(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Tonga” – Wikipedia tiếng Việt Bước tới nội dung

Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Tonga”

Sửa liên kết
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trước
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
n →‎Liên kết ngoài: AlphamaEditor, thêm thể loại, Executed time: 00:00:23.9190000
Task 3: Sửa lỗi chung (GeneralFixes1) (#TASK3QUEUE)
 
(Không hiển thị 35 phiên bản của 23 người dùng ở giữa)
Dòng 1: Dòng 1:
{{bài cùng tên}}
{{bài cùng tên}}
{{Thông tin quốc gia |
{{Thông tin quốc gia |
Tên chính = ''Pule{{okina}}anga Fakatu{{okina}}i {{okina}}o Tonga'' |
Tên chính = Vương quốc Tonga |
Tên bản địa 1 = {{small|''Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga'' ([[tiếng Tonga]])}} |
Tên thường = Tonga|
Tên thường = Tonga|
Tên ngắn = |
Tên ngắn = |
Lá cờ = Flag of Tonga.svg |
Lá cờ = Flag of Tonga.svg |
Huy hiệu = Coat of arms of Tonga.svg |
Huy hiệu = Coat of arms of Tonga.svg |
Khẩu hiệu = ''Ko e {{okina}}Otua mo Tonga ko hoku tofi{{okina}}a<br />Chúa và Tonga là di sản của tôi'' |
Khẩu hiệu = "Ko e ʻOtua mo Tonga ko hoku tofiʻa"<br />{{small|"Thượng đế và Tonga là Di sản của tôi"}} |
Bản đồ = LocationTonga.png |
Bản đồ = Tonga on the globe (Polynesia centered).svg |
Quốc ca = ''[[Ko e fasi 'o e tu'i 'o e 'Otu Tonga|Ko e fasi {{okina}}o e tu{{okina}}i {{okina}}o e {{okina}}Otu Tonga]]'' |
Quốc ca = ''[[Ko e fasi ʻo e tuʻi ʻo e ʻOtu Tonga]]''<br />{{small|''Bài ca của Quốc vương Quần đảo Tonga''}}<br>{{center|[[Tập tin:Ko e fasi ʻo e tuʻi ʻo e ʻOtu Tonga.ogg]]}}|
Ngôn ngữ chính thức = [[Tiếng Tonga]], [[tiếng Anh]] |
Ngôn ngữ chính thức = [[Tiếng Tonga]], [[tiếng Anh]] |
Thủ đô = [[Nukuʻalofa|Nuku{{okina}}alofa]] |
Thủ đô = [[Nukuʻalofa|Nuku{{okina}}alofa]] |
Tọa độ thủ đô = ko xác địnhW |
Tọa độ thủ đô = {{Coord|21|08|S|175|12|W|type:city}} |
Vĩ độ = 21 |
Vĩ độ phút = 08 |
Hướng vĩ độ = S |
Kinh độ = 175 |
Kinh độ phút = 12 |
Hướng kinh độ = W |
Thành phố lớn nhất = [[Nukuʻalofa|Nuku{{okina}}alofa]] |
Thành phố lớn nhất = [[Nukuʻalofa|Nuku{{okina}}alofa]] |
Loại chính phủ = [[Chế độ quân chủ|Quân chủ]] |
Loại chính phủ = [[Quân chủ lập hiến]] [[thể chế đại nghị|nghị viện]] |
Chức vụ 1 = Quân chủ |
Loại viên chức = [[Vua Tonga|Vua]]<br />[[Thủ tướng Tonga|Thủ tướng]] |
Tên viên chức = [[Tupou VI]]<br />[[ʻAkilisi Pohiva]] |
Viên chức 1 = [[Tupou VI]] |
Chức vụ 2= Thủ tướng |
Viên chức 2= [[:en:Siaosi Sovaleni|Siaosi Sovaleni]] |
Diện tích = 748 |
Diện tích = 748 |
Đứng hàng diện tích = 186 |
Đứng hàng diện tích = 186 |
Độ lớn diện tích = 1 E12 |
Độ lớn diện tích = 1 E12 |
Phần nước = 4% |
Phần nước = 4 |
Dân số ước lượng = 102.000 |
Dân số ước lượng = |
Năm ước lượng dân số = tháng 7 năm 2005 |
Năm ước lượng dân số = |
Đứng hàng dân số ước lượng = 194 |
Đứng hàng dân số ước lượng = |
Dân số =103.036<ref>[https://web.archive.org/web/20120105120058/http://www.pmo.gov.to/press-releases/3220-tonga-national-population-census-2011-preliminary-count Tonga National Population Census 2011; Preliminary Count]. pmo.gov.to (ngày 22 tháng 12 năm 2011).</ref> |
Dân số = |
Năm thống kê dân số = |
Năm thống kê dân số = 2011|
Mật độ dân số = 153 |
Mật độ dân số = 139 |
Đứng hàng mật độ dân số = 67¹ |
Đứng hàng mật độ dân số = |
Thành thị = |
Thành thị = |
Nông thôn = |
Nông thôn = |
Năm tính GDP PPP = 2005 |
Năm tính GDP PPP = 2011 |
GDP PPP =763 triệu USD<ref name=imf2>{{chú thích web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=64&pr.y=0&sy=2009&ey=2012&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=866&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= |title=Tonga |publisher=International Monetary Fund |access-date =ngày 22 tháng 4 năm 2012}}</ref> |
GDP PPP = $817&nbsp;[[triệu]] <!--2006 IMF--> [[đô la Mỹ]] |
Đứng hàng GDP PPP = 167 |
Xếp hạng GDP PPP = |
GDP PPP trên đầu người = $7.984 [[đô la Mỹ]] |
GDP PPP bình quân đầu người = |
Đứng hàng GDP PPP trên đầu người = 76 |
Xếp hạng GDP PPP bình quân đầu người = 7.344 USD<ref name=imf2 /> |
Năm tính HDI = 2003 |
Năm tính GDP danh nghĩa = 2011 |
GDP danh nghĩa = 439 triệu USD<ref name=imf2 /> |
HDI = 0,810 |
Xếp hạng GDP danh nghĩa = |
⚫
Đứng hàng HDI = 54 |
GDP danh nghĩa bình quân đầu người = 4.220 USD<ref name=imf2 /> |
⚫
Cấp HDI = <font color="#009900">high</font> |
Loại chủ quyền = [[Chế độ quân chủ|Quân chủ]] |
Xếp hạng GDP danh nghĩa bình quân đầu người = |
Năm tính HDI = 2014 |
⚫
Sự kiện thành lập = - Độc lập |
HDI = 0,717<ref name="HDI">{{chú thích web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf|title=Human Development Report 2015 |year=2015 |publisher=United Nations |access-date =ngày 15 tháng 12 năm 2015}}</ref> |
⚫
Đứng hàng HDI = 100 |
⚫
Cấp HDI = <font color="#009900">cao</font> |
⚫
Loại chủ quyền = Độc lập|
Ngày thành lập = 4 tháng 6 năm 1970 |
Ngày thành lập = 4 tháng 6 năm 1970 |
Đơn vị tiền tệ = [[Tongan pa'anga|Pa{{okina}}anga]] |
Đơn vị tiền tệ = [[pa'anga Tonga|Pa{{okina}}anga]] |
Dấu đơn vị tiền tệ = |
Dấu đơn vị tiền tệ = |
Mã đơn vị tiền tệ = TOP |
Mã đơn vị tiền tệ = TOP |
Dòng 53: Dòng 54:
UTC = +13 |
UTC = +13 |
Múi giờ DST = |
Múi giờ DST = |
UTC DST = +13 |
UTC DST = +14 |
Tên vùng Internet = [[.to]] |
Tên vùng Internet = [[.to]] |
Mã số điện thoại = 676 |
Mã số điện thoại = 676 |
Lái xe bên = trái |
Ghi chú = ¹&nbsp;&nbsp;Xếp hạng dựa trên số liệu năm 2005.
Ghi chú = ¹&nbsp;&nbsp;Xếp hạng dựa trên số liệu năm 2005.
}}
}}
'''Tonga''', tên chính thức '''Vương quốc Tonga''', ([[tiếng Tonga]] nghĩa là "phương nam"), là một [[quần đảo]] độc lập ở phía nam [[Thái Bình Dương]]. Nó nằm vào khoảng một phần ba từ [[New Zealand]] đến [[Hawaii]], phía nam của [[Samoa]] và phía đông của [[Fiji]].
'''Tonga''' ({{IPAc-en|ˈ|t|ɒ|ŋ|ə}} hoặc {{IPAc-en|ˈ|t|ɒ|ŋ|ɡ|ə}}; [[tiếng Tonga]]: {{IPA-to|ˈtoŋa|}}<ref>Churchward, C.M. (1985) ''Tongan grammar'', Oxford University Press, ISBN 0-ngày 99 tháng 5 năm 8717</ref> ''Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga''), tên chính thức là '''Vương quốc Tonga''', ([[tiếng Tonga]] nghĩa là "phương nam") là một [[quần đảo]] độc lập ở phía nam [[Thái Bình Dương]]. Nó nằm vào khoảng một phần ba từ [[New Zealand]] đến [[Hawaii]], phía nam của [[Samoa]] và phía đông của [[Fiji]].


