(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Шаньюй — Wikipedia Эчтәлеккә күчү

Шаньюй

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Шаньюй latin yazuında])

Шанью́й (кыт. 單たん于, (en:Wade-Giles): ch'an-yü, Урта кытайчасы (ингл.): (en:Guangyun) tɑn˥˩i̯u˩ яки ʑi̯ɛn˩˥i̯u˩, хунну теле: sanok/tsanak[1] тулы титул: 撐犁孤こ塗ぬり單たん于/撑犁孤こ涂单于, chēnglí gūtu chányú, Хань китабы (ингл.) буенча мәгънәсе Күк, Бала, Зур күренеш[2]) — сигез гасыр буенча Урта һәм Үзәк Азияда күчмә халыкларның иң югары хәкимен билгеләү өчен кулланылган титул.

402 елда аны соңыннан Хан булып үзгәрәчәк "Каһан (ингл.)" титулы алыштыра.[3] Цинь (ингл.) (б.э.к. 221-206 еллар) һәм Хань династиясе (ингл.) (б.э.к. 206 ел – б.э. 220 еллар) дәвамында хунну күчмә халыкларның Луанти (ингл.) ыругы тарафыннан үз башлыгын билгеләр өчен кулланыла.

Хунн кабиләләре аксөякләре тарафыннан сайлана, үлгәнчегә кадәр идарә итә. Ырулар шурасы белән берлектә идарә итә торган була.

Шаньюй терминына караганда Чаньюй 601 елда Lu Fayan тарафыннан җыела башлаган һәм Сун империясе (ингл.) заманында 1007-1011 еллар арасында җыелып бетерелгән en:Guangyun сүзлегендә табылган вариант булу сәбәпле өстенрәк (дөресрәк) дип санала.

Чыңгызхан, таоист en:Qiu Chuji'га җибәрелгән хатында, Модэ чанью заманнарын "безнең Чаньюй'ның борынгы вакытлары" дип телгә ала. Тулы титулы "чиксез күк улы" дип тәрҗемә ителә. Чаньюй'ның үлеме очрагында, аның статусы иң якын ир туганына тапшырыла иде. Тарихта 60 чанью булуы билгеле.[4][5]

Хунну чаньюйлары исемлеге

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Игътибар! Чаньюй исемнәре кытай язу традициясенә гел туры килми.
Кытайлы исеме en:Pinyin/en:Wade-Giles en:Guangyun Шәхси исеме Хәкимлек еллары Өстәмә
Тоуман (頭あたま曼單于/头曼单于) tóumàn/ t'ou-man б.э.к. 240–209
Мөде хан (冒おかせ頓ひたすら單たん于/冒おかせ顿单于) mòudùn / mou-tun б.э.к. 209–174 a.k.a. Batur (Baγがんまatur) [6]
Лаошаң (老ろう上うえ單たん于/老ろう上うえ单于) lǎoshàng / lao-shang б.э.к. 174–161
Җунчен (軍ぐん臣しん單たん于/军臣单于) jūnchén / chün-ch'en б.э.к. 161–126
Иҗисе (伊い稚やや斜はす單たん于/伊い稚やや斜はす单于) yīzhìxié / i-chih-hsieh б.э.к. 126–114
Увей ( 烏がらす維/ 乌维) б.э.к. 114–105
Ушилу (兒こ單たん于/儿单于) ( 烏がらす師し廬いおり/乌师庐) б.э.к. 105–102/101 "Err Chanyu" (underage) [7]
Чанью ( 呴犛湖みずうみ/ 呴犁湖こ) б.э.к. 102/101–101/100
Chedi (且鞮侯こう) ( 且鞮侯こう) б.э.к. 101/100–96 a.k.a. Quidi, Chedihou
Hulugu (狐きつね鹿しか姑しゅうと單たん于/狐きつね鹿しか姑しゅうと单于) húlùgū / hu-lu-ku б.э.к. 96–85
Huandi (壺つぼ衍鞮單たん于/壺つぼ衍鞮单于) húyǎndī / hu-yen-ti б.э.к. 85–68
Hyuilui-Juankui (虛きょ閭權渠みぞ單たん于/虚きょ闾权渠みぞ单于) xūlǘquánqú / hsü-lü-ch'üan-ch'ü б.э.к. 68–60
Uyan-Guidi (握にぎ衍朐鞮單于/握にぎ衍朐鞮单于) wòyǎnqúdī / wo-lu-ch'ü-ti ( 屠ほふ耆堂/ 屠ほふ耆堂) б.э.к. 60–58
Huhanye (呼よび韓かん邪よこしま單たん于/呼よび韩邪单于) hūhánxié / hu-han-hsieh Giheushyan [8]
( 稽侯狦)		 б.э.к. 58 – 31
屠ほふ耆單于, б.э.к. 58–56
呼よび揭單于, б.э.к. 57
車くるま犂すき單たん于, б.э.к. 57–56
烏がらす籍せき單たん于, б.э.к. 57
閏うるう振ふ單たん于, б.э.к. 56–54
en:Zhizhi Chanyu 郅支單たん于, б.э.к. 55 – 36
伊い利目ききめ單たん于, б.э.к. 49
Fujulei [9]
(復ふく株かぶ纍若鞮單于/复株累るい若わか鞮单于)		 fùzhūléiruòdī/fu-chu-lei-je-ti Dyaotao-mogao [9]
( 彫ほ陶すえ莫皋/ 雕陶莫皋)		 б.э.к. 31–20 "Jodi" in Hunnic means "respectful to parents" [10]
Seuxie [9]
(搜さがせ諧若鞮單于/搜さがせ谐若鞮单于)		 Juimixui [9]
( 且麋胥)		 б.э.к. 20–12 Title Jodi-Chanyu
Guia [11]
(車くるま牙きば若わか鞮單于/车牙若わか鞮单于)		 Juimigui [11]
( 且莫車しゃ/挛鞮 且莫车)		 б.э.к. 12–8 Title Jodi-Chanyu
Uchjulu [11] (烏がらす珠たま留とめ若わか鞮單于/乌珠留とめ若わか鞮单于) Nengzhiyasi [12]
( 囊知牙きば斯)		 б.э.к. 8 – б.э. 13 ел Title Jodi-Chanyu
Ulei Hyan [13] (烏がらす累るい若わか鞮單于/乌累若わか鞮单于) ( 鹹/挛鞮 咸) 13–18 ел Title Jodi-Chanyu
Yui [14] (呼よび都と而尸道どう皋若鞮單于/呼よび都と而尸道どう皋若鞮单于) ( 輿こし/挛鞮 舆) 18–46 ел
Wudadi-hou [15] Wudadi (烏がらす達たち鞮侯/乌达鞮侯) 46 ел

