Elektroodpady

Elektroodpady – grupa odpadów obejmująca zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny. Do elektroodpadów zalicza się elektryczne urządzenia gospodarstwa domowego, sprzęt teleinformatyczny, telekomunikacyjny, audiowizualny, oświetleniowy i medyczny, narzędzia elektryczne i elektroniczne, automaty, czujniki, urządzenia pomiarowe itp. Elektroodpady nie mogą być wyrzucane łącznie z innymi odpadami, ponieważ zawierają substancje szkodliwe oraz trujące. Zasady postępowania z elektroodpadami i prowadzenia ich odzysku regulowane są przez przepisy krajowe i unijne.

Grupy i rodzaje elektroodpadów

W załączniku nr 6 do ustawy z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2024 r. poz. 573) wyróżnione zostało 10 grup, na które dzielą się wszelkiego rodzaju urządzenia:

1. Wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego

Wielkogabarytowe urządzenia chłodzące
Chłodziarki
Zamrażarki
Pozostałe wielkogabarytowe urządzenia używane do chłodzenia, konserwowania i przechowywania żywności
Pralki
Suszarki do ubrań
Zmywarki
Urządzenia kuchenne, w tym kuchenki
Piece elektryczne
Elektryczne płyty grzejne
Mikrofalówki
Pozostałe wielkogabarytowe urządzenia używane do gotowania i innego typu przetwarzania żywności
Elektryczne urządzenia grzejne
Grzejniki elektryczne
Pozostałe wielkogabarytowe urządzenia używane do ogrzewania pomieszczeń, łóżek, mebli wypoczynkowych
Wentylatory elektryczne
Urządzenia klimatyzacyjne
Pozostały sprzęt wentylujący, wyciągi wentylacyjne i sprzęt konfekcjonujący

2. Małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego

Odkurzacze
Zamiatacze dywanów
Pozostałe urządzenia czyszczące
Urządzenia używane do szycia, dziania, tkania i innego typu przetwarzania wyrobów włókienniczych
Żelazka i pozostałe urządzenia do prasowania, maglowania i pozostałe urządzenia służące do pielęgnacji ubrań
Tostery
Frytkownice
Rozdrabniacze, młynki do kawy oraz urządzenia do otwierania i zamykania pojemników i opakowań
Noże elektryczne
Urządzenia do strzyżenia włosów, suszenia włosów, szczotkowania zębów, golenia, masażu oraz pozostałe urządzenia do pielęgnacji ciała
Zegary, zegarki oraz urządzenia do celów odmierzania, wskazywania lub rejestrowania czasu
Wagi
Pozostałe małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego

3. Sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny

Scentralizowane przetwarzanie danych:

Komputery duże
Stacje robocze
Jednostki drukujące

Komputery osobiste:

Komputery osobiste stacjonarne, w tym procesor, mysz, monitor i klawiatura
Laptopy, w tym procesor, mysz, monitor i klawiatura
Notebooki
Drukarki
Sprzęt kopiujący
Elektryczne i elektroniczne maszyny do pisania
Kalkulatory kieszonkowe
Pozostały sprzęt do zbierania, przechowywania, przetwarzania, prezentowania lub przekazywania informacji drogą elektroniczną
Terminale i systemy użytkownika
Fax-y
Teleksy
Telefony
Automaty telefoniczne
Telefony bezprzewodowe
Telefony komórkowe
Systemy zgłoszeniowe/sekretarki automatyczne
Pozostałe produkty lub sprzęt służący do transmisji głosu, obrazu lub innych informacji za pomocą technologii telekomunikacyjnej

4. Sprzęt audiowizualny

Odbiorniki radiowe
Odbiorniki telewizyjne
Kamery video
Sprzęt video
Sprzęt hi-fi
Wzmacniacze dźwięku
Instrumenty muzyczne
Pozostałe produkty lub urządzenia wykorzystywane do nagrywania lub kopiowania dźwięku lub obrazów, w tym sygnałów, lub wykorzystujące technologie przesyłu dźwięku i obrazu inne niż telekomunikacyjne

