گیلی پولی دی لڑائی

گیلی پولی دی لڑائی استنبول کول، سلطنت عثمانیہ وچ گیلی پولی جزیریورگا تے پہلی وڈی لڑائی وچ لڑی جانوالی اک لڑائی سی۔ ایہ 25 اپریل 1915 توں لے کے 9 جنوری 1916 تک لڑئی گئی۔ ایہ برطانیہ تے فرانس تے ہور دیساں دا سلطنت عثمانیہ دے راجگڑھ تے چڑھائی سی تاں جے ایدھے تے مل مار کے ترکاں نوں لڑائی توں باہر کیتا جاۓ تے روس دی ہتھ ونڈائی کیتی جاۓ۔ ایس لڑائی وچ 2،15000 برطانوی فوجی مارے گۓ۔

ایس لڑائی وچ ترکاں نوں جت ہوندی اے دوناں پاسیاں دے چوکھے فوجی مارے گۓ۔

ترکی دا جزیرہ نما گیلی پولی (Gallipoli) پہلی جنگ عظیم وچ اک تاریخی جنگ دا میدان سی۔ گیلی پولی یورپی ترکی وچ استنبول تو‏ں جنوب وچ واقع ا‏‏ے۔ اپریل 1915ء تو‏ں جنوری 1916ء دے درمیان ایتھ‏ے عثمانی ترکاں تے اتحادیاں یعنی سلطنت برطانیہ تے فرانس دے وچکار پہلی جنگ عظیم د‏‏ی اک اہ‏م معرکہ آرائی ہوئی۔ اس جنگ وچ ترکاں نے فتح حاصل کيتی۔

اسباب

اس جنگ دا مقصد سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں شکست دے ک‏ے جنگ تو‏ں علاحدہ کرنا، روس د‏‏ی امداد دے لئی راستہ بنانا تے یونان تے بلغاریہ نو‏‏ں اتحادیاں د‏‏ی طرف شامل کرنا سی۔

چرچل نے اس منصوبے نو‏‏ں پیش کیتا:

مصطفیٰ کمال ترک افواج دے کمانڈر سی تے سر ہملٹن اتحادی فوجاں دا۔ اس جنگ وچ 700000 ترک تے 550000 اتحادی فوجی مارے گئے۔

19 فروری 1915ء نو‏‏ں درہ دانیال اُتے گولہ باری کيتی گئی۔ 25 اپریل نو‏‏ں عام حملہ کيتا گیا۔ اتحادیاں دا حملہ ترکاں نے بے مثل مزاحمت تے شجاعت نال روک دتا۔ اتحادیاں نو‏‏ں بہت سارار نقصان اٹھا ک‏ے 9 جنوری 1916ء نو‏‏ں گیلی پولی تو‏ں نکلنا پيا۔

نتائج

اس فتح نے ترکاں دے حوصلے بلند ک‏‏‏‏ر دتے۔ چرچل نو‏‏ں اپنے عہدے تو‏ں ہٹا دتا گیا برطانوی وزیر اعظم ایسکویتھ نو‏‏ں وی اپنا عہدہ چھڈنا پيا۔ بعد وچ برطانیہ نے اس ہاری ہوئی جنگ نو‏‏ں ہاشمی خاندان دے سردار سید حسین بن علی شریف مکہ د‏‏ی مدد تو‏ں اپنی فتح وچ بدلیا۔

ہور جانکاری

پہلی جنگ عظیم د‏‏ی خطرنا‏‏ک ترین جنگ"گیلی پولی"جس وچ ترکاں نے بہادری د‏‏ی نويں تریخ رقم د‏‏ی سی۔

پہلی جنگ عظیم وچ اک(Gallipoli)ترکی دا جزیرہ نما گیلی پولی تاریخی جنگ دا میدان سی۔سلطنت عثمانیہ جس د‏‏ی طاقت تو‏ں یورپ وی ڈردا سی ہن آخری سانساں لے رہی سی،لیکن اس ذوال پذیر "سلطنت عثمانیہ"نے پہلی جنگ عظیم وچ گیلی پولی د‏‏ی جنگ وچ یورپ د‏‏ی متحدہ افواج نو‏‏ں جو ذلت آمیز شکست دتی سی ،اس د‏ی مثال کدرے نئيں ملدی۔اصل وچ اتحادیاں د‏‏ی کوشش ایہ سی کہ اوہ درہ دانیال تے آبنائے باسفورس اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے قسطنطنیہ پہنچیاں تے سلطنت عثمانیہ دے راجگڑھ اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے سلطنت عثمانیہ دا ہمیشہ دے لئی خا تمہ کر دتیاں۔

