Ўільям Мартын (прыродазнавец)

Ўільям Мартын
	Ўільям Мартын
	па-ангельску: William Martin
Дата нараджэньня	1767[…]
Месца нараджэньня	Мэнсфілд[d], Вялікабрытанія;
Дата сьмерці	31 траўня 1810
Месца сьмерці	Маклсфілд[d], Усходні Чэшыр[d], Чэшыр, Ангельшчына, Вялікабрытанія[d];
Занятак	палеантоляг
Навуковая сфэра	палеанталёгія, прыродазнаўства
Вядомы як	аўтар першай навуковай публікацыі па вывучэньні выкапнёвых скамянеласьцяў на ангельскай мове
	Ўільям Мартын у Вікісховішчы

Ўільям Мартын (па-ангельску: William Martin) — ангельскі прыродазнавец і палеантоляг, які выказаў здагадку, што навука павінна выкарыстоўваць выкапні ў якасьці доказаў у падтрымку вывучэньня прыродазнаўства^[5]. Мартын апублікаваў першыя каляровыя выявы выкапняў і першае навуковае дасьледваньне скамянеласьцяў на ангельскай мове.

Біяграфія

Мартын нарадзіўся ў Мэнсфілдзе ў 1767 годзе. Яго бацька працаваў у трыкатажным бізнэсе, але зьехаў, каб стаць акторам у Ірляндыі са сцэнічным імем Джозэф Бут (Joseph Booth). Ён быў таксама вынаходнікам і партрэтыстам; памёр у Лёндане ў 1797 годзе^[4]. Маці, якая адмовілася ад Мартына, у дзявоцтве Малатрат (Mallatratt), таксама была акторкай^[6].

Дзіцем Мартын зьяўляўся на сцэне, спачатку, ува ўзросьце пяці гадоў, як танцоўшчык, а затым — даючы дэклямацыі. Для Мартына былі арганізаваныя ўрокі красьленьня пад настаўніцтвам Джэймза Болтанпа ў Галіфаксе. З 1782 па 1785 гады ён быў у Дэрбішыры з акторскай трупай, калі сустрэў Ўайта Ўотсана, зь якім ён супрацоўнічаў у рабоце па скамянеласьцях Дэрбішыру^[4]. Яго работа са скамянеласьцямі і прыродазнаўствам урэшце прывяла Мартына да абраньня чальцом Лёнданскага Лінэеўскага таварыства. Як і Ўотсан, Мартын знаходзіўся пад уплывам працаў дэрбішырскага геоляга Джона Ўайтгэрста. Ўайтгэрст апублікаваў «дасьледваньні зыходнага стану і фармаваньня Зямлі» (An Inquiry into the Original State and Formation of the Earth) у 1778 годзе, у якім утрымліваюцца істотныя зьвесткі датычна «Агульных зацемак па стратах Дэрбішыру» (General Observations on the Strata in Derbyshire)^[5]. Аднак Абрагам Мілз пераключыў Мартына ад заалёгіі да палеанталёгіі дзесьці да 1789 году^[4]. Мартын апублікаваў «Figures and Descriptions of Petrifications collected in Derbyshire» у 1793 годзе^[7].

Мартын працаваў з Ўайтам Ўотсанам для стварэньня сумесных публікацыяў^[8], але партнэрства ня ладзілася, бо Ўотсан заявіў, што не атрымлівае належнага даходу. Мартын пазьней апублікаваў некаторыя работы Ўотсана па скамянеласьцях, пазначаючы толькі сваё імя, а ня Ўотсана^[9]. У Мартына было шасьцёра дзяцей зь яго «няшчаснай, але цікавай» жонкай^[4], якая, як і яго бацькі, была на сцэне, перш чым быў заключаны яе другі шлюб з Мартынам у 1797 годзе^[6]. У 1798 годзе нарадзіўся іх сын Ўільям Чарлз Лінэй Мартын. Яму далі імя Лінэй (Linnaeus) у гонар цікавасьці Мартына да клясыфікацыі жывых істотаў. Яго сын напісаў мноства кнігаў па прыродазнаўстве, стаўшы навуковым супрацоўнікам Заалягічнага таварыства Лёндана^[10].

Мартын працаваў настаўнікам спачатку ў Бэртан-он-Трэнтэ ў 1798 годзе, пасьля ў Бакстане. Зрэшты, у 1805 годзе, ён пераехаў у Макелсфілд, дзе выкладаў у гімназіі^[4]. Цікавасьць Мартына да прыроды не паменшылася, і ён пасылаў Джэймзу Саўбэры знаходкі для ілюстраваньня.

