Kijv
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
|
Coma soèns a-i riva, ël nòm che an Euròpa ossidental as dòvra për ciamé costa sità a l'é nen col che a dòvro ij sò abitant. Kiev (Киев) a resta mach la trascrission an caràter latin dël nòm an russi dla sità, nopà che la gent dël pòst a la ciama Київ (Kijv), an ucrain. Kijv a l'é la capital dl'Ucrain-a, e fin daj temp dl'Union soviética a l'é sità-eròe dla Scònda guèra mondial. A resta ant sël cors ëd Dniprò (an russi Dnepr), che a l'é ël pì gran fium dla nassion e un dij pì grand d'Euròpa. Stòria[modìfica | modifiché la sorgiss]As conta ant le legende che Kijv a sia stàita fondà da tre fratej e na sorela: Кий (Kij), Щек (S-cech), Хорив (Coriv) e Лыбидь (Ljbid) ant ël V sécol, coma sentr dla tribù slava dij Polian. Ël nòm (an sens literal a veul dì "ëd Kij") a sarìa formasse parèj. A-i è la costuma dë conté coma data ëd fondassion l'ann 482. La prima neuva scrita ant sla sità che a l'abia na data a l'é dl'862, a-i në son ëdcò vàire dj'àutre che a podrìo esse pì veje ma dont as riess nen a stabilisse na data. Coste possibij sorgiss anterior as treuvo ant la Повесть временных лет (Conta dj'agn dël temp) e ant la Новгородская первая летопись младшего извода (Prima crònica ëd Nòvgorod dël giovo conteur), andóa che as buta la data ëd fondassion dla sità a l'ann 854. Da l'882 Kijv a ven capital dla Russ ëd Kijv. Ël podèj dij prinsi ëd Kijv a goèrna tut l'imperi, che però viaman as dësbela an vàire podèj locaj. Ant ël 1240 la sità a ven crasà dai tàrtar-mongoj. Dal 1362 a passa al Gran prinsipà ëd Lituania e peui a la Repùblica dle doe gent, nòm che a ìndica la monarchìa eletiva polonèisa-lituan-a dij temp dont as parla. Dal 1654 a passa a l'imperi russ, andóa a la resta fin-a al moment dla rivolussion russa e a la guèra sivil ucrain-a che a-i ven dapress. Dapress a la vitòria dij bolsevich, dal 1934 a ven a esse la capital dla RSS d'Ucrain-a. Durant la scònda guèra mondial a ven ocupà dal 19 dë stémber dël 1941 fin-a al 6 ëd novémber dël 1943. Për sò eroism ant la difèisa a la sità a l'é stàit arconossù ël tìtol ëd sità-eròe, conforma a l'órdin dël consèj superior ëd l'URSS dël 21 ëd Giugn dël 1961. Órdin peui confermà dël Presìdium dël Consèj Superior ëd l'URSS, l'8 ëd Magg dël 1965. Dal 1991 Kijv a l'è vnùita capital dl'Ucrain-a andipendenta. Popolassion[modìfica | modifiché la sorgiss]Ant ël sécol che a fa IX an Kijv a-i era pì che 50.000 abitant. A la fin dël sécol che a fa XVIII la popolassion a l'era anviron a le 30.000 përson-e. Conforma al censiment dël 2001 a Kijv a jë stavo 2.611.300 abitant. Kijv a resta l'ùnica region dl'Ucrain-a pòst-soviética dont popolassion a sia restà stàbila për quantità ant j'agn '90 dël sécol che a fa XX. Contut che la curva ëd chërsùa ëd soa popolassion a la sia giumaj da vàire virà a l'angiù, l'amzura ëd soa diminussion a resta sempe motobin pì cita che nen cola dla nassion ciapà com antregh (-2,1 person-e për mila contra -7,5 për l'Ucrain-a antrega). E Kijv a resta ëdcò l'ùnica region che a ciama ij giovo a l'imigrassion anterna da 'nt ij borgh pì cit e le region dla campagna, lòn che fin-a ambelessì a l'ha fàit basta per ten-e a livel la quantità ëd soa popolassion. A la mità dël 2006 an Kijv as contavo 2,7 milion ëd përson-e. Aj temp dl'URSS Kijv an pràtica a l'é trovasse a esse l'ùnica region dl'Ucrain-a andoa la përsentual ëd popolassion d'adoss ucrain-a a la montèissa ampressa: dël 60% dël 1959 a lë 72,5% dël 1989. Sòn as dev tant a sò stàtos ëd capital che a la migrassion mai pì finìa ëd popolassion agricola da 'nt la campagna. Le comun-e ëd polach e d'ebréo che na vira a l'avìo na pì gran amportansa al dì d'ancheuj as treuvo sò pèis përsentual arstrensù ëd vàire desen-e d'órdin ëd grandëssa. La comun-a dij russo, contut che coma nùmer ëd përson-e a la sia chërsùa, ës treuva diminùija dal 25% al 20%. Dapress a l'andipendensa a l'é consumasse ël process dl'emigrassion dj'ebréo, ij