Griechischi Sprooch

Griechisch isch en indo-europäischi Sprooch und ghört innerhalb vo de indo-europäische Sprooche zur Kentumgruppe, zäme mit de keltische Sprooche, de germanische Sprooche und de italische Sprooche. Es git es Alt- und es Neugriechisch.

Altgriächisch
Verbreitig:	Griecheland und die griechische Kolonie im Mittelmeerruum
Linguistischi Klassifikation:	Indogermanisch Griechisch
Unterteilige:	Altgriechisch (800–300 v. Chr.) (Dialäkt: Äolisch, Arkadisch-Kyprisch, Ionisch-Attisch, Böotisch, Dorisch, NW-Griechisch) Koine (300 v. Chr.–300 n. Chr.)
Offizieller Status
Amtssprooch vo:	Griecheland Ägypte vo 300 v. Chr. aa Oschtremischs Rich vo 330 n. Chr. aa Byzantinischs Rich vo 630 aa
Sproochchürzel
ISO 639-1	el
ISO 639-2	(B) gre	(T) ell
ISO 639-3	verschyde: grc (Altgriechisch) ell (Neugriechisch) pnt (Pontisch) gmy (Mykenisch) gkm (Mittelgriechisch) cpg (Kappadokisch) tsd (Tsakonisch)

Altgriächisch

För e uusfüerlichere Artikel lueg: Altgriechischi Sprooch

D gsproche altgriächisch Sproch isch üs verschiidene Dialäkt bstande – dr Helmut Rix unterscheidet

• e dorisch-nordweschtgriächischi Gruppe
• e äolischi Gruppe;
• e arkadisch-kyprischi Gruppe
• e ionisch-attischi Gruppe

Diä Dialäkt miän ürspringlig vu iigwanderete Stämm mitbrocht wore sii. Wäge spetere Wanderunge vu däne Stämm isch aü s Gebiit vu dr Dialäkt nit immer e an einem Fläcke, zum Biispiil Dorisch het mer unter anderem uf dr Peloponnes, uf Kreta, Rhodos un in Siziliä gfunde, Dialäktgebiit hän sich deilwiis aü gegesittig verdrängt.

Diä erschte schriftlige Ziignisser vu me altgriächische Dialäkt sin üs em 14. Johrhundert vor Chrischtus un ghere zu dr mykenische Kültür. Siter em Dichter Homer (8. Johrhundert v. Chr.) gits großi Literatür, wu iberliiferet isch – do isch aber s Mykenisch scho verschwunde gsii.

Vu 480 bis 323 v. Chr. git dr Hans Ruge d glassisch Zit vu dr griächische Literätür a. Im 5. Johrhundert v. Chr. het dr groß politisch, wirtschaftlig un kültüräll Iifluss vu Athen drzue gfiährt, ass si Dialäkt – s Attisch – sich iberregional verbreitet het un as allgemeini Sproch – Koiné (griächisch κοινή διάλεκτος – allgemeine Dialäkt) – akzepiärt wore isch. Dur d Eroberunge vum Große Alexander im 4. Johrhundert v. Chr. isch d griächisch Koiné Wältsproch wore.
S bishärig Glichgwicht unter dr Dialäkt isch dur s Koiné gstert wore, d Dialäkt hän immer meh an Wichtigkeit verlore. Allerdings isch s Koiné haüptsächlig e gsprochini Sproch gsii, d Schriftsteller hän sich am Attische vum 5. un 4. Johrhundert v. Chr. un sinene Klassiker oriäntiärt. Si hän also e Sprochform, wu nimmi lebändig gsii isch, literarisch pflägt. Des Sproch- un Bildungsideal, wu hinterschi grichtet gsii isch, heißt mer Attizismus.

D altgriächisch Literatür het e diäfe Iifluss uf d äiropäisch Kültür gha. S neij Teschtament isch in Koiné verfasst. Mit dr Eroberung vu Konstantinopel dur d osmanische Tirke sin viil griächischi Glehrti uf Weschteuropa gflichtet un hän dr Humanismus un d Renaissance mit agstoße. S Altgriächisch, was – immer sältener – in dr hechere Schuele glehrt wird, fueßt uf em Dialäkt vu Attika.

