(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Lý Hạ – Wikipedia tiếng Việt
Wikipedia

Lý Hạ

nhà thơ người Trung Quốc (k. 790–791 – k. 816–817)

Lý Hạ (chữ Hán: 李り贺; 790/791 – 816/817) là một nhà thơ sống vào thời Trung Đường. Ông có tên tự là Trường Cát, còn có các biệt hiệu Thi Quỷ và Quỷ Tài. Lý Hạ bị cấm tham gia khoa cử vì phạm vào tội húy kỵ. Ông qua đời khi tuổi còn rất trẻ và được miêu tả là có ngoại hình ốm yếu. Lý là một nhà thơ rất chuyên cần, ông thường đi du ngoạn vào ban ngày và mỗi khi nảy ra một câu thơ, ông ghi lại nó và hoàn tất bài thơ lúc ông đặt chân về nhà vào buổi tối. Những tác phẩm của ông nổi tiếng là khai thác về đề tài kỳ quái, ma quỷ và siêu nhiên.

Lý Hạ
李り賀が
Hình minh họa Lý Hạ trong cuốn sách Vãn tiếu Đường trúc trang hoạch truyện (晩ばん笑わらい堂どう竹荘たけしょう畫が傳でん) năm 1743.
Sinh790 hoặc 791
Quận Lạc Dương, Hà Nam, Trung Quốc
Mất816 hoặc 817 (25, 26 hoặc 27 tuổi)
Quận Lạc Dương, Hà Nam, Trung Quốc
Nghề nghiệpNhà thơ
Tên tiếng Trung
Phồn thể李り賀が
Giản thể李り贺
Bính âm Hán ngữLǐ Hè
Wade–GilesLi3 Ho4
Tên tự: Trường Cát
Phồn thể長吉ちょうきち
Giản thể长吉
Bính âm Hán ngữTrường Cát
Biệt hiệu: Thi Quỷ
Phồn thể詩し鬼おに
Giản thể诗鬼
Nghĩa đenQuỷ làm thơ
Bính âm Hán ngữShīguǐ
Biệt hiệu: Quỷ Tài
Tiếng Trung鬼才きさい
Nghĩa đenTài năng của ma quỷ
Bính âm Hán ngữGuǐcái

Danh tiếng và tên tuổi của Lý Hạ trong nền văn học Trung Quốc đã được lưu truyền suốt nhiều thế kỷ. Vào thời nhà Thanh, các hậu bối tại Trung Quốc đã học theo phong cách thơ có một không hai của ông. Dưới triều Thanh, danh tiếng làm thơ của ông đã vấp phải thay đổi lớn trong thị hiếu văn học khi những tác phẩm của ông bị lược khỏi cuốn Đường thi tam bách thủ nổi tiếng, tuy nhiên những người yêu thơ dần tái chú ý đến ông trong thế kỉ 20. Lý Hạ là một trong số những nhà thơ Đường được Mao Trạch Đông ngưỡng mộ nhất.

Cuộc đời

sửa

Tư liệu

sửa

Chương 137 trong cuốn Cựu Đường thư[a][1] và chương 203 trong cuốn Tân Đường thư[b] đều ghi chép ngắn gọn, vắn tắt về cuộc đời của Lý Hạ.[2] Một nhà thơ đương thời là Lý Thương Ẩn cũng viết một cuốn tiểu sử mang tên Lý Hạ tiểu truyện (phồn thể: 李り賀が小傳しょうでん; giản thể: 李り贺小传; bính âm: lǐ hè xiǎo chuán).[3] Năm 831, thi sĩ Đỗ Mục viết lời tựa cho tập thơ của Lý Hạ có nhan đề Lý Hạ tập tự (tiếng Trung: 李り賀集かしゅう敘; bính âm: Li He ji xu, với nội dung bị lược bỏ nhiều hơn so với tác phẩm của Lý Thương Ẩn,[4] nhưng đem đến rất ít thông tin về tiểu sử mà chủ yếu khai thác sâu vào sức hấp dẫn trong thơ của Lý.[5] Tất cả những bản chép sử chính thức đều chịu ảnh hưởng lớn từ hai tác phẩm kể trên, trong đó đặc biệt là bản chép của Lý Thương Ẩn.[4]

