Homonimia (językoznawstwo)
Homonimia (gr. homós „jednakowy, ten sam, taki sam; podobny” i ónoma „imię; wyraz; tytuł”)[1] – relacja wyrażania różnych znaczeń za pomocą identycznych form językowych[2]. Występuje w morfologii fleksyjnej (synkretyzm form fleksyjnych, np. dam jako forma fleksyjna czasownika dać i rzeczownika dama) oraz słowotwórczej (np. ranny – zraniony, ranny – o poranku), a także w słownictwie (wyrazy homonimiczne, np. bal – przyjęcie (fr.), Bal – kłoda (niem.) i składni (zdrada przyjaciela, oznaczająca fakt bycia zdradzonym przez przyjaciela lub zdradzenia go).
.jpg)
Wyrażenia, które łączy relacja homonimii, nazywane są homonimami lub wyrazami homonimicznymi. O znaczeniu homonimu decyduje jego użycie, czyli kontekst, w jakim może występować. Zdarza się jednak, iż w komunikacie językowym celowo przywoływane są dwa lub więcej znaczeń, na przykład w reklamie, w celu podniesienia atrakcyjności tekstu. Pozwala na to odpowiednie manipulowanie kontekstem oraz elementami pozajęzykowymi komunikatów[2]. Charakter homonimiczny mogą wykazywać również pełne konstrukcje językowe. Na przykład wyrażenie dobrzy uczniowie i nauczyciele można interpretować jako dobrzy uczniowie + dobrzy nauczyciele bądź jako dobrzy uczniowie + nauczyciele[3].
W zależności od tego, czy rozpatruje się sam poziom fonetyczny języka (wymowa), czy też graficzny (zapis, zewnętrzny wobec systemu językowego), można wyróżnić odpowiednio dwa typy homonimów: homofony i homografy[2]. Spotyka się również definicję, zgodnie z którą homonimy to elementy językowe będące równocześnie zarówno homofonami, jak i homografami[4].
Czyni się także rozróżnienie między homonimami właściwymi, czyli jednostkami językowymi mającymi różne pochodzenie, a polisemami („homonimami polisemicznymi”[5]), które stanowią w rzeczywistości jeden wyraz, choć funkcjonujący w różnych znaczeniach[5][6]. Homonimia zachodzi na gruncie różnych leksemów, polisemia to zaś obecność odcieni znaczeniowych w ramach jednego leksemu[7]. Wyrazy, które są zbieżne tylko w niektórych formach, np. gdy są różnymi częściami mowy (por. słow. nos „noś”; nos „nos”), określa się jako homonimy formowe (homoformy)[8].
Zabieg stylistyczny polegający na wykorzystaniu w jednej wypowiedzi obydwu znaczeń homonimu (np. „Jaką pełnił tam świadek funkcję?” „f(x), wysoki sądzie” lub „Musiała iść na partię krokieta.” „Czy ten krokiet był z pieprzu?”) to tzw. zeugma.
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Władysław Kopaliński: homonimy. [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [on-line]. slownik-online.pl. [dostęp 2018-08-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-02)].
- ↑ a b c Saloni 1999 ↓.
- ↑ Mistrík 1993 ↓, s. 245.
- ↑ homonym, [w:] Random House Unabridged Dictionary [online] (ang.).
- ↑ a b Linguistics 201: Study Sheet for Semantics. Pandora.cii.wwu.edu. [dostęp 2019-04-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-06)]. (ang.).
- ↑ James R. Hurford, Brendan Heasley, Semantics: a coursebook, Cambridge: Cambridge University Press, 1983, s. 123 (ang.).
- ↑ Jarmila Panevová, Eva Hajičová, Petr Sgall: Úvod do teoretické a počítačové lingvistiky. I. svazek, Teoretická lingvistika. Wyd. 1. Praha: Karolinum, 2002, s. 24. ISBN 80-246-0470-1. OCLC 53262536. (cz.).
- ↑ Mistrík 1993 ↓, s. 175.
Bibliografia
edytuj- Zygmunt Saloni, Homonimia, [w:] Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 239, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.
- Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).