== Tên gọi ==
== Tên gọi ==
{{main|Tên gọi Tonga}}
{{main|Tên gọi Tonga}}
Trong nhiều ngôn ngữ [[Polynesia]], Tonga có nghĩa là nam, ám chỉ nhóm đảo cực nam của quần đảo trung tâm '''Polynesia''', tên gọi này được phát âm là[[bảng mẫu tự phiên âm quốc tế|ˈtoŋa]]<ref>C.M. Churchward, ''Tongan grammar''. ISBN 0-908717-05-9</ref>, còn cách phát âm phổ biến trong [[tiếng Anh Mỹ]] /ˈtɒŋɡə/ là sai. Tên gọi Tonga có cùng nguồn gốc với khu vực [[Kona]] của [[hawaii (đảo)|đảo Hawaii]].
Trong nhiều ngôn ngữ [[Polynesia]], Tonga có nghĩa là nam, ám chỉ nhóm đảo cực nam của quần đảo trung tâm '''Polynesia''', tên gọi này được phát âm là[[bảng mẫu tự phiên âm quốc tế|ˈtoŋa]]<ref>C.M. Churchward, ''Tongan grammar''. ISBN 0-ngày 99 tháng 5 năm 8717</ref>, còn cách phát âm phổ biến trong [[tiếng Anh Mỹ]] /ˈtɒŋɡə/ là sai. Tên gọi Tonga có cùng nguồn gốc với khu vực [[Kona]] của [[hawaii (đảo)|đảo Hawaii]].


