Ο Γλαύκων (από το γλαυκόμματος που σημαίνει ο έχων ανοιχτόχρωμα ή γκρίζα μάτια ή αυτός που έχει μάτια κουκουβάγιας,[3] γεν. 445 π.Χ. έως 4ος αιώνας π.Χ.) ήταν ένας αρχαίος Έλληνας, γνωστός ως βασικός γνώστης με τον Σωκράτη στην Πολιτεία του Πλάτωνα, και ως συνομιλητής στην Αλληγορία του Σπηλαίου. Επίσης, αναφέρεται σύντομα στο ξεκίνημα των Πλατωνικών διαλόγων Παρμενίδης και Συμπόσιον.
Ο Γλαύκων ήταν αδελφός του Πλάτωνα, του Αδειμάντου, της Πωτώνης και του Αντιφώντα. Ήταν μεγαλύτερος αδελφός του Πλάτωνα και, όπως και εκείνος, βρισκόταν ανάμεσα στον εσωτερικό κύκλο των άφθονων νέων μαθητών του Σωκράτη. Αν και λίγα είναι γνωστά για τη ζωή του, αρκετές πληροφορίες αντλούνται για αυτόν από τα γραπτά του αδελφού του και τους μετέπειτα πλατωνικούς βιογράφους.
Γεννήθηκε στον Κολλυτό,[4] έξω από την Αθήνα, πιθανότατα πριν τη χρονιά 445 π.Χ. (ήταν αρκετά μεγάλος για να υπηρετεί στον αθηναϊκό στρατό κατά τη διάρκεια της μάχης των Μεγάρων το 424 π.Χ.
Ήταν γιος του Αρίστωνα και της Περικτιόνης. Σύμφωνα με το Βιβλίο Γ: Ζωή του Πλάτωνος του Διογένη του Λαερτίου, ο Πλάτωνας και ο Γλαύκωνας είχαν μία αδελφή που ονομαζόταν Πωτώνη, και ένα αδελφό, τον Αδείμαντο.[5] Στο διάλογο Παρμενίδης, αναφέρεται ο μισός αδελφός του Γλαύκωντα, ο Αντίφων.
Η ερμηνεία του ονόματός του φαίνεται γενικότερα να είναι αφοσίωση στην Αθηνά, θεά της σοφίας και προστάτιδα την πόλης των Αθηνών. Δεν είναι σαφές αν το όνομά του "Γλαύκων" του δόθηκε στη γέννα, ως ένα επίθετο προς τιμήν της θεάς, ή είναι ένα παρατσούκλι που του δόθηκε επειδή ήταν "αναζητητής της σοφίας". Η χρήση των επιθέτων δεν ήταν ασυνήθιστη. Για παράδειγμα, το όνομα που πήρε ο Πλάτωνας στη γέννησή του ήταν "Αριστοκλής". Ωστόσο, αποκαλούνταν ως Πλάτων (πλατύς) λόγω είτε της σωματικής του δομής είτε του εύρους των αρετών του.
Ο Γλαύκων και τουλάχιστον ένα από τα αδέλφια του πολέμησαν στη Μάχη των Μεγάρων, όπου οι Αθηναίοι βγήκαν νικητές το 424 π.Χ. Αυτό συνέβη κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου εναντίον της Σπάρτης και των συμμάχων της. Τα αδέλφια εγκωμιάστηκαν στην Πολιτεία του Σωκράτη για τις "θείες" τους ικανότητες στη μάχη και για τη δύναμη των εξ αίματος προγόνων της οικογένειας του Γλαύκωνος.[6]
Δεν είναι σαφές τι επάγγελμα έκανε ο Γλαύκων (αν επαγγελλόταν κάτι, καθώς προερχόταν από αριστοκρατική οικογένεια). Ωστόσο, ο Σωκράτης αναφέρει πως ο Γλαύκων ήταν μουσικός και με ορθότητα απαντά ερωτήσεις σχετικές με τη μουσική θεωρία και την αρμονική ισορροπία.[7] Αυτό μπορεί να υποδηλώνει πως, όπως πολλοί Αθηναίοι εκείνη τη στιγμή συμπεριλαμβανόμενου του Πλάτωνα, ο Γλαύκων κάποια στιγμή σπούδαζε μουσικές και μαθηματικές θεωρίες του Πυθαγόρα.
Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη ζωή του Γλαύκωντα μετά το θάνατο του Σωκράτη. Ενώ οι διάλογοι του Σωκράτη δεν αναφέρονται στο θάνατο του Γλαύκωντα, πιθανότατα πέθανε μέσα ή κοντά στην Αθήνα, σύντομα μετά το θάνατο του ίδιου του Σωκράτη το 399 π.Χ.