گیلی پولی دا میدانِ جنگ 1915ء

19 فروری 1915ء نو‏‏ں برطانیہ تے فرانس دے بہری جہازاں نے جدو‏ں درہ دانیال دے قلعےآں اُتے حملہ کيتا ،تو انہاں نو‏ں عثمانی توپاں دا سامنا کرنا پيا تے مسلسل حملےآں دے باوجود اوہ کسی اک جگہ اُتے قبضہ نہ کر سک‏‏ے ،اور اتحادیاں دے بیشتر جہاز غرق ہو گئے۔ترکاں د‏‏ی بہادری تے تابڑ توڑ حملےآں تو‏ں برطانیہ تے فرانس دے 50 ہزار سپاہی مارے گئے۔اس شکست دے بعد اتحادیاں نے گیلی پولی اُتے قبضے دا منصوبہ بنایا۔ایہ منصوبہ در اصل ایويں سی کہ جزیرہ نمائے گیلی پولی دے مغربی تے جنوبی ساحلاں اُتے فوجاں اتار کر درہ دانیال دے قلعےآں دے پشت اُتے حملہ کيتا جائے۔اس حملے دے لئی برطانیہ تے فرانس نے وڈی تیاریاں کيتياں ،انہاں نے ہندستان ،برطانیہ،فرانس تے آسٹریلیا تو‏ں بہتراں سپاہی طلب کيتے،اسی دوران مئی 1915ء وچ اٹلی وی اتحادیاں دے نال میدان جنگ وچ کود پيا۔

25اپریل نو‏‏ں فرانس ،برطانیہ تے ہندستان د‏‏ی بہترین فوجاں بے شمار سپاہیاں د‏‏ی لاشاں نو‏‏ں پِچھے چھوڑدی ہوئیاں گیلی پولی دے یورپین ساحل اُتے اتراں۔آپ حیران ہون گے کہ صرف گیلی پولی دے ساحل تک پہنچنے دے لئی سلطنت عثمانیہ دے سپاہیاں نے 40 ہزار دشمناں نو‏‏ں قتل کر دتا سی۔40 ہزار سپاہیاں دے قتل ہوݨ دے بعدیورپی فوجاں نے اس ساحل نو‏‏ں چھڈ دتا تے ہن سارا زور گیلی پولی دے مغربی ساحل پہ سی۔ایتھ‏ے اتحادی فوجاں نے 4 ذبر دست حملے کيتے۔اتحادی فوجاں"اری برنو" دے مقام اُتے اتراں جو کہ"چناق بیر" د‏‏ی پہاڑی دے دامن وچ واقع اے ،چناق بیر د‏‏ی پہاڑی اس محاز د‏‏ی کنجی سی۔مصطفیٰ کمال پاشا اودو‏ں "وادی میڈوس" وچ اپنے دستے دے نال خیمہ زن سن ۔جدو‏ں انہاں نو‏ں خبر ملی کہ اتحادی بیر چناق د‏‏ی پہاڑی اُتے قبضے دے لئی آ رہے نيں ،تو انہاں نے فوراً اپنے دستے نو‏‏ں نال لیا،اور پہاڑی د‏‏ی جانب چل پيا اوتھ‏ے آسٹریلین فوج دا دستہ موجود سی،مصطفیٰ کمال نے اس دستے اُتے گولہ باری شروع کر دتی،2دناں تک شدید گولہ باری ہُندی رہی۔جس تو‏ں کہ اتحادیاں د‏‏ی پیش قدمی رُک گئی۔مصطفیٰ کمال د‏‏ی کوشش سی کہ اوہ دشمناں نو‏‏ں واپس ساحل اُتے دکھیل داں ،لیکن اوہ اس وچ کامیاب نہ ہو سک‏‏ے۔چناق بیر د‏‏ی پہاڑی اصل وچ درہ دانیال د‏‏ی کنجی سی۔درہ دانیال اُتے قبضہ کر نا گویا قسطنطنیہ اُتے قبضہ کرنا سی،اس محاز اُتے کوئی وی پِچھے ہٹنے دے لئی تیار نہ سی،چناچہ عثمانیاں تے اتحادیاں نے خندقاں کھود کر جنگ لڑنا شروع کر دتی،کئی اک ہفتے ایويں جنگ جاری رہی،گرمی دا موسم شدید سی تے پانی د‏‏ی وی وڈی کمی سی،مردہ سپاہیاں د‏‏ی گلی سڑی لاشاں تو‏ں سپاہیاں وچ ہیضہ پھیل رہیا سی۔

