Nhà Hậu Lê
| Loạt bài Lịch sử Việt Nam |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Nhà Hậu Lê (chữ Nôm: 茹後
Nhà Hậu Lê do Lê Lợi lập ra. Nó được phân biệt với nhà Tiền Lê (980–1009) do Lê Hoàn lập ra cuối thế kỷ X. Nhà Hậu Lê gồm 2 giai đoạn:
- Giai đoạn Lê sơ (
黎 初 ; 1428-1528): kéo dài 99 năm, bắt đầu từ khi khởi nghĩa Lam Sơn thắng lợi đến khi Mạc Đăng Dung phế bỏ vua Lê Cung Hoàng lên ngôi vua, lập ra nhà Mạc. - Giai đoạn Lê Trung Hưng (茹黎
中興 , 1533–1789): khởi đầu khi tướng Nguyễn Kim tôn phò Lê Duy Ninh, một người thuộc dòng dõi nhà Lê để khởi binh chống lại nhà Mạc đến khi Lê Chiêu Thống bỏ nước sang cầu viện Nhà Thanh đánh Tây Sơn. Nguyễn Huệ, một lãnh đạo của phong trào Tây Sơn, sau đó lên ngôi vua, chấm dứt giai đoạn Lê Trung Hưng và sự tồn tại của Nhà Hậu Lê. Thời Lê Trung hưng tuy kéo dài, nhưng các Hoàng đế nhà Lê mất thực quyền, chỉ tồn tại trên danh nghĩa.
bản đồ thời kì nam-bắc triều(thời kì Lê Trung Hưng)
Thời kỳ này của Lê Trung Hưng còn được gọi là Nam Bắc triều, nhà Lê và nhà Mạc chia đôi nước Đại Việt. Khi nhà Mạc bị đánh bại phải chạy lên Cao Bằng (1592 tới năm 1677) thì công thần có công đánh Mạc là họ Trịnh đã nắm hết quyền hành. Công thần họ Nguyễn không thần phục họ Trịnh, ly khai ở phía nam, do đó phần lớn hậu kỳ thời Lê Trung hưng, nước Đại Việt lại bị chia cắt bởi chúa Trịnh và chúa Nguyễn, gọi là Trịnh Nguyễn phân tranh.
.png)
Danh sách hoàng đế nhà Lê
[sửa | sửa mã nguồn]| Miếu hiệu | Niên hiệu | Tên húy | Sinh mất | Cai trị | Thụy hiệu | An táng |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Thái Tổ
( |
Thuận Thiên
( |
Lê Lợi
( |
1385-1433 | 1428-1433 | Thống Thiên Khải Vận Thánh Đức Thần Công Duệ Văn Anh Vũ Khoan Minh Dũng Trí Hoàng Nghĩa Chí Minh Đại Hiếu Cao Hoàng đế
( |
Vĩnh Lăng |
| Thái Tông
( |
Thiệu Bình (紹平)
Đại Bảo ( |
Lê Nguyên Long
( |
1423-1442 | 1433-1442 | Kế Thiên Thể Đạo Hiển Đức Thánh Công Khâm Minh Văn Tư Anh Duệ Nhân Triết Chiêu Hiến Kiến Trung Văn Hoàng đế( |
Hựu Lăng |
| Nhân Tông
( |
Thái Hòa ( Diên Ninh ( |
Lê Bang Cơ ( |
1441-1459 | 1442-1459 | Khâm Văn Nhân Hiếu Tuyên Minh Thông Duệ
Tuyên Hoàng đế
(欽文 |
Mục Lăng |
| Phế Đế | Thiên Hưng
( |
Lê Nghi Dân ( |
1439-1460 | 1459-1460 | Lệ Đức hầu (厲德 |
|
| Thánh Tông
( |
Quang Thuận
( |
Lê Tư Thành
( |
1442-1497 | 1460-1497 | Sùng Thiên Quảng Vận Cao Minh Quang Chính Chí Đức Đại Công Thánh Văn Thần Vũ Đạt Hiếu Thuần Hoàng đế( |
Chiêu Lăng |
| Hiến Tông
( |
Cảnh Thống
( |
Lê Tranh
( |
1461-1504 | 1497-1504 | Thể Thiên Ngưng Đạo Mậu Đức Chí Nhân Chiêu Văn Thiệu Vũ Tuyên Triết Khâm Thành Chương Hiếu Duệ Hoàng Đế
( |
Dụ Lăng |
| Túc Tông (肅宗) | Thái Trinh ( |
Lê Thuần ( |
1488-1505 | 1504-1505 | Chiêu Nghĩa Hiển Nhân Ôn Cung Uyên Mặc Đôn Hiếu Doãn Cung Khâm Hoàng đế( |
