Muammar Gaddafi
Si Muammar Muhammad al-Gaddafi (Arabiko: معمر القذافي Muʿammar al-Qaddafi; namundag Hunyo 7, 1942) iyo an lider kan Libya poon pa kan Septyembre 1, 1969 kun kasuarin napatalsik niya si Hadeng Idris na iyo si dating pamayo. Siya an nagtogdas kan inapod na Republika nin Arabong Libyano asin an pagtukaw niya sa pwesto nag'abot nang 42 na taon, saro sa pinakahalawig na pagkapot nin poder nin sarong lider bako sana sa kinaban kundi sa mga Arabo. Ngonyan nag'aatubang siya sa maisog na pagtumang nin mga rebeldeng balde' na sa saiyang liderato.
Si Gaddafi namoon sa Libya bitbit an pambihirang pilosopiya pulitikal na inapod niyang Pantolong Teoriya Internasyunal. Sa saiya mayong data an kapitalismo asin siring man, an komunismo; an mga pagtubod niya pinasisikad niya sa Arabong nasyonalismo asin sosyalismo. Kan 1979, nagtaram siya na an Libya sarong direktang demokrasya asin binutsan niya an titulong Primer Ministro. Poon kaidto inaapod na siyang "Tugang na Lider asin Giya kan Rebolusyon". Sa saiyang pamomoon, aktibong saiyang pighihingoa na maimpluensya an ibang mga gobyerno manta na pinupondohan niya an mga organisasyon na paramilitar asin an mga terorista. An Pinagsarong mga Estado inapod an Libya na sarong "estadong isisikwal". An Estados Unidos man ikinaag sa lista niya an Libya bilang saro sa mga estado na nagsusuporta sa terorismo, poon 1979 sungdeo 2006. Si Gaddafi may interes nanggad sa kontrol geo-pulitiko, asin taga-ampoyon kan OAPEC. Siring man, siya namoon sa sarong lakop-Aprikang kampanya na an katuyohan makabilog nin Estadong Unido nin Aprika. Pakatapos kan pagbobomba kan 1986 sa Libya asin an sumunod na pagimponer kan taon 1993 nin mahiwas na sanction kan Pinagsarong mga Estado, si Gaddafi naghingoa na mapakaray an relasyon ekonomiko sa Solnopan asin, siring man, an relasyon kaini dapit sa seguridad. Mala ta siya nagkooperar na sa mga imbestigasyon sa soboot mga aktong terorismo na pinapadrinohan mansana kan Libya. Bunga kaini, nag'oyon an estadong Libya magtaong kompensasyon asin padagos nagpahonod na ontokon na an programa nuklear kaini, mga lakdang nagresulta sa pagbikyaw kan Pinagsarong mga Estado sa mga sanction na isinampaling sa Libya.
Kaamayi kan Pebrero 2011 an gobyerno ni Gaddafi nag'atubang sa makuring protesta pulitikal na sinundan kan mga demonstrasyon sa Tunisya, Ehipto asin sa iba pang rona kan Arabo. Si mga protesta naghuros sa sarong bakong subasubang gera sibil. Si Gaddafi nagsumpa' na "magagadan siya sarong martir" kun kaipohan sa saiyang pakikilaban sa mga rebelde asin sa ibang mga pwersa hale sa luwas, manta na nagdeklara siya na an mga tumang sa gobyerno niya maninigo lamang magadan. Alagad, maski ano pa, an rebelyon naglakop sa kahiwasan kan Libyang subangan kun saen naagawan na siya nin kontrol, asin sa ibang kabtang pa kan solnopan.
Kan Hunyo 27, 2011, an Korte Kriminal Internasyonal nagbando nin mandamiento de aresto kontra ki Gaddafi huli sa soboot mga krimen naginibo niya laban sa humanidad.
Kaamayan kan buhay
Si Muammar al-Gaddafi pinadakula sa sarong tolda nin bedouin sa desyerto harani sa Sirt. Susog sa mga biograpiyang naglalakop, an pamilya niya kaapil sa sarong sadit na tribu nin mga naArabong mga Berber, an Qadhadhfa. An mga myembro sa tribu kadaklan mga paraalaw obeho na nabubuhay asin nag'eestar sa Oasis nin Hun. Sabi ni Gaddafi, an lolo niya, si Abdessalam Bouminyar, naglaban kontra sa Italyanong pagsasakop kan Libya asin nagadan bilang "pinakaenot na martir sa Khoms, sa enot na batalya kan 1911". Si Gaddafi nag'entra sa sarong elementaryang Muslim kan siya aki pa, na kan mga oras na idto hararom natanom sa saiyang isip an mga nangyayari sa Arabong kinaban. Siya posikit na nag'aandorog sa ikagantad kan mga Palestino asin labilabing pinanluyahanan kan an mga ini biyong derotado kan pwersa armada nin Israel kan 1948. Saiyang hinahangaan si Gamal Abdel Nasser, an Ehiptong presidente, kan siya pasakat na sa poder kan 1952. Kan 1956 si Gaddafi nagbali sa mga protestang laban sa Israel durante kan krisis sa Suez. Natapos niya an sekundaryang adal sa sarong pribadong tagatokdo sa Misrata, na an tonggo kan saiyang pag'adal iyo an Historya.
Sa Libya, asin maski sa ibang mga Arabong nasyon, an maglaog sa militar iyo sana man an karera asin paagi na an sarong tios sumakat sa pwesto, magkaigwa nin marhay na mga oportunidad ekonomiko asin gumantad an ranggo sa sosyedad. Para ki Gaddafi asin kan saiyang mga kairibang opisyal sa militar, an klase kan nasyonalismo ni Nasser nakaka'agyat na gayo asin an karera militar sarong rebolusyonaryong bokasyon.
Si Gaddafi nag'entra sa akademya militar duman sa Benghazi kan taon 1961 asin nagtapos sa periodong 1965-66, kadurungan an mga kagurubay asin mga katood niya sa inaapod na Revolutionary Command Council. An kasusupgan kan pagkadaog kan Palestino sa tolong prentera kan 1967, namateng hararom na gayo kan mga opisyal na Libya asin natanom sa grupo ni Gaddafi an determinasyon na mapapusog an pagkaburunyog kan mga Arabo ngane dai basangbasang sikaon sana. Naisip ninda dapat nang mapatalsik an monarkiya sa Libya. Kaya, amay pa sa kolehiyo militar, si Gaddafi nagpaplano kun pano mabungkal sa poder an monarkiya.
Kudeta
Kan Septyembre 1, 1969, sarong sadit na grupo nin mga hababang-ranggong mga opisyal militar na pinamoonan ni Gaddafi an nagbungsod nin kudetang daing-dugoan laban ki Hadeng Idris kan an pobre yaon sa Turkey nagpapabulong. An saiyang sobrino (ni Idris), si Prinsipe Sayyid Hasan ar-Rida al-Mahdi as-Sanussi, pormal na pinahale sa pwesto kan mga rebolusyonaryong opisyal militar asin ikinaag sa pagkakaaresto; dangan saindang rinumpag an monarkiya asin pigbandilyo ninda an pagkakatogdas kan Republika nin Arabong Libyano.
