Kafkasya

Kafkasya, Karadeniz ve Hazar denizi arasında yer alan, Avrupa ve Asya'nın sınırında bulunan bölgenin ismi. Kafkas sıradağlarında, Avrupa'nın en yüksek dağı olan ve Kafkas halklarının sözlü edebiyatını oluşturan Elbruz Dağı bu bölgede bulunmaktadır.^[1] Kafkasya bölgesi siyasi ve coğrafi olarak Kuzey Kafkasya ve Güney Kafkasya olmak üzere ikiye ayrılır. Güney Kafkasya, bağımsız ve egemen devletlerden oluşmaktadır. Kuzey Kafkasya ise Rusya içinde bulunmaktadır.^[1]

Kafkasya adının kökeni

Kafkas adının nereden geldiğiyle ilgili ilk açıklamalardan biri antik dönem yazarı Plinius'a aittir. Plinius, Kafkas adının kökeninin İskit dilinde ak kar anlamına gelen Gracaucasus'tan geldiğini belirtmiştir. 1800'lü yıllarda Kafkasya'yı gezen J. Klaproth ise Kafkas adının Farsça kökenli olduğunu ve Farsçada Kaf Dağı anlamına gelen Koh-Kaf(Kuh-i Kaf) sözcüğünden kaynaklandığını iddia etmiştir. Romalılar ise bu bölgeyi Kavkasus olarak adlandırmıştır. Avrupa'da 15. ve 16. yüzyıllarda Kafkas adı Caucasus olarak geçmiş ve bu kullanım günümüze kadar gelmiştir; fakat bu kullanımlarda belirtilen Kafkasya, günümüzde Kuzey Kafkasya olarak anılan bölgeyi belirtiyor, Güney Kafkasya bu tanıma girmiyordu. Güney Kafkasya'yı belirtmek için Kafkas ötesi anlamındaki Transcaucasia sözcüğü kullanılıyordu.

Yerli dillerdeki ismi

Abhazca: Кавказ Kavkáz
Adigece: Къаукъаз/с Kʺaukʺaz/s
Arapça: القوقاز al-Qawqāz
Avarca: Кавказ - كافكاز Kavkaz
Azerice: Qafqaz
Çerkesçe: Къаукъаз Qawqaz
Çeçence: Кавказ Kavkáz
Ermenice: Կովկաս Kovkas
Farsça: قفقاز Qafqaz
Gürcüce: კავკასია K'avk'asia
İbranice: קווקז Kavkaz
İnguşça: Кавказ Kavkaz
Karaçay-Balkarca: Кавказ Kavkaz
Kürtçe: Qefqas
Lakça: Ккавкказ Kkavkkaz
Lazca: K'avk'asia
Lezgice: Къавкъаз K'avk'az
Osetçe: Кавказ Kavkaz
Rusça: Кавказ Kavkaz
Türkçe: Kafkas\Kafkasya
Yunanca: Καύκασος Kaukasos
Zazaca: Qewqasya

Coğrafya

Doğal sınırlarını batısında Karadeniz, doğusunda ise Hazar Denizi oluşturur. Kafkas Dağları Taman Yarımadası'ndan başlayıp, güneydoğu istikametinde uzanarak Apşeron Yarımadası'na ulaşır. Uzunluğu 1440 kilometreden fazladır. Genişliği ise 50 ile 225 km arasında değişir. Genellikle iki veya üç sıra halinde uzanır. Bu sarp dağlar batıdan doğuya doğru üç ana kısımdan oluşur. Birinci kısım Taman Yarımadası'ndan Kuban Irmağı'nın kaynaklarına kadar uzanır. Pşeha Vadisi'ne kadar yükseklik 1000 metrenin altındadır. Daha doğuya doğru ise 1500 metrenin altına düşmez.

Orta Kafkasya ise Kuban Vadisi'nden Daryal Geçidi'ne kadar uzanır.^[1] Dağların en sarp ve yüksek kesimi buradadır. Aynı zamanda dağlar en fazla genişliğe de burada ulaşırlar. Yüksekliği 5642 metre olan Elbrus ve yine yüksekliği 5047 metre Kazbek burada yer alır.^[1] Burada da büyük kitlelerin hareketine elverişli geçit yoktur. Böylece Batı ve Orta Kafkaslar sarp, son derece engebeli ve geçit vermeyen özellikleri nedeniyle Rusya'ya karşı direnen Kafkasyalıların son sığınaklarını teşkil etmiştir. Doğu Kafkaslar ise, Daryal Geçidi'nden Apşeron Yarımadası'na kadar uzanır. Burada dağlar alçalır ve yayvanlaşırlar. Daha çok yüksek platolar egemen manzarayı teşkil eder. Hazar Denizi'ne doğru ise bu platolar da kademeli olarak alçalmak suretiyle yok olurlar. Bu bölgenin merkezinde doğu-batı istikametinde uzunluğu 180 km, genişliği ise 106 km olan Dağıstan Platosu yer alır. Bu bölgenin batısı daha yüksek ve engebeli olduğu için oraya nüfuz edilmesi de zordur. Ancak Hazar Denizi'ne doğru arazi yapısı daha yeknesak bir hal alır ve içine girilmesi daha kolaydır. İşte bu nedenle Doğu Kafkasya'da Rusya'ya karşı mukavemet daha çok Çeçen İnguşlar'ın ve Avarlar'ın yaşadıkları Daryal Geçidi'ne doğru olan kesimde daha şiddetli olmuştur.