Quần đảo này còn được biết đến với biệt danh "Quần đảo thân thiện", do [[James Cook|thuyền trưởng Cook]] đặt vì sự đón tiếp nồng hậu mà ông nhận được nơi đây. Ông đặt chân đến nơi này vào thời điểm của lễ hội ''{{okina}}inasi'', lúc người dân dâng cúng những trái cây đầu mùa cho các vua [[Tu'i Tonga|Tu{{okina}}i Tonga]].
Quần đảo này còn được biết đến với biệt danh "Quần đảo thân thiện", do [[James Cook|thuyền trưởng Cook]] đặt vì sự đón tiếp nồng hậu mà ông nhận được nơi đây. Ông đặt chân đến nơi này vào thời điểm của lễ hội ''{{okina}}inasi'', lúc người dân dâng cúng những trái cây đầu mùa cho các vua [[Tu'i Tonga|Tu{{okina}}i Tonga]].
Dòng 69: Dòng 71:
[[Tập tin:George Tupou I, engraving by John Cochran (1904).jpg|nhỏ|trái|200px|[[Taufa'ahau|Tāufa{{okina}}āhau]] tức Quốc vương George Tupou II, vua của Vương quốc Tonga (1845–1893).]]
[[Tập tin:George Tupou I, engraving by John Cochran (1904).jpg|nhỏ|trái|200px|[[Taufa'ahau|Tāufa{{okina}}āhau]] tức Quốc vương George Tupou II, vua của Vương quốc Tonga (1845–1893).]]
{{main|Lịch sử Tonga}}
{{main|Lịch sử Tonga}}
Những chứng tích kháo cổ học cho thấy các đảo thuộc Tonga ngày nay đã có cư dân sinh sống vào khoảng năm [[900]] [[Công Nguyên|TCN]]. Các nhà hàng hải Hà Lan phát hiện nhóm đảo phía Bắc năm [[1616]] và các đảo còn lại năm 1643. Thuyền trưởng [[James Cook]] đến nhóm đảo này năm [[1773]] và [[1777]], đặt tên là Nhóm đảo Hữu nghị (Friendly Islands). Các nhà truyền giáo người Anh đến đây năm 1797 và đã giúp cho ảnh hưởng [[chính trị]] của [[người Anh]] vững mạnh thêm. Các cuộc nội chiến trong nửa đầu [[thế kỷ 19|thế kỉ 19]] kết thúc bằng việc lên ngôi của Quốc vương [[George Tupou I]] (1845-1893), người đã thống nhất vương quốc đưa ra [[hiến pháp]] (1862) và hệ thống quản lí hành chính.
Những chứng tích khảo cổ học cho thấy các đảo thuộc Tonga ngày nay đã có cư dân sinh sống vào khoảng năm [[900]] [[Công Nguyên|TCN]]. Các nhà hàng hải Hà Lan phát hiện nhóm đảo phía Bắc năm [[1616]] và các đảo còn lại năm 1643. Thuyền trưởng [[James Cook]] đến nhóm đảo này năm [[1773]] và [[1777]], đặt tên là Nhóm đảo Hữu nghị (Friendly Islands). Các nhà truyền giáo người Anh đến đây năm 1797 và đã giúp cho ảnh hưởng [[chính trị]] của [[người Anh]] vững mạnh thêm. Các cuộc nội chiến trong nửa đầu [[thế kỷ XIX]] kết thúc bằng việc lên ngôi của Quốc vương [[George Tupou I]] (1845-1893), người đã thống nhất vương quốc đưa ra [[hiến pháp]] (1862) và hệ thống quản lý hành chính.


Chế độ bảo hộ được thiết lập sau khi Anh và Quốc vương [[George Tupou II]] (1893-1918) kí hiệp ước hữu nghị năm [[1900]], theo đó Tonga vẫn duy trì quyền tự trị và Chính phủ Anh chịu trách nhiệm về vấn đề quốc phòng và đối ngoại.
Chế độ bảo hộ được thiết lập sau khi Anh và Quốc vương [[George Tupou II]] (1893-1918) ký hiệp ước hữu nghị năm [[1900]], theo đó Tonga vẫn duy trì quyền tự trị và Chính phủ Anh chịu trách nhiệm về vấn đề quốc phòng và đối ngoại.


Hiệp ước năm 1968 giảm bớt quyền kiểm soát của [[Anh]] tại nhóm đảo này. Tonga trở thành vương quốc độc lập và là nước thành viên thuộc [[Khối Thịnh vượng chung Anh|Khối Liên hiệp Anh]] năm [[1970]]. Quốc vương là nguyên thủ quốc gia đồng thời kiêm luôn việc chi phối cơ quan lập pháp, trong đó gồm [[Nội các]] của [[Vua|Quốc vương]] do [[Thủ tướng]] đứng đầu với 9 thành viên thuộc giới quý tộc và 9 thành viên thuộc giới bình dân. Quốc vương hiện nay là [[Taufa'ahau Tupou IV]] (1965), con trai của Nữ hoàng [[Tupou III]] ([[1918]]-[[1965]]). Từ cuối thập niên 80, người dân Tonga đưa ra những yêu sách đòi cải cách [[dân chủ]], nhưng nhà vua dứt khoát phản đối bất kì thay đổi nào làm giảm bớt quyền lực [[chế độ quân chủ|quân chủ]]. Tonga gia nhập [[Liên Hiệp Quốc]] năm [[1999]].<ref>"Sổ tay các nước trên thế giới", Tác giả: TS ngữ văn Nguyễn Văn Dương</ref>
Hiệp ước năm 1968 giảm bớt quyền kiểm soát của [[Anh]] tại nhóm đảo này. Tonga trở thành vương quốc độc lập và là nước thành viên thuộc [[Khối Thịnh vượng chung Anh|Khối Liên hiệp Anh]] năm [[1970]]. Quốc vương là nguyên thủ quốc gia đồng thời kiêm luôn việc chi phối cơ quan lập pháp, trong đó gồm [[Nội các]] của [[Vua|Quốc vương]] do [[Thủ tướng]] đứng đầu với 9 thành viên thuộc giới quý tộc và 9 thành viên thuộc giới bình dân. Quốc vương hiện nay là [[Taufa'ahau Tupou IV]] (1965), con trai của Nữ hoàng [[Tupou III]] ([[1918]]-[[1965]]). Từ cuối thập niên 80, người dân Tonga đưa ra những yêu sách đòi cải cách [[dân chủ]], nhưng nhà vua dứt khoát phản đối bất kì thay đổi nào làm giảm bớt quyền lực [[chế độ quân chủ|quân chủ]]. Tonga gia nhập [[Liên Hợp Quốc]] năm [[1999]].<ref>"Sổ tay các nước trên thế giới", Tác giả: TS ngữ văn Nguyễn Văn Dương</ref>


== Địa lý ==
== Địa lý ==
{{main|Địa lý Tonga}}
{{main|Địa lý Tonga}}
Tonga là quốc gia thuộc [[quần đảo Polynesia]], gồm khoảng 170 [[đảo san hô]] và [[núi lửa]], được chia làm 3 nhóm: [[Tongatapu]] ở phía Nam, [[Vavau]] ở phía Bắc và [[Haapai]] ở trung tâm, trong đó chỉ có khoảng 36 đảo có dân cư sinh sống. Phần lớn các đảo này có các [[núi lửa]] còn hoạt động, số còn lại là các [[đảo san hô]].<ref>{{chú thích web | url = http://vansu.vn/?part=thegioi&opt=cacnuoc&act=view&code=tonga | tiêu đề = Thế giới | author = | ngày = | ngày truy cập = 26 tháng 9 năm 2015 | nơi xuất bản = | ngôn ngữ = }}</ref>
Tonga là quốc gia thuộc [[quần đảo Polynesia]], gồm khoảng 170 [[đảo san hô]] và [[núi lửa]], được chia làm 3 nhóm: [[Tongatapu]] ở phía Nam, [[Vavau]] ở phía Bắc và [[Haapai]] ở trung tâm, trong đó chỉ có khoảng 36 đảo có dân cư sinh sống. Phần lớn các đảo này có các [[núi lửa]] còn hoạt động, số còn lại là các [[đảo san hô]].


