपनाए। जस बेला कांग्रेसका नेता जेलमा थिए त्यसै समय जिन्ना तथा मुस्लिम लीगका उनसहिती आफ्नो प्रभाव क्षेत्र फैलानेमा लागे थिए। इनै सालहरूमा लीगलाई पञ्जाब र सिंधमा आफ्नो चिन्हारी बनाउनको मौका मिलयो जहाँ अहिले सम्म उनको कुनै खास अस्तित्व थिएन।
जून १९४४ मा जब विश्व युद्ध समाप्तिको पटि थियो त गान्धी जीलाई रिहा गर दिइएको। जेलबाट निकलने पछि तिनीहरूले कांग्रेस र लीगका बीच फासलेलाई पाटनेको लागि जिन्ना सहित धेरै पल्ट कुरा गरयो। १९४५ मा ब्रिटेनमा लेबर पार्टीको सरकार बनी। यो सरकार भारतीय स्वतन्त्रताका पक्षमा थियो। त्यसै समय वायसराय लर्ड वावेलले कांग्रेस र मुस्लिम लीगका प्रतिनिधीहरूका बीच धेरै बसकहरूको आयोजन गरे।
जनताको मत
[सम्पादन गर्नुहोस्]१९४६ को सुरुवातमा प्रान्तीय विधान मंडलहरूको लागि नयाँ सिरेबाट चुनाव गराए गए। सामान्य श्रेणीमा कांग्रेसलाई भारी सफल्दै मिली। मुसलमानहरूको लागि आरक्षित सीटहरूमा मुस्लिम लीगलाई भारी बहुमत प्राप्त भयो। राजनीतिक ध्रुवीकरण पूरा छ चुका थियो। १९४६ को गर्मीहरूमा कैबिनेट मिशन भारत आया। यस मिशनले कांग्रेस र मुस्लिम लीगलाई एक यस्तो सङ्घीय व्यवस्थामा राजी गर्नको प्रयास गरे जसमा भारतका भित्र विभिन्न प्रान्तहरूलाई सीमित स्वायत्तता दी जानसकती थियो। कैबिनेट मिशनको यो प्रयास पनि विफल रहयो। वार्ता टूट जाने पछि जिन्नाले पाकिस्तानको स्थापनाको लागि लीगको माउँगका समर्थनमा एक प्रत्यक्ष कार्यवाही दिवसको आह्वान गरे। यसका लागि १६ अगस्त, १९४६ को दिन तय गरिएको थियो। त्यसै दिन कलकत्तामा खूनी संघर्ष शुरू भयो। यो हिंसा कलकत्ताबाट शुरू भएर ग्रामीण बङ्गाल, बिहार र संयुक्त प्रान्त तथा पञ्जाबसम्म फैल गई। केही स्थानहरूमा मुसलमानहरूलाई त केही अन्य स्थानहरूमा हिंदुहरूलाई निशाना बनाएइयो।
विभाजनको जड
[सम्पादन गर्नुहोस्]फरवरी १९४७ मा वावेलको ठाँउ लर्ड माउंटबेटनलाई वायसराय नियुक्त गरियो। तिनीहरूले वार्ताहरूका एक अन्तिम दौरको आह्वान गरे। जब सुलहको लागि उनको यो प्रयास पनि विफल भयो त तिनीहरूले ऐलान गर दियो कि ब्रिटिस भारतलाई स्वतन्त्रता दियो जाएगी किन भनें उनको विभाजन पनि हुनेछ। औपचारिक सत्ता हस्तांतरणको लागि १५ अगस्तको दिन नियत गरियो। ती दिन भारतका विभिन्न भागहरूमा मानिसहरूले जमेर खुसीयाउँ मनायीं। दिल्लीमा जब संविधान सभाका अध्यक्षले मोहनदास करमचंद गान्धीलाई राष्ट्रपिताको उपाधि दिंदै संविधान सभाको बसक शुरूको त धेरै देरसम्म करतल ध्वनि छती रह्यो। असेम्बलीका बाहिर भीड महात्मा गान्धीको जयका नारे लागयो रही थियो।
स्वतन्त्रता प्राप्ति
[सम्पादन गर्नुहोस्]१५ अगस्त १९४७ लाई राजधानीमा छ रहे उत्सवहरूमा महात्मा गान्धी थिएनन्। ती समय तिनीहरू कलकत्तामा थिए किन भनें तिनीहरूले वहाँ पनि न त कुनै कार्यक्रममा हिस्सा लियो, न तकहीं झण्डा फहराया। गान्धी जी ती दिन २४ घण्टेका उपवासमा थिए। तिनीहरूले यति दिनसम्म जस स्वतन्त्रताको लागि संघर्ष गरेका थिए त्यो एक अकल्पनीय कीमतमा तिनलाई मिली थियो। उनको राष्ट्र विभाजित थियो हिंदू-मुसलमान एक-दोस्रोको गर्दनमा सवार थिए। तिनका जीवनी लेखक डी-जी- तेंदुलकरले लेखा छ कि सितंबर र अक्तूबरका बेला गान्धी जी पीडितहरूलाई सांत्वना दिंदै अस्पतालहरू र शरणार्थी शिविरहरूका चक्ेर लगाइरहेका थिए। तिनीहरूले सिखहरू, हिंदुहरू र मुसलमानहरूबाट आह्वान गरे कि तिनीहरू अतीतलाई भुला गर आफ्नो पिउँडामा ध्यान दिनको सट्टा एक-दोस्रोका प्रति भाइचारेको हात बढाने तथा शांतिबाट रहनको संकल्प लिं।
धर्म निरपेक्षता
[सम्पादन गर्नुहोस्]गान्धी जी र नेहरूका आग्रहामीा कांग्रेसले अल्पसंख्यकहरूका अधिकारहरूमा एक प्रस्ताव पारित गर दियो। कांग्रेसले दुई राष्ट्र सिद्धान्तलाई कहिल्यै स्वीकार नगरेका थिए। जब उसलाई आफ्नो इच्छाका विरुद्ध बँटवारेमा मंजूरी दिनु पडी त पनि उनको दृढ विश्वास थियो कि भारत धेरै सारा धर्महरू र धेरै सारी नस्लहरूको देश छ र उसलाई यस्तो नैं बनाए राखयो जान पर्दछ। पाकिस्तानमा हालात जुन रहें, भारत एक लोकतांत्रिक धर्मनिरपेक्ष राष्ट्र हुनेछ जहाँ सबै नागरिकहरूलाई पूर्ण अधिकार प्राप्त भनछन् तथा धर्मका आधारमा भेदभावका बिना सभीलाई राज्यको पटिबाट संरक्षणको अधिकार हुनेछ। कांग्रेसले आश्वासन दियो कि त्यो अल्पसंख्यकहरूका नागरिक अधिकारहरूका कुनै पनि अतिक्रमणका विरुद्ध हरेक मुमकिन रक्षा गरियोस्गी।
यो पनि हेर्नुहोस्
[सम्पादन गर्नुहोस्]वाह्य सूत्र
[सम्पादन गर्नुहोस्]- गांधी जीले भन्यो था- गर्नुहोस्गे या मरेंगे वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००८-१०-२४ मिति ( 'विस्फोट' ब्लग)
- Rejected 'Quit India' resolution drafted by Mohandas K. Gandhi २७April, १९४२
ढाँचा:भारतीय स्वतन्त्रता सङ्ग्राम