In dr altgriächische Literatür finde sich vum 4. bis ins 6. Johrhundert n. Chr. Erwähnunge vu dr Alamanne (`Αλαμανοί oder `Αλαμαννοί) – lueg unter Alamanne in dr altgriächische Literatür.

Mittelgriächisch

Im Oschtremische Rich isch s Koiné ab 330 n. Chr. näbe Latiinisch Amtssproch wore, ab 630 d alleinig Amtssproch vum Byzantinische Rich, wie de Staat vu Historiker deno genennt wird, um ihn vum äldere latinische Remische Rich abzgrenze. Ab 395 oder 630 wird, je noch Autor, e mittelgriächischi Sprochperiod agsetzt, wu bis 1453 (tirkischi Eroberig vu Konstantinopel) oder 1669 (tirkischi Eroberig vu Kreta) datiärt wird.

Neigriächisch

Neijgriächisch
Verbreitig:	Griecheland, Zypern, Albanie, Türkei, Ägypte, Bulgarie, in isoliertä Sprochinslä in Süditaliä (Kalabrie un Apulie un überall, wu d Griechen usgewondert sin USA, Australie Dütschland usw.)
Sprecher:	16 Millionen
Linguistischi Klassifikation:	Indogermanisch Griechisch
Unterteilige:	Dialekt: Griko, Jevanisch, Kappadokisch, Pontisch, Tsakonisch, Zypriotisch
Offizieller Status
Amtssprooch vo:	Griecheland, Republik Zypern, Europäische Union
Sproochchürzel
ISO 639-1	el
ISO 639-2	(B) gre	(T) ell
SIL	GRK

Gschiicht

D Entwicklung vum Neigriächische het sich scho mit em Koiné abahnt, dert hets scho erschti grammatischi Entwicklunge gää, wu bis hit erhalte sin, so zum Biispiil dr Jotaismus (lueg witer unte) un dr Wägfall vu dr Lengene – Neijgriächisch kännt numme kurzi Vokal. D Spaltung, wu mit dr Verbreitung vum Koiné uf dr einte Sitte un mit em attizistische Feschthebe an dr klassische Sproch uf dr andere Sitte aglegt gsii isch, setzt sich abgschwächt bis hit furt. D griächisch Kirch het dur d Johrhundert bis hit alliwiil e archaischi, antikisiärendi Sprochform witergfiährt. 1453 isch Konstantinopel unter osmanisch-tirkischi Herrschaft kumme un noch fascht alli andere griächische Gebiit drzue. Erscht 1830 isch d tirkisch Herrschaft abgschittlet wore. Noch dr Befreiung isch d Volkssproch (Dimotikí – δημοτική) in Dialäkt mit große Unterschiid ufgspalte gsii un het d Roll vu nere eiheitlige Nationalsproch nit ohni Witers kenne ibernämme. Vu mänke Bildete isch d Volkssproch as rüüh un barbarisch agsähne wore. Si isch vu dr Tirkeherrschaft gstämpflet, hän diä gmeint.

Uf dr andere Sitte hets d archaisch Sproch vu dr Kirch gha, wu in großem Asähne gstande isch, aü wel d Kirch alliwiil s Bollwärk vum antitirkische Wiiderstand gsii isch un scho unter dr Besatzung e Elemänt dargstellt het, wu alli Griäche geint het. Wämmer jetz zu dr klassische Sproch zruckgoht, kunnt aü s alt Dänke un s alt kültüräll Niveau wiider, hän e Deil dänkt.

E anderi Gruppe het drzue ufgruefe, uf dr vorhandene Volkssproch ufzboie un het gmeint, so wiä d Franzose ohni ihre Stammsproch Latiin virschi kumme, kenne aü d Griäche uf dr gsprochene Volkssproch ufboije.