Xuất thân

sửa

Gia đình của Lý Hạ có dòng dõi hoàng tộc từ lâu đời (họ Lý là gia tộc cai trị đất nước dưới triều Đường),[6] nhưng gia tài của nhánh tộc Lý Hạ vốn đã bị suy vi từ sớm, do đó vào thời của thi sĩ này họ chỉ đứng ở cấp bậc thấp.[7] Cả hai bộ quốc sử triều Đường thường xem ông là "hậu duệ của Trịnh Vương", nhưng lại nảy ra tranh cãi về danh tính của Trịnh Vương.[8] Một vài học giả ủng hộ giả thuyết rằng gốc gác của Lý có liên quan đến Lý Lượng (sống dưới thời nhà Tùy) là một người chú của Lý Uyên, hoàng đế nhà Đường đầu tiên.[8] Có giả thuyết khác cho rằng dòng dõi của vị thi sĩ có liên hệ tới Lý Nguyên Ý, con trai thứ 13 của Lý Uyên.[8]

Những năm đầu đời

sửa

Lý Hạ sinh vào năm 790 hoặc 791.[c] Dường như Lý chào đời vào năm Ngọ, vì 23 trong số các bài thơ còn sót lại của ông đều dùng con ngựa làm biểu tượng cho ông.[6] Ông là người gốc huyện Phúc Xương, tức phía Tây huyện Nghi Dương, tỉnh Hà Nam, Trung Quốc ngày nay.[9][d] Lý bắt đầu sáng tác thơ từ năm 7 tuổi, đến năm 15 tuổi ông được đem so sánh với danh sĩ nhạc phủ Lý Ích.[7]

Sự nghiệp chính trị

sửa

Năm 20 tuổi, Lý Hạ cố gắng tham gia khoa cử, nhưng rồi bị cấm thi vì phạm vào húy kỵ: tên cha ông, Lý Tấn Túc có từ "Tấn" đồng âm với từ "Tiến" trong Tiến sĩ, chức vị ông sẽ được sắc phong nếu đỗ đạt.[10] Cuốn học thuật Ueki et al. (1999) suy đoán rằng đây là một cái cớ mà các đối thủ của Lý – những kẻ đố kị với tài năng thi ca của ông bày ra, nhằm ngăn vị thi sĩ dự thi.[11] Một danh sĩ nổi tiếng đương thời là Hàn Dũ vì mến tài ông mà viết bài Húy biện (諱いみな弁べん) để dâng lên nhưng vẫn không thể giúp Lý dự thi.[7] Thế là ông chỉ giữ chức quan nhỏ Phụng lễ lang (奉たてまつ禮れい郎ろう; trông coi về nghi lễ)[7] trong 3 năm trước khi từ quan về quê nhà.[12]

Bệnh tật và qua đời

sửa

Lý Hạ được miêu tả là một người có ngoại hình rất ốm yếu, với thân hình mảnh khảnh, đôi lông mày liền nhau và để móng tay dài.[7] Lý trút hơi thở cuối cùng lúc đang giữ một chức quan nhỏ và gia cảnh nghèo khó vào năm 816 hoặc 817,[e] thọ 26 hoặc 27 tuổi.[6][f] Cuốn Lý Hạ tiểu truyện kể rằng vào canh giờ mà Lý qua đời, ông được một nhân vật mặc áo lụa đào ghé thăm; người này nói với vị thi sĩ rằng Thượng đế đã cho gọi ông lên thiên đàng để làm thơ.[13]

Các tên gọi

sửa

Tên tự của Lý Hạ là Trường Cát,[14] đôi khi ông còn được gọi với cái tên ghép từ họ và tên tự là Lý Trường Cát.[15] Người đời cũng mệnh danh ông là Quỷ Tài (鬼才きさい), với lối làm thơ đối lập[g] với Thiên Tài (天才てんさい) Lý Bạch và Nhân Tài (人才じんさい) Bạch Cư Dị.[16] Biệt hiệu này do học giả thời nhà Tống Tiền Dị (錢ぜに易えき) đặt cho Lý Hạ trong tác phẩm Nam bộ tân thư (南部なんぶ新書しんしょ).[17] Vị thi sĩ cũng được mệnh danh là "Thi Quỷ" (詩し鬼おに),[18][19] trong khi Lý Bạch được gọi là "Thi Tiên" (詩仙しせん) còn Đỗ Phủ là "Thi Thánh" (詩聖しせい).[20]

Thơ

sửa
 
Ảnh cuốn Lý Hạ ca thi thiên.

