Sur

Sur, bir yerleşim yerini savunma amacıyla inşa edilen bir tür tahkimattır. Antik dönemlerden beri yerleşim yerleri ya da kalelerin etrafına inşa edilen surlar, Berlin Duvarı örneğindeki gibi modern dönemlerde de kullanılır. Tarihî surlar üzerinde, savunmayı ve gözetleme kabiliyetini artırmak amacıyla yuvarlak ya da köşeli surdan daha yüksek şekilde yapılan kulelere 'burç' adı verilir. Modern sur amacını taşıyan duvarlarda ise bu yapılara sadece gözetleme kulesi denir. Kimi surlarda, etkinliği artırmak için surun dış cephesine hendek kazılır.

Surlar nelerden inşa edilir?

Surların günümüze değin ulaşabilmesinin sebeplerinden birisi, varoluşları itibarı ile dayanıklı materyallerden inşa edilmiş olmalarıdır. Surlar dayanıklı taşlardan yapılırken, örneğin antik çağa ait sivil mimari günümüze nispeten daha az ulaşabilmiştir. Surların inşasında çoğu zaman devşirme adı verilen, daha önce kullanımda olan malzemelerin yeniden kullanılması da önemli bir rol oynamıştır. Bunun dışında sur inşası için çok sayıda işçinin seferber edilmesi gerekirdi.

Surlar nelerin göstergesidir?

Surların varlıkları, genelde savaşçı bir döneme ve içeride korunmak istenen yapı, zenginlik ve insanların varlığına kanıt niteliğinde görülebilir. Her ne kadar savunma amacı ile inşa edilmiş olsalar bile surlar, dekorasyon ya da sivil mimariden ekler de barındırabilirler. Bir surun inşası, çevresindeki bazı binaları tahrip ederek, diğerlerinin mimari parçalarını bünyesine katarak veya mevcut iletişim yollarını değiştirerek, çevrelediği yerleşimin önceden var olan kentsel donanımını etkiler. Bir surun belirlediği sınırlar, yerleşimin gelecekteki gelişimini de belirler. Dolayısıyla surlar zaman zaman savunma fonksiyonunun dışında, o şehrin prestij ve şanını ifade etmeye yarayan araçlar olarak da görülmüştür. Örneğin Aydın'daki Afrodisias kenti surları için bu söylenebilir.^[1]

Surların tarihi nasıl belirlenir?

Yazıt gibi yazılı kaynaklarla belirli bir tarih verilmiyorsa, surların tarihleri belirlenirken en güvenilir yöntem stratigrafik arkeolojidir. Bu yöntem uygulanırken de, kesmelerden tarihlendirmeye yarayacak malzeme çıkması beklenir. Başka bir tarihlendirme yöntemi ise inşa stilidir. Helenistik dönemde inşa edilen bir sur, kullandığı taş ve inşa teknikleri açısından, daha sonra inşa edilmiş surlardan ayrılacaktır. Örneğin helenistik dönemde kesme taş kullanımı görülmemektedir.

Antik dönem surlarına örnekler

Hadrian duvarının 34. Bölümü.
Almanya'da eskiden Limes'in geçtiği yerde rekonstre edilmiş Kastell Saalburg.
Babil antik kentinden kalan surlar.

Ayakta kalan Orta Çağ surlarına örnekler

Rothenburg ob der Tauber'in Orta Çağ surları ve burçları, Almanya
Tangermünde surları, Almanya
Dinkelsbühl surları, Almanya
Conwy Kalesi, Birleşik Krallık
York Surları, Bootham Kapısı ve arka planda York Katedrali, Birleşik Krallık
Rabat surları, Fas
Kasbah Taourirt, Varzazat, Fas
Carcassonne, Fransa.
Château de Fougères surları, Fransa
Aigues-Mortes'i dikdörtgen şeklinde çevreleyen sur, Fransa
Dubrovnik şehir surları, Hırvatistan
Ston'daki kilise ve dağlara uzanan surları, Hırvatistan
Alanya Surları
Trabzon surları
Rodos Surları, d'Amboise adlı şehir kapısı, Yunanistan
Korfu surları, Yunanistan
Naarden'in yıldız şeklindeki savunma duvar ve burçları, Hollanda
Segovia surlarına ve katedraline bakış, İspanya
Alhambra'nın surları, Granada, İspanya
Tossa de Mar'ın surları, İspanya
Xi'an surları, Çin
Hive surları şehir girişi, Özbekistan
Sana'a şehir merkezindeki „Yemen Kapısı“ (bab al-Yaman), Yemen
Osaka kalesi surları ve şehir silueti, Japonya
Galle'nin surlarına bakış, Sri Lanka

İtalya

Cittadella şehir surları
Palmanova surlarına kuşbakışı
Montagnana'nın şehir duvarı

Macaristan

Veszprém şatosu ve surları
Sopron surlarından bir parça

Polonya

Varşova'da 1350'den kalma sur kalıntıları
Marlbork Kalesi surları
Vistül nehrinden Kraków'daki Wawel'e bakış

Portekiz

Monsaraz'a bakış
Almeida şehir kapısı
Lagos şehir kapısı

Romanya

Brașov'da Tâmpa-Dağın eteklerindeki şehir surları
Alba Iulia surları

Modern dönem surları

Berliner Duvarı, Potsdamer Platz, 1985

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Surlar ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça

^ C. Ratté, New research on the urban development of Aphrodisias in Late Antiquity, içinde: D. Parrish (editör Urbanism in Western Asia Minor. New Studies on Aphrodisias, Ephesos, Hierapolis, Pergamon, Perge and Xanthos (Portsmouth 2001), 116-147.

[1] C. Ratté, New research on the urban development of Aphrodisias in Late Antiquity, içinde: D. Parrish (editör Urbanism in Western Asia Minor. New Studies on Aphrodisias, Ephesos, Hierapolis, Pergamon, Perge and Xanthos (Portsmouth 2001), 116-147.

[1]

Sur