قرار بازداشت دیوان کیفری بین‌المللی چه معنایی برای اسرائیل و حماس دارد؟

جرمی بوئن، سردبیر بخش بین‌الملل، بی‌بی‌سی

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، واکنش خشم‌آلودی به این خبر نشان داد که ممکن است به دلیل جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت، با قرار بازداشت روبرو شود.

او گفت این «یک رسوایی اخلاقی در ابعاد تاریخی است» و افزود اسرائیل «در حال جنگی عادلانه علیه حماس، یک سازمان تروریستی نسل‌کش است که مرتکب بدترین حمله به یهودیان از زمان هولوکاست شده است».

آقای نتانیاهو در حمله‌ای شخصی و تند گفت که کریم خان، دادستان ارشد دیوان کیفری بین‌المللی، یکی از «بزرگترین یهودستیزان دوران مدرن» است.

او گفت که آقای خان شبیه قضات آلمان نازی است که حقوق اساسی یهودیان را انکار کردند و هولوکاست را ممکن ساختند. به گفته آقای نتانیاهو تصمیم او برای درخواست قرار بازداشت علیه نخست‌وزیر و وزیر دفاع اسرائیل «آتش یهودستیزی را که در سراسر جهان روشن است، بی‌رحمانه شعله‌ورتر می‌کند».

آقای نتانیاهو در ویدیویی که دفترش منتشر کرد، به زبان انگلیسی صحبت کرده است. او این کار را زمانی انجام می‌دهد که می‌خواهد پیامش را به مخاطبان خارجی برساند،‌ به ویژه در آمریکا که اهمیت خاصی برای او دارد.

یوآو گالانت، وزیر دفاع اسرائیل، روز سه‌شنبه صدور قرار بازداشت علیه خود و نخست‌وزیر اسرائیل را تلاشی «بی‌شرمانه» برای مداخله در جنگ توصیف کرد.

او در پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «تلاش کریم خان، دادستان دیوان کیفری بین‌المللی، برای تغییر مسیر اسرائیل موفق نخواهد شد. مقایسه دادستان بین سازمان تروریستی حماس و دولت اسرائیل، نفرت‌انگیز و منزجرکننده است.»

او افزود: «دولت اسرائیل عضو این دادگاه نیست و صلاحیت آن را به رسمیت نمی‌شناسد.»

خشمی که نخست‌وزیر و رهبران سیاسی اسرائیل نشان دادند، ناشی از بیانیه‌ای است که کریم خان، دادستان ارشد دیوان کیفری بین‌المللی و وکیل برجسته بریتانیایی، با زبانی حقوقی و کلماتی که به دقت انتخاب شده، صادر کرده است.

واژه به واژه و خط به خط این بیانیه شامل یک رشته اتهامات ویرانگر علیه سه رهبر ارشد حماس و همین طور نخست‌وزیر و وزیر دفاع اسرائیل است.

عزم و اراده برای اعمال قوانین بین‌المللی و قوانین جنگی بر همه طرف‌ها، فارغ از آن که چه کسانی هستند، در مرکز بیانیه آقای خان قرار دارد که در آن دلایل خود را برای درخواست صدور قرار بازداشت تشریح کرده است.

او می‌گوید: «هیچ سرباز پیاده، هیچ فرمانده، هیچ رهبر غیرنظامی - هیچ‌کس - نمی‌تواند با مصونیت عمل کند.» به گفته او قانون نمی‌تواند به صورت گزینشی اعمال شود و اگر چنین شود «ما زمینه فروپاشی آن را ایجاد خواهیم کرد».

تصمیم برای ارزیابی عملکرد هر دو طرف، بر اساس معیارهای قوانین بین‌المللی، خشم بسیاری را برانگیخته که دامنه آن تنها به اسرائیل محدود نمی‌شود.

جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا درخواست صدور احکام بازداشت را «تکان‌دهنده» خواند و گفت «هیچ‌گونه هم‌ارزی، به هیچ وجه، بین اسرائیل و حماس وجود ندارد».

حماس خواهان پس گرفتن اتهامات مطرح‌شده علیه رهبرانش شده و مدعی شده است که دادستان دیوان کیفری بین‌المللی «قربانی را با جلاد برابر دانسته است». حماس می‌گوید درخواست قرار بازداشت برای رهبران اسرائیلی، هفت ماه دیرتر از موعد انجام شده چون «اشغالگران اسرائیلی مرتکب هزاران جنایت شده‌اند».

آقای خان به صورت مستقیم دو طرف را مقایسه نمی‌کند، اما این ادعا را مطرح می‌کند که هر دو طرف مرتکب مجموعه‌ای از جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت شده‌اند.

او همچنین تأکید می‌کند که جنگ اخیر در چارچوب «یک درگیری مسلحانه بین‌المللی بین اسرائیل و فلسطین و یک درگیری مسلحانه غیربین‌المللی بین اسرائیل و حماس» رخ داده است.

