Taywan, tina ngangan namakay satimulan a binacadan u Silaya binacadan Taivoan niyazu' a ngangan. tina niyazu' itiza i Taynanse Anpin chu. natayni ku Helan (荷蘭) tademaw, panganganen tu Taywan. sisa, sulitan ku Hulam. i Chin koku, sulitan (臺灣), katukuh ayza. i Helan a demiad, Taywan a ngangan u "Taivoan". katukuh Ming koku satu, pangangaen tu "Tayuan", katukuh Chin koku, sumaden "Taywan", patizeng ku Taywan fu, sisa, u Taywan tu ku ayzaay a ngangan. nacilacila, napanganganen nu Potawya(葡萄牙) ku "Fulmosa", u bangcalayay a subal sananay. yadah ku ngangan nu Taywan, tinakuː Pawtaw(寶島)、Kuntaw(鯤島)、Ponglay(蓬萊)、Kaosa(高砂)...
u Taywan sa i labu nu Ya-cuo, itiza i 23 30 N, 121 00 E, u ahebal nu lala' mapulung sa 35,980 sq km, u ahebal nu lala'ay sa 32,260 sq km, u ahebal nu nanumay sa 3,720 sq km.
hamin nu tademaw sa 23,464,787. kakalukan umah sa 22.70%, kilakilangan umah sa NA, zumaay henay umah sa 77.30%.
Cung-wa-ming-ku (中華民國) Taywan (臺灣) , u i waliay Asia (亞洲) sunida paydangay a kanatal. zayhen namakay 1912 a mihcaan ku nipatizeng katukuh 1971 a mihcaan maales tu i sakaputay a kanatal (聯合國) hananay sa, u China (中國) tu ku nganganganen atu u China (中國) ku pikuwanay. nikaazihen ku kakitizaan lala’ay atu ayzaay a kawaw nu ceng-ce (政治), mapangangan tu Taywan (臺灣) han i kitakit.
ayzaay ahebal nu lala' ay nu Taywan (臺灣) 36,197 mang sq km, lalabu sa izaw ku tatenga'ay lala' ay ngangan nu Taywan (臺灣本島), kilul sa Pung-hu subalsubalan (澎湖群島), zuma sa wiza mililisay tu dadipasan nu Hu-cian (福建) atu Nan-hay (南海) adidiadidi'ay a subal .
u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Tsai Ing-wen (蔡英文), micakat a demiad sa i 2016 a mihcaan lima a bulad tusa bataan a demiad atu 2016 a mihcaan a bulad tusa bataan a demiad.
Taywan, i sawali yan nu Asia, nu tipan saamisan a tudi nu Tay-pin-yan(太平洋), i teban nu liwkiw a kanatal atu Philippines. u hebaw nu lala' 3.6 a emang ku laat, u tabakiay a subal, kasalaylay i kitakit u 38. u buyu' atu tukuh ku yadahay pitukiya, bukelal itiza naming masaupu i saamisan miduduc tu bayu, tukus, mayu sansani masumat tu.
u liwliw nu taywan idaw ku Peng-hu kanatal lanyi kanatal u demiad sa nu bayu a caldes atu nu Asia a caldes, i saamisa nu payweikwisen cay ka caldesay a demiad, i satimulan caldes ku demiad, cay sumadi nanay a mamelawan atu nipa luma' aadupan yadah.
u tamdaw hatiza tusa a malebut izaw ku tulu a lasubu a mang, u kamu sa nu Yin-cu-min, holulang, ngayngay, hulam, baluhay a muenengay, lima a bidacadan, nu holulang a kamu ku katuuday, misakamuway tu kamu. maupu i satipan ya limaay ahebalay a aenengan. u tayhuku ku saahebalay, sapikuwan namin muenengay i Taywan.
kasumamadan, naw u aenengan nu Yin-cu-min ku Taywan, maka tukuh 8000 a mihcaan, izaw tu ku zuma a binacadan malimat tayni, u Hulam tayni sa, masumatu ku zuma a Yin-cu-min, u hulam tu mikutay tu ku Yin-cu-min, u sayadahay tu i taywan a binacanan. ayza a demiad, izaw tu 56 a mang ku Yin-cu-min, izaw 16 a binacadan. u sakaizaay saan, u saayaway mueneng itiniay a tademaw sananay, itini uyiniyan a subal, tina subal(島嶼) a ngangan sa ku "Taywan", u Hulam a sulit sa ku Taywan. u sasubana'ay(學術) a kamu sa, Taywan Yin-cu-min sa mikitinay(有關) "timul subal kamu cidekay(南島語族)" saan.
u samikuwanay nu Taywan kitakit saan, namakay Min chao demiad, ayza sa, namakay Con-hua-min-ko a hulic(法律), patizengen cacay a sen(省), enem ku tabakiaya a tusu, u Taypak Sin-pei Tao-yuan Tay-cong Tay-nan atu Kao-sion), isasa sa, izaw 11 a sian(縣), tulu a se(市).
sapisasukamuen a kamu nu Taywan (臺灣) kasasizuma nu binacadan izaw ku kasasizumaay a kamu itini. sayadahay a kamu sa u Hang-yu (漢語) kilul sa u Ming-nang (閩南話) a kamu, Ke-ciya-yu (客家語), anu tayza i niyazu' nu Yin-cu-min a binacadan (原住民族) sa , izaw aca ku masasizamaay a kamu nu
Yin-cu-min a binacadan (原住民族)ku kamu.