Төньяк хуннулар (北きた匈奴きょうど)

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Кытайлы исеме en:Pinyin/en:Wade-Giles en:Guangyun Шәхси исеме Хәкимлек еллары Өстәмә
Punu (蒲がま奴やつ) Punu 46–48 ел
Youliu [15] (優ゆう留とめ) Youliu ?–87 ел
Bey/Bi (北きた單たん于) Běi Chányú 88–? ел
Yuchujian [15] (於除鞬單于) Yuchujian 91–93 ел
Feng-hou (逢侯) Feng, a.k.a. Finghey 94–118 ел

Көньяк хуннулар (南みなみ匈奴きょうど)

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Кытайлы исеме Мәгълүмат Шәхси исеме Хәкимлек еллары
Hu, Han-Sie/Hanxie (呼よび, 韓かん邪よこしま)
Di II (第だい二に) 醢ひしお落尸逐鞮		 a.k.a. Bey/Bi (KhuKheniy II) of the East partition
brought the southern Xiongnu into tributary relations
with Han China in AD 50		 48–56/55 ел
Chiu-Fu Yu-Ti
(丘おか浮 尤ゆう提ひさげ)		 Chupu-NoTi 55/56–56/57 ел
I-Fa Wu Yu-Ti
(伊い伐き 於 慮おもんばか提ひさげ)		 ??? 56/57–59 ел
XienTung ShiSuQuTi
(醢ひしお僮 尸しかばね逐侯提ひさげ)		 Shtongsi SuyGhuTi 59–63 ел

