Tuyết Sơn bộ

Haimavata; हैमवत
Tên khác	Tuyết Sơn bộ, Tuyết Sơn trú bộ, Thượng tọa đệ tử bộ
Dòng truyền thừa
	Phật giáo Trưởng lão bộ Phân biệt thuyết bộ ...; ; Trưởng lão bộ Tuyết Sơn bộ; Nhất thiết hữu bộ ...; ; Độc Tử bộ ...; ; ; ; Đại chúng bộ ...; ; ;
Thông tin chung
Tổ địa	Himalaya
	Cổng thông tin Phật giáo
	x; t; s;

Tuyết Sơn bộ (雪山ゆきやま部ぶ; sa. Haimavata; pi. Hemavatika, Hemavataka) hay Tuyết Sơn trú bộ (雪山ゆきやま住じゅう部ぶ), còn được gọi là Thượng tọa đệ tử bộ (上座かみざ弟子でし部ぶ)^[1], là tên gọi một bộ phái sơ kỳ Phật giáo.

Tuyết Sơn bộ có nguồn gốc từ Trưởng lão bộ^[2] và ảnh hưởng chủ yếu ở vùng Tuyết Sơn (Himavā/Himālaya),^[3] thường được xem là tương ứng với dãy Himalaya ngày nay.

Lịch sử

Theo truyền thuyết của Phật giáo Hán truyền, khoảng hơn 200 năm sau khi Phật diệt độ, trong tăng đoàn Trưởng lão bộ ở Kasmira đã xảy ra sự chia rẽ, khi các tăng sĩ đến từ Magadha, nơi mà học thuyết Nhất thiết hữu bộ rất thịnh hành, hình thành một nhóm chiếm đa số. Do đó, các tăng sĩ muốn bảo tồn truyền thống Trưởng lão, vốn chỉ còn là thiểu số, đã di chuyển đến vùng Tuyết Sơn, từ đó hình thành danh xưng Tuyết Sơn bộ^[4].

Tuy nhiên, theo những ghi chép trong "Đại sử", thì Tuyết Sơn bộ được xem là phát xuất từ Đại chúng bộ.

Trong bia ký của đại bảo tháp Sanchi, có chép tên của một số trưởng lão truyền Pháp, bao gồm Majjhima (hoặc Madhyama) cùng Tuyết Sơn bộ truyền giáo đạo sư Kāsapagota (hoặc Kassapagotta, Kasyapagotra)^[5], xác nhận Majjhima đã đi đến núi tuyết Himavanta để giảng pháp sau Đại hội kết tập thứ ba. Một số học giả rằng hai vị đại sư này cũng là tổ sáng lập ra Ẩm Quang bộ^[6] ^[7] .

Học thuyết

Sách Dị bộ tông luân luận (sa. Samayabhedoparacanacakra) có chép:

“

其雪山部やまべ本ほん宗むね同義どうぎ：謂いい諸しょ菩薩ぼさつ猶なお是ぜ異こと生せい，菩薩ぼさつ入にゅう胎不起おこり貪むさぼ愛あい。無む諸しょ外道げどう能のう得とく五ご通つう，亦また無む天てん中ちゅう住じゅう梵行者しゃ。^[8]有ゆう阿羅漢あらかん為ため餘所よそ誘さそえ，猶なお有ゆう無知むち，亦また有ゆう猶豫ゆうよ，他た令れい悟入ごにゅう，道みち因いん聲ごえ起おこり^[9]。餘所よそ執と多た同どう說せつ一切いっさい有ゆう部ぶ。

”

Về tông nghĩa, Tuyết Sơn bộ công nhận Năm việc của Đại Thiên, trong khi "Đại tỳ-ba-sa luận" và "Dị bộ tông luân luận" đều cho rằng điều này do Đại chúng bộ đề xuất và dẫn đến sự chia rẽ tăng đoàn đầu tiên. Trên thực tế, tài liệu đầu tiên ghi nhận "5 điều" là "Phát trí luận" (sa. Jñāna-prasthāna)^[10], còn lại tông nghĩa khá tương đồng với Nhất thiết hữu bộ.