== Khí hậu ==
== Khí hậu ==
Dòng 96: Dòng 98:
Tonga hiện đang thực hiện kế hoạch phát triển mạnh khu vực kinh tế tư nhân, nâng cấp sản xuất nông nghiệp, làm sống lại các ngành công nghiệp gia vị như sản xuất [[vani]], phát triển du lịch, cải thiện thông tin liên lạc của hòn đảo và hệ thống giao thông vận tải. Có một lĩnh vực xây dựng nhỏ nhưng đang phát triển để đáp ứng với dòng chảy của các khoản tiền viện trợ và kiều hối từ nước ngoài gởi về.
Tonga hiện đang thực hiện kế hoạch phát triển mạnh khu vực kinh tế tư nhân, nâng cấp sản xuất nông nghiệp, làm sống lại các ngành công nghiệp gia vị như sản xuất [[vani]], phát triển du lịch, cải thiện thông tin liên lạc của hòn đảo và hệ thống giao thông vận tải. Có một lĩnh vực xây dựng nhỏ nhưng đang phát triển để đáp ứng với dòng chảy của các khoản tiền viện trợ và kiều hối từ nước ngoài gởi về.


Ngành công nghiệp du lịch tương đối kém phát triển, tuy nhiên, chính phủ thừa nhận rằng du lịch có thể đóng một vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, và những nỗ lực đang được thực hiện để tăng nguồn thu GDP từ ngành kinh tế này.<ref>{{chú thích web | url = http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/16092.htm#econ | tiêu đề = Tonga | author = | ngày = | ngày truy cập = 26 tháng 9 năm 2015 | nơi xuất bản = | ngôn ngữ = }}</ref>
Ngành công nghiệp du lịch tương đối kém phát triển, tuy nhiên, chính phủ thừa nhận rằng du lịch có thể đóng một vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, và những nỗ lực đang được thực hiện để tăng nguồn thu GDP từ ngành kinh tế này.<ref>{{Chú thích web | url = http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/16092.htm#econ | tiêu đề = Tonga | tác giả = | ngày = | ngày truy cập = 26 tháng 9 năm 2015 | nơi xuất bản = | ngôn ngữ = }}</ref>


Năm 2005, nước này đủ điều kiện để trở thành thành viên của [[Tổ chức Thương mại Thế giới]]. Sau khi một sự chậm trễ ban đầu, Tonga đã trở thành một thành viên đầy đủ của WTO vào ngày [[27 tháng 7]] năm [[2007]].
Năm 2005, nước này đủ điều kiện để trở thành thành viên của [[Tổ chức Thương mại Thế giới]]. Sau khi một sự chậm trễ ban đầu, Tonga đã trở thành một thành viên đầy đủ của WTO vào ngày [[27 tháng 7]] năm [[2007]].


== Hành chính ==
== Hành chính ==
[[Tập tin:Tonga sm04.gif|nhỏ|phải|Bản đồ 3 nhóm đảo hành chính Vương quốc Tonga.]]
{{Further|Đơn vị hành chính Tonga}}
Tonga được chia thành năm đơn vị hành chính: [[ʻEua]], [[Haʻapai]], [[Niuas]], [[Tongatapu]], và [[Vavaʻu]].<ref>[https://web.archive.org/web/20081118160301/http://www.spc.int/prism/Country/TO/stats/Census06/Population/population.htm Population Census 2006: Population size, Trend, Distribution and Structure], Tonga Department of Statistics</ref><ref>[http://www.statoids.com/uto.html Divisions of Tonga], Statoids.com</ref>
{{main|Phân cấp hành chính Tonga}}
Hiện nay, Tonga được chia thành 3 nhóm đảo chính là:

* Vava'u Group
* Ha'api Group
* Tongatapu Group


== Giáo dục - Y tế ==
== Giáo dục - Y tế ==
Dòng 119: Dòng 116:
Hơn 70% dân số của Vương quốc Tonga sống trên đảo chính và đông dân nhất là đảo [[Tongatapu]].
Hơn 70% dân số của Vương quốc Tonga sống trên đảo chính và đông dân nhất là đảo [[Tongatapu]].


Theo cổng thông tin của chính phủ Tonga, [[người Tonga]], người gốc [[Polynesia]] và người có nguồn gốc [[Melanesia]], là nhóm sắc tộc chiếm hơn 98% dân số. Các nhóm dân tộc khác chiếm 1,5% bao gồm người châu Âu (phần lớn là [[người Anh]]), người Tonga bản địa lai châu Âu, và người đến từ các đảo [[Thái Bình Dương]] khác. Ngoài ra còn khoảng 3.000 hoặc 4.000 [[người Hoa|người Trung Quốc]] tại Tonga.<ref>New Zealand Herald, ngày 23 tháng 11 năm 2001</ref> Năm 2006, một cuộc bạo loạn chủ yếu nhắm mục tiêu vào người Trung Quốc do người Trung Quốc nắm phần lớn nền kinh tế quốc gia, đã dẫn đến việc ra đi của nhiều người Trung Quốc hiện tại chỉ có khoảng 300 người Trung Quốc vẫn còn ở lại Tonga.<ref>[http://www.abc.net.au/news/newsitems/200611/s1795155.htm "Flight chartered to evacuate Chinese in Tonga"], ABC News, 22 tháng 11, 2006</ref>
Theo cổng thông tin của chính phủ Tonga, [[người Tonga]], người gốc [[Polynesia]] và người có nguồn gốc [[Melanesia]], là nhóm sắc tộc chiếm hơn 98% dân số. Các nhóm dân tộc khác chiếm 1,5% bao gồm người châu Âu (phần lớn là [[người Anh]]), người Tonga bản địa lai châu Âu, và người đến từ các đảo [[Thái Bình Dương]] khác. Ngoài ra còn khoảng 3.000 hoặc 4.000 [[người Hoa|người Trung Quốc]] tại Tonga.<ref>New Zealand Herald, ngày 23 tháng 11 năm 2001</ref> Năm 2006, một cuộc bạo loạn chủ yếu nhắm mục tiêu vào người Trung Quốc do người Trung Quốc nắm phần lớn nền kinh tế quốc gia, đã dẫn đến việc ra đi của nhiều người Trung Quốc hiện tại chỉ có khoảng 300 người Trung Quốc vẫn còn ở lại Tonga.<ref>[http://www.abc.net.au/news/newsitems/200611/s1795155.htm "Flight chartered to evacuate Chinese in Tonga"], ABC News, 22 tháng 11 năm 2006</ref>