Kafkasya'nın akarsuları genellikle kaynaklarını Kafkas dağlarının kar ve buzlarla örtülü tepelerinden alırlar.^[1] Derin vadiler oyarak dağlardan indikten sonra kaynaklarını zaten bu dağlardan alan Kuban, Terek, Sulak ve Kura nehirlerine kavuşurlar. Doğu Kafkasya'nın kuzeyi Terek ve Sulak nehirlerine rağmen bir bozkırdır. Bu bozkır ile dağlık Dağıstan arasındaki sınır aşağı yukarı Mahaçkale-Hasavyurt arasında uzanan çizgidir. Bu çizginin kuzeyindeki bozkırda ve Hazar Denizi kıyılarında Kumuklar otururlar. Buna karşılık dağlık bölgede Kafkasyalı yerli halklar yaşarlar.

Daryal geçidi

Kafkasya'nın iki önemli ve her zaman açık olan geçidi vardır. Bunlardan biri Daryal Geçidi'dir. Geçidin deniz seviyesinden yüksekliği 2379 metredir. Vladikafkas'ı Tiflis'e bağlayan ve Rusların "Gürcü Askeri Yolu" dedikleri yol da bu geçitten geçer. Yol aynı geçitte akmakta olan Terek Nehri'nin ana kolunu takip eder. Orta ve güney kesimleri üzerinde Osetler yaşarlar. Bu geçit Kafkasya'yı siyasi, askeri ve hattâ sosyal yönlerden iki ana parçaya ayırır. Gürcistan'ın Rusya'ya bağlanmasından sonra bu geçidin önemi daha da büyümüştür. Kafkasya'yı ele geçirmek isteyen Rusya için hem Gürcistan'la irtibatı sürekli açık tutmak ve hem de Batı Kafkasya'daki Çerkesler ve Abazalar ile Doğu Kafkasya'daki Çeçenler ve Dağıstanlılar arasındaki işbirliğini kesmek açısından hayati bir önem taşımaktaydı.

Derbent geçidi

Daryal'dan başka ikinci önemli geçit Derbent'tir. Bu geçit Hazar Denizi kıyısı boyunca uzanır ve genişliği 1.5 ile 30 km arasında değişir. Dağıstan'da bu iki geçit kadar önemli olmasa da Avar, Karayan, Sol ve Mamison geçitleri de bulunmaktadır.

Kuzey Kafkas bölgesi

Rusya'nın özerk cumhuriyetleri

- Adıgey: Haritada 1 nolu yer.
- Astrahan Oblastı: Haritada 2 nolu yer.
- Çeçenistan: Haritada 3 nolu yer.
- Dağıstan: Haritada 4 nolu yer.
- İnguşetya: Haritada 5 nolu yer.
- Kabardey-Balkar: Haritada 6 nolu yer.
- Kalmukya: Haritada 7 nolu yer.
- Karaçay-Çerkesya: Haritada 8 nolu yer.
- Krasnodar Krayı: Haritada 9 nolu yer.
- Kuzey Osetya-Alanya: Haritada 10 nolu yer.
- Stavropol Krayı: Haritada 11 nolu yer.
- Rostov Oblastı: Haritada 12 nolu yer.
- Volgograd Oblastı: Haritada 13 nolu yer.

Güney Kafkas bölgesi

Aşağıdaki ülkelerin tamamı Güney Kafkasya’da yer almaktadır:

Topraklarının bir kısmı Güney Kafkasya’da olan ülkeler ise şunlardır:^[2]

Türkiye (Doğu Karadeniz’in Karadeniz dağları ile Çoruh ve Aras havzaları)
İran

Güney Kafkas bölgesi tanınmayan ülke

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
^ "Kafkasya Ekolojik Koridoru". WWF-Türkiye. 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2024.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Kafkasya ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kafkasya Etnik Haritası 27 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Foto Muhabiri Russell Pollard adlı Artsakh (Dağlık Karabağ) Makaleleri ve Fotoğrafçılık^{[ölü/kırık bağlantı]}
ve Gürcistan ile ilgili seyahat ve diğerleri için Bilgi^{[ölü/kırık bağlantı]}
Uluslararası İlişkiler Kafkas İncelemesi—Güney Kafkasya'da bir akademik dergi]
BBC News: Bir bakışta Kuzey Kafkasya 26 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 8 Eylül 2005
Birleşmiş Milletler Çevre Programı haritası: Kafkasya arazi kullanımı
Birleşmiş Milletler Çevre Programı haritası: Kafkasya Nüfus yoğunluğu
Kafkasya Gıda Güvenliği (FAO) 10 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kafkasya ve İran 12 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Encyclopædia Iranica
Kafkasya Torino Gözlemevi Üniversitesi
Çerkes Kafkasya Web grubu
Gürcü Biyolojik Çeşitlilik Veritabanı (checklists for ca. 11,000 plant and animal species) 17 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kafkasya haberleri 19 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[coğ1-1] Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.

[2] "Kafkasya Ekolojik Koridoru". WWF-Türkiye. 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2024.

[1]

[2]