丘おか除じょ車しゃ林りん提ひさげ		 Kuchi QilinTi 63 ел
HuYeh ShiSuQuTi
(湖みずうみ邪よこしま 尸しかばね逐侯提ひさげ)		 Ghushi Shisu Quti 63–85 ел
I-Tu-Yi-Lu-Ti
(伊い屠ほふ 於 閭提)		 Iltu UluTi 85–88 ел
Tuntuhe [15] Siuan [16] XiuLan ShiSuQuTi (休きゅう蘭らん 尸しかばね逐侯提ひさげ) Shulan 88–93 ел
Anguo [15]
(安國やすくに)		 a.k.a. Arqu started a large scale rebellion against
the Han		 93–94 ел
Shizi-hou [15]
(尸しかばね逐)		 Tindu ShiSuQuTi (亭ちん獨どく 尸しかばね逐侯提ひさげ) 94–98 ел
Wanchi ShiSuQuTi
(萬まん氏し 尸しかばね逐侯提ひさげ)		 opposed by...
...Feng a.k.a. Finghey		 98-124AD
98–118 ел
Wuzhi ShiSuQuTi
(烏がらす稽 尸しかばね逐侯提ひさげ)		 ??? 124–127/128 ел
Xiuli [15] Kuti NoShiSuChin (去さ特とく 若わか尸しかばね逐就), committed suicide under Chinese pressure 127/128–140/142 ел?
Cheniu [15] Chu-Xiu ???, popularly elected not from Hunnic dynastic lines 140–143 ел
Deuleuchu [17] Ghoran, Hu, Lan NoShiSuChin (呼よび, 蘭らん 若わか尸しかばね逐就), pin. Touluchu,[15] puppet fictitious appointee at the Chinese court 143–147 ел
Guiguir [18] Illin, I-Ling NoShiSuChin (伊い陵りょう 若わか尸しかばね逐就), pin. Jucheer;[19] puppet Chinese appointee that escaped Chinese control; incarcerated by Chinese in 158 AD 147–158 ел (172 елда үлә)
Tude-joshy-zhuogu [20] Dotuk NoShiSuChin (屠ほふ特とく 若わか尸しかばね逐就), a.k.a. Utno Shisu Quti 158–178 ел
Huzheng [21] (呼よび, 徵しるし) a.k.a. Hu, Ching; Ghuzhin 178–179 ел
Qiangqui
(羌渠)		 a.k.a. Qiangquy, Qiangqu,[19] Jiangqu; killed in Xiuchuge Huns rebellion 179–188 ел
Yufuluo
(於扶羅ら)		 a.k.a. Qizi ShiSuQu (特とく至いたり 尸しかばね逐侯). The last ShiSu.
Homeless puppet Chanyu, overthrown in the Ordos by the unnamed Chanyu of
Xiluo 醯落 and Tu'ge 屠ほふ各かく. Led dozens of refugee
Xiongnu tribes to Pingyang (平ひら阳) in Shanxi.		 188–195 ел
Huchuquan (呼よび廚泉) Yufuluo's brother,[19] he ruled over the Pingyang Xiongnu
after Yufuluo died.		 195–215/216 ел

Wuhuan

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Da Chanyu (大だい單たん于)

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Кытайлы исеме Мәгълүмат Шәхси исеме Хәкимлек еллары
en:Liu Bao (劉りゅう豹ひょう) Yufuluo's son. He changed the Chanyu clan name from
Luanti to Liu – meaning Dragon in the Xiongnu
Language. He bore the title 匈奴きょうど 單たん于 but ruled only
over the West partition in Jiuyuan (九きゅう原はら) of the
Pingyang Xiongnu newly partitioned into North, South,
left (West), right (East), and Centre by en:Cao Cao		 216–260 ел
劉りゅう(刘)去さ卑 Liú Qùbēi Huchuquan's son. en:Cao Cao ordered him to rule
over the north partition of Pingyang Xiongnu as
Tiefu Right Virtuous King (鐵てつ弗どる 右みぎ贤王).		 260–272 ел
劉りゅう誥升爰 Liú Gàoshēngyuán Son of 劉りゅう(刘)去さ卑 Liú Qùbēi. Bore the title 鐵てつ弗どる 右みぎ贤王 272–309 ел
Liu Yuan (劉りゅう淵ふかし) Han Zhao state, a.k.a. Emperor Guangwen (光ひかり文ぶん). Son of en:Liu Bao (劉りゅう豹ひょう). Bore the title Hun Chanyu 匈奴きょうど 單たん于. Of Hun tribe en:Yuanhai, so Chinese annals use Yuanhai as his name [22] 309–310 ел
Liu He, ch. 劉りゅう和かず py. liú hé Han Zhao state, personal name Xuantai 玄げん泰やすし 310 елда 7 көн
Liu Cong, ch. 劉りゅう聰さとし py. liú cōng Han Zhao state, a.k.a. Emperor Zhaowu, ch. 昭武あきたけ, personal name Xuanmen 玄げん門もん, nickname Zai 載の 310–318 ел
en:Liu Can, ch. 劉りゅう粲つばら py. liú càn Han Zhao state, a.k.a. Emperor Yin, ch. 隱かくれ, personal name Shiguang 士し光こう a month and days in 318 ел
en:Liu Yao ch. Liu Yao 劉りゅう曜 py. liú yaò Han Zhao state, a.k.a. Emperor Hou Zhu 後ご主おも, personal name Yongming 永えい明あきら 318–329 ел
en:Liu Xi ch. Liu Xi 劉りゅう熙 Last ruler of en:Han Zhao; statutory Chanyu, probably never raised to the throne 329 ел
Liu Hu 劉りゅう虎とら en:Liu Qubei's grandson. He was not allowed to call himself Chanyu 329–341 ел
劉りゅう務つとむ恒つね Liú Wùhéng ??? 341–356 ел
劉りゅう閼陋頭あたま Liú èlòutóu ??? 356–358 ел
劉りゅう悉勿祈いのり Liú Xīwùqí ??? 358–359 ел
劉りゅう衛まもる辰たつ Liú Wèichén Posthumously named "Emperor Huan" 359–391 ел
劉りゅう勃勃ぼつぼつ Liú Bóbó a.k.a. Wulie (武たけ烈れつ Wǔliè) established Xiongnu Xia 407 and in 413 reverted surname to 赫連 Hèlián 391–425 ел
赫連昌あきら Hèlián Chāng ??? 425–428 ел
赫連定てい Hèlián Dìng Һуннарның өзелмәгән нәселеннән Кытайдагы соңгы хакиме 428–431 ел