Chú thích

^ 真諦しんたい譯わけ《部ぶ執と異論いろん》：「至いたり第だい三さん百ひゃく年ねん中ちゅう。有ゆう小しょう因緣いんねん分ぶん成なり兩部りょうぶ。一說いっせつ一切いっさい有ゆう部ぶ。亦また名めい說せつ因いん部ぶ。二に雪山ゆきやま住じゅう部ぶ。亦また名めい上座かみざ弟子でし部ぶ。」
^ 玄げん奘譯わけ《異こと部ぶ宗むね輪わ論ろん》：「三さん百ひゃく年初ねんしょ有ゆう少しょう乖諍。分ぶん為ため兩部りょうぶ。一說いっせつ一切いっさい有ゆう部ぶ。亦また名めい說せつ因いん部ぶ。二に即そく本ほん上座かみざ部ぶ。轉てん名めい雪山ゆきやま部ぶ。」
吉藏よしぞう《三さん論ろん玄げん義よし》：「佛滅ぶつめつ度ど後ご。迦葉以三藏さんぞう付づけ三さん師し。以修多羅すたら付づけ阿おもね難むずかし。以毘曇くもり付づけ富とみ樓ろう那な。以律付づけ優ゆう婆ばば離はなれ。阿おもね難がた去さ世よ。以修多羅すたら付づけ末まつ田地でんち。末田すえだ地ち付づけ舍しゃ那な婆ばば斯。舍しゃ那な婆ばば斯付優ゆう婆ばば掘ほ多おお。優ゆう婆ばば掘ほ多た付づけ富とみ樓ろう那な。富とみ樓ろう那な付づけ寐者柯。寐者柯付迦旃延のべ尼子あまご。從したがえ迦葉至いたり寐者柯二に百ひゃく年ねん已やめ來き無む異こと部ぶ。至いたり三さん百ひゃく年ねん初はつ。迦旃延のべ尼子あまこ去さ世よ。便びん分ぶん成なり兩部りょうぶ。一いち上座かみざ弟子でし部ぶ。二に薩婆多た部ぶ。所以ゆえん分ぶん成なり二に部ぶ者しゃ。上座かみざ弟子でし但ただし弘ひろし經けい。以經為ため正ただし。律りつ開ひらけ遮さえぎ不定ふてい。毘曇但ただし釋しゃく經けい。或ある過か本ほん或ある減げん本ほん。故こ不正ふせい弘之ひろゆき。亦また不ふ棄捨二に藏ぞう也。而薩婆ばば多た謂いい毘曇最さい勝かち。故こ偏へん弘之ひろゆき。從したがえ迦葉至いたり掘ほ多おお。正弘まさひろ經けい。從したがえ富とみ樓ろう那な稍やや棄本弘ひろし末まつ。故こ正弘まさひろ毘曇。至いたり迦旃延のべ大だい興きょう毘曇。上座かみざ弟子でし部ぶ見み其棄本もと弘ひろし末まつ。四過宣令遣其改宗。遂とげ守もり宗そう不ふ改あらため。而上座かみざ弟子でし部ぶ移うつり往雪山ゆきやま避之。因いん名めい雪山ゆきやま住じゅう部ぶ。」
^ 法ほう顯あらわ《高僧こうそう法ほう顯あらわ傳でん》：「葱ねぎ嶺みね山やま冬ふゆ夏なつ有ゆう雪ゆき。又また有毒ゆうどく龍りゅう。若わか失しつ其意則そく吐毒風ふう。雨あめ雪ゆき飛ひ沙すな礫つぶて石せき。遇ぐう此難者しゃ萬まん無む一いち全ぜん。彼かれ土人どじん即そく名めい為ため雪山ゆきやま也。」
^ 窺基《異こと部ぶ宗むね輪わ論ろん疏述記き》：「上座かみざ弟子でし，本もと弘ひろし經けい教きょう，說せつ因いん部ぶ起おこり，多た弘ひろし對たい法ほう。既すんで閑義理ぎり，能のう伏ふく上座かみざ部ぶ僧そう。說せつ因いん時じ遂とげ大だい強きょう，上座かみざ於斯乃弱。說せつ因いん依よ舊きゅう住處すみか，上座かみざ移入いにゅう雪山ゆきやま，從したがえ所しょ住處すみか為ため名めい，稱しょう雪山ゆきやま部ぶ。若わか從したがえ遠所えんじょ襲かさね，以名上座かみざ部ぶ。」
^ “塔中たつちゅう的てき真ま身み舍利しゃり”. Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 1 năm 2020. Truy cập ngày 28 tháng 7 năm 2020.
^ Maythee Pitakteeradham (2006). “犢子部ぶの成立せいりつと名称めいしょうについて” (PDF). 世界せかい宗教しゅうきょう學がく刊かん. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 28 tháng 7 năm 2020. Truy cập ngày 28 tháng 7 năm 2020.