Kính Lăng |
| Phế Đế | Đoan Khánh
( |
Lê Tuấn
( |
1488-1509 | 1505-1509 | Mẫn Lệ công
(愍厲 Uy Mục đế ( |
An Lăng |
| Phế Đế | Hồng Thuận
( |
Lê Oanh
( |
1495-1516 | 1509-1516 | Linh Ẩn vương
( |
Nguyên Lăng |
| Chiêu Tông
( |
Quang Thiệu
( |
Lê Y
( |
1506-1527 | 1516-1522 | Thần Hoàng đế
( |
Vĩnh Hưng Lăng |
| Phế Đế | Thống Nguyên
( |
Lê Xuân
( |
1507-1527 | 1522-1527 | Cung Hoàng đế
( |
Hoa Dương Lăng |
| Trang Tông
( |
Nguyên Hòa
( |
Lê Ninh
( |
1515-1548 | 1533-1548 | Dụ Hoàng đế
( |
Cảnh Lăng |
| Trung Tông
( |
Thuận Bình
(顺平) |
Lê Huyên ( |
1535-1556 | 1548-1556 | Vũ Hoàng đế
( |
Diên Lăng |
| Anh Tông
( |
Thiên Hựu ( Chính Trị ( |
Lê Duy Bang
( |
1532-1573 | 1556-1573 | Tuấn Hoàng đế
( |
Bố Vệ Lăng |
| Thế Tông
( |
Gia Thái ( Quang Hưng
( |
Lê Duy Đàm
( |
1567-1599 | 1573-1599 | Tích Thuần Cương Chính Dũng Quả Nghị Hoàng đế( |
Hoa Nhạc Lăng |
| Kính Tông
( |
Thận Đức ( Hoằng Định
( |
Lê Duy Tân ( |
1588-1619 | 1599-1619 | Hiển Nhân Dụ Khánh Tuy Phúc Huệ Hoàng đế (显仁 (簡輝 |
Hoa Loan Lăng |
| Thần Tông
( |
Vĩnh Tộ ( Đức Long ( |
Lê Duy Kỳ ( |
1607-1662 | 1619-1643 | Uyên Hoàng đế
( |
Quần Ngọc Lăng |
| Chân Tông
( |
Phúc Thái ( |
Lê Duy Hựu
( |
1630-1649 | 1643-1649 | Thuận Hoàng đế | Hoa Phố Lăng |
| Thần Tông
( |
Khánh Đức
( Thịnh Đức ( Vĩnh Thọ ( Vạn Khánh ( |
Lê Duy Kỳ ( |
1607-1662 | 1649-1662 | Uyên Hoàng đế
( |
Quần Ngọc Lăng |
| Huyền Tông
( |
Cảnh Trị ( |
Lê Duy Vũ ( |
1654-1671 | 1662-1671 | Mục Hoàng đế | Quả Thịnh Lăng |
| Gia Tông ( |
Dương Đức
( |
Lê Duy Cối ( |
1661-1675 | 1671-1675 | Khoan Minh Mẫn Đạt Anh Quả Huy Nhu Khắc Nhân Đốc Nghĩa Mỹ Hoàng đế
( |
Phúc An Lăng |
| Hy Tông (僖宗) | Vĩnh Trị ( Chính Hoà ( |
Lê Duy Cáp
( |
1663-1705 | 1675-1705 | Chương Hoàng đế
( |
Phú Ninh Lăng |
| Dụ Tông ( |
Vĩnh Thịnh ( Bảo Thái ( |
Lê Duy Đường
( |
1679-1731 | 1705-1729 | Thuần Chính Huy Nhu Ôn Giản Từ Tường Khoan Huệ Tôn Mẫu Hòa Hoàng đế | Cổ Đô Lăng
Kim Thạch Lăng |
| Phế Đế | Vĩnh Khánh
( |
Lê Duy Phường
( |
1709-1735 | 1729-1732 | Hôn Đức công
(昏德 |
Kim Lũ Lăng |
| Thuần Tông( |
Long Đức ( |
Lê Duy Tường
( |
1699-1735 | 1732-1735 | Giản Hoàng Đế | Bình Ngô Lăng |
| Ý Tông (懿宗) | Vĩnh Hựu ( |
Lê Duy Thận
( |
1719-1740 | 1735-1740 | Ôn Gia Trang Túc Khải Túy Minh Mẫn Khoan Hồng Uyên Duệ Huy Hoàng đế | Phù Lê Lăng |
| Hiển Tông
( |
Cảnh Hưng
( |
Lê Duy Diêu ( |
1717-1786 | 1740-1786 | Uyên Úy Khâm Cung Nhân Từ Đức Thọ Hoàng ĐếVĩnh Hoàng đế
( |
Bàn Thạch Lăng |
| Chiêu Thống
( |
Lê Duy Khiêm
( |
1765-1804 | 1786-1789 | Mẫn Hoàng đế
(愍 |
Bàn Thạch Lăng |
Thế phả nhà Lê
[sửa | sửa mã nguồn]| Hoằng Dụ Vương
(Lê Trừ) |
1
Lê Thái Tổ (Lê Lợi) |
||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hiển Công Vương
(Lê Khang) |