Шулай ук карагыз

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Portal icon Тарих порталы

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ 刘正埮、高名こうみょう凯、麦むぎ永ひさし乾ひ、史ふみ有ゆう为编, 汉语外来がいらい词词典てん (A Dictionary of Loan Words and Hybird Words in Chinese), 上海しゃんはい辞じ书出版しゅっぱん社しゃ. 1984, p. 63.
  2. ↑ en:Book of Han, Vol. 94-I, 匈奴きょうど謂いい天為てんい「撐犁」，謂いい子こ為ため「孤こ塗ぬり」，單たん于者，廣大こうだい之の貌也，
  3. ↑ Taskin V.S. "Materials on history of Dunhu group nomadic tribes", Moscow, 1984, p. 305,306, (Таскин В.С. "Mатериалы по истории древних кочевых народов группы Дунху") (Urısça)
  4. ↑ Bichurin N.Ya., Collection of information on peoples in Central Asia in ancient times, vol. 1, Sankt Petersburg, 1851, p. 10 on )
  5. ↑ Taskin V.S., Materials on history of Sünnu, transl., 1968, Vol. 1, p. 34 on
  6. ↑ Hirth F. Sinologische Beitrage zur Geschichte der Turk-Volker. Die Ahnentafel Attila's nach Johannes von Thurocz. Bull. Imp. Acad, series V, vol. XIII, 1900, No 2, pp. 221–261.
  7. ↑ Bichurin N.Ya., "Collection of information on peoples in Central Asia in ancient times", 1851, vol. 1, p. 46
  8. ↑ Bichurin N.Ya., "Collection of information on peoples in Central Asia in ancient times", 1851, vol. 1, p. 59
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Bichurin N.Ya., "Collection of information on peoples in Central Asia in ancient times", 1851, vol. 1, p. 86
  10. ↑ Bichurin N.Ya., "Collection of information on peoples in Central Asia in ancient times", 1851, vol. 1, p. 107
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Bichurin N.Ya., "Collection of information on peoples in Central Asia in ancient times", 1851, vol. 1, p. 87
  12. ↑ R. de Crespigny, "Northern Frontier: the policies and strategy of the Later Han empire", Australian National University Faculty of Asian Studies Monographs, New Series No.4, Canberra 1984, [1] 2011 елның 1 гыйнвар көнендә архивланган.
  13. ↑ Bichurin N.Ya., "Collection of information on peoples in Central Asia in ancient times", vol. 1, Sankt Petersburg, 1851, p. 105–107
  14. ↑ Bichurin N.Ya., "Collection of information on peoples in Central Asia in ancient times", 1851, vol. 1, pp. 108–109
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 15,6 15,7 15,8 R. de Crespigny, "Northern Frontier: the policies and strategy of the Later Han empire", 1984
  16. ↑ Bichurin N.Ya., "Collection of information on peoples in Central Asia in ancient times", 1851, vol. 1, pp. 130–134
  17. ↑ Bichurin N.Ya., "Collection of information on peoples in Central Asia in ancient times", 1851, vol. 1, pp. 144
  18. ↑ Bichurin N.Ya., "Collection of information on peoples in Central Asia in ancient times", 1851, vol. 1, pp. 145
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 R. de Crespigny, Northern Frontier: the policies and strategy of the Later Han empire, 1984
  20. ↑ Bichurin N.Ya., Collection of information on peoples in Central Asia in ancient times, 1851, vol. 1, pp. 145 (True name unknown; the Chinese moniker has negative connotation; confirmed by Chinese Court as Chanyu in 172 AD)
  21. ↑ Bichurin N.Ya., Collection of information on peoples in Central Asia in ancient times, 1851, vol. 1, pp. 145
  22. ↑ [2] note 208

Чыганак

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • Википедияның инглиз телле бүлеге мәкаләсе


Мәкалә төпчеге
 Бу — мәкалә төпчеге.
Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп, Википедия проектына ярдәм итә аласыз.
Мөмкинлек булса, бу искәрмәне төгәлрәккә алыштырырга кирәк.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Шаньюй&oldid=3083223