polach an pràtica a son dësparì d'autut, a na gran part dij russo (dzortut ij fieuj dij matrimòni mës-cc, a son riqualificasse coma ucrain. Sòn, ëdcò coma conseguensa ëd na pression polìtica che a l'é rivà a proibì ëdcò fin-a la reclam an lenghe che fusso nen cola ucrain-a. Adess la popolassion dla sità a resta fàita a l'83% d'ucrain e al 13% ëd russo. An conseguensa ëd na gran pression da part dël neuv podèj polìtich (motobin orientà contra a la Russia) e ëd gran anvestiment la sità a l'ha përdù d'amblé squasi tute le presense visuaj an lenga russa, për vireje an lenga ucrain-a. Ma bele parèj la lenga ëd relassion për la pì gran part dla popolassion a resta cola russa, lenga che un quart dla popolassion a considera soa lenga mari, conforma a vej sondagi. Darmagi che j'ùltim sondagi a l'abio mostrà che ël 52% dij sitadin a preferiss parlé an russo, ël 23% n'ucrain, e për ël 25% che a resta a fa franch tutun. Un dat pitòst dëscordant da col vej e che a buta an dubi la validità dij sondagi coma taj. As trata ëd na confusion che a-j fa da specc a na bataja polìtica centrà ansima a dle leture ideologisà dla situassion lenghìstica, andóa ij sondagi soéns as comission-o nen tant për savèj chèich-còs da la popolassion quant për dimostré che un a l'ha rason chiel. Istrussion[modìfica | modifiché la sorgiss]A parte dal sécol che a fa IX Kijv a l'é stait un dij pòst prinsipaj për ël dësvlup anteletual dl'Euròpa oriental. A parte da 'nt la fin dël sécol che a fa XVII, l'Academia Moghilian-a ëd Kijv a l'ha formà vàire studios ëd gran nòm. Ëdcò al dì d'ancheuj Kijv a resta fondamental për siensa e formassion an tuta l'Ucrain-a. An sità a-i é na gran partìa ëd scòle, ginasi e licéo, 19 sentr universitari dla sòrt VUZ, e antra costi dzortut l'Università Nassional an Kijv "Tàrass Shevcenko", ël Conservatòri, l'Academia Moghilian-a ëd Kijv, l'Università Técnica Nassional d'Ucrain-a, l'Academia Nassional dle Siense Ucrain-a, l'Academia d'Architetura e Costrussion, l'Academia dle Siense Agrìcole. Produssion[modìfica | modifiché la sorgiss]Kijv a resta un gran sentr ëd produssion për l'Ucrain-a. An sità an pràtica a son rapresentà tùit ij possìbij setor dla produssion, da cola dël mangé a l'aerospassial. Kijv a l'è dzortut amportanta për la produssion ëd machinari an general, ël setor metalùrgich, la produssion legera e ël poligràfich.
Traspòrt[modìfica | modifiché la sorgiss] La sità a l'é pont d'ancontr për vàire gròsse struture ad comunicassion (ferovìe, stra, pòrt fluvial, aeropòrt antërnassional colocà ant ël borgh ëd Borìspol.
Coltura e dësmore[modìfica | modifiché la sorgiss] A Kijv a-i son 27 musèo, 25 teatro e studi teatraj (pr'esempi ël Teatro Nassional dl'Òpera Ucrain-a "Tàrass Shevcenko"). An sità a-i son vàire monument ëd la coltura e dle bele art. Antra ij pì amportant as conto: la Pòrta d'Òr (arcostrussion d'època soviètica dle ruin-e dla pòrta dl'età ëd mes, crasà da ij tatar-mòngoj, la Gesia ëd Santa Sofìa (dël sécol che a fa XI), ël Monasté Vydubizkij (dël sécol che a fa XI), e al compless dla Làura ëd Kijv (costruìa antra ël sécol che a fa XI e col che a fa XVIII), la Gesia ëd San Mìchel da le cùpole dorà, la Gesia dla Salvassion ant sla Beresta (sécol che a fa XII), e le gesie baròche dla Resuression, ëd Sant Andréa, la Pokrovskaja, cola dla Santa Trinità, e ij palass Klovskij e Marinskij. Pì che mità dla surfassa dla sità a l'é fàita ëd bòsch, parch e giardin, e ant sò teritòri as treuvo ëdcò doj giardin botànich. Contut che ël dësvlup soèns sërvaj che a l'é avnuje dapress a l'andipendensa a l'abia motobin scurtà la quantità ëd vèrd dla sità e che Kijv a peula pì nen dì d'esse la sità pì vërda dël mond, a resta anco' sempe un-a dle pì vërde. Famos a son dzortut soe lèje a castagn d'Ìndia, che a fiorisso a Magg e dont përfum e fior bianche e rosse a son ël sìmbol dla sità. Aministrassiòn[modìfica | modifiché la sorgiss]Sìndich: Vitalij Klyčko |
|||||||||||||||||||||||||