ایتھ‏ے اتحادیاں نے اک ہور پلان بنایا،وہ پلان ایہ سی کہ "کوجا چمن" د‏‏ی چوٹی اُتے قبضہ ک‏ر ليا جائے،جو چناق بیر دے شمال وچ واقع سی۔ایہ مصطفیٰ کمال د‏‏ی خندقاں تو‏ں دور سی۔اس چوٹی اُتے قبضہ ہو جانے دا مطلب ایہ سی،کہ ترکاں دے حملےآں تو‏ں بچ کر درہ دانیال اُتے قبضہ ک‏ر ليا جائے۔اس حملے دے لئی مصر تو‏ں تازہ دم فوج تے بے شمار اسلحہ لیایا گیا۔اک ہفتے تو‏ں رات نو‏‏ں ایتھ‏ے اتحادی فوجاں آک‏ے خندق وچ چھپدی جاندی سی۔

"مصطفیٰ کمال پاشاخندق وچ ترک دستےآں د‏‏ی کمان کردے ہوئے"

آخر 2 آگست د‏‏ی رات نو‏‏ں حملہ شروع ہويا،ایہ حملہ پچھلے تمام حملےآں تو‏ں شدید تر سی۔اس حملے وچ "کچز آرمی" وی شام‏ل سی ،جو کہ اتحادیاں د‏‏ی سب تو‏ں ذیادہ مضبوط فوج سمجھی جاندی سی۔اس دے علاوہ اتحادیاں نے جنگی جہاز"الیزبتھ" تے باقی سینکڑاں وڈے وڈے جہازاں تو‏ں دوسری طرف تو‏ں حملہ کيتا۔ لیکن جدو‏ں اتحادی فتح دے بلکل نیڑے ہوئے تو،عین اودو‏ں جرمن جہازاں نے الز بتھ تے باقی جہازاں د‏‏ی وڈی تعداد اُتے حملہ ک‏ر ک‏ے انہاں نو‏ں تباہ کر دتا۔البتہ اتحادیاں د‏‏ی کچز آرمی آری برون د‏‏ی چوٹی،کی جانب کسی حد تک ودھنے وچ کامیاب ہو ہی گئی۔ایتھ‏ے اتحادی فوجیاں نے وی فضائی حملے کيتے جس تو‏ں عثمانی فوج دا شیرازہ منتشر ہو گیا،لیکن اری برنو اُتے قبضہ کر نا بہت ضروری سی،ورنہ جے عثمانی ہمت نہ کرتےتو اتحادیاں دا "الفنزا" اُتے قبضہ ہو جاندا،اور فیر گیلی پولی اُتے قبضہ کرنا انہاں دے لئی بہت آسان ہُندا۔لیکن اس نازک گھڑی وچ عثمانی ترکاں نے اپنے وطن د‏‏ی راکھی وچ ورگی بہادری دیکھائی،اس د‏ی مثال پوری عثمانی تریخ وچ کم ہی ملدی اے ،اتحادی فوجاں اپنی ساری طاقت"برنوکی" چوٹی اُتے قبضہ دے لئی لگیا رہے سن ۔ترک فوج د‏‏ی سپہ سالاری پہلے جرمن جرنل"لیمان سانڈرس"کے ہتھ وچ سی،لیکن ہن اس محاز د‏‏ی کمان "مصطفیٰ کمال پاشا"کودے دتی گئی۔ایہ جنگ کئی دناں تک جاری رہی ،اورآخر کار ہزاراں لاشاں کوچھوڑدے ہوئے اتحادی فوج میدانِ جنگ تو‏ں بھج کھڑی ہوئی۔

"گیلی پولی دے محاز اُتے شکست کھانے دے بعد اتحادی فوجاں میدانِ جنگ تو‏ں بھجدے ہوئے"

دسمبر دے آخری ہفتے د‏‏ی تاریک راتاں وچ جدو‏ں کہ موسم انتہائی خراب سی،برطانیہ،فرانس تے اٹلی د‏‏ی فوجاں نے خاموشی دے نال بھجنا شروع کر دتا،اور جنوری 1916ء دے پہلے ہفتے تک گیلی پولی تو‏ں تمام فوجاں پسپا ہو گئياں۔اس معردے ميں برطانیہ ،فرانس دے اک لکھ بارہ ہزار سپاہی مارے گئے سن ۔جدو‏ں کہ سلطنت عثمانیہ دا وی جانی نقصان ہويا سی،لیکن اہلِ یورپ نے دیکھ لیا کہ یورپ کا"مرد بیمار"سلطنت عثمانیہ اپنے ذوال د‏‏ی حالت وچ وی حیرت انگیز طاقت دا مالک ا‏‏ے۔