5. Sprzęt oświetleniowy

Oprawy oświetleniowe do lamp fluorescencyjnych, z wyjątkiem opraw oświetleniowych stosowanych w gospodarstwach domowych
Liniowe lampy fluorescencyjne
Kompaktowe lampy fluorescencyjne
Wysokoprężne lampy wyładowcze, w tym ciśnieniowe lampy sodowe oraz lampy metalohalogenkowe
Niskoprężne lampy sodowe
Pozostałe urządzenia oświetleniowe służące do celów rozpraszania i kontroli światła, z wyjątkiem żarówek

6. Narzędzia elektryczne i elektroniczne, z wyjątkiem wielkogabarytowych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych

Wiertarki
Piły
Maszyny do szycia
Urządzenia do skręcania, mielenia, piaskowania, przemiału, piłowania, cięcia, nawiercania, robienia otworów, nabijania, składania, gięcia lub podobnych metod przetwarzania drewna, metalu i innych materiałów.
Narzędzia do nitowania, przybijania lub przyśrubowania lub usuwania nitów, gwoździ, śrub lub podobnych zastosowań
Narzędzia do spawania, lutowania lub podobnych zastosowań
Urządzenia do rozpylania, rozprowadzania, rozpraszania lub innego typu nanoszenia cieczy lub substancji gazowych innymi metodami
Narzędzia do koszenia trawy lub innych prac ogrodniczych
Pozostałe narzędzia elektryczne i elektroniczne

7. Zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy

Kolejki elektryczne lub tory wyścigowe
Kieszonkowe konsole do gier video
Gry video
Komputerowo sterowane urządzenia do uprawiania sportów rowerowych, nurkowania, biegania, wiosłowania
Sprzęt sportowy z elektrycznymi lub elektronicznymi częściami składowymi
Automaty uruchamiane monetą, banknotem (pieniądzem papierowym), żetonem lub innym podobnym artykułem
Pozostałe zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy

8. Wyroby medyczne, z wyjątkiem wszystkich wszczepianych i skażonych produktów

Sprzęt do radioterapii
Sprzęt do badań kardiologicznych
Sprzęt do dializoterapii
Sprzęt do wentylacji płuc
Urządzenia medyczne wykorzystujące technikę nuklearną
Sprzęt laboratoryjny do diagnostyki in vitro
Analizatory
Zamrażarki laboratoryjne
Testy płodności
Pozostałe urządzenia do wykrywania, zapobiegania, monitorowania, leczenia, łagodzenia przebiegu choroby, urazów lub niepełnosprawności

9. Przyrządy do nadzoru i kontroli

Czujniki dymu
Regulatory ciepła
Termostaty
Urządzenia pomiarowe, ważące lub do nastaw-ów, używane w gospodarstwie domowym lub jako sprzęt laboratoryjny
Pozostałe przyrządy nadzoru i kontroli używane w obiektach i instalacjach przemysłowych (np. w panelach sterowniczych)

10. Automaty do wydawania

Automaty do wydawania napojów gorących
Automaty do wydawania butelek lub puszek z zimnymi i gorącymi napojami
Automaty do wydawania produktów stałych
Automaty do wydawania pieniędzy - bankomaty
Inne wydające wszelkiego rodzaju produkty

Zgodnie z najnowszą Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r. od dnia 15 sierpnia 2018 r. nowy podział na 6 grup będzie wyglądał następująco:

1. Sprzęt działający na zasadzie wymiany temperatury

chłodziarki, zamrażarki,
sprzęt automatycznie wydający produkty chłodzone
sprzęt klimatyzacyjny
sprzęt do osuszania
pompy ciepła
grzejniki zawierające olej
inny sprzęt działający na zasadzie wymiany temperatury stosujący do celów wymiany temperatury płyny inne niż woda.

2. Ekrany, monitory i sprzęt zawierający ekrany o powierzchni większej niż 100 cm

Ekrany
odbiorniki telewizyjne
cyfrowe ramki LCD do zdjęć
monitory
laptopy
notebooki

3. Lampy

Proste lampy fluorescencyjne,
kompaktowe lampy fluorescencyjne,
lampy fluorescencyjne, wysokoprężne lampy wyładowcze – w tym ciśnieniowe lampy sodowe i lampy metalohalogenkowe,
niskoprężne lampy sodowe
diody elektroluminescencyjne (LED).