دیوان کیفری بین‌المللی فلسطین را به عنوان یک دولت در نظر می‌گیرد، چون دارای جایگاه ناظر در سازمان ملل متحد است و به همین دلیل اجازه پیدا کرده به اساسنامه رم بپیوندد که دیوان کیفری بر اساس آن ایجاد شده است.

آقای نتانیاهو اعلام کرده است که فلسطینی‌ها هرگز در دوره رهبری او به استقلال نخواهند رسید.

اسحاق هرتزوگ، رئیس جمهور اسرائیل هم از مقایسه «این تروریست‌های بی‌رحم با دولت دموکراتیک اسرائیل» انتقاد کرده اما گروه‌های حقوق بشری بدون توجه به اظهارات مقام‌های اسرائیلی درباره طرح شباهت‌های نادرست و شرم‌آور، از تلاش دیوان کیفری بین‌المللی برای اعمال قانون بر هر دو طرف استقبال کرده‌اند.

بتسلم، سازمان حقوق بشر اسرائیلی، گفته است که این احکام نمایانگر «سقوط سریع اسرائیل به یک پرتگاه اخلاقی» است.

این سازمان گفت: «جامعه بین‌المللی به اسرائیل اعلام می‌کند که دیگر نمی‌تواند سیاست خشونت، کشتار و تخریب خود را بدون پاسخگویی ادامه دهد.»

مدافعان حقوق بشر سال‌ها است از این موضوع شکایت دارند که کشورهای قدرتمند غربی به رهبری آمریکا، نقض‌ قوانین بین‌المللی از سوی اسرائیل را نادیده می‌گیرند، اما کشورهای دیگری را که متحد آنها نیستند، به دلایل مشابه محکوم و تحریم می‌کنند.

آن‌ها معتقدند که اقدامات آقای خان و تیمش، مدت‌‌ها پیش باید انجام می‌شد.

آقای خان می‌گوید سه رهبر اصلی حماس مرتکب جنایات جنگی شده‌اند که شامل کشتار جمعی، قتل، گروگان‌گیری، تجاوز و شکنجه است.

افراد نام‌برده یحیی سنوار، رهبر حماس در غزه، محمد ضیف، فرمانده گردان‌های قسام، شاخه نظامی حماس، و اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس هستند.

کریم خان و تیمش در چارچوب تحقیقات خود، با قربانیان و بازماندگان حملات ۷ اکتبر حماس به اسرائيل مصاحبه کردند.

او گفت که حماس ارزش‌های بنیادین انسانی را هدف حمله قرار داده است: «عشق درون یک خانواده، عمیق‌ترین پیوندها بین پدر و مادر با فرزندشان، با هدف ایجاد درد غیرقابل تصور، و با بی‌رحمی حساب‌شده و سنگدلی شدید، هدف قرار گرفته است.»

آقای خان گفت که اسرائیل حق دفاع از خود را دارد، اما «جنایات بی‌رحمانه»، اسرائیل را «از تعهد به رعایت قوانین بشردوستانه بین‌المللی معاف نمی‌کند».

او گفت که عدم رعایت این تعهد، درخواست قرار بازداشت برای آقای نتانیاهو و یوآو گالانت، وزیر دفاع اسرائیل را برای جنایاتی از جمله استفاده از گرسنگی علیه غیرنظامیان به عنوان سلاح جنگی، قتل، کشتار جمعی و حملات عمدی به غیرنظامیان توجیه می‌کند.

از ابتدای واکنش اسرائیل به حملات ۷ اکتبر حماس، جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، مجموعه‌ای از تذکرات انتقادآمیز به اسرائیل داده و نگرانی خود را از کشتار بیش از حد غیرنظامیان فلسطینی و تخریب زیرساخت‌های غیرنظامی در غزه ابراز کرده است.

اما آقای بایدن و دولت او، با برقراری یک توازن حساب‌شده در قبال متحد نزدیکی که همیشه از آن حمایت کرده‌اند، در اظهارات عمومی خود وارد جزییات این انتقادها نشده‌اند.

اما آقای خان برداشت خود را به صورت کاملا روشنی بیان می‌کند. او می‌گوید اسرائیل برای دستیابی به اهداف جنگی خود در غزه از روش‌های جنایت‌‌کارانه استفاده کرده است، «یعنی عمدا باعث مرگ، گرسنگی، رنج عظیم و صدمات جدی» غیرنظامیان شده است.

اکنون هیئتی از قضات در دیوان کیفری بین‌المللی، تصمیم خواهد گرفت که آیا احکام بازداشت درخواست‌شده را صادر کند یا نه. اگر این احکام صادر شود کشورهایی که به اساسنامه رم برای دیوان کیفری بین‌المللی پیوسته‌اند، موظف به بازداشت این افراد، در صورت امکان، خواهند بود.

روسیه، چین و ایالات درمیان ۱۲۴ امضاکننده این اساسنامه نیستند. اسرائیل هم آن را امضا نکرده است.

اما دیوان کیفری بین‌المللی حکم داده که این دادگاه صلاحیت قانونی برای پیگرد اعمال جنایی در جنگ غزه را دارد، چون فلسطینیان این اساسنامه را امضا کرده‌اند.