2
Lê Thái Tông (Lê Nguyên Long) |
||||||||||||||||||
| Quang Nghiệp Vương
(Lê Thọ) |
3
Lê Nhân Tông (Lê Bang Cơ) |
4
Thiên Hưng Đế (Lê Nghi Dân) |
5
Lê Thánh Tông (Lê Tư Thành) |
||||||||||||||||
| Trang Giản Vương
(Lê Duy Thiệu) |
6
Lê Hiến Tông (Lê Tranh) |
Kiến Vương
(Lê Tân) |
|||||||||||||||||
| Lê Duy Khoáng | 8
Uy Mục Đế (Lê Tuấn) |
7
Lê Túc Tông (Lê Thuần) |
8
Tương Dực Đế (Lê Oanh) |
Cẩm Giang Vương
(Lê Sùng) | |||||||||||||||
| 13
Lê Anh Tông (Lê Duy Bang) |
9
Lê Chiêu Tông (Lê Y) |
10
Cung Hoàng Đế (Lê Xuân) | |||||||||||||||||
| 14
Lê Thế Tông (Lê Duy Đàm) |
11Lê Trang Tông(Lê Duy Ninh) | ||||||||||||||||||
| 15
Lê Kính Tông (Lê Duy Tân) |
12Lê Trung Tông(Lê Duy Huyên) | ||||||||||||||||||
| 16 & 18
Lê Thần Tông (Lê Duy Kỳ) |
|||||||||||||||||||
| 17Lê Chân Tông(Lê Duy Hựu) | 19Lê Huyền Tông
(Lê Duy Vũ) |
20Lê Gia Tông(Lê Duy Cối) | 21Lê Hy Tông(Lê Duy Cáp) | ||||||||||||||||
| 22
Lê Dụ Tông (Lê Duy Đường) |
|||||||||||||||||||
| 23
Lê Phế Đế (Lê Duy Phường) |
24Lê Thuần Tông(Lê Duy Tường) | 25Lê Ý Tông(Lê Duy Thận) | |||||||||||||||||
| 26Lê Hiển Tông(Lê Duy Diêu) | |||||||||||||||||||
| An Định
Thái Tử (Lê Duy Vĩ) |
|||||||||||||||||||
| 27Chiêu Thống Đế(Lê Duy Kỳ) | |||||||||||||||||||
Xem thêm
[sửa | sửa mã nguồn]- Nhà Lê (định hướng)
- Nhà Mạc
- Nam – Bắc triều
- Chúa Trịnh
- Chúa Nguyễn
- Chúa Bầu
- Trịnh – Nguyễn phân tranh
- Nhà Tây Sơn
Tham khảo
[sửa | sửa mã nguồn]- Ooi, Keat Gin (2004). Đông Nam Á: Một bách khoa toàn thư lịch sử, từ Angkor Wat đến Đông Timor. ABC-CLIO. ISBN 978-1576077702.
- Theobald, Ulrich (2019). “Việt Nam”. ChinaKnowledge.de - Một cuốn bách khoa toàn thư về lịch sử, văn học và nghệ thuật Trung Quốc. Ulrich Theobald. Truy cập 18 tháng 2 năm 2020.
Liên kết ngoài
[sửa | sửa mã nguồn]- Hậu Lê tại Từ điển bách khoa Việt Nam
- Later Le Dynasty (Vietnamese history) tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
| Lê sơ | Thái Tổ · Thái Tông · Nhân Tông · Lệ Đức hầu · Thánh Tông · Hiến Tông · Túc Tông · Uy Mục Đế · Tương Dực Đế · Lê Quang Trị · Chiêu Tông · Lê Bảng · Lê Do · Cung Hoàng | .png) |
|---|---|---|
| Lê trung hưng | Trang Tông · Trung Tông · Anh Tông · Thế Tông · Kính Tông · Thần Tông (lần 1) · Chân Tông · Thần Tông (lần 2) · Huyền Tông · Gia Tông · Hy Tông · Dụ Tông · Hôn Đức công · Thuần Tông · Ý Tông · Hiển Tông · Mẫn Đế | |
Các chính thể và lực lượng cát cứ |   | ||||
|---|---|---|---|---|---|
Các vua (* là vua bị giết) | Trang Tông • Trung Tông • Anh Tông* • Thế Tông • Kính Tông* • Thần Tông • Chân Tông • Huyền Tông • Gia Tông • Hy Tông • Dụ Tông • Hôn Đức công* • Thuần Tông • Ý Tông • Hiển Tông • Mẫn Đế | ||||
Các sự kiện, cuộc chiến | |||||
Các lĩnh vực |
| ||||
Nước ngoài liên quan | |||||