4. Sprzęt wielkogabarytowy

Pralki
suszarki do odzieży
zmywarki
kuchenki
piekarniki elektryczne
elektryczne płyty grzejne
oprawy oświetleniowe,
sprzęt do odtwarzania dźwięku lub obrazu
sprzęt muzyczny (z wyjątkiem organów piszczałkowych zainstalowanych w kościołach)
urządzenia używane do dziania i tkania
komputery wielkogabarytowe – mainframe
drukarki wielkogabarytowe
sprzęt kopiujący
wielkogabarytowe automaty uruchamiane monetą
wielkogabarytowe wyroby medyczne
wielkogabarytowe przyrządy do monitorowania i kontroli
wielkogabarytowe urządzenia automatycznie wydające produkty i pieniądze
panele fotowoltaiczne.

5. Sprzęt małogabarytowy

Odkurzacze
zamiatacze do dywanów
urządzenia do szycia
oprawy oświetleniowe
kuchenki mikrofalowe
sprzęt wentylujący
żelazka
tostery
noże elektryczne
czajniki elektryczne
zegary i zegarki
golarki elektryczne,
wagi
urządzenia do pielęgnacji włosów i ciała
kalkulatory
odbiorniki radiowe,
kamery wideo
sprzęt wideo
sprzęt hi-fi
instrumenty muzyczne,
sprzęt do odtwarzania dźwięku lub obrazu
elektryczne lub elektroniczne zabawki
sprzęt sportowy
komputery rowerowe, do nurkowania, biegania, wiosłowania itd.
czujniki dymu
regulatory ciepła
termostaty
małogabarytowe narzędzia elektryczne i elektroniczne
małogabarytowe wyroby medyczne,
małogabarytowe przyrządy do monitorowania i kontroli
małogabarytowe urządzenia automatycznie wydające produkty
mały sprzęt ze zintegrowanymi panelami fotowoltaicznymi.

6. Małogabarytowy sprzęt informatyczny i telekomunikacyjny (żaden z zewnętrznych wymiarów nie przekracza 50 cm)

Telefony komórkowe
GPS
kalkulatory kieszonkowe
routery
komputery osobiste
drukarki
telefony

Substancje szkodliwe znajdujące się w elektroodpadach

Odpady elektroniczne zawierają liczne substancje szkodliwe oraz trujące, które po wydostaniu się z uszkodzonego sprzętu: lodówki, pralki, komputera, świetlówki czy innego urządzenia elektronicznego łatwo przenikają do gleby, wód gruntowych i powietrza. Może to powodować zanieczyszczenie środowiska naturalnego, stanowiąc tym samym zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt.

Rtęć zawarta jest w niektórych świetlówkach. Jest to metal bardzo szkodliwy, który po przeniknięciu do organizmu powoduje uszkodzenie nerek, zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, i koordynacji ruchów, deformuje kości i może być przyczyną zmian nowotworowych.
Ołów wykorzystywany jest w elektronice jako składnik stopów lutowniczych i szkła kineskopowego. Ma właściwości toksyczne i rakotwórcze. Wchłonięty do organizmu, najpierw dostaje się z krwią do wątroby, płuc, serca i nerek, potem metal gromadzi się w skórze i mięśniach. Ostatecznie kumuluje się w tkance kostnej i niszczy szpik.
Związki bromu stosowane są w komputerach. Po przeniknięciu do środowiska powodują u ludzi i zwierząt schorzenia układu rozrodczego oraz problemy neurologiczne.

Chrom jest stosowany do powlekania elementów metalowych, aby uchronić je przed korozją. Pierwiastek jest też zawarty w luminoforze lamp kineskopowych. Zatrucie chromem objawia się zaburzeniami układu krążenia oraz układu oddechowego, chorobami skóry oraz alergią.
Kadm zawarty jest w bateriach urządzeń elektrycznych. Zaburza czynności nerek, funkcje rozrodcze, powoduje chorobę nadciśnieniową, wywołuje zmiany nowotworowe, zaburza metabolizm wapnia powodując deformację szkieletu kostnego.
Nikiel, gdy przedostanie się do organizmu w dużym stężeniu uszkadza błony śluzowe, obniża poziom magnezu oraz cynku w wątrobie, powoduje zmiany w szpiku kostnym oraz może przyczyniać się do zmian nowotworowych.
PCB (związki chemiczne) pełnią w urządzeniach funkcje chłodzące, smarujące i izolujące. Po przedostaniu się do organizmu zalega w tkance tłuszczowej powodując m.in. uszkodzenia wątroby, anomalie reprodukcyjne, osłabienie odporności, zaburzenia neurologiczne i hormonalne.
R-12, czyli freon to gaz syntetyczny zawarty w klimatyzatorach i lodówkach, w których pełni funkcję chłodniczą. Jest szczególnie szkodliwy dla warstwy ozonowej. Od 1998 roku nie wolno go stosować w urządzeniach elektrycznych, jednak nadal spotykany jest w urządzeniach starszego typu.
Azbest używany jest w urządzeniach elektrycznych i elektronicznych m.in. ze względu na swoje właściwości izolacyjne. Jest jednak przyczyną wielu groźnych chorób np. pylicy azbestowej i raka płuc.