Dr Adamantios Korais (1748–1833) het sich fir e Kumpremiss iigsetzt – fir e Mischsproch, wu Iifliss vum alte un vum neije Griächisch enthaltet. Diä Kumpremisssproch, wu är maßgäblig dra mitgschafft het, heißt mer Katharévousa (καθαρεύουσα – Reinsproch). S isch e Kunschtsproch, wu mit iber 30.000 neije Vokable un ere kinschtlige Grammatik uf dr Grundlag vum Attische üsgstattet wore isch. Unter anderem sin Främdwerter ersetzt wore, z. B. γαζέττα /gazeta/ (Zittig) un πόστα /posta/ (Boscht). Diä neije Werter (εφημερίς /efimerís/ un ταχυδρομείων /tachidromíon/) hän dr Vorteil, ass si griächisch dekliniärt un konjugiärt kenne wäre un ass neiji Wortbildunge drmit meglig sin. So het e griächischi Terminologii vu dr moderne Wisseschafte kenne gschaffe wäre un d Wisseschaft un d Literatür isch aü s Haüptgebiit, wu diä Sproch brücht wird oder wore isch.

Aber dä Kumpremiss isch umstritte bliibe. D Kartharevousa isch noch dr Befreiung vu Griächeland as Amtsspoch iigfiährt wore – un dodermit isch d groß Mehrheit vum griächische Volk vu Ämter im Staatsdiänscht üsgschlosse gsii, well dr normal Griäch diä Sproch nit bherrscht het. Uf dr andere Sitte hän am Änd vum 19. Johrhundert viil Dichter in Dimotiki gschriibe un ihri Landslit drzue ufgruefe, diä Sproch z pfläge. 1901 bis 1903 hets sogar Doti gä bim Stritt vu dr Volkssprochler un vu dr Reinsprochler. 1911 isch d Katharevousa in dr Verfassung as Amtssproch feschtglegt wore. D Sprochfrog het drno aü in dr politische Üssenandersetzung e Roll gspiil – d Linke hän d Dimotiki un d Rächte d Katharevousa favorisiärt. Noch em Sturz vu dr griächische Militärdiktatur 1974 isch d Katharevousa as Amtssproch abgschafft wore. 1982 sin aü viär verschiidini Akzent üs em Altgriächische abgschafft wore, wu scho siter Johrhunderte kei Sinn meh mache un stumpfsinnig hän miäße üsewändig glehrt wäre. Bliibe isch numme dr Akut (ηいーた οξέια), mit däm wird d Betonung azeigt.

Gegewart

Katharevousa uf em Gäldschiin, Dimotiki uf dr Rächnig

In dr Zwischezit het e Üsglich un e Verschiäbung stattgfunde: D Volkssproch het e Hüffe Begriff üs dr Katharevousa ufgnumme, d Zittunge mische Katharevousa un Dimotiki un s git immer meh wisseschaftligi Wärk in Dimotiki.

Dur diä zwoo Sprochforme im Griächische gits sogar fir alldägligi Begriff zwee Werter: Brot heißt ψωμί /psomí/, aber uf dr Guckele vum Beck ka άρτος /artos/ druf stoh. S Becke Lade, wu normalerwiis φούρνος /fúrnos/ heißt, ka αρτροποιείον /artropiíon/ uf em Schild stoh ha.

Im hittige Griächeland gits kenni starke Dialäktlandschafte meh – mit Üsnahm vu Tsakoniä uf dr eschtlige Peloponnes, wu (alliwiil wenniger) Mänsche e alte dorische Dialäkt schwätze – s Tsakonisch. Diä anatolische griächische Dialäkt Kappadokisch un Pontisch sin dur d Vertriibung vu dr Griäche zum Üsstärbe verurteilt. Dr Dialäkt vu Kreta isch fir anderi Griäche licht verständlig. Uf dr andere Sitte het d Dimotiki viil Eigeschafte, wu mer vu Dialäkt kännt (lueg unte).

Üs dr Üsenandersetzunge um d Sproch hän d Griäche e ufgeweckts Verhältnis zu dr Sproch bhalte, si hänke anere, aü noch wänn si Generatione im Üsland gsii sin, hän Freid an schepferischem Umgang mit ere un hän Sprochwitz. Allerdings ka do drmit aü e gwissi Arroganz verbunde sii – wänn e Üssländer versuecht, Griächisch z schwätze, derf er nit immer mit Geduld rächne – d Griäche tschüüderets do go glii. Uf dr andere Sitte wäre e Hüffe Anglizisme ibernumme.

