Mała Niedźwiedzica
Nazwa łacińska |
Ursa Minor |
---|---|
Dopełniacz łaciński |
Ursae Minoris |
Skrót nazwy łacińskiej |
UMi |
Dane obserwacyjne (J2000) | |
Rektascensja |
15 h |
Deklinacja |
75° |
Charakterystyka | |
Powierzchnia |
256 stopni kw. |
Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3 |
3 |
Najjaśniejsza gwiazda |
Polaris ( |
Gwiazdozbiory sąsiadujące |
|
Roje meteorów | |
Widoczny na szerokościach geograficznych pomiędzy 0[1]° S a 90° N. | |
Mała Niedźwiedzica (łac. Ursa Minor, dop. Ursae Minoris, skrót UMi) – 56. co do wielkości, słabo widoczna, ale mimo to ogólnie znana konstelacja okołobiegunowa, ze względu na najjaśniejszą w niej Polaris (
Na niebie północnym pomaga odnaleźć kierunek bieguna północnego, tak jak Krzyż Południa ułatwia znalezienie bieguna południowego.
Pochodzenie nazwy
[edytuj | edytuj kod]Konstelację Małej Niedźwiedzicy podobno wyodrębnił około 600 roku p.n.e. grecki uczony Tales z Miletu[3]. W mitologii greckiej Arkas był synem nimfy Kallisto, zamienionej w niedźwiedzicę przez Herę, żonę Zeusa. Kiedy miał 15 lat, natrafił na niedźwiedzicę podczas polowania. Chociaż niedźwiedzica zachowywała się dziwnie i patrzyła mu w oczy, to Arkas nie rozpoznał matki i uniósł oszczep, by ją zabić. Na szczęście Zeus przeszkodził Arkasowi, zamieniając go również w niedźwiedzia. Syn i Matka zostali przeniesieni na niebo jako gwiazdozbiory Małej i Wielkiej Niedźwiedzicy. Hera, wściekła z powodu takiego uhonorowania obojga, zaplanowała zemstę. Przekonała Posejdona, by nie pozwolił im się zanurzać w morzu – z tego powodu obie konstelacje znalazły się w pobliżu bieguna. Przez tysiąclecia nie zniknęły za horyzontem, oglądane z północnych szerokości geograficznych[1][2].
Zgodnie z inną wersją Zeus po urodzeniu został ukryty przed swym okrutnym ojcem Kronosem w jaskini na Krecie. Opiekowały się nim dwie nimfy Adrastea i Ida. Z wdzięczności Zeus umieścił je później na niebie jako Wielką i Małą Niedźwiedzicę[1].
W innych kulturach widziano w niej skrzydło Smoka.
Gwiazdy Małej Niedźwiedzicy
[edytuj | edytuj kod]Gwiazdy te w żaden sposób nie przypominają niedźwiedzia, bo ten musiałby składać się głównie z ogona. Tworzą natomiast kształt podobny do asteryzmu Wielkiego Wozu w Wielkiej Niedźwiedzicy i są nazywane Małym Wozem.
- Polaris (
α UMi) jest żółtym nadolbrzymem leżącym około 430 lat świetlnych od Słońca. Jest gwiazdą zmienną z typu cefeid o amplitudzie zmian jasności 0,1m i okresie czterech dni. Jest to popularna gwiazda podwójna dla małych teleskopów. Ma bladoniebieskiego towarzysza odległego o 18,6 sekundy łuku. Ma masę pięciu Słońc. Jest to gwiazda optycznie wielokrotna, towarzyszą jej cztery składniki oznaczone Alfa Ursae Minoris Ab, B, C i D[4]. Alfa Ursae Minoris ma co najmniej dwanaście nazw, więcej niż jakakolwiek inna gwiazda[1]. - Kochab (
β UMi), jasność 2,07m, pomarańczowy olbrzym w odległości około 126 lat świetlnych. - Pherkad (
γ UMi) ma jasność 3,0m, niebieskobiały olbrzym położony w odległości 480 lat świetlnych od Ziemi. Nieuzbrojonym okiem lub przez lornetkę można dostrzec w pobliżu pomarańczowego olbrzyma 11 UMi o piątej jasności. Gwiazdy te nie są związane fizycznie[3]. δ UMi, jasność 4,4, barwy niebiesko-białej, oddalona o 183 lata świetlne.ε UMi, jasność 4,2, żółty olbrzym oddalony o 200 lat świetlnych, gwiazda zmienna zaćmieniowa o okresie 39,5 dnia i amplitudzie 0,1m – zbyt mało, aby to dostrzec gołym okiem[3].ζ UMi, jasność 4,3, barwy biało-niebieskiej, oddalona o 110 lat świetlnych.η UMi, jasność 5,0, biała gwiazda ciągu głównego, oddalona o 97 lat świetlnych. Towarzysząca jej gwiazda 19 UMi nie jest z nią związana fizycznie[3].- Żółtobiała gwiazda podwójna Pi-1 (
π ¹) to układ gwiazd o siódmej i ósmej wielkości, odległych o 31 sekund kątowych[1].
Interesujące obiekty
[edytuj | edytuj kod]- Galaktyka spiralna NGC 6217 dwunastej wielkości jest widoczna w 15-centymetrowym teleskopie. Ma jaśniejsze centrum z jądrem[1].
- NGC 3172 (Polarissima Borealis) jest spośród skatalogowanych galaktyk najbliżej północnego bieguna niebieskiego. Amatorzy mogą ją zobaczyć przy pomocy 25-centymetrowego teleskopu. W zasadzie tylko po to, by zobaczyć gwiazdę najbliższą bieguna.[1].
Rój meteorów
[edytuj | edytuj kod]Z gwiazdozbiorem związany jest rój meteorów Ursydów, pochodzący od komety 8P/Tuttle, a promieniujący w drugiej połowie grudnia w liczbie około 10 meteorów na godzinę[3]. Zanotowano dwa wybuchy aktywności roju w 1945 i 1986. Rój miał bardzo wysoką aktywność, sięgającą ponad sto meteorów na godzinę[4]. Nieco podwyższoną aktywność o liczbach godzinnych około 30–35 zaobserwowano kilkakrotnie w latach: 1988, 1994, 2000, 2006, 2007 i 2008[5].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- lista gwiazd w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy
- lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Praca zbiorowa: KOSMOS. Warszawa: Buchmann Sp. z o.o., 2012, s. 472-473. ISBN 978-83-7670-323-7.
- ↑ a b Przewodnik po gwiazdozbiorach. W: Jan Desselberger, Jacek Szczepanik: Tablice astronomiczne z przewodnikiem po gwiazdozbiorach.. Bielsko-Biała: PPU „PARK” Sp. z o.o., 2002, s. 120. ISBN 83-7266-156-1.
- ↑ a b c d e Przemysław Ridpath: Niebo. Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2008, s. 175. ISBN 978-83-60887-76-9.
- ↑ a b Przemysław Mieszko Rudź: Atlas gwiazd. Przewodnik po konstelacjach.. Warszawa: Wydawnictwo SMB Sp. z o.o., 2015, s. 26-27. ISBN 978-83-7845-873-9.
- ↑ Cezary Gałan, Piotr Wychudzki. Kasjopea. „Urania – Postępy Astronomii”. 5 (775), s. 63, 5/2014 wrzesień-październik. Polskie Towarzystwo Astronomiczne. Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii. ISSN 1689-6009. (pol.).