Ο Γλαύκων περιλαμβάνεται σε αρκετούς από τους πλατωνικούς διαλόγους (Παρμενίδης, Πολιτεία, Συμπόσιον) και θεωρείται ένας από τους πιο εξεζητημένους συνομιλητές του Σωκράτη.
Ο Γλαύκων αναφέρεται σύντομα στις αρχικές γραμμές του Παρμενίδη, μαζί με τον αδελφό του, Αδείμαντο. Επισκέπτονται την αγορά των Αθηνών, όταν χαιρετούν τον Κέφαλο. Αυτός ψάχνει τον μισό τους αδελφό, Αντίφωνα, γιατί υποτίθεται πως θυμάται εδώ και χρόνια το διάλογο μεταξύ του Σωκράτη, του Ζήνωνα και του Παρμενίδη.[8]
Στον πρόλογο αυτού του διαλόγου, ο Απολλόδωρος μιλά στο Γλαύκωντα στο δρόμο για την Αθήνα για μία συγκέντρωση με ποτά (=συμπόσιο), η οποία συνέβη αρκετά χρόνια πριν. Σε αυτή, ο Σωκράτης και οι φίλοι του ανταγωνίζονταν την ανθρώπινη και τη θεϊκή αγάπη. Ο Γλαύκωντας είχε ακούσει μία προηγούμενη εκτίμηση, και οι δύο μαζί συζητούν το γεγονός από ώστε να περάσει η ώρα στο δρόμο για την Αθήνα.[9]
Η Πολιτεία του Πλάτωνος ξεκινά με το Σωκράτη και το Γλαύκωνα, οι οποίοι έχουν μόλις φτάσει στην εναρκτήρια Αθηναϊκή γιορτή της εκδήλωσης προς τιμήν της χθόνιας θεότητας Βένδις. Εκεί, προκλήθηκαν φιλικά από τον Πολέμαρχο και τον αδελφό του Γλαύκωνα, Αδείμαντο, και τους φίλους τους να επιστρέψουν μαζί τους στο σπίτι του Πολέμαρχου, όπου θα βρουν τον πατέρα του, Κέφαλο, τα αδέλφια του Λυσία και Ευθύδημο και αρκετούς άλλους καλεσμένους, όπως το σοφιστή Θρασύμαχο.[10] Ο Σωκράτης στρέφει τη συζήτηση στον ορισμό της δικαιοσύνης και αντικρούει διάφορες αναφορές. Συγκεκριμένα, το επιχείρημα του Θρασύμαχου, ο οποίος θεωρεί ότι δικαιοσύνη είναι "το πλεονέκτημα του πιο δυνατού", ισχυρίζεται δηλαδή πως, το εξουσιαστικό όργανο κάθε πόλης κάνει τους νόμους, και αυτό ονομάζεται δικαιοσύνη.
Ο Γλαύκων επαναφέρει το λόγο του Θρασύμαχου και αποπειράται να δώσει στη δικαιοσύνη την πιο δυνατή διερμήνευση. Αυτό γιατί θέλει να δώσει στο Σωκράτη μία ξεκάθαρη και ισχυρή διασαφήνιση του ισχυρισμού ότι η δικαιοσύνη εκτιμάται μόνο για τις συνέπειές τις και όχι για το δικαίωμα της.[11] Εξηγεί ότι πρόκειται για μία σύμβαση που διαφαίνεται μεταξύ των ανθρώπων οι οποίοι είναι περίπου ίσοι σε δύναμη, τόσο, ώστε κανείς δε μπορεί να καταπιέζει τους άλλους, αφού ο πόνος του βιώματος της αδικίας είναι πιο σημαντικός από τα προνόμια της διάπραξής του.
Ωστόσο, κανείς δεν εκτιμά τη δικαιοσύνη για τον ίδιο το χαρακτήρα της και όλοι συνεχίζουν να ψάχνουν ευκαιρίες για να ξεπερνούν τους συμπολίτες τους. Για να το διευκρινίσει αυτό, ο Γλαύκωνας επικαλείται την ιστορία ενός δαχτυλιδιού με την ικανότητα να κάνει τον άνθρωπο αόρατο. Το δαχτυλίδι αυτό βρέθηκε από έναν απόγονο του Γύγη, ο οποίος το χρησιμοποίησε για το δικό του συμφέρον. Λέγοντας την ιστορία, ο Γλαύκωνας ισχυρίζεται πως, αν υπήρχαν δύο τέτοια δαχτυλίδια, το ένα δινόταν σε ένα άτομο που συμπεριφέρεται άδικα και σε ένα που συμπεριφέρεται δίκαια, ο δεύτερος θα άρχιζε να φέρεται άδικα με τη νέα αυτή ικανότητά του, όπως δηλαδή και ο πρώτος.