Sytuacja prawna w Polsce

Postępowanie z elektroodpadami

Zgodnie z obowiązującą Ustawą z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2024 r. poz. 573) nie wolno wyrzucać elektroodpadów do zwykłego śmietnika. Grozi za to kara grzywny do 5 000 złotych. Na sprzętach elektronicznych i elektrycznych umieszczany jest zazwyczaj znak przekreślonego kosza ZSEE, który informuje o zakazie wyrzucania elektroodpadów do zwykłego pojemnika.

Wprowadzający sprzęt tj. sprzedawcy detaliczni i hurtowi sprzedając nowy sprzęt mają obowiązek nieodpłatnie przyjąć od swojego klienta zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny (ZSEE), który jest tego samego rodzaju i w takiej samej ilości (stosunek 1:1 tj. zużyta pralka za nową pralkę). Posiadacz zużytego, zepsutego sprzętu może oddać go do specjalnych punktów zbiórki ZSEE działających w ramach gminnych jednostek organizacyjnych prowadzących działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych, lub w punktach legalnie istniejących przedsiębiorstw prywatnych. Od 2006 każda gmina ma obowiązek udostępnić mieszkańcom informację o znajdujących się na jej terenie podmiotach zbierających zużyty sprzęt oraz adresach prowadzonych przez nie punktów zbierania zużytego sprzętu. Legalnie działające zakłady zbiórki i przetwarzania powinny być wpisane w rejestr Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska.

Każdy może w łatwy sposób ograniczyć negatywny wpływ elektroodpadów na środowisko. Wystarczy oddać je bezpłatnie w sklepie (kupując nowy sprzęt tego samego rodzaju) lub specjalnym punkcie zbiórki elektroodpadów. Warto sprawdzić, czy firma której oddajemy zużyty sprzęt działa legalnie – powinna znajdować się w rejestrze Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska^[1].

Prawa i obowiązki użytkownika sprzętu - konsumenta

Użytkownik sprzętu elektrycznego i elektronicznego przeznaczonego dla gospodarstw domowych ma obowiązek oddawania zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny do przeznaczonych do tego punktów zbiórki ZSEE.
Zużytego sprzętu nie wolno umieszczać łącznie z innymi odpadami. Za pozostawienie sprzętu w miejscu do tego nieprzeznaczonym grozi kara grzywny do 5000 zł.
W przypadku zakupu nowego sprzętu, konsument ma prawo oddać bezpłatnie zużyty sprzęt tego samego rodzaju (1:1), ale sprzedawca nie ma obowiązku zapewnić transportu tego sprzętu z mieszkania użytkownika do sklepu.
Konsument może nieodpłatnie pozostawić sprzęt oddany do naprawy w punkcie serwisowym w przypadku, gdy jego naprawa jest niemożliwa lub nieopłacalna.
Zarówno sprzedawca jak i prowadzący punkt serwisowy mają prawo odmówić przyjęcia zużytego sprzętu w przypadku, gdy stwarza on zagrożenie dla zdrowia lub życia przyjmujących.
Informacje o punktach zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych użytkownik może uzyskać: na stronie internetowej urzędu gminy, w siedzibie urzędu gminy - np. w gablotach informacyjnych, w punktach serwisowych oraz w punktach sprzedaży sprzętu przeznaczonego dla gospodarstw domowych.