[[Tiếng Tonga]] là ngôn ngữ chính thức của Vương quốc, cùng với [[tiếng Anh]]. Tonga là một phần của hệ ngôn ngữ [[Polynesia]] nó có quan hệ chặt chẽ đến các ngôn ngữ khác như [[tiếng Wallis]] ([[tiếng Uvea]]), [[tiếng Niue]], [[tiếng Hawaii]], và [[tiếng Samoa]].
[[Tiếng Tonga]] là ngôn ngữ chính thức của Vương quốc, cùng với [[tiếng Anh]]. Tonga là một phần của ngữ hệ [[Polynesia]] nó có quan hệ chặt chẽ đến các ngôn ngữ khác như [[tiếng Wallis]] ([[tiếng Uvea]]), [[tiếng Niue]], [[tiếng Hawaii]], và [[tiếng Samoa]].


== Tôn giáo ==
== Tôn giáo ==
{{main|Tôn giáo ở Tonga}}
{{main|Tôn giáo ở Tonga}}
{{Pie chart
| thumb = right
| caption = Tôn giáo tại Tonga (2011)
| other =
| label1 = Giám Lý
| value1 =36
| color1 =Blue
| label2 = Mormon
| value2 =18
| color2 =#377eb8
| label3 =Công giáo Roma
| value3 =15
| color3 =Cyan
| label4 =Khác
| value4 =12
| color4 =Green
}}
Cuộc sống hàng ngày của người dân Tonga bị ảnh hưởng nặng nề bởi truyền thống tôn giáo bản địa [[Polynesia]] và đặc biệt là bởi đức tin [[Kitô giáo]], ví dụ, tất cả các hoạt động thương mại và giải trí chấm dứt từ nửa đêm Thứ Bảy cho đến khi nửa đêm chủ nhật, và hiến pháp tuyên bố ngày Sabát là thiêng liêng, mãi mãi. Đến năm 2006, hơn 1/3 dân số Tonga tuyên bố tôn trọng Phong trào Giám Lý, Công giáo Rôma và Mormon. Một số ít tín đồ là một phần của Giáo hội Tonga một giáo phái Kitô bị bản địa hóa. Các số liệu chính thức từ cuộc điều tra dân số mới nhất của chính phủ năm 2006 cho thấy rằng khoảng 98% dân số theo các tôn giáo lớn trong nước như sau:
Cuộc sống hàng ngày của người dân Tonga bị ảnh hưởng nặng nề bởi truyền thống tôn giáo bản địa [[Polynesia]] và đặc biệt là bởi đức tin [[Kitô giáo]], ví dụ, tất cả các hoạt động thương mại và giải trí chấm dứt từ nửa đêm Thứ Bảy cho đến khi nửa đêm chủ nhật, và hiến pháp tuyên bố ngày Sabát là thiêng liêng, mãi mãi. Đến năm 2006, hơn 1/3 dân số Tonga tuyên bố tôn trọng Phong trào Giám Lý, Công giáo Rôma và Mormon. Một số ít tín đồ là một phần của Giáo hội Tonga một giáo phái Kitô bị bản địa hóa. Các số liệu chính thức từ cuộc điều tra dân số mới nhất của chính phủ năm 2006 cho thấy rằng khoảng 98% dân số theo các tôn giáo lớn trong nước như sau:


Dòng 135: Dòng 149:
{{Tham khảo}}
{{Tham khảo}}
== Liên kết ngoài ==
== Liên kết ngoài ==
{{sisterlinks|Tonga}}
{{Liên kết tới các dự án khác|Tonga}}
{{Commonscat-inline|Tonga}}
* {{Thể loại Commons nội dòng|Tonga}}
* [http://www.govt.to/ Cổng thông tin của chính phủ Tonga] {{en}}
* [http://www.govt.to/ Cổng thông tin của chính phủ Tonga] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070402055856/http://www.govt.to/ |date=2007-04-02 }} {{En icon}}
* [http://www.finance.gov.to Ministry of Finance, Kingdom of Tonga]
* [http://www.finance.gov.to Ministry of Finance, Kingdom of Tonga]
* [http://www.reservebank.to National Reserve Bank of Tonga, Kingdom of Tonga]
* [http://www.reservebank.to National Reserve Bank of Tonga, Kingdom of Tonga]
* [http://www.lands.gov.to Ministry of Lands, Survey and Natural Resources, Kingdom of Tonga]
* [http://www.lands.gov.to Ministry of Lands, Survey and Natural Resources, Kingdom of Tonga]
* [https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/tn.html CIA World Factbook: Tonga]
* [https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/tn.html CIA World Factbook: Tonga] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060919222432/https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/tn.html |date=2006-09-19 }}
* [http://www.tonganz.com/photobank/ The Kingdom of Tonga PhotoBank]
* [http://www.tonganz.com/photobank/ The Kingdom of Tonga PhotoBank]
* [http://www.lands.gov.to/tiki/tiki-index.php Interactive maps of Tonga]
* [http://www.lands.gov.to/tiki/tiki-index.php Interactive maps of Tonga]
* [http://www.mapsouthpacific.com/tonga/index.html Map of Tonga]
* [http://www.mapsouthpacific.com/tonga/index.html Map of Tonga] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060110094925/http://www.mapsouthpacific.com/tonga/index.html |date=2006-01-10 }}
* [http://www.dmctonga.com/tonga/ A Postcard Tour of Tonga]
* [http://www.dmctonga.com/tonga/ A Postcard Tour of Tonga] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070310155413/http://www.dmctonga.com/tonga/ |date=2007-03-10 }}
* [http://www.matangitonga.to/article/global_index.shtml/ Matangi Tonga] news from Tonga
* [http://www.matangitonga.to/article/global_index.shtml/ Matangi Tonga] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070818184344/http://www.matangitonga.to/article/global_index.shtml |date=2007-08-18 }} news from Tonga
* [http://dmoz.org/Regional/Oceania/Tonga Open Directory Project - ''Tonga''] directory category
* [http://dmoz.org/Regional/Oceania/Tonga Open Directory Project - ''Tonga''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070224143034/http://dmoz.org/Regional/Oceania/Tonga/ |date=2007-02-24 }} directory category
* [http://www.pausenberger.com/tonga.html photographs from Tonga]
* [http://www.pausenberger.com/tonga.html photographs from Tonga] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060716091255/http://www.pausenberger.com/tonga.html |date=2006-07-16 }}