Trong lịch sử văn học, Lý Hạ thường được xem là một nhà thơ thuộc kỷ nguyên Trung Đường, kéo dài từ cuối thế kỉ 8 đến đầu thế kỉ 9.[21] Những nguồn ảnh hưởng lên lối sáng tác của Lý có thể kể đến danh sĩ tiền bối đương thời Mạnh Giao và Hàn Dũ.[22] Lối làm thơ của Lý Hạ cũng được xem là chịu ảnh hưởng từ các yếu tố shaman của Sở Từ và phong cách bình dị của Lý Bạch.[22]

Cho đến nay khoảng 240 bài thơ[h] của Lý Hạ còn sót lại.[23] Cuốn Tân Đường thư cho biết có rất ít bài thơ của Lý được lưu trữ bởi những sáng tác đó đều mang màu sắc độc lạ cũng như do Lý mất sớm.[24] Giai thoại trong cuốn Thái bình quảng ký (太平たいへい广记) kể rằng một người anh họ của Lý được vị thi sĩ đề nghị biên soạn một tập thơ cho ông, nhưng vì người này không ưa Lý nên đã bí mật vứt hết đống thơ đó đi.[24]

Ngày nay có hai tập thơ của Lý Hạ còn sót lại, đó là Lý Hạ ca thi thiên (giản thể: 李り贺歌诗篇; phồn thể: 李り賀が歌か詩篇しへん; bính âm: lǐ hè gē shī piān) và Ngoại tập (tiếng Trung: 外そと集しゅう; bính âm: wài jí).[1] Lý Hạ tiểu truyện miêu tả Lý là một nhà thơ chuyên cần. Ông luôn xách bên mình chiếc túi gấm cũ để mỗi khi nảy ra một ý thơ trên đường du ngoạn, ông liền ghi chép lại nó và bỏ vào trong túi.[25] Sau khi trở về nhà, ông sắp xếp các câu thơ đã viết thành một bài thơ hoàn chỉnh.[26]

Những tác phẩm của Lý Hạ luôn độc nhất vô nhị với màu sắc kỳ dị và khác thường, do đó ông mới được gắn cho cái nghệ danh Thi Quỷ.[27] Hầu như không có bài thơ nào của Lý được viết theo lối cận thể (近體きんたい詩し), bên cạnh đó những sáng tác của ông thường xuyên dùng những từ mang điểm gở như "lão" (tiếng Trung: 老ろう; bính âm: lǎo) và "tử" (tiếng Trung: 死し; bính âm: sǐ).[1] Trong những bài thơ như "Thiên thượng dao" (天上てんじょう謠うたい) và "Mộng Thiên" (xem bên dưới), ông viết theo lối gợi lên thế giới của thượng đế và Đức Phật.[1]

夢ゆめ天てん[28] Mộng Thiên "Dịch nghĩa"
老ろう兔うさぎ寒かん蟾泣天てん色しょく，
雲くも樓ろう半開はんかい壁かべ斜はす白しろ。
玉たま輪わ軋きし露つゆ濕しめ團だん光ひかり，
鸞佩相しょう逢桂香が陌。
黃塵こうじん清水しみず三さん山下やました，
更さら變へん千せん年ねん如走馬ば。
遙はるか望のぞむ齊ひとし州しゅう九きゅう點てん煙けむり，
一泓海水杯中瀉。
Lão thố hàn thiềm khấp thiên sắc,
Vân lâu bán khai bích tà bạch.
Ngọc luân loát lộ thấp đoàn quang,
Loan bội tương phùng quế hương mạch.
Hoàng trần thanh thủy tam sơn hạ,
Canh biến thiên niên như tẩu mã.
Dao vọng Tề Châu cửu điểm yên,
Nhất hoằng hải thủy bôi trung tả.
Thỏ già, cóc lạnh khóc tạo nên sắc trời
Lầu mây hé mở, tường bạc nghiêng nghiêng.
Bánh xe ngọc lăn sương, quầng sáng ướt,
Đeo ngọc bội chim loan, tương phùng trên đường toả mùi hoa quế.
Dưới ba quả núi, bụi vàng, nước trong,
Nghìn năm thay đổi tựa ngựa phi.
Nhìn từ xa, Tề châu chỉ là chín điểm khói,
Nước sâu một biển đổ vừa một cái chén.

Ngòi bút của Lý Hạ cũng mang đến những nét miêu tả kỳ lạ về thế giới ma quỷ trong các bài thơ "Thu lai" (秋あき来らい) và "Thần huyền khúc" (神かみ弦つる曲きょく).[1] Bút pháp tượng trưng tâm linh mà Lý dùng trong các bài thơ sau này còn khiến cho nhiều độc giả "khó có thể lĩnh hội" được.[29] "Thần huyền khúc" là tên của một ca khúc dân gian nổi tiếng, xuất hiện sớm nhất vào thời Lục triều và Lý đã vay mượn tên của ca khúc này cho thơ của ông.[30] Ca khúc có xuất xứ tại ở vùng Nam Kinh, là một bài ca lễ nghi dùng trong các buổi lễ tôn giáo để mời gọi các vị thần linh.[30] Thơ của Lý miêu tả thế giới siêu nhiên nhưng không giống với nội dung trong nguyên tác dân gian.[30] Ông thường xuyên kết hợp những hình tượng màu sắc và cảm quan trong thơ của mình, chẳng hạn như trong hai bài "Thiên thượng dao" và "Tần vương ẩm tửu" (xem bên dưới).[1]