1949年12月7日,中央政府遷至臺北。
1978年起,蔣經國接連當選第六、七任總統。
2000年,國民黨選前分裂,民進堂黨候選人陳水扁當選總統, 全國首次政黨輪替。
2008年-2012年由國民黨候選人馬英九當選總統。
2016年及2020年,民進黨候選人蔡英文當選成為首位女性總統。
1949 a mihcaan sabaw tusa a bulad pituay a demiad , malimad tayni i Taypak (臺北市)ku talakawan nu Cung-wa-ming-ku (中華民國).
nika i 2000 a mihcaan malaliyas ku balucu' nu Ku-ming-tang (國民黨) i ayaw nu pisingkiwan (選舉) , kyu u Ming-cing-tang (民進黨) ci Ceng-sui-peng (陳水扁) tu ku mala cung-tung (總統) nu Cung-wa-ming-ku (中華民國), uyni sa u saayaway makakutay ku cung-tung (總統) atu makakutay ku ceng-tang (政黨)。
2008 a mihcaan katukuh i 2012 a mihcaan, makakutay aca ku cung-tung (總統), u Ku-ming-tangay (國民黨) ci Ma-ing-ciw (馬英九) tu ku cung-tung (總統).
2016 a mihcaan tahmahini i 2021 a mihcaan, ci Ceay-ing-wung (蔡英文) tu ku Cung-wa-ming-ku (中華民國) a cung-tung (總統) , u saayaway u tatayna ku malatabakiay tapang nu kanatal ciniza, i Taywan (臺灣) u tataynaay a cung-tung (總統) ayza.
taetipan nu Taywan (臺灣) mililis tu Taywan babayuan (臺灣海峽), taamisan u nuwalian a bayu (東海), tawalian macapi tu Hu-li-bing bayu (菲律賓海) atu mililis tu waliyu (太平洋), tatimul u Li-sung babayuan (呂宋海峽), taetip-timulan u timulay bayu (南海). zayhan i waliyu silamalay kaninelan (太平洋火山地震帶) ku kakitizaan nu Taywan(臺灣 ) sisa sumamad maninel itini.
2015 a mihcaan zikuzan nu pituay a bulad makaala 4,219.6 Yu mey-yuan (億美元) ku Way-hey-cung-ti(外匯存底) nu kalisiw nu Taywan (臺灣), sisa mapulung atu Hong Kong (香港), South Korea (韓國), Singapore (新加坡), u sasepatay Asia adidi’ay a Lung (亞洲四小龍) han mipangangan , mahiniay a nipipangangan namakayzaay u saicelangay kapahayay ku sakauzip a kawaw nu kanatal nu binacadan nuheni saan.
1978 a mihcaan malaheci tu ku nisanga’tu Natalzan 1 (國道1) Cung-san siuzazan (中山高速公路) ku cenhu (政府), wuya tanayu’ nu saculilan nina Cung-san siuzazan (中山高速公路) Natalzan 1 (國道1) 373 Km mamin ku sausien.
1978 a mihcaan malaheci aca ku nisanga’ tu Natalzan 3 siuzazan (國道3 高速公路), u saculilan nina Natalzan 3 siuzazan (國道3 高速公路) 373 Km mamin ku sausi.
zuma sa i nuwalian izaw aca ku nisanga’tu mabesbesay a zazan (快速道路) , paynien tu maheniay kalamkamay a zazan, taneng tu ku binacadan a tacuwacuwa, tinaku ya nisanga’tu Natalzan 5 (國道5) Sey-sang-suey-taw (雪山隧道), u sapikitinay tu Taypak (臺北市) atu I-lang (宜蘭) a zazan kyuni , atu makayni Natalzan 5 (國道5) Sey-sang-suey-taw (雪山隧道) , kapah mabesbesay tu ku sakataluma’ a zazan nu Halienay a binacaan.
2007 a mihcaan cacayay a bulad, wey-tuen(委託) nu cenhu (政府) kya Taywan siumalay a kung-se (台灣高速鐵路公司) papisyubayen tu kawaw nina siumalay, ya tanayu’ nu Taywan siumalay 345 Km mamin ku sausi.
kilul sa malahci tu ku nipisanga’ nu cenhu (政府) tu nulpin (捷運), tinaku: maminay tu a nisanga’an tu Taypak tu-hey-ci (臺北都會區) a nulpin (捷運), Kau-Siung a kakitizaan (高雄市區)a nulpin (捷運) atu Taoyuan桃園市a nulpin (捷運), wuya Tay-cungay (台中) atu Sing-pey-se (新北市) a nulpin (捷運) mukilil a misanga’tu baluhayay a nulpin( 捷運) ayza.
tahimahini mapanganganay tu Cung-wa-ming-ku (中華民國) a tademaw sa makaala 23,590,744 ku tademaw. lalbuan nina tatademaw 95% nu katuud nu tademaw sa u layak (漢族), i lalabuay nina layad 84% a tademaw sa u nanu sabawpituay a ceci katukuh 1945 a mihcaan namakayzaay i Cung-ku-ta-lu (中國大陸) malimad tayni i Taywan (臺灣) a wawa wawa nuheni, peng-sen-zeng (本省人) han miawaw tu henian.
u Taywan (臺灣) Yin-cu-min a binacadan (臺灣原住民族) sa, i ayaw nu sepatay a lasubu a mihcaan muenengay tu itini i Taywan (臺灣) a timulay-subal a binacadan, u pulung nu tademaw i Taywan a kanatalay sa 2.36 kunu lasubu a tademaw, katuud nu tademaw 556,611 ku tademaw . palasabaw enemay nu cenfu ku Yin-cu-min a binacadan (臺灣原住民族). tinaku: izaw ku Amis, Atayal, Bunun, Kebalan, Payuan, Puyuma, Drekay, Say-siyat, Sakizaya, Seediq, Thao, Truku, Cou, Yami, Hla'alua, Kanakanavu.