Zreformowane esperanto
Zreformowane esperanto – system reform językowych esperanta opublikowanych w 1894 przez Ludwika Zamenhofa w czasopiśmie „La Esperantisto”. Reformy ostatecznie zostały odrzucone w głosowaniu[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Z powodu wolnego rozwoju esperanta w pierwszych latach narodził się pomysł zmiany struktury języka, tak by łatwiejsza mogła pomóc w popularyzacji języka. Zamenhof mimowolnie przewodził ruchowi reformatorskiemu, żeby – jak sam stwierdził – „usunąć z niego niebezpieczeństwo”[2]. W 1894 w czasopiśmie „La Esperantisto” opublikował system reform językowych z pełnym słownikiem. Następnie odbyło się głosowaniem nad wprowadzeniem reform. W głosowaniu uczestniczyli członkowie Ligi Esperantystów (la Ligo Esperantista), czyli każdy abonent La Esperantisto. W 1894 liczba abonentów wynosiła 717, a 60% z nich było Rosjanami[1]. Końcowe wyniki głosowania ukazały się w numerze 11 (listopad 1894)[3]:
Odpowiedź | Liczba głosów | Procent |
---|---|---|
1. Nie akceptować reform | 157 | 59% |
2. Akceptować reformy | 11 | 4% |
3. Zrobić inne reformy | 3 | 1% |
4. Akceptować zmodyfikowane reformy | 93 | 35% |
Razem | 264 | 100% |
Większość esperantystów zadecydowała, że język powinien zostać bez zmian.
Główne reformy
[edytuj | edytuj kod]Fonologia
[edytuj | edytuj kod]Wszystkie fonemy, których odpowiadające litery mają diakrytyki, zostają usunięte. Jedynie fonem /ʃ/, przypisany do litery ŝ, zostaje.
IPA | Odpowiadająca litera |
---|---|
/tʃ/ | ĉ |
/dʒ/ | ĝ |
/x/ | ĥ |
/ʒ/ | ĵ |
/u̯/ | ŭ |
/z/ | z |
Dodatkowo Zamenhof zastanawiał się nad usunięciem fonemów /h/ i /j/, jednak później postanowiono je pozostawić[1].
Ortografia
[edytuj | edytuj kod]Usunięte zostają litery diakrytyczne. Litera c będzie wymawiana jako /ʃ/ (stare ŝ), a litera z jako /ts/ (stare c)[4].
IPA | Przed reformą | Po reformie |
---|---|---|
/ʃ/ | ŝ | c |
/dʒ/ | c | z |
Tak samo jak w przypadku fonemów, Zamenhof zastanawiał się nad usunięciem liter h i j, jednak później postanowiono pozostawić je bez zmiany[1].
Gramatyka
[edytuj | edytuj kod]Przedimki
[edytuj | edytuj kod]Usunięcie przedimka określonego la[1].
Biernik
[edytuj | edytuj kod]Usunięcie biernika, sufiks -n zniknie. Dla określania kierunku, zamiast biernika, będzie używane słowo versu (w kierunku). Usunięcie biernika nie ma wpłynąć negatywnie na swobodny szyk wyrazów, ale dobrą praktyką jest zawsze stawiać podmiot przed czasownikiem, a rzeczownik w formie biernika po czasowniku[3].
Liczba mnoga
[edytuj | edytuj kod]Rzeczowniki w liczbie mnogiej zamiast sufiksu -oj, będą używały -i: patri = patroj (ojcowie)[1].
Przymiotniki i przysłówki
[edytuj | edytuj kod]Przymiotniki przestają mieć deklinację, według Zamenhofa deklinacja przy rzeczownikach wystarcza. Przymiotniki i przysłówki mają taką samą końcówkę -e. Aby uniknąć nieporozumień, dobrą praktyką jest stawiać przymiotnik przed rzeczownikiem, a przysłówek po czasowniku[3].
Zaimki osobowe
[edytuj | edytuj kod]Zaimki li (on) i ĝi (to) zostają połączone w jeden lu. Początkowo zaimek nieokreślony miał zostać usunięty, zamiast niego miałyby zostać użyte słówka homi (ludzie) lub iu (ktoś), ale finalnie została tylko zmieniona forma jego zapisu[1][5].
Liczba pojedyncza | Liczba mnoga | Zaimek zwrotny | Zaimek nieokreślony | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1. os. | 2. os. | 2. os. grzecz. | 3. os | 1. os. | 2. os. | 3. os. | ||||||
m | ż | n | m | nm | ||||||||
Przed reformą | mi | ci | vi | li | ŝi | ĝi | ni | vi | ili | si | oni | |
Po reformie | mi | tu | vu | lu | elu | lu | nos | vos | ilu | su | on |
Czasowniki
[edytuj | edytuj kod]Zmieniają się sufiksy czasowników[1]:
Przed reformą | Po reformie | |
---|---|---|
Czas teraźniejszy | -as | -en |
Czas przeszły | -is | -in |
Czas przyszły | -os | -on |
Bezokolicznik | -i | -a |
Tryb rozkazujący | -u | -an |
Tryb przypuszczający | -us | -un |
Imiesłowy
[edytuj | edytuj kod]Zostają usunięte czasy, można jednak użyć pasate (przeszły) i future (przyszły), aby doprecyzować wypowiedź[1].
Przed reformą | Po reformie | |||
---|---|---|---|---|
Strona czynna | Strona bierna | Strona czynna | Strona bierna | |
Czas teraźniejszy | -anta | -ata | -ente | -ate |
Czas przeszły | -inta | -ita | ||
Czas przyszły | -onta | -ota |
Słowotwórstwo
[edytuj | edytuj kod]Wyrazy złożone powinny być tworzone z pełnych wyrazów, bez ucinania sufiksów, np. vaporo + ŝipo = vaporoŝipo (statek parowy), nie vaporŝipo (zostaje ucięte -o ze słowa vaporo). Wyrazy złożone powinny być jak najrzadziej stosowane[3].
Słownictwo
[edytuj | edytuj kod]Wiele zmian w słownictwie będzie potrzebnych z powodu zmian w systemie zapisu i fonologii. Oprócz tego chciano usunąć słowa pochodzenia germańskiego i słowiańskiego na rzecz słów z języków romańskich, ze względu na romański charakter esperanto[1].
polski | esperanto przed reformą | esperanto po reformie[3] |
---|---|---|
Ojcze nasz, któryś jest w niebie, |
Patro Nia, kiu estas en la ĉielo, |
Patro nue. kvu esten in cielo, |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j Variantoj de esperanto iniciatitaj de Zamenhof, [w:] Christer Kiselman , Esperantologio / Esperanto Studies, wyd. 5, 2011, s. 109-122 (esperanto).
- ↑ R [online], www.eventoj.hu [dostęp 2021-07-14] (esperanto).
- ↑ a b c d e Bertilo Wennergren , Pri Reformoj en Esperanto ϗ Aldonajho, Coulommiers, Imprimerie Paul Brodard, 1907 [dostęp 2021-07-14] (esperanto).
- ↑ Alfabeto - Esperanto 1894 [online], sites.google.com [dostęp 2021-07-14] .
- ↑ Personaj pronomoj - Esperanto 1894 [online], sites.google.com [dostęp 2021-07-14] .