秦はた王おう飲酒いんしゅ[31] Tần vương ẩm tửu "Dịch nghĩa"
秦はた王おう騎虎きこ遊ゆう八はち極きょく，
劍けん光照みつてる空そら天てん自じ碧あお。
羲和敲日玻璃はり聲ごえ，
劫こう灰はい飛ひ盡つき古今ここん平たいら。
龍頭りゅうず瀉酒邀酒星ぼし，
金きむ槽ふね琵琶びわ夜よる棖棖。
洞ほら庭にわ雨う腳來吹笙，
酒さけ酣たけなわ喝かつ月がつ使し倒たおせ行くだり。
銀ぎん雲くも櫛くし櫛ぐし瑤よう殿どの明あきら，
宮門きゅうもん掌てのひら事ごと報ほう一いち更さら。
花はな樓ろう玉だま鳳聲ほうせい嬌獰，
海うみ綃紅文香あやか淺あさ清きよし，
黃き娥跌舞まい千せん年ねん觥。
仙人せんにん燭しょく樹じゅ蠟煙輕けい，
青あお琴こと}醉眼すいがん淚なみだ泓泓。
Tần vương kỵ hổ du bát cực,
Kiếm quang chiếu không thiên tự bích.
Hy Hòa xao nhật pha ly thanh,
Kiếp khôi phi tận cổ kim bình.
Long đầu tả tửu yêu tửu tinh,
Kim tào tỳ bà dạ trành trành.
Động Đình vũ cước lai xuy sính,
Tửu hàm hát nguyệt sử đảo hành.
Ngân vân trất trất dao điện minh,
Cung môn chưởng sự báo nhất canh.
Hoa lâu ngọc phượng thanh kiều trữ,
Hải tiêu hồng văn hương tiên thanh,
Hoàng nga điệt vũ thiên niên quang.
Tiên nhân chúc thụ đới yên khinh,
Thanh cầm túy nhãn lệ hoằng hoằng.
Tần vương cưỡi hổ du tám cực,
Ánh kiếm chiếu lên trời xanh biếc.
Hy Hòa cưỡi mặt trời, pha lê rung,
Khói loạn nghìn xưa đã lắng chìm.
Rót chén đầu rồng mời sao rượu,
Đêm nghe Tỳ bà gãy tưng tưng.
Mưa Động Đình êm như sênh thổi,
Trong men say muốn khiến trăng đổi hướng.
Mây bạc lát đan bừng điện ngọc,
Cửa cung chưởng sự báo sang canh.
Lầu hoa, phượng ngọc âm thanh du dương,
Lụa thêu màu đỏ tỏa hương thanh,
Cô gái áo vàng nhảy điệu chúc vạn tuế.
Người tiên đốt đuốc khói nhẹ vòng,
Đàn lặng mắt say lệ rưng rưng.

Phong cách làm thơ của Lý Hạ được mệnh danh là Trường Cát thể (giản thể: 长吉体たい; phồn thể: 長吉ちょうきち體からだ; bính âm: cháng jí tǐ) bởi các nhà phê bình sau này, đặt theo tên tự của ông.[32] Học giả đời Tống Nghiêm Vũ (严羽) liệt Trường Cát thể là một trong những lối sáng tác tự sự thường xuyên được bắt chước.[33]

Đón nhận

sửa

Một số phê bình gia phương Tây và Nhật Bản đương đại như A. C. Graham, Naotarō Kudō và J. D. Frodsham đều nhất trí rằng thơ của Lý Hạ không có nhiều người đón đọc rộng rãi cho đến thời hiện đại, tuy nhiên quan điểm này không hoàn toàn chính xác.[24] Trong cuộc khảo sát năm 1994, học giả Ngô Khải Minh cho biết vào thời Trung Quốc tiền hiện đại, Lý Hạ là nhà thơ thường được bắt chước nhiều hơn là bị thờ ơ.[33]