Prawa i obowiązki sprzedawców i punktów serwisowych

Sprzedawcy detaliczni i hurtowi przy zakupie nowego sprzętu są zobowiązani do nieodpłatnego przyjęcia zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, pochodzącego z gospodarstw domowych, w ilości nie większej niż sprzedawany sprzęt tego samego typu (1:1).
Sprzedawca, hurtownik lub serwisant mają obowiązek przyjęcia ZSEE bezpłatnie, nie mają natomiast obowiązku ponoszenia kosztów transportu zużytego sprzętu.
Prowadzący punkt serwisowy ma obowiązek do nieodpłatnego przyjęcia sprzętu, jeżeli jego naprawa jest niemożliwa lub nieopłacalna dla jego właściciela.
Sprzedawcy detaliczni, hurtowi oraz prowadzący punkty serwisowe mogą odmówić przyjęcia zużytego sprzętu w przypadku, gdy stwarza on zagrożenie dla zdrowia lub życia osób przyjmujących zużyty sprzęt.
Sprzedawcy detaliczni i hurtowi mają obowiązek sprzedaży wyłącznie sprzętu wprowadzonego do obrotu przez Wprowadzającego. Sprzęt ten musi być zarejestrowany w rejestrze Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska^[1].
W punkcie sprzedaży oraz w punkcie serwisowym musi być umieszczona informacja o punktach zbierania zużytego sprzętu.
Sprzedawany sprzęt musi być oznakowany symbolem przekreślonego, kołowego kontenera na odpady, co znaczy, że sprzęt został wprowadzony do obrotu po 13 sierpnia 2005 r.
Sprzedawany sprzęt musi być opatrzony informacją o zakazie umieszczania zużytego sprzętu łącznie z innymi odpadami, wyjaśnieniem znaczenia oznakowania (symbol przekreślonego, kołowego kontenera na odpady), informacją o potencjalnych skutkach dla środowiska i zdrowia ludzi wynikających z obecności składników niebezpiecznych w sprzęcie, a także informacją o systemie zbierania zużytego sprzętu oraz o roli gospodarstwa domowego w procesie ponownego użycia i odzysku.
Sprzedawca detaliczny ma obowiązek nieodpłatnego przekazania przyjętego zużytego sprzętu hurtownikowi lub prowadzącemu zakład przetwarzania lub organizacji odzysku.

Detaliści i hurtownicy są zobowiązani do sporządzania sprawozdań do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (w terminie do dnia 31 lipca za okres od 1 stycznia do 30 czerwca i do dnia 15 marca za okres 1 lipca do 31 grudnia każdego roku). Sprawozdania mają informować o masie zebranego i przekazanego do zakładu przetwarzania zużytego sprzętu.

Prawa i obowiązki organizacji odzysku

Organizacje odzysku zostały powołane po to, aby w imieniu Wprowadzających - Producentów i Importerów spełniać ich obowiązki wynikające z ustawy, czyli:

Organizować sprawny i efektywny w kosztach system zbierania zużytego sprzętu, organizować punkty zbiórki ZSEE, odbierać ZSEE z punktów zbierania, organizować przetwarzanie, odzysk, recykling i unieszkodliwianie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.
Składać do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska wymagane prawem sprawozdania i rozliczenia.
Prowadzić publiczne kampanie edukacyjne popularyzujące ideę selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.

Akty prawne - ustawy

Ustawa z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2024 r. poz. 573)
Ustawa z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2011 r. nr 152, poz. 897, ze zm.)
Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. z 2005 r. nr 180, poz. 1495) (uchylona)
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. z 2001 r. nr 62, poz. 628) (uchylona)

Akty prawne - dyrektywy

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE) (Dz.U. L 2012.197.38)
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/108/WE z dnia 8 grudnia 2003 r. zmieniająca dyrektywę 2002/96/WE w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (WEEE) (Dz.U. L 345 z 31 grudnia 2003, P. 106)
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/96/WE z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrotechnicznego i elektronicznego (WEEE) (Dz.U. L 37 z 13.2.2003, P. 24—39 / PL.ES Rozdział 15 Tom 07 P. 359 - 374)

Przypisy

↑ ^a ^b Główny Inspektorat Ochrony Środowiska http://rzseie.gios.gov.pl/szukaj_rzseie.php

Linki zewnętrzne

Recykling.pl - Recykling w Polsce

[GIOS-1] Główny Inspektorat Ochrony Środowiska http://rzseie.gios.gov.pl/szukaj_rzseie.php

[1]