اگر احکام بازداشت صادر شود، به این معنا خواهد بود که آقای نتانیاهو، که طولانی‌ترین دوره نخست‌وزیری اسرائیل را داشته، نمی‌تواند بدون خطر بازداشت به بسیاری از کشورهای متحد غربی سفر کند.

ریشی سوناک، نخست‌وزیر بریتانیا، گفته است که اقدامات دیوان کیفری بین‌المللی «برای دستیابی به وقفه در جنگ، آزادسازی گروگان‌ها یا کمک‌های بشردوستانه مفید نیست». اما اگر احکام صادر شود، بریتانیا باید بازداشت‌ها را انجام دهد، مگر اینکه بتواند استدلال قابل توجیهی درباره مصونیت دیپلماتیک آقای نتانیاهو ارا‌ئه دهد.

یک استثنای بسیار مهم برای آقای نتانیاهو و آقای گالانت، آمریکا است. کاخ سفید معتقد است که دیوان کیفری بین‌المللی صلاحیت قضایی برای رسیدگی به این درگیری را ندارد، موضعی که ممکن است اختلاف‌های درون‌حزبی دموکرات‌ها را در ارتباط با جنگ غزه گسترش دهد.

جریان‌های پیشرو در حزب دموکرات از اقدام دیوان کیفری بین‌المللی استقبال کرده‌اند. در مقابل، متحدان قدرتمند اسرائیل در میان دموکرات‌ها، ممکن است از اقدامات جمهوری‌خواهان برای تصویب قانون تحریم مقام‌های دیوان کیفری بین‌المللی یا ممنوعیت ورود آن‌ها به آمریکا، حمایت کنند.

چند هفته‌ پیش، زمانی که شایعات درباره اتهامات احتمالی علیه رهبران اسرائیل، در اروپا، آمریکا و خاورمیانه پخش شد، گروهی از سناتورهای جمهوری‌خواه آمریکا، آقای خان و کارکنانش را به شیوه‌ای تهدید کردند که شاید قبل از آن در فیلم‌ها شنیده بودند.

«اسرائیل را هدف قرار دهید و ما شما را هدف قرار خواهیم داد... هشدار داده شد.»

یوآو گالانت هم نخواهد توانست آزادانه سفر کند. کلماتی که او در زمان اعلام محاصره غزه به کار برد، بارها از سوی منتقدان عملکرد اسرائیل نقل شده است.

دو روز پس از حملات ۷ اکتبر حماس، آقای گالانت گفت: «من دستور محاصره کامل نوار غزه را داده‌ام. هیچ برقی، هیچ غذایی، هیچ سوختی در کار نخواهد بود، همه چیز بسته خواهد شد... ما با حیوانات انسان‌نما می‌جنگیم و مطابق آن هم عمل می‌کنیم.»

آقای خان در بیانیه خود گفته است که «اسرائیل عمدا و به طور سیستماتیک جمعیت غیرنظامی را در تمام نقاط غزه از کالاهای ضروری برای بقای انسانی محروم کرده است».

او می‌گوید قحطی در برخی نقاط غزه وجود دارد و در نقاط دیگر قریب‌الوقوع است.

اسرائیل وجود قحطی را انکار می‌کند و مدعی است که کمبود غذا ناشی از محاصره اسرائيل نیست، بلکه به دلیل دزدی‌های حماس و ناکارآمدی سازمان ملل متحد است.

اگر حکم بازداشتی برای اسماعیل هنیه، رئیس شاخه سیاسی حماس، صادر شود، او مجبور خواهد شد در سفرهای منظم خود برای ملاقات با رهبران کشورهای عربی احتیاط بیشتری به خرج دهد. او احتمالا زمان بیشتری را در پایگاه خود در قطر خواهد گذراند که مانند اسرائیل، اساسنامه رم در ارتباط با دیوان کیفری بین‌المللی را امضا نکرده است.

گمان می‌رود که یحیی سنوار و محمد ضیف، دو رهبر دیگر حماس، جایی در غزه پنهان شده‌اند. حکم بازداشت تاثیر چندانی روی وضعیت آن‌ها ندارد. اسرائیل در هفت ماه گذشته در پی کشتن آن‌ها بوده است.

صدور قرار بازداشت، آقای نتانیاهو را در جمع رهبران متهمی قرار می‌دهد که شامل ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، و معمر قذافی،‌ رهبر در گذشته لیبی هم می‌شود.

آقای پوتین به دلیل جابجایی و انتقال غیرقانونی کودکان از اوکراین به روسیه، با قرار بازداشت روبرو است.

حکم بازداشت سرهنگ قذافی هم، قبل از اینکه به دست مردم خودش کشته شود، به دلیل قتل و آزار غیرنظامیان غیر مسلح صادر شده بود.

این اسامی، همراهان جذابی برای بنیامین نتانیاهو، رهبر کشوری که به دموکراسی خود افتخار می‌کند، نیست.