^ 印しるし順じゅん《原始げんし佛教ぶっきょう聖典せいてん之の集成しゅうせい》：「銅どう鍱部所傳しょでん：目め犍連子つれこ帝みかど須時，阿おもね育そだて王おう派遣はけん大德だいとく，分化ぶんか一方いっぽう。有ゆう迦葉（飲いん光こう）姓せい長老ちょうろう、末すえ示しめせ摩ま Majjhima等とう，宏ひろし化か於雪山邊やまべ國こくHimavanta。末すえ示しめせ摩ま的てき遺骨いこつ，已やめ在ざいSāñchī發現はつげん。屬ぞく於分別べつ說せつ部ぶ的てき飲いん光こう部ぶ，可能かのう由よし這一系けい的てき發展はってん而成。」
^ 窺基《異こと部ぶ宗むね輪わ論述ろんじゅつ記き》：「其雪山部やまべ謂いい菩薩ぼさつ是ぜ異こと生せい。即そく同どう薩婆多た。三劫百劫俱是異生。……不ふ起おこり貪むさぼ愛あい。即そく異說いせつ一切いっさい有ゆう。為ため利益りえき故ゆえ。知生ともお受生故こ。無む貪むさぼ愛あい。……無む外道げどう得とく五ご通つう。以邪教きょう故ゆえ。無む得とく通どおり理り。若わか內異生せい依よ內教故こ。有ゆう得とく通どおり理り。……亦また無む天てん中ちゅう住じゅう梵行。以天女おんな樂らく具ぐ悉皆しっかい增ぞう勝しょう。若生わこう彼かれ者しゃ無住むじゅう梵行。」
^ 窺基《異こと部ぶ宗むね輪わ論述ろんじゅつ記き》：「有ゆう阿羅漢あらかん為ため餘所よそ誘さそえ等とう五ご事こと。本ほん上座かみざ部ぶ為ため此五事與大眾諍。所以ゆえん分ぶん出で。今こん復ふく許もと立りつ。何なに乖本旨むね。初はつ與あずか大だい眾乖諍いさかい之の時とき尚なお未み立たて此。至いたり三さん百年滿與說一切有諍。說せつ一切有得本宗故無五事。舊きゅう上座かみざ弟子でし失しつ本所ほんじょ宗はじめ乃立五ご事こと。是ぜ知ち年ねん淹日久ひさし聖せい隱かくれ凡生。新しん與あずか舊きゅう殊こと。復ふく何なん怪かい也。」「上座かみざ部ぶ本もと弘ひろし經藏きょうぞう。以為上じょう首くび。以律對たい法ほう為ため後ご弘ひろ宣せん。非ひ是ぜ不ふ弘ひろ律りつ及對法ほう。然しか不ふ以為首くび。至いたり三さん百ひゃく年ねん初はつ。迦多衍尼子こ出世しゅっせ於上座かみざ部ぶ出家しゅっけ。先さき弘ひろ對たい法ほう後ご弘ひろ經けい律りつ。既すんで乖上座かみざ本旨ほんし。所以ゆえん鬬諍紛まがえ紜。名めい少しょう乖諍。不ふ同大どうだい天てん大だい乖諍也。又また解かい。未必みひつ此時迦多衍尼子生こなじ。但ただし執と義よし不同ふどう。遂とげ為ため乖諍。且如大だい天てん五ご事こと。上座かみざ猶なお行くだり。此時之の中なか。有ゆう不ふ許もと者しゃ。既すんで乖本旨むね。所以ゆえん遂とげ分ぶん兩部りょうぶ。」
^ 真諦しんたい譯わけ《婆ばば藪やぶ槃豆法ほう師傳しでん》：「佛滅ぶつめつ度ど後ご五ご百ひゃく年ねん中有ちゅうう阿羅漢あらかん。名な迦旃延子のぶこ。母はは姓せい迦旃延のべ從したがえ母はは為ため名めい。先さき於薩婆ばば多た部ぶ出家しゅっけ。本ほん是ぜ天竺てんじく人後じんご往罽賓國くに。罽賓在ざい天竺てんじく之の西北せいほく。與あずか五ご百ひゃく阿羅漢あらかん及五百ひゃく菩薩ぼさつ。共きょう撰集せんしゅう薩婆多た部ぶ阿おもね毘達磨だるま。製せい為ため八はち伽とぎ蘭らん他た。即そく此間《八はち乾いぬい度ど》。伽とぎ蘭らん他た譯やく為ため結ゆい。亦また曰節。」
道みち梴《毘婆沙すな序ついで》：「自じ釋迦しゃか遷暉。六ろく百ひゃく餘あまり載の。時とき北きた天竺てんじく有ゆう五ご百ひゃく應おう真しん。以為靈れい燭しょく久ひさ潛せん。神かみ炬落耀。含生昏喪。重じゅう夢ゆめ方かた始はじめ。雖前勝しょう迦栴延のべ撰せん阿おもね毘曇以拯頹運。而後進之しんの賢けん尋ひろ其宗致。儒墨競きおい構。是非ぜひ紛まがえ拏。故こ乃澄神しん玄げん觀かん。搜さがせ簡法相しょう。造みやつこ《毘婆沙すな》。抑止よくし眾說。或ある即そく其殊辯べん。或ある標しるべ之の銓評。」