Verbreitung

Neijgriächisch wird gschwätzt

• in dr Republik Griächeland (Amtssproch)
• im Südteil vu Zypern (bis zu dr tirkische Bsetzung vu Nordzypern hets – näbe dr tirkische – griächischi Bevelkerung un Sproch in ganz Zypern gä).
• in Istanbul (Konstantinopel) un uf dr tirkische Insle Gökçeada (Ίμβρος /Imbros/) un Bozcaada (Τένεδος /Tenedos/) gits noch ca. 3.000 griächischsprochigi Iiwohner – am Afang vum 20. Johrhundert sins noch Millione an dr tirkische Westküschte mit dr Großstadt Izmir (Smyrna) (Σμύρνη /Smírni/), an dr Schwarzmeerküschte un in Kappadokiä gsii.
• in Albaniä un in Italiä in gleinere Asiidlunge
• in Amerika, Australiä, Westeuropa – iberall, wu griächischi Üswanderer sin.

Grammatik vu dr Dimotiki

Deklination

S het mehreri Deklinatione, wu jedes Mol e greßeri Zahl vu Werter drzue ghere un e baar "gleini" Deklinatione (wu wennig Werter drzue ghere – Relikt üs em Altgriächische). Wiä im Ditsche het jedi Deklination e bstimmts Gschlächt (Genus). Biispiil -os-Deklination: οおみくろん άνθροπος /o anthropos/ (dr Mänsch) isch maskulin. Aber s git Üsnahme: E Hüffe Nämme vu Stedt, Insle un Länder hän dr feminin Artikel, drotz ass si uf -os dekliniärt wäre, Biispiil: ηいーた Σάμος /i Samos/ (d Samos = d Insle Samos). In allene Deklinatione isch dr Dativ verlore gange, är wird mit Präposition un Akkusativ üsdruckt. S git aü e Vokativ – οおみくろん κύριος /o kírios/ (dr Herr) wird zu κύριε /kírië/ (Herr!), wämmer dä Herr aredet.

Konjugation

In dr griächische Konjugation fallt uf, ass si zwee Aspäkt kännt: S kunnt druf a, eb e Handlung eimol stattfindet oder ständig bzw. widerholt. Welle Aspäkt agmässe isch, isch fir Nit-Griäche viilmol schwär zum unterscheide: Wämmer in dr Wirtschaft zahle will, sott mer mit Aorischt-Stamm sage νにゅーαあるふぁ πλθρόσω /na pliróso/ – wämmer d falsch Form verwitscht un νにゅーαあるふぁ πλυπόνω /va pliróno/ (Präsens-Stamm) sait, verstoht dr Wirt: „Ich will do ständig zahle.“ Diä Unterscheidung kunnt in allene Zitte vor, im Aktiv wiä im Passiv un aü im Imperativ.

E extra Infinitiv gits nit, zum Biispiil "goh" (πηγαίνω) heiß glich wiä „ich gang“ (πηγαίνω).

Betonung

D Betonung isch im Griächische firs Verständnis enorm wichtig; dr Aorischt oder s Imperfekt erkännt mer bi regelmäßige Verbe unter anderem do dra, ass si uf dr drittletschte Silbe betont sin. Wänn s Verb blos zweisilbig isch, mueß mer e dritti Silbe drzuefiäge (Augment): z. B. γράφω /gráfo/ (ich schriib) heißt drno im Imperfekt dreisilbig έγραφω /égrafo/ oder im Aorischt έγραψα /égrapsa/.

Bi bstimmte Deklinatione verschiäbt sich d Betonung je noch Kasus.

Eigeschafte vu dr gsprochene Sproch –
Parallele zum Oberrhiinische Alemannische

S Griächisch het etligi Eigeheite, wu mer bsunders bi Sproche findet, wu sich nit as Schriftsproche entwicklet hän, aber aü zum Änglische un Franzesische. E baar Parallele zum Oberrhiinische Alemannisch (OA) sin do ufgfiährt (in dr meischte alemannische Dialäkt ischs ähnlig).