{{Sơ khai địa lý}}
{{Quốc gia và vùng lãnh thổ ở châu Đại Dương}}
{{Quốc gia và vùng lãnh thổ ở châu Đại Dương}}
{{Lãnh thổ của Đế quốc Anh}}
{{Khối Thịnh vượng chung Anh}}
{{Khối Thịnh vượng chung Anh}}
{{Polynesia}}
{{Polynesia}}

{{Đảo Thái Bình Dương}}
{{Kiểm soát tính nhất quán}}
{{Các nền quân chủ}}
{{ARF}}
<!--{{Pacific Islands Forum}}-->


[[Thể loại:Tonga| ]]
[[Thể loại:Tonga| ]]
[[Thể loại:Quân chủ lập hiến]]
[[Thể loại:Lãnh thổ Tây Thái Bình Dương thuộc Anh]]
[[Thể loại:Quốc gia thành viên Khối Thịnh vượng chung Anh]]
[[Thể loại:Quốc gia thành viên Khối Thịnh vượng chung Anh]]
[[Thể loại:Polynesia]]
[[Thể loại:Quốc gia Polynesia]]
[[Thể loại:Quần đảo Thái Bình Dương]]
[[Thể loại:Quần đảo Thái Bình Dương]]
[[Thể loại:Quốc gia và vùng lãnh thổ nói tiếng Anh]]
[[Thể loại:Quốc gia và vùng lãnh thổ nói tiếng Anh]]
⚫
[[Thể loại:Quốc gia châu Đại Dương]]
[[Thể loại:Đảo quốc]]
[[Thể loại:Đảo quốc]]
[[Thể loại:Các quốc gia thành viên của Liên Hiệp Quốc]]
[[Thể loại:Quốc gia thành viên của Liên Hợp Quốc]]
[[Thể loại:Chế độ quân chủ Thịnh vượng chung]]
[[Thể loại:Chế độ quân chủ Thịnh vượng chung]]
[[Thể loại:Quốc gia Châu Đại Dương]]
[[Thể loại:Cựu bảo hộ Anh]]
⚫
[[Thể loại:Quốc gia Kitô giáo]]

Bản mới nhất lúc 21:25, ngày 7 tháng 1 năm 2024

Đối với các định nghĩa khác, xem Tonga (định hướng).
Vương quốc Tonga
Tên bằng ngôn ngữ chính thức
Quốc kỳ Huy hiệu
Bản đồ
Vị trí của Tonga
Vị trí của Tonga
Tiêu ngữ
"Ko e ʻOtua mo Tonga ko hoku tofiʻa"
"Thượng đế và Tonga là Di sản của tôi"
Quốc ca
Ko e fasi ʻo e tuʻi ʻo e ʻOtu Tonga
Bài ca của Quốc vương Quần đảo Tonga
Hành chính
Chính phủQuân chủ lập hiến nghị viện
Quân chủTupou VI
Thủ tướngSiaosi Sovaleni
Thủ đôNukuʻalofa
21°08′N 175°12′T / 21,133°N 175,2°T / -21.133; -175.200
Thành phố lớn nhấtNukuʻalofa
Địa lý
Diện tích748 km² (hạng 186)
Diện tích nước4 %
Múi giờUTC+13; mùa hè: UTC+14
Lịch sử
Độc lập
Ngày thành lập4 tháng 6 năm 1970
Ngôn ngữ chính thứcTiếng Tonga, tiếng Anh
Dân số (2011)103.036[1] người
Mật độ139 người/km²
Kinh tế
GDP (PPP) (2011)Tổng số: 763 triệu USD[2]
GDP (danh nghĩa) (2011)Tổng số: 439 triệu USD[2]
Bình quân đầu người: 4.220 USD[2]
HDI (2014)0,717[3] cao (hạng 100)
Đơn vị tiền tệPaʻanga (TOP)
Thông tin khác
Tên miền Internet.to
Lái xe bêntrái
Ghi chú
  • ¹  Xếp hạng dựa trên số liệu năm 2005.

Tonga (/ˈtɒŋə/ hoặc /ˈtɒŋɡə/; tiếng Tonga: [ˈtoŋa][4] Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga), tên chính thức là Vương quốc Tonga, (tiếng Tonga nghĩa là "phương nam") là một quần đảo độc lập ở phía nam Thái Bình Dương. Nó nằm vào khoảng một phần ba từ New Zealand đến Hawaii, phía nam của Samoa và phía đông của Fiji.

Tên gọi[sửa | sửa mã nguồn]

Bài chi tiết: Tên gọi Tonga

Trong nhiều ngôn ngữ Polynesia, Tonga có nghĩa là nam, ám chỉ nhóm đảo cực nam của quần đảo trung tâm Polynesia, tên gọi này được phát âm làˈtoŋa[5], còn cách phát âm phổ biến trong tiếng Anh Mỹ /ˈtɒŋɡə/ là sai. Tên gọi Tonga có cùng nguồn gốc với khu vực Kona của đảo Hawaii.