Tham khảo

[1] 真諦しんたい譯わけ《部ぶ執と異論いろん》：「至いたり第だい三さん百ひゃく年ねん中ちゅう。有ゆう小しょう因緣いんねん分ぶん成なり兩部りょうぶ。一說いっせつ一切いっさい有ゆう部ぶ。亦また名めい說せつ因いん部ぶ。二に雪山ゆきやま住じゅう部ぶ。亦また名めい上座かみざ弟子でし部ぶ。」

[2] 玄げん奘譯わけ《異こと部ぶ宗むね輪わ論ろん》：「三さん百ひゃく年初ねんしょ有ゆう少しょう乖諍。分ぶん為ため兩部りょうぶ。一說いっせつ一切いっさい有ゆう部ぶ。亦また名めい說せつ因いん部ぶ。二に即そく本ほん上座かみざ部ぶ。轉てん名めい雪山ゆきやま部ぶ。」
吉藏よしぞう《三さん論ろん玄げん義よし》：「佛滅ぶつめつ度ど後ご。迦葉以三藏さんぞう付づけ三さん師し。以修多羅すたら付づけ阿おもね難むずかし。以毘曇くもり付づけ富とみ樓ろう那な。以律付づけ優ゆう婆ばば離はなれ。阿おもね難がた去さ世よ。以修多羅すたら付づけ末まつ田地でんち。末田すえだ地ち付づけ舍しゃ那な婆ばば斯。舍しゃ那な婆ばば斯付優ゆう婆ばば掘ほ多おお。優ゆう婆ばば掘ほ多た付づけ富とみ樓ろう那な。富とみ樓ろう那な付づけ寐者柯。寐者柯付迦旃延のべ尼子あまご。從したがえ迦葉至いたり寐者柯二に百ひゃく年ねん已やめ來き無む異こと部ぶ。至いたり三さん百ひゃく年ねん初はつ。迦旃延のべ尼子あまこ去さ世よ。便びん分ぶん成なり兩部りょうぶ。一いち上座かみざ弟子でし部ぶ。二に薩婆多た部ぶ。所以ゆえん分ぶん成なり二に部ぶ者しゃ。上座かみざ弟子でし但ただし弘ひろし經けい。以經為ため正ただし。律りつ開ひらけ遮さえぎ不定ふてい。毘曇但ただし釋しゃく經けい。或ある過か本ほん或ある減げん本ほん。故こ不正ふせい弘之ひろゆき。亦また不ふ棄捨二に藏ぞう也。而薩婆ばば多た謂いい毘曇最さい勝かち。故こ偏へん弘之ひろゆき。從したがえ迦葉至いたり掘ほ多おお。正弘まさひろ經けい。從したがえ富とみ樓ろう那な稍やや棄本弘ひろし末まつ。故こ正弘まさひろ毘曇。至いたり迦旃延のべ大だい興きょう毘曇。上座かみざ弟子でし部ぶ見み其棄本もと弘ひろし末まつ。四過宣令遣其改宗。遂とげ守もり宗そう不ふ改あらため。而上座かみざ弟子でし部ぶ移うつり往雪山ゆきやま避之。因いん名めい雪山ゆきやま住じゅう部ぶ。」