Мартын выканаў некалькі правінцыяльных пастановак^[6] да 1809 году, ён валодаў чвэрцю ў тэатры Бакстану. У 1809 годзе ён апублікаваў «Petrifacta Derbiensia», якое ён прысьвяціў Джозэфу Банксу^[11]. Ілюстрацыі, якія зьмяшчаліся ў «Petrifacta Derbiensia», упершыню былі каляровымі, што дапамагала Мартыну апісваць выкапні і каменнавугальныя вапнякі, якія ён дасьледваў у Дэрбішыру. Ідэнтыфікацыя была па-ранейшаму сумнёўная. Чатырохпрамянёвы карал, прыведзены на малюнку, лічыўся невядомым відам бамбуку^[11]. Petrifacta Derbiensia утрымлівае іншую згадку імавернай памылкі: дзядзя Ўайта Ўотсана і работнікі шахты лічылі знойдзены кавалак эшфардзкага чорнага мармуру кавалкам хваста невялікага кракадзіла, у той час як Мартын лічыў, што ў яго кнізе няма нічога, што магло б быць такімі парэшткамі^[12].

У 1809 годзе Мартын апублікаваў «Outlines of an Attempt to establish a Knowledge of Extraneous Fossils on Scientific Principles»^[13]. Гэта было першае навуковае дасьледваньне скамянеласьцяў і палеанталёгіі на ангельскай мове^[4]^[7]. Мартын сустракаўся з Джонам Фары для абмеркаваньня імавернасьці сумесных высілкаў па стварэньні геалягічнай мапы Дэрбішыру. Аднак плянам перашкодзіў тубэркулёз Мартына; у канцы траўня 1810 году ён памёр. Ён быў пахаваны ў Царкве Хрыста, завяшчаўшы клапаціцца пра яго калекцыю сваім дзецям і маці^[4].

У гонар Мартына названы род Martinia і Lithostrotion martini^[4].

Галерэя

Меркаваны хвост кракадзіла ў калекцыі ілюстрацыяў скамянеласьцяў Мартына
Эрызмаліт (Erismolithus) — адна з каляровых ілюстрацыяў «Petrificata derbiensia» 1809 году^[11]

Крыніцы

^ Swartz A. William Martin // Open Library (анг.) — 2007.
^ William Martin // The Stuttgart Database of Scientific Illustrators 1450–1950
^ William Martin // Biodiversity Heritage Library — 2006.
^ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і H. S. Torrens, ‘Martin, William (1767—1810)’, Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004 accessed 13 Feb 2011
^ ^а ^б Malcolm Dick John Whitehurst and 18th Century Geology. http://www.revolutionaryplayers.org.uk/. Праверана 12 February 2011 г.
^ ^а ^б ^в Philip H. Highfill; Kalman A. Burnim, Edward A. Langhans Belfort to Byz and. — 1973. — С. 487. — P. 232–3.
^ ^а ^б R.J. Cleevely World palaeontological collections. — 1983. — С. 365.
^ Derbyshire's Men of Science. Derbyshire.gov.uk. Праверана 13 February 2011 г.
^ Michael P. Cooper The Devonshire Mineral Collection of Chatsworth House // Mineralogical Record.
^ J. Parker The Gentleman's Magazine // The gentleman's magazine and historical review p.536. — 1864. — № 216.
^ ^а ^б ^в Petrificata Derbiensia, William Martin, 1809, retrieved 15 February 2011
^ William Martin Petrificata Derbiensia p33-34. — 1809.
^ Outlines of an Attempt to establish a Knowledge of Extraneous Fossils on Scientific Principles., William Martin, Retrieved 15 February 2011

Вонкавыя спасылкі

Ўільям Мартын (прыродазнавец) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

[_d5aaa0d1f369c4b8-1] Swartz A. William Martin // Open Library (анг.) — 2007.

[_c427e75522e05b8a-2] William Martin // The Stuttgart Database of Scientific Illustrators 1450–1950

[_01c6b4be71d69cf4-3] William Martin // Biodiversity Heritage Library — 2006.

[odnb-4] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і H. S. Torrens, ‘Martin, William (1767—1810)’, Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004 accessed 13 Feb 2011

[revplayers-5] а ^б Malcolm Dick John Whitehurst and 18th Century Geology. http://www.revolutionaryplayers.org.uk/. Праверана 12 February 2011 г.

[highfill-6] а ^б ^в Philip H. Highfill; Kalman A. Burnim, Edward A. Langhans Belfort to Byz and. — 1973. — С. 487. — P. 232–3.

[cleevely-7] а ^б R.J. Cleevely World palaeontological collections. — 1983. — С. 365.

[menofscience-8] Derbyshire's Men of Science. Derbyshire.gov.uk. Праверана 13 February 2011 г.

[cooper-9] Michael P. Cooper The Devonshire Mineral Collection of Chatsworth House // Mineralogical Record.

[parker-10] J. Parker The Gentleman's Magazine // The gentleman's magazine and historical review p.536. — 1864. — № 216.

[derbi-11] а ^б ^в Petrificata Derbiensia, William Martin, 1809, retrieved 15 February 2011

[derbi2-12] William Martin Petrificata Derbiensia p33-34. — 1809.

[13] Outlines of an Attempt to establish a Knowledge of Extraneous Fossils on Scientific Principles., William Martin, Retrieved 15 February 2011

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]