Thời nhà Đường và Tống

sửa

Hai nhà thơ đương thời với Lý Hạ là Đỗ Mục và Lý Thương Ẩn đều tri ân vị danh sĩ trong những tác phẩm văn xuôi của họ; trong khi Đỗ viết lời tựa cho tập thơ của Lý thì Thương Ẩn viết hẳn một cuốn tiểu sử về Lý Hạ.[34] Riêng lời tựa do Đỗ Mục viết có vai trò như bằng chứng cho thấy thơ của Lý được soạn và chỉnh sửa trong vài thập kỷ sau khi ông qua đời;[24] chúng giống như bằng chứng về những văn bản lưu hành nội bộ trước thời điểm Đỗ Mục viết lời tựa vào năm 831.[35] Thi sĩ đời Đường Bì Nhật Hưu (皮かわ日び休きゅう) cũng đề cập đến thơ của Lý Hạ cùng với thơ của Lý Bạch trong tác phẩm phê bình văn học "Lưu tảo cường bi" (phồn thể: 劉りゅう棗なつめ強つよし碑ひ; giản thể: 刘枣强きょう碑ひ; bính âm: liú zǎo qiáng bēi).[36] Lý Hạ còn nằm trong nhóm những nhà thơ Đường thường được trích dẫn làm ca từ bởi những nhạc sĩ đời Tống như Chu Bang Ngạn (周しゅう邦くに彥; 1056–1121).[37] Trong cuốn Thương lãng thi thoại (滄浪詩話しわ), Nghiêm Vũ đã đem Lý Hạ so sánh với tiền bối Lý Bạch.[i][38] Những bản chép thơ cổ nhất còn lại của Lý Hạ được sưu tầm và chú giải vào thời Nam Tống.[24]

Thời nhà Nguyên và Minh

sửa

Nhiều thi sĩ triều Nguyên đã bắt chước lối sáng tác của Lý Hạ,[39] có thể kể đến những cái tên như Thành Đình Khuê (成なり廷珪),[39] Dương Duy Trinh (楊維楨)[40] và Cố Anh (顧瑛)[41] cũng như nhà thơ đầu triều Minh Cao Khởi (高こう启).[42] Học giả đời Minh Hồ Ứng Lân nhận xét thơ của Lý về mặt chính trị là "màu sắc của một quốc gia bị suy tàn", đồng thời nhận ra rằng phong cách thơ của Lý đặc biệt giàu ảnh hưởng trong những năm cuối của nhiều triều đại.[33]

Thời nhà Thanh

sửa

Thơ của Lý Hạ bỗng chốc trở nên phổ biến từ cuối triều Minh đến giữa triều Thanh.[33] Một lượng lớn tập thơ của Lý có kèm chú thích xuất hiện trong giai đoạn này, từ đó thơ của ông được nhiều người bắt chước.[33] Học giả Vương Kỳ (王おう琦) đã viết một bài luận dài tới 5 tập để bàn về thơ của Lý.[43] Dù thịnh hành vào giữa triều Thanh, nhưng một bộ phận các văn sĩ có tiếng nói lại không ưa chuộng thơ của Lý Hạ. Nhà soạn thơ Trần Đức Tiềm (沈德潜せん) đã chọn ra 10 bài thơ của Lý Hạ để cho vào cuốn sách nổi tiếng Đường thi biệt tài tập (唐から诗别裁さい集しゅう).[44] Trần đã bị chỉ trích dữ dội vì bắt chước lối làm thơ của Lý.[33] Thơ của Lý Hạ cũng vắng mặt trong cuốn Đường thi tam bách thủ, một ấn phẩm về thẩm mỹ văn học ra đời vào cuối triều Thanh và đầu thế kỉ 20.[33]

Thời hiện đại

sửa

Bên cạnh Lý Bạch và Lý Thương Ẩn, Lý Hạ là một trong "Tam Lý" (三さん李り) mà chính khách Mao Trạch Đông ngưỡng mộ.[45] Năm 1968, nhạc sĩ Roger Waters của ban nhạc rock Pink Floyd đã vay mượn những câu thơ của Lý để sáng tác ca từ cho bài hát "Set the Controls for the Heart of the Sun".[46] Viết về Lý Hạ trong cuốn Chūgoku Bunkashi Daijiten, Hán học giả người Nhật Fukazawa Kazuyuki ví vị thi sĩ như "nhà thơ tiêu biểu của thời Trung Đường".[j][7]

Theo nhà Hán học người Pháp François Jullien, thơ của Lý Hạ được tái thừa nhận vào hàng ngũ danh tác kinh điển của văn học Trung Quốc "vào cuối thể kỉ 19... [khi mà]... những quan niệm về bút pháp lãng mạn của phương Tây [cho phép] người Hoa tái thẩm định lại nhà thơ này, cho phép bút pháp tượng trưng trong thơ của ông được lên tiếng, giải phóng thế giới tưởng tượng của ông khỏi những cuộc truy tìm ẩn ý chẳng bao giờ kết thúc".[47] Trong chương viết về Thơ Đường trong cuốn The Columbia History of Chinese Literature, Paul W. Kroll gọi Lý là "nhà thơ Đường lập dị nhất, có lẽ là trong toàn bộ nền thi ca Hoa ngữ" và mệnh danh ông là "Mallarmé của Trung Quốc" bởi lối làm thơ và cách sử dụng hình ảnh vô cùng khó hiểu của thi sĩ này.[29]