• D Relativsätz wäre mit πぱいοおみくろんυうぷしろん /pu/ (wu) iigleitet, Biispiil: Ηいーた γυναίκα, πぱいοおみくろんυうぷしろん οおみくろん γιατρός της έδωσα τたうοおみくろん φάρμακο, πέθανε. Wertlig ibersetzt: „D Fraü, wu dr Dokter ihre s Medikamänt gä het, isch gstorbe.“ Un gnaü so sait mers im OA aü.
• Dr Nominativ un dr Akkusativ vum Substantiv sin im Griächische bi dr meischte Deklinatione nit zum Unterscheide (im OA bi keinere).
• Griächisch het dr Dativ verlore un hilft sich mit Präposition un Akkusativ:

• σしぐまεいぷしろん μみゅーιいおたαあるふぁ γυναίκα /se mia jinäka/ (in ere Fraü, hochditsch: einer Frau).
  Im OA wird dr Dativ ebefalls präpositional üsgfiährt:
• ime Mann (= in eme Mann) un an viil Ort aü in ere Fraü
  Mann un Fraü isch do aber ächte Dativ.

• Nämme wäre grundsätzlig mit Artikel gnännt, üsser, wänn eber agredet wird. Οおみくろん Κώστας /o Kóstas/ (dr Kostas), ηいーた Ελένη /i Eleni/ (d Helen oder s Helen), Οおみくろん Σρέντερ /o Sréder/ (dr Schröder).
• Zwische dr Werter gits kenni Pause. An Wortgränze kenne Vokal üsfalle un mänki Konsonante wäre verschmolze. Bi Verschmelzunge ka sich d Betonung verschiäbe.
  Biispiil:

• σしぐまοおみくろんυうぷしろん τたうοおみくろん είπα /su to ípa/ (i han drs gsait) wird zu σしぐま' τたうοおみくろん 'πぱいαあるふぁ /stopá/ oder:
• νにゅーαあるふぁ έρχω /na ércho/ (i will kumme) wird zu ν΄αρχώ /narchó/.
  Diä Verkirzunge findet mer viil in dr gsprochene Sproch; si wäre aü ab un zue gschriibe – mit Apostroph.
  Im AO ka mer zwar sage: ich han ihre ebis fir dich gä – aber des wär unalemannisch un ungriächisch, besser: i hanere ebis firdi gä. Aü do kunnts zu nere Verschiäbung vu dr Betonung (í): mer sait fir dích, aber fírdi.
  Bstimmti Konsonante wäre verschmolze, wänn si uffenander dräffe:
• δでるたεいぷしろんνにゅー μπορώ /den boró/ (ich ka nit) wird /demboró/ üsgsproche – des het Ähnligkeit mit
• hän mer, wu zu hämmer wird, gän mer > gämmer, len mer > lemer usw.

• In dr griächische Volkssproch falle viil End-n ab, wänns dr Verständligkeit nit schadet. So heißts meischtens δでるたεいぷしろん θέλω /de thélo/ anschtatt δでるたεいぷしろんνにゅー θέλω /den thelo/ ("nit will" = ich will nit), καφενείο /kafenío/ anstatt καφενείον /kafeníon/ (Kaffeehüüs).
  Im Alemannische nimmt dr Abfall vum n zue, je meh mer noch Süde kunnt. Ich bin Getti gsin, in de Schwiz (Untererelsässisch) heißt im Hochalemannische i bi Götti gsii, i de Schwiz.

Orthographii

Griächisch wird mit eme eigene Alphabet gschriibe. D griächisch Orthographii isch siter 403 v. Chr. braktisch unveränderet (ke Druckfähler!). Des heißt, Wortstämm, wu sich erhalte hän oder dur d Katharevousa wider iigfiährt wore sin, wäre noch glich gschriibe wiä vor 2400 Johr, aber anderscht üsgsproche. Des isch verglichbar mit em Englische, wu mer "time" schribt, aber /taim/ sait, oder mit dr ditsche Standartsproch, wu mer "Lied" schribt, aber /Liid/ sait. Im Griächische het des unter anderem zum Jotaismus gfiährt, des heißt, wiä Jota (ιいおた) wäre noch fimpf anderi Monophthong oder (ehmaligi) Diphthong üsgsroche, nämlig ηいーた (Eta), υうぷしろん (Ypsilon), εいぷしろんιいおた, οおみくろんιいおた un υうぷしろんιいおた. E Griäch weißt drum nit, well vu däne segs i ass er soll nämme, wänn er z. B. s Wort /anámnisi/ (Erinnerig) schriibe soll. Alemanne hän in däm Fall kenni Broblem: si känne s Främdwort Anamnese (Abfroge vu dr Grankegschicht dur dr Dokter) – wänn im Griächische /i/ gsait wird um im Ditsche /e/, no mueß ηいーた stoh (Eta – des wird im Neijgriächische natirlig Ita üsgsproche). D richtig Schriibung isch drum ανάμνηいーたσしぐまηいーた. E Griäch mueß des üssewändig lehre – er sait /mithos/, mueß aber mit Ypsilon μみゅーύθος (Mythos) schriibe usw.

Tirkischi Lehnwerter im Neijgriächische

Bi dr johrhundertilang Bsetzung dur d Tirke sin hit alliwiil no viil tirkischi Lehnwerter im Neijgriächische. Biispiil:

• οおみくろん μπελάς /o belás/ (dr Ärger), tirkisch: belâ /belā/ (ürspringlig üs em Arabische); Bedittung im Tirkische: Blog, Unglick, Strof
• ηいーた τσέπη /i tsépi/ (dr Kittelsack (neijalemannisch: Jacketasche)), tirkisch: cep /dsep/ (ürspringlig üs em Arabische) – glichi Bedittung
• ηいーた τσάντα /i tsánda/ (d Handdasche), tirkisch: çanta /tschanta/ – glichi Bedittung
• οおみくろん μανάβης /o manáwis/ (dr Gmiäshändler), tirkisch: manav /mánaf/ – glichi Bedittung

D Werter, wu üs em Tirkische vertlehnt sin, sin dekliniärbar; s git e speziälli Deklination, wu bi viile tirkische Werter, aber aü e baar andere Lehnwerter zu dr Awändung kunnt, Biispiil: οおみくろん μανάβης, Plural: οおみくろんιいおた μαναβήδες /manawídes/; wänn μανάβης e griächischstämmig Wort wär, dät dr Plural μανάβες /manáwes/ heiße.

Griächisch im Ditsche

Im Ditsche gits e Hüffe griächischi Lehnwerter un Främdwerter (Gräzisme).

Im däm Satz üs em Wätterbericht in ere Zittig isch im ditsche Sprochruum jedes Wort erschliäßbar:

Orthographie	Οおみくろんιいおた άνεμοι	θしーたαあるふぁ πνέουν	ασθενείς.
Üssproch	I ánemi	tha pnéun	asthenís
Lehn-/Främdwort	Anemone	Pneumatik	asthenisch
Bedittung	Buschwindresli	Druckluftechnik	schwächlig
wertligi Ibersetzig	D Wind	wäre blose	schwach.

S Wort Orthograpie (ορθογραφία) ka mer aü glii ibersetze: οおみくろんpθしーたοおみくろん /ortho/ (richtig); γραφία /grafía/ (Schriibung).

Literatür

• Hans Ruge: Grammatik des Neugriechischen. Köln 2001.
• Peter Mackridge: Sprache. In: APA Guides Griechenland. Hg. von Karen Van Dyck. München 1997.
• Helmut Rix: Historische Grammatik des Griechischen. Darmstadt 1976.
• Pavlos Tzermias: Neugriechische Grammatik. Bern 1969.
• Eduard Schwyzer: Griechische Grammatik. C. H. Beck, München. Band 1: Allgemeiner Teil, Lautlehre, Wortbildung, Flexion. 1934/1939, 6. Uuflag 1990. Band 2: Syntax und syntaktische Stilistik. 1950, 5. Uuflaag 1988. Band 3: Register. 1953, 2. Naatruck vo de 2. Uuflaag 1980. Band 4: Stellenregister. 1971, 3. Uuflaag 2005. – 2002 under em Titel Hellēnikē grammatikē. Basismenē stē Grammatikē tēs hellēnikēs tu Karl Brugmann z Athen au uf Griechisch usechoo.

Weblink

D Wikipedia uff Griechisch
S Wiktionary uff Griechisch — e freis Wörterbüech