Ο Γλαύκων είναι παρών για την κατάληξη της ομιλίας και μοιράζεται καθήκοντα ως συνομιλητής με τον Αδείμαντο. Στα βιβλία 2-10, ωστόσο, οι δύο συνομιλητές υπηρετούν ελάχιστα ως φιλοσοφικοί αντισταθμιστές για την έκθεση του Σωκράτη.
Ο Γλαύκων είναι συνομιλητής του Σωκράτη σε διάφορα θέματα συζήτησης, όπως την ανατροφή και την εκπαίδευση, τη φύση της ομορφιάς και της ασχήμιας,[12] τις αξίες των χείριστων τύπων ανθρώπων[13] και θέματα των σκέψεων του αθάνατου μυαλού του θεού Δία.[14]
Ο Σωκράτης ρωτά τον Γλαύκωνα για την κτηνοτροφία, συνδεδεμένη με την ανατροφή απλών ανθρώπων. Αναφέρεται πως ο Γλαύκωνας είναι ιδιαίτερα γνώστης του θέματος, καθώς στο δικό του σπίτι έχει έναν αριθμό κυνηγετικών σκύλων και κόκορες.[15] Επιπλέον, ο Σωκράτης αναφέρει πως ο Γλαύκωνας είναι μεγάλος λάτρης της διακόσμησης, και αυτό οδηγεί τη συζήτησή τους στα χαρακτηριστικά και τους περιορισμούς της αγάπης του ανθρώπου για την ομορφιά.[16]
Ο Γλαύκων εμφανίζεται στα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντος.[17] Εκεί, ο Σωκράτης προσπαθεί να "σώσει" τον Γλαύκωντα, ο οποίος δεν ήταν ακόμη είκοσι χρόνων, από το να ρεζιλευτεί μπροστά στην Εκκλησία του Δήμου: Ξεκινά να κάνει μία ομιλία και να προσπαθεί να ασκήσει έλεγχο στην πόλη, αλλά ο Σωκράτης του αποκαλύπτει πως η παντελής αμάθεια των πραγματικών υποθέσεων της πόλης και τον προτρέπει να μη μιλήσει. Ο Γλαύκων, όπως και άλλες φιγούρες στα Απομνημονεύματα, παρουσιάζεται μάλλον ως λιγότερο έξυπνος.
Επίσης, ο Γλαύκων εμφανίζεται και στην Ποιητική του Αριστοτέλη, στο σημείο όπου αναφέρεται πως "Η πραγματική εκδοχή της διερμηνείας είναι το ακριβώς αντίθετο από αυτό που αναφέρει ο Γλαύκων. Οι κριτικοί, λέει, πηδούν σε αδιαφιλονίκητα αβάσιμα συμπεράσματα: προσφέρουν εχθρική κρίση και έπειτα της προχωρούν στην επιχειματολόγησή της, και, υποθέτοντας πως ο ποιητής έχει πει ό,τι τυχαίνει να σκέφτονται αυτοί, βρίσκουν το λάθος αν κάτι είναι αντίθετο με τη δική τους προτίμηση".[18]
- ↑ Johannes Kirchner: «Prosopographia Attica». (λατινική γλώσσα) Prosopographia Attica. Βερολίνο. 1901.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Paul Natorp: «Glaukon 7» (Γερμανικά) 1910. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2023.
- ↑ Κλασικό λεξικό της Οξφόρδης τσέπης, λήμμα "γλαυκόμματος"
- ↑ Διογένης Λαέρτιος, iii. 3
- ↑ Διογένης Λαέρτιος, iii. 4
- ↑ Πλάτων, Πολιτεία, 368a.
- ↑ Πλάτων, Πολιτεία, 398e
- ↑ Πλάτων, Παρμενίδης, 126a–c
- ↑ Πλάτων, Συμπόσιον, 172b
- ↑ Πλάτων, Πολιτεία, 327a–328c
- ↑ Πλάτων, Πολιτεία, 357a ff.
- ↑ Πλάτων, Πολιτεία, 506d
- ↑ Πλάτων, Πολιτεία, 576b–c
- ↑ Πλάτων, Πολιτεία, 608b–d
- ↑ Πλάτων, Πολιτεία, 459a
- ↑ Πλάτων, Πολιτεία, 474 c–e
- ↑ Ξενοφών, Απομνημονεύματα, