Wu Xing

Die Wu Xing (Chinees: 五ご行ぎょう, ook bekend as onder meer die Vyf Fases of Vyf Elemente)^[1] is die kort vorm van Wǔ zhǒng liúxíng zhī qì (五ご種しゅ流行りゅうこう之の氣き), of "die vyf soorte chi wat op verskillende tye oorheers".^[2] Dit is ’n vyfvoudige skema wat op baie tradisionele Chinese terreine gebruik word om ’n groot verskeidenheid verskynsels te verduidelik, van kosmiese siklusse tot die wisselwerking tussen interne organe, en van die opvolging van politieke regimes tot die eienskappe van medisyne. Die Vyf Elemente is vuur (火ひ, huo), water (水みず, shui), hout (木き, mu), metaal (金きむ, jin) en aarde (土ど, tu).^[3]^[4]^[5]

Die stelsel is gebruik om die wisselwerkings en verhoudings tussen verskynsels te verduidelik. Nadat dit in die 2de of 1ste eeu v.C. tydens die Han-dinastie gewild geword het, is dit op baie terreine van Chinese denke gebruik, insluitende oënskynlik uiteenlopende velde soos Feng shui, astrologie, medisyne, musiek, militêre strategie en gevegskuns. Dit word steeds as ’n verwysing gebruik in sommige vorme van medisyne en gevegskuns.

Name

Xing (行くだり) of Wu Xing beteken "bewegende"; ’n planeet word in Chinees ’n "bewegende ster" (行くだり星ぼし) genoem. Wu Xing verwys oorspronklik na die vyf belangrikste planete (Jupiter, Saturnus, Mercurius, Venus en Mars) wat vyf elemente van aardse lewe skep.^[1] Die term word ook dikwels vertaal as "Vyf Elemente", en dit word veral in akupunktuur gebruik. Dié vertaling het ontstaan weens ’n verkeerde vergelyking met die Westerse stelsel van vier elemente.^[6] Terwyl die klassieke Griekse elemente verband hou met stowwe of natuurlike eienskappe, gaan die Chinese xing oor "proses en verandering"; dis hoekom dit dikwels as "fases" of "agente" vertaal word.^[7] Die term "Boom" word ook dikwels gebruik in plaas van "Hout".

Die vertaling "fase" word algemeen verkies, maar dié vertaling is nie perfek nie; "agente" of "prosesse" is dalk die beste vertalings van xing.

Siklusse

Die leerstelling van vyf fases omvat twee wisselwerkingsiklusse tussen die fases, ’n voedende of skeppende siklus (生なま, sheng), ook bekend as "moeder-seun", en ’n kontrolerende of vernietigende siklus (剋/克かつ, ke), ook bekend as "oupa-nefie". Sien diagram.

Voedend

Hout voed Vuur
Vuur skep Aarde (as)
Arde bevat Metaal
Metaal versamel Water
Water onderhou Hout

Kontrolerend

Hout kloof Aarde (soos boomwortels)
Aarde absorbeer Water
Water blus Vuur
Vuur smelt Metaal
Metaal kap Hout

Betekenisse

Die stelsel is ook bekend as die Vyf Agente, die Vyf Bewegings, die Vyf Prosesse en die Vyf Planete. Op verskillende terreine staan dit vir:

Wu Xing in Chinese filosofie
Nommer	1	2	3	4	5
Chinees	木き (mu)	火ひ (huo)	土ど (tu)	金きむ (jin)	水みず (shui)
Elemente	Hout	Vuur	Aarde	Metaal	Water
Smake	Suur	Bitter	Soet	Skerp	Sout
Kleure	Blou (donker) of groen	Rooi	Geel	Wit	Swart
Vorms	Reghoek	Driehoek	Vierkant	Sirkel	Kurwe
Planete	Jupiter	Mars	Saturnus	Venus	Mercurius
Seisoene	Lente	Somer	Nasomer	Herfs	Winter
Omstandighede	Wind	Hitte	Vogtig	Droog	Koud
Organe Jin	Lewer	Hart	Milt	Long	Nier
Organe Jang	Galblaas	Dunderm	Maag	Dikderm	Blaas
Emosies	Boosheid	Vreugde	Liefde	Verdriet	Angs
Sintuie	Oë	Tong	Mond	Neus	Ore
Uitdrukkings	Skree	Lag	Sing	Huil	Kreun
Liggaamsdele	Senings	Pols	Spiere	Huid	Bene
Liggaamsvloeistowwe	Trane	Sweet	Speeksel	Slym	Urine
Rigtings	Oos	Suid	Middel	Wes	Noord
Vingers	Wysvinger	Middelvinger	Duim	Ringvinger	Pinkie
Lewensfases	Geboorte	Jeug	Volwassenheid	Ouderdom	Dood
Diere	Geskub	Geveer	Menslik	Pelsdiere	Skaaldiere

Verwysings

↑ ^1,0 ^1,1 Dr Zai, J. Taoism and Science: Cosmology, Evolution, Morality, Health and more. Ultravisum, 2015.
↑ "argiefkopie". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Mei 2016. Besoek op 16 Junie 2017.
↑ Deng Yu; Zhu Shuanli; Xu Peng; Deng Hai (2000). "五行阴阳的特征与新英译" [Characteristics and a New English Translation of Wu Xing and Yin-Yang]. Chinese Journal of Integrative Medicine. 20 (12): 937.
↑ Deng Yu et al; Fresh Translator of Zang Xiang Fractal five System，Chinese Journal of Integrative Medicine; 1999
↑ Deng Yu et al，TCM Fractal Sets中ちゅう医い分ぶん形かたち集しゅう，Journal of Mathematical Medicine ，1999，12（3），264-265
↑ Nathan Sivin (1995), "Science and Medicine in Chinese History," in sy Science in Ancient China (Aldershot, Engeland: Variorum), teks VI, p. 179.
↑ Nathan Sivin (1987), Traditional Medicine in Contemporary China (Ann Arbor: Center for Chinese Studies, The University of Michigan) p. 73.

Eksterne skakels

Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Wu Xing.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia

[Zai_2015-1] 1,0 ^1,1 Dr Zai, J. Taoism and Science: Cosmology, Evolution, Morality, Health and more. Ultravisum, 2015.

[2] "argiefkopie". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Mei 2016. Besoek op 16 Junie 2017.

[3] Deng Yu; Zhu Shuanli; Xu Peng; Deng Hai (2000). "五行阴阳的特征与新英译" [Characteristics and a New English Translation of Wu Xing and Yin-Yang]. Chinese Journal of Integrative Medicine. 20 (12): 937.

[4] Deng Yu et al; Fresh Translator of Zang Xiang Fractal five System，Chinese Journal of Integrative Medicine; 1999

[5] Deng Yu et al，TCM Fractal Sets中ちゅう医い分ぶん形かたち集しゅう，Journal of Mathematical Medicine ，1999，12（3），264-265

[Chinese_History_p._179-6] Nathan Sivin (1995), "Science and Medicine in Chinese History," in sy Science in Ancient China (Aldershot, Engeland: Variorum), teks VI, p. 179.

[Sivin_1987.73-7] Nathan Sivin (1987), Traditional Medicine in Contemporary China (Ann Arbor: Center for Chinese Studies, The University of Michigan) p. 73.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]