Quần đảo này còn được biết đến với biệt danh "Quần đảo thân thiện", do thuyền trưởng Cook đặt vì sự đón tiếp nồng hậu mà ông nhận được nơi đây. Ông đặt chân đến nơi này vào thời điểm của lễ hội ʻinasi, lúc người dân dâng cúng những trái cây đầu mùa cho các vua Tuʻi Tonga.

Lịch sử[sửa | sửa mã nguồn]

Tāufaʻāhau tức Quốc vương George Tupou II, vua của Vương quốc Tonga (1845–1893).
Bài chi tiết: Lịch sử Tonga

Những chứng tích khảo cổ học cho thấy các đảo thuộc Tonga ngày nay đã có cư dân sinh sống vào khoảng năm 900 TCN. Các nhà hàng hải Hà Lan phát hiện nhóm đảo phía Bắc năm 1616 và các đảo còn lại năm 1643. Thuyền trưởng James Cook đến nhóm đảo này năm 1773 và 1777, đặt tên là Nhóm đảo Hữu nghị (Friendly Islands). Các nhà truyền giáo người Anh đến đây năm 1797 và đã giúp cho ảnh hưởng chính trị của người Anh vững mạnh thêm. Các cuộc nội chiến trong nửa đầu thế kỷ XIX kết thúc bằng việc lên ngôi của Quốc vương George Tupou I (1845-1893), người đã thống nhất vương quốc đưa ra hiến pháp (1862) và hệ thống quản lý hành chính.

Chế độ bảo hộ được thiết lập sau khi Anh và Quốc vương George Tupou II (1893-1918) ký hiệp ước hữu nghị năm 1900, theo đó Tonga vẫn duy trì quyền tự trị và Chính phủ Anh chịu trách nhiệm về vấn đề quốc phòng và đối ngoại.

Hiệp ước năm 1968 giảm bớt quyền kiểm soát của Anh tại nhóm đảo này. Tonga trở thành vương quốc độc lập và là nước thành viên thuộc Khối Liên hiệp Anh năm 1970. Quốc vương là nguyên thủ quốc gia đồng thời kiêm luôn việc chi phối cơ quan lập pháp, trong đó gồm Nội các của Quốc vương do Thủ tướng đứng đầu với 9 thành viên thuộc giới quý tộc và 9 thành viên thuộc giới bình dân. Quốc vương hiện nay là Taufa'ahau Tupou IV (1965), con trai của Nữ hoàng Tupou III (1918-1965). Từ cuối thập niên 80, người dân Tonga đưa ra những yêu sách đòi cải cách dân chủ, nhưng nhà vua dứt khoát phản đối bất kì thay đổi nào làm giảm bớt quyền lực quân chủ. Tonga gia nhập Liên Hợp Quốc năm 1999.[6]

Địa lý[sửa | sửa mã nguồn]

Bài chi tiết: Địa lý Tonga

Tonga là quốc gia thuộc quần đảo Polynesia, gồm khoảng 170 đảo san hô và núi lửa, được chia làm 3 nhóm: Tongatapu ở phía Nam, Vavau ở phía Bắc và Haapai ở trung tâm, trong đó chỉ có khoảng 36 đảo có dân cư sinh sống. Phần lớn các đảo này có các núi lửa còn hoạt động, số còn lại là các đảo san hô.

Khí hậu[sửa | sửa mã nguồn]

Bài chi tiết: Khí hậu Tonga

Tonga có khí hậu nhiệt đới với hai mùa mưa và mùa khô, mùa mưa chủ yếu giữa tháng 2 đến tháng 4.

Chính trị[sửa | sửa mã nguồn]

Cung điện Hoàng gia Tonga.
Bài chi tiết: Chính trị Tonga

Chính trị của Tonga diễn ra trong khuôn khổ của một chế độ quân chủ lập hiến, trong đó nhà vua là người đứng đầu Nhà nước và là tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang của Vương quốc Tonga. Thủ tướng Tonga hiện đang được chỉ định bởi nhà vua là một trong số các thành viên của Quốc hội Tonga sau khi đã được sự ủng hộ của đa số thành viên khác. Quyền hành pháp được trao cho nội các gồm các Bộ trưởng. Quyền lập pháp nằm trong nhà vua và Quốc hội, và quyền tư pháp được trao cho tòa án tối cao.

Kinh tế[sửa | sửa mã nguồn]

Bài chi tiết: Kinh tế Tonga

Kinh tế Tonga chủ yếu dựa vào trồng trọt cây lương thực, du lịch và xuất khẩu các nông sản nhiệt đới (dừa, dưa hấu, vani). Quốc gia này còn phụ thuộc nhiều vào sự giúp đỡ của nước ngoài cũng như lượng ngoại tệ do công nhân gửi về. Hiện nay chính phủ chú trọng đến việc phát triển các khu vực tư nhân và khuyến khích đầu tư.[7]

Lĩnh vực sản xuất bao gồm các ngành thủ công mỹ nghệ và một số ngành công nghiệp quy mô nhỏ khác chỉ đóng góp khoảng 3% GDP. Hoạt động kinh doanh thương mại của người dân không phát triển mạnh và ở một mức độ lớn được chi phối bởi các công ty thương mại lớn nằm ở các quốc gia khác trên khắp Nam Thái Bình Dương. Vào tháng 9 năm 1974, lần đầu tiên ngân hàng kinh doanh thương mại của đất nước, Ngân hàng quốc Tonga được thành lập.

Tonga hiện đang thực hiện kế hoạch phát triển mạnh khu vực kinh tế tư nhân, nâng cấp sản xuất nông nghiệp, làm sống lại các ngành công nghiệp gia vị như sản xuất vani, phát triển du lịch, cải thiện thông tin liên lạc của hòn đảo và hệ thống giao thông vận tải. Có một lĩnh vực xây dựng nhỏ nhưng đang phát triển để đáp ứng với dòng chảy của các khoản tiền viện trợ và kiều hối từ nước ngoài gởi về.

