Tzin sülaləsi

Tarixi dövlət
Tzin sülaləsi
manc. {{{2}}} çin. 大だい清きよし monq. ᠳᠠᠢᠢᠴᠢᠩ ᠤᠯᠤᠰ
Bayraq
1636 — 1912
Paytaxt	Şuntian-Fu[d]
Dilləri	Monqol dili, Mancur dili, klassik Çin dili
Rəsmi dilləri	Mancur dili, Monqol dili, Çin dili, Tibet dili
Ərazisi	14.700.000 km² (1790)
Əhalisi	383.100.000 nəf. (1912)
İdarəetmə forması	mütləq monarxiya
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tsin Mancur sülaləsi (çin 清朝せいちょう, pinyin Qīng Cháo, pall. Tsin çao, az.-əski. چین ماچین‎ Çinimaçin) — 1644–1911-ci illərdə Çində iqtidarda olmuş xanədan.

Tarixi

Pekini 1644-cü ildə tutmalarına baxmayaraq mancurlar bütün Çinə nəzarət etməyə yalnız 1683-cü ildə nail oldular. Mancurlar da monqollar kimi əcnəbi idilər. Lakin monqollardan fərqli olaraq mancurlar imperiyaya nəzarəti ələ almamışdan öncə Çin mədəniyyətinin bir çox elementlərini götürmüşdülər. Mancurlar neokonfutsiçiliyi dəstəklədilər və Min siyasi sistemini modelləşdirdilər. Mancurların hakimiyyəti çinlilər üçün XIII əsrdə monqolların hakimiyyətindən daha məqbul idi. Buna görə də onların hakimiyyəti birinci halda olduğu kimi 89 il yox, 267 il davam etmişdir.

Mancur dövründə çinlilərə inamsızlıqdan dövlət imtahanlarının keçirilməsində ayrı-seçkilik siyasəti həyata keçirilirdi. Mancurlar Tsyanlun ali hakimiyyəti mancurlarda saxlamqala Min dövrünün idarəetmə prinsiplərini qəbul etmişdi. Tsyanlun Çini çinli qubernatorların rəhbərlik etdiyi 18 vilayətə bölmüşdü. Yerli adminstrasiya loyallıq göstərsə də, onlara mancurlar tərəfindən nəzarət olunmurdu. İmperatorlar Kansi və Tsyanlunun hakimiyyəti dövründə təhsildə bir sıra inkişaf nəzərə çarpırdı. Mancur hökmdarları buna müvafiq hər şeyin möhkəmləndirilməsinə və qorunmasına çalışırdılar. Buna görə də klassik ədəbiyyata üstünlük verilirdi, yenilik yaxşı qarşılanmırdı. İctimai məktəb sistemi varlı ailələrdən olan oğlanlar üçün məktəblərdən və milli və əyalət məktəblərindən ibarət idi. Mancurlar üçün xüsusi məktəblər mövcud idi, Çin kitabları Mancur dilinə tərcümə olunurdu.

XVIII əsrin sonlarında əhalinin sürətli artımı torpaq çatışmamazlığına gətirib çıxardı. Hərbi sistem korlandı və sarayda korrupsiya artdı. 1796-cı ildən 1804-cü ilədək buddist ideyalarına əsaslanan "Ağ lotos cəmiyyəti" üsyanı baş verdi. 1813–1814-cü illərdə Şimali Çində "Səmavi idrak cəmiyyəti" üzvləri qiyam qaldırdı.

Ticarət

Şəhərlər sənətkarlıq və ticarət mərkəzləri olmaqla yanaşı, həm də mancurların dayaq nöqtələri, inzibati mərkəzləri sayılırdı. Şəhərlərin əksəriyyətində ipək və çini qablar istehsal edilirdi.

Tsin sülaləsi və müsəlmanlar

Tzin sülaləsinin (1644–1911) hakimiyyətə gəlməsindən sonra müsəlmanların sakit yaşam tərzi başa çatdı. Bu illər ərzində onlar öz azadlıqları uğrunda ayağa qalxmalı oldular. Müsəlmanların 1862–1872-ci illərdə qalib gələn üsyanına rəhbərlik edən müsəlmanların xarezmatik lideri Du Vensiyu eyni zamanda özünü Şançşi və Qansu sultanlıqlarının hakimi elan etdi. 1867–1877-ci illərdə Sintzyanda Yaqub Bəy tərəfindən daha bir müstəqil hökumət yaranır. Bu çox uzun sürməyən hakimiyyətlər Çin rejiminin ardıcılları tərəfindən sərt olaraq çökdürülmüşdür. Repressiyalar elə sərt olmuşdur ki, nəticəsində hueylərin sayı kifayət qədər azalmışdır. Vaxtaşırı olaraq onlar tamamilə məhv həddinə çatdırılmışlar. Tzin sülaləsi hakimiyyətə gəlsələrdə müsəlmanlar islam dinindən əl çəkmirdilər.

Xarici keçidlər

• Compton's Living Encyclopedia (1995–2008). "Chinese Cultural Studies: Concise Political History of China." As posted on Paul Halsall's web site. Retrieved on 2008–10-19.
• "History of China" from the University of Maryland web site. Retrieved on 2008–11-10.
• "Qing art of the reigns of the Kangxi, Yongzhen and Qianlong Emperors." Retrieved on 2008–11-10.
• Section on the Ming and Qing dynasties of "China's Population: Readings and Maps Arxivləşdirilib 2011-07-19 at the Wayback Machine." Retrieved on 2008–11-10.
• "Short History & Time-Line of the Qing Dynasty."
• Kangxi Emperor Arxivləşdirilib 2010-12-27 at the Wayback Machine
• Extensive notes on Arxivləşdirilib 2008-04-22 at the Wayback Machine William Mesny, Qing general, author and plant collector, and his family tree