Tại Việt Nam, rất ít người biết đến thơ của Lý Hạ, kể cả trong giới nghiên cứu văn học, nên chỉ có một lượng ít ỏi các tài liệu dịch thuật và nghiên cứu ông bằng tiếng Việt. Mặc dù vậy, thơ của ông tiếp cận giới nghiên cứu văn học Việt từ khá sớm, cụ thể là vào thập niên 60 của thế kỷ 20, khi các học giả Việt dịch bộ Lịch sử văn học Trung Quốc của Sở nghiên cứu văn học thuộc Viện Khoa học xã hội Trung Quốc.[48] Trong cuốn Lịch sử văn học Trung Quốc tập 2, dịch giả-giáo sư Nguyễn Khắc Phi nhận xét: "… Kỳ lạ, phóng túng, tươi đẹp buồn thương, cố tâm theo đuổi cái mới lạ khiến cho thơ ca của ông tuyệt nhiên khác thường".[48] Năm 1995, trong cuốn Diện mạo thơ Đường, tác giả Lê Đức Niệm nhận định: "Lý Hạ sáng tác theo khuynh hướng lãng mạn. Những tác phẩm của ông đều có ký thác tâm sự cá nhân, nhưng cũng có nhiều nét của cuộc sống hiện thực, dùng bút pháp tượng trưng để gửi gắm lý tưởng và nỗi u sầu".[49] Trong khi đó học giả Nguyễn Tôn Nhan trong cuốn Thơ siêu thực của Lý Hạ (2000) viết: "Thơ ông thích miêu tả cảnh giới siêu hiện thực với ảo giác thần kỳ quái đản... Nhiều bài thơ có sắc thái nồng diễm, lạnh lẽo, thê lương, chữ dùng lại tân kỳ, mới lạ".[49]

Chú thích

sửa
Ghi chú
  1. ^ Nguyên văn: 李り賀が，字じ長吉ちょうきち，宗室そうしつ鄭てい王おう之これ後ご。父ちち名めい晉すすむ肅，以是不ふ應おう進士しんし，韓かん愈いよいよ為之ためゆき作さく《諱いみな辨べん》，賀が竟不就試。手て筆ひつ敏捷びんしょう，尤ゆう長ちょう於歌篇へん。其文思おもえ體勢たいせい，如崇巖いわお峭壁，萬まん仞崛起おこり，當時とうじ文士ぶんし從したがえ而效之の，無能むのう仿佛者しゃ。其樂府ふ詞し數すう十じゅう篇へん，至いたり於雲韶樂工こう，無む不ふ諷誦ふうしょう。補おぎなえ太ぶと常つね寺てら協きょう律郎りつろう，卒そつ，時じ年ねん二に十じゅう四よん。
    Lược dịch: Lý Hạ, từ Trường Cát, là dòng dõi tôn thất Trịnh Vương. Cha tên là Tấn Túc, nên không thể làm tiến sĩ. Hàn Dũ vì thế mà làm bài "Huý biện" nhưng Hạ vẫn không thể ra ứng thí. Thủ bút [của Hạ] nhanh nhẹn, đặc biệt là ở các bài trường thiên. Tư tưởng và phong cách văn chương của hắn như vách đá sừng sững, như vạn nhận quật khởi. [...] Có hàng chục bài thơ trong Nhạc Phủ, còn như nhạc công vu vân thiều, chúng đều mang tính châm biếm. [Hạ] sung nhậm chức Hiệp luật lang ở chùa Thái Thường, chết ở tuổi hai mươi tư.
  2. ^ Nguyên văn: 李り賀が字じ長吉ちょうきち，系けい出で鄭てい王おう後ご。七なな歲さい能のう辭じ章あきら，韓かん愈いよいよ、皇すめらぎ甫はじめ湜始聞未信しんじ，過か其家，使つかい賀が賦ふ詩し，援筆輒就如素構，自じ目め曰高軒のき過か，二に人にん大だい驚おどろき，自じ是ぜ有名ゆうめい。為ため人じん纖瘦，通つう眉まゆ，長ちょう指ゆび爪つめ，能のう疾やまし書しょ。每まい旦だん日出にっしゅつ，騎き弱じゃく馬ば，從したがえ小しょう奚奴，背せ古こ錦にしき囊，遇ぐう所得しょとく，書しょ投とう囊中。未み始はじめ先立さきだて題だい然しか後こう為ため詩し，如它人じん牽合程ほど課か者しゃ。及暮歸き，足成あしなる之の。非ひ大醉たいすい、弔とむらい喪も日び率りつ如此。過か亦また不ふ甚省。母はは使し婢探囊中，見所みどころ書しょ多た，即そく怒いか曰：「是ぜ兒じ要よう嘔出心こころ乃已耳みみ。」以父名めい晉すすむ肅，不ふ肯舉進士しんし，愈いよいよ為ため作さく諱いみな辨べん，然しか卒そつ亦また不ふ就舉。辭じ尚なお奇き詭，所得しょとく皆みな驚おどろき邁，絕ぜっ去さ翰墨かんぼく畦あぜ逕，當時とうじ無能むのう效こう者しゃ。樂らく府ふ數すう十じゅう篇へん，雲くも韶諸工こう皆みな合あい之の絃管。為ため協きょう律郎りつろう，卒そつ，年ねん二に十じゅう七なな。與あずか游ゆう者しゃ權けん璩、楊敬之の、王おう恭きょう元もと，每まい譔著，時じ為所しどころ取去とりさ。賀が亦また早世そうせい，故こ其詩歌か世よ傳でん者しゃ鮮焉。
    Lược dịch: Lý Hạ, từ Trường Cát, là dòng dõi Trịnh Vương. Lên bảy đã có thể làm văn chương, Hàn Dũ, Hoàng Phủ Thực nghe đồn, liền ghé qua nhà bảo Hạ làm thơ. Hạ tức thì cầm lấy cây bút, viết nên bài "Cao Hiên quá". Hai người xem xong thì kinh hãi, Hạ vì thế mà nổi danh. Hạ người mảnh khảnh, lông mày giao nhau, móng tay dài, thủ bút lanh lẹ. Hàng ngày vào lúc bình minh, Hạ cưỡi một con ngựa yếu, đem theo một nô bộc, lưng đeo túi gấm, nghĩ ra được ý hay thì viết rồi ném vào trong túi. Ban đêm khi trở về, lại đem những ý nghĩ được lúc ban ngày mà chỉnh lý thành văn. Mẹ của Hạ bảo người tỳ nữ mở túi ra thì thấy một đống thơ, liền tức giận mà nói: "Thị nhi yếu ẩu xuất tâm nãi dĩ nhĩ." Phụ thân của Hạ tên là Tấn Túc, nên không thể làm tiến sĩ. Hàn Dũ viết bài "Huý biện", nhưng mà Hạ vẫn không thể ứng thí. Lời văn lạ lùng, khiến mọi người ngỡ ngàng. Hạ mất năm 27 tuổi khi đang giữ chức Hiệp luật lang. [...] Hạ qua đời đương tuổi còn trẻ nên rất ít thơ của ông được truyền từ đời này sang đời khác.
  3. ^ Ueki et al. (1999, tr. 110) ghi là "790?", Huntington (2001, đoạn thứ 46), Noguchi (1994) và Digital Daijisen ghi là 790, trong khi Arai (1959, tr. 5), Fukazawa (2013, tr. 1219), Gotō (2002, tr. 71), Kai và Higashi (2010, tr. 833), Britannica Kokusai Dai-Hyakkajiten, World Encyclopedia và Daijirin ghi là 791.
  4. ^ Noguchi (1994) và Britannica Kokusai Dai-Hyakkajiten ghi quê nhà ông ở Xương Cốc (昌あきら谷たに).
  5. ^ Ueki et al. (1999, tr. 110) ghi là "816?", Huntington (2001, đoạn thứ 46), Noguchi (1994) và Digital Daijisen ghi là 816, trong khi Arai (1959, tr. 5), Fukazawa (2013, tr. 1219), Gotō (2002, tr. 71), Kai và Higashi (2010, tr. 833), Britannica Kokusai Dai-Hyakkajiten, World Encyclopedia và Daijirin ghi là 817.
  6. ^ Ueki et al. (1999, tr. 111), Noguchi (1994) và World Encyclopedia ghi ông qua đời thọ 27 tuổi.