[3] 法ほう顯あらわ《高僧こうそう法ほう顯あらわ傳でん》：「葱ねぎ嶺みね山やま冬ふゆ夏なつ有ゆう雪ゆき。又また有毒ゆうどく龍りゅう。若わか失しつ其意則そく吐毒風ふう。雨あめ雪ゆき飛ひ沙すな礫つぶて石せき。遇ぐう此難者しゃ萬まん無む一いち全ぜん。彼かれ土人どじん即そく名めい為ため雪山ゆきやま也。」

[4] 窺基《異こと部ぶ宗むね輪わ論ろん疏述記き》：「上座かみざ弟子でし，本もと弘ひろし經けい教きょう，說せつ因いん部ぶ起おこり，多た弘ひろし對たい法ほう。既すんで閑義理ぎり，能のう伏ふく上座かみざ部ぶ僧そう。說せつ因いん時じ遂とげ大だい強きょう，上座かみざ於斯乃弱。說せつ因いん依よ舊きゅう住處すみか，上座かみざ移入いにゅう雪山ゆきやま，從したがえ所しょ住處すみか為ため名めい，稱しょう雪山ゆきやま部ぶ。若わか從したがえ遠所えんじょ襲かさね，以名上座かみざ部ぶ。」

[5] “塔中たつちゅう的てき真ま身み舍利しゃり”. Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 1 năm 2020. Truy cập ngày 28 tháng 7 năm 2020.

[6] Maythee Pitakteeradham (2006). “犢子部ぶの成立せいりつと名称めいしょうについて” (PDF). 世界せかい宗教しゅうきょう學がく刊かん. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 28 tháng 7 năm 2020. Truy cập ngày 28 tháng 7 năm 2020.

[7] 印しるし順じゅん《原始げんし佛教ぶっきょう聖典せいてん之の集成しゅうせい》：「銅どう鍱部所傳しょでん：目め犍連子つれこ帝みかど須時，阿おもね育そだて王おう派遣はけん大德だいとく，分化ぶんか一方いっぽう。有ゆう迦葉（飲いん光こう）姓せい長老ちょうろう、末すえ示しめせ摩ま Majjhima等とう，宏ひろし化か於雪山邊やまべ國こくHimavanta。末すえ示しめせ摩ま的てき遺骨いこつ，已やめ在ざいSāñchī發現はつげん。屬ぞく於分別べつ說せつ部ぶ的てき飲いん光こう部ぶ，可能かのう由よし這一系けい的てき發展はってん而成。」

[8] 窺基《異こと部ぶ宗むね輪わ論述ろんじゅつ記き》：「其雪山部やまべ謂いい菩薩ぼさつ是ぜ異こと生せい。即そく同どう薩婆多た。三劫百劫俱是異生。……不ふ起おこり貪むさぼ愛あい。即そく異說いせつ一切いっさい有ゆう。為ため利益りえき故ゆえ。知生ともお受生故こ。無む貪むさぼ愛あい。……無む外道げどう得とく五ご通つう。以邪教きょう故ゆえ。無む得とく通どおり理り。若わか內異生せい依よ內教故こ。有ゆう得とく通どおり理り。……亦また無む天てん中ちゅう住じゅう梵行。以天女おんな樂らく具ぐ悉皆しっかい增ぞう勝しょう。若生わこう彼かれ者しゃ無住むじゅう梵行。」