Ngành công nghiệp du lịch tương đối kém phát triển, tuy nhiên, chính phủ thừa nhận rằng du lịch có thể đóng một vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, và những nỗ lực đang được thực hiện để tăng nguồn thu GDP từ ngành kinh tế này.[8]

Năm 2005, nước này đủ điều kiện để trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới. Sau khi một sự chậm trễ ban đầu, Tonga đã trở thành một thành viên đầy đủ của WTO vào ngày 27 tháng 7 năm 2007.

Hành chính[sửa | sửa mã nguồn]

Xem thêm thông tin: Đơn vị hành chính Tonga

Tonga được chia thành năm đơn vị hành chính: ʻEua, Haʻapai, Niuas, Tongatapu, và Vavaʻu.[9][10]

Giáo dục - Y tế[sửa | sửa mã nguồn]

Bài chi tiết: Giáo dục Tonga và Y tế Tonga

Giáo dục ở Tonga là bắt buộc và được miễn phí 8 năm (từ 6-14 tuổi). Tỉ lệ học sinh đến trường cao, khoảng gần 70% số học sinh trung học do các trường tôn giáo tư tài trợ. Tonga có một chi nhánh thuộc trường Đại học Nam Thái Bình Dương và Đại học Atenisi.

Chính phủ Tonga cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe miễn phí cho mọi người dân. Nhờ công tác bảo vệ môi trường tốt nên Tonga ít có dịch bệnh. Mỗi nhóm đảo đều có một bệnh viện. Phần lớn các bác sĩ được đào tạo ở nước ngoài. Y học dân tộc bản địa rất được coi trọng.

Nhân khẩu[sửa | sửa mã nguồn]

Bài chi tiết: Nhân khẩu Tonga

Hơn 70% dân số của Vương quốc Tonga sống trên đảo chính và đông dân nhất là đảo Tongatapu.

Theo cổng thông tin của chính phủ Tonga, người Tonga, người gốc Polynesia và người có nguồn gốc Melanesia, là nhóm sắc tộc chiếm hơn 98% dân số. Các nhóm dân tộc khác chiếm 1,5% bao gồm người châu Âu (phần lớn là người Anh), người Tonga bản địa lai châu Âu, và người đến từ các đảo Thái Bình Dương khác. Ngoài ra còn khoảng 3.000 hoặc 4.000 người Trung Quốc tại Tonga.[11] Năm 2006, một cuộc bạo loạn chủ yếu nhắm mục tiêu vào người Trung Quốc do người Trung Quốc nắm phần lớn nền kinh tế quốc gia, đã dẫn đến việc ra đi của nhiều người Trung Quốc hiện tại chỉ có khoảng 300 người Trung Quốc vẫn còn ở lại Tonga.[12]

Tiếng Tonga là ngôn ngữ chính thức của Vương quốc, cùng với tiếng Anh. Tonga là một phần của ngữ hệ Polynesia nó có quan hệ chặt chẽ đến các ngôn ngữ khác như tiếng Wallis (tiếng Uvea), tiếng Niue, tiếng Hawaii, và tiếng Samoa.

Tôn giáo[sửa | sửa mã nguồn]

Bài chi tiết: Tôn giáo ở Tonga

Tôn giáo tại Tonga (2011)

  Giám Lý (36%)
  Mormon (18%)
  Công giáo Roma (15%)
  Khác (12%)

Cuộc sống hàng ngày của người dân Tonga bị ảnh hưởng nặng nề bởi truyền thống tôn giáo bản địa Polynesia và đặc biệt là bởi đức tin Kitô giáo, ví dụ, tất cả các hoạt động thương mại và giải trí chấm dứt từ nửa đêm Thứ Bảy cho đến khi nửa đêm chủ nhật, và hiến pháp tuyên bố ngày Sabát là thiêng liêng, mãi mãi. Đến năm 2006, hơn 1/3 dân số Tonga tuyên bố tôn trọng Phong trào Giám Lý, Công giáo Rôma và Mormon. Một số ít tín đồ là một phần của Giáo hội Tonga một giáo phái Kitô bị bản địa hóa. Các số liệu chính thức từ cuộc điều tra dân số mới nhất của chính phủ năm 2006 cho thấy rằng khoảng 98% dân số theo các tôn giáo lớn trong nước như sau:

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ Tonga National Population Census 2011; Preliminary Count. pmo.gov.to (ngày 22 tháng 12 năm 2011).
  2. ^ a b c “Tonga”. International Monetary Fund. Truy cập ngày 22 tháng 4 năm 2012.
  3. ^ “Human Development Report 2015” (PDF). United Nations. 2015. Truy cập ngày 15 tháng 12 năm 2015.
  4. ^ Churchward, C.M. (1985) Tongan grammar, Oxford University Press, ISBN 0-ngày 99 tháng 5 năm 8717
  5. ^ C.M. Churchward, Tongan grammar. ISBN 0-ngày 99 tháng 5 năm 8717
  6. ^ "Sổ tay các nước trên thế giới", Tác giả: TS ngữ văn Nguyễn Văn Dương
  7. ^ The World Factbook
  8. ^ “Tonga”. Truy cập 26 tháng 9 năm 2015.
  9. ^ Population Census 2006: Population size, Trend, Distribution and Structure, Tonga Department of Statistics
  10. ^ Divisions of Tonga, Statoids.com
  11. ^ New Zealand Herald, ngày 23 tháng 11 năm 2001
  12. ^ "Flight chartered to evacuate Chinese in Tonga", ABC News, 22 tháng 11 năm 2006

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

Tìm hiểu thêm về
Tonga
tại các dự án liên quan
Tìm kiếm Wiktionary Từ điển từ Wiktionary
Tìm kiếm Commons Tập tin phương tiện từ Commons
Tìm kiếm Wikinews Tin tức từ Wikinews
Tìm kiếm Wikiquote Danh ngôn từ Wikiquote
Tìm kiếm Wikisource Văn kiện từ Wikisource
Tìm kiếm Wikibooks Tủ sách giáo khoa từ Wikibooks
Tìm kiếm Wikiversity Tài nguyên học tập từ Wikiversity
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tonga&oldid=71034621”