  7. ^ Huntington (2001, đoạn thứ 46) ghi lý do dịch biệt hiệu thành "quỷ tài" bởi "những bài thơ của ông viết về các thế giới rời rạc và kỳ quái".
  8. ^ Fukazawa (2013, tr. 1220) ghi là 244 bài thơ.
  9. ^ 人ひと言げん太白たいはく仙せん才ざい、長吉ちょうきち鬼才きさい、不ふ然しか。太白たいはく天仙てんせん之の詞し、長吉ちょうきち鬼おに仙せん之の詞し耳みみ。
  10. ^ 中ちゅう唐とうを代表だいひょうする詩人しじん (chūtō o daihyō suru shijin).
Tham khảo
  1. ^ a b c d e f Fukazawa 2013, tr. 1220.
  2. ^ Morise 1975, tr. 480, ghi chú 1; Fukazawa 2013, tr. 1220; Endō 2005, tr. 1.
  3. ^ Morise 1975, tr. 480, ghi chú 1; Fukazawa 2013, tr. 1220; Noguchi 2001.
  4. ^ a b Morise 1975, tr. 480, ghi chú 1.
  5. ^ Wada 2001, tr. 52-53.
  6. ^ a b c Frodsham 1983.
  7. ^ a b c d e f Fukazawa 2013, tr. 1219.
  8. ^ a b c Morise 1975, tr. 480, ghi chú 2.
  9. ^ Ueki et al. 1999, tr. 110; World Encyclopedia 1998; Mypaedia 1996; Digital Daijisen 1998.
  10. ^ Ueki et al. 1999, tr. 110–111; Fukazawa 2013, tr. 1219.
  11. ^ Ueki et al. 1999, tr. 110–111.
  12. ^ Ueki et al. 1999, tr. 111.
  13. ^ Fukazawa 2013, tr. 1219; Noguchi 1994; Hinton 2014, tr. 319.
  14. ^ Ueki et al. 1999, tr. 101; Fukazawa 2013, tr. 1219; Noguchi 1994; Kai and Higashi 2010, tr. 833; World Encyclopedia 1998; Britannica Kokusai Dai-Hyakkajiten 2014; [[#CITEREF|]]; Daijirin 2006; Digital Daijisen 1998.
  15. ^ World Encyclopedia 1998; Daijirin 2006.
  16. ^ Ueki et al. 1999, tr. 111; Kai and Higashi 2010, tr. 833.
  17. ^ Ueki et al. 1999, tr. 111; Arai 1959, tr. 5.
  18. ^ Tung 2014, tr. 143.
  19. ^ “李り贺故里さと文化ぶんか旅たび游ゆう开发项目 [Lý hạ cố lý văn hoá lữ du khai phát hạng mục]”. 12 tháng 3 năm 2012. Bản gốc lưu trữ ngày 4 tháng 2 năm 2017.
  20. ^ Sugitani 2014, tr. 46.
  21. ^ Ueki et al. 1999, tr. 101; Fukazawa 2013, tr. 1219; Noguchi 1994; World Encyclopedia 1998; Britannica Kokusai Dai-Hyakkajiten 2014; Mypaedia 1996; Daijirin 2006; Digital Daijisen 1998; [[#CITEREF|]].
  22. ^ a b Hinton 2014, tr. 318.
  23. ^ Kai and Higashi 2010, tr. 833.
  24. ^ a b c d e Wu 1998, tr. 228.
  25. ^ Ueki et al. 1999, tr. 111; Hinton 2014, tr. 319.
  26. ^ Hinton 2014, tr. 319.
  27. ^ Fukazawa 2013, tr. 1219–1220.
  28. ^ “Chinese Text Project entry '夢ゆめ天てん'”. Chinese Text Project. Truy cập ngày 21 tháng 2 năm 2019.
  29. ^ a b Kroll 2001, đoạn thứ 88.
  30. ^ a b c Arai 1959, tr. 178.
  31. ^ “Chinese Text Project entry 秦しん王おう飲酒いんしゅ”. Chinese Text Project. Truy cập ngày 25 tháng 2 năm 2019.
  32. ^ Fukazawa 2013, tr. 1220; Zeitlin 2007, tr. 75.
  33. ^ a b c d e f g Zeitlin 2007, tr. 75.
  34. ^ Kroll 2001, đoạn thứ 88; Hinton 2014, tr. 318.
  35. ^ Wada 2001, tr. 51.
  36. ^ Arai 1959, tr. 6.
  37. ^ Sargent 2001, đoạn thứ 21.
  38. ^ Gotō 2002, tr. 71–72.
  39. ^ a b Lynn 2001, đoạn thứ 9.
  40. ^ Lynn 2001, đoạn thứ 10; Wixted 2001, đoạn thứ 9.
  41. ^ Lynn 2001, đoạn thứ 11.
  42. ^ Wixted 2001, đoạn thứ 22.
  43. ^ Graham 1971, tr. 568.
  44. ^ Bryant 2001, đoạn thứ 11.
  45. ^ Xia 2001, tr. 78.
  46. ^ “Allusions to Classical Chinese Poetry in Pink Floyd”. cjvlang.com. Truy cập 27 tháng 5 năm 2020.
  47. ^ Jullien 2004, tr. 73.
  48. ^ a b Xuân Châu 2009, tr. 35.
  49. ^ a b Xuân Châu 2009, tr. 36.

Tài liệu trích dẫn

sửa

Đọc thêm

sửa

Liên kết ngoài

sửa

  "Lý Hạ" là một bài viết tốt của Wikipedia tiếng Việt.
Mời bạn xem phiên bản đã được bình chọn vào ngày 12 tháng 8 năm 2020 và so sánh sự khác biệt với phiên bản hiện tại.
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Lý_Hạ&oldid=71585782”