[9] 窺基《異こと部ぶ宗むね輪わ論述ろんじゅつ記き》：「有ゆう阿羅漢あらかん為ため餘所よそ誘さそえ等とう五ご事こと。本ほん上座かみざ部ぶ為ため此五事與大眾諍。所以ゆえん分ぶん出で。今こん復ふく許もと立りつ。何なに乖本旨むね。初はつ與あずか大だい眾乖諍いさかい之の時とき尚なお未み立たて此。至いたり三さん百年滿與說一切有諍。說せつ一切有得本宗故無五事。舊きゅう上座かみざ弟子でし失しつ本所ほんじょ宗はじめ乃立五ご事こと。是ぜ知ち年ねん淹日久ひさし聖せい隱かくれ凡生。新しん與あずか舊きゅう殊こと。復ふく何なん怪かい也。」「上座かみざ部ぶ本もと弘ひろし經藏きょうぞう。以為上じょう首くび。以律對たい法ほう為ため後ご弘ひろ宣せん。非ひ是ぜ不ふ弘ひろ律りつ及對法ほう。然しか不ふ以為首くび。至いたり三さん百ひゃく年ねん初はつ。迦多衍尼子こ出世しゅっせ於上座かみざ部ぶ出家しゅっけ。先さき弘ひろ對たい法ほう後ご弘ひろ經けい律りつ。既すんで乖上座かみざ本旨ほんし。所以ゆえん鬬諍紛まがえ紜。名めい少しょう乖諍。不ふ同大どうだい天てん大だい乖諍也。又また解かい。未必みひつ此時迦多衍尼子生こなじ。但ただし執と義よし不同ふどう。遂とげ為ため乖諍。且如大だい天てん五ご事こと。上座かみざ猶なお行くだり。此時之の中なか。有ゆう不ふ許もと者しゃ。既すんで乖本旨むね。所以ゆえん遂とげ分ぶん兩部りょうぶ。」

[10] 真諦しんたい譯わけ《婆ばば藪やぶ槃豆法ほう師傳しでん》：「佛滅ぶつめつ度ど後ご五ご百ひゃく年ねん中有ちゅうう阿羅漢あらかん。名な迦旃延子のぶこ。母はは姓せい迦旃延のべ從したがえ母はは為ため名めい。先さき於薩婆ばば多た部ぶ出家しゅっけ。本ほん是ぜ天竺てんじく人後じんご往罽賓國くに。罽賓在ざい天竺てんじく之の西北せいほく。與あずか五ご百ひゃく阿羅漢あらかん及五百ひゃく菩薩ぼさつ。共きょう撰集せんしゅう薩婆多た部ぶ阿おもね毘達磨だるま。製せい為ため八はち伽とぎ蘭らん他た。即そく此間《八はち乾いぬい度ど》。伽とぎ蘭らん他た譯やく為ため結ゆい。亦また曰節。」
道みち梴《毘婆沙すな序ついで》：「自じ釋迦しゃか遷暉。六ろく百ひゃく餘あまり載の。時とき北きた天竺てんじく有ゆう五ご百ひゃく應おう真しん。以為靈れい燭しょく久ひさ潛せん。神かみ炬落耀。含生昏喪。重じゅう夢ゆめ方かた始はじめ。雖前勝しょう迦栴延のべ撰せん阿おもね毘曇以拯頹運。而後進之しんの賢けん尋ひろ其宗致。儒墨競きおい構。是非ぜひ紛まがえ拏。故こ乃澄神しん玄げん觀かん。搜さがせ簡法相しょう。造みやつこ《毘婆沙すな》。抑止よくし眾說。或ある即そく其殊辯べん。或ある標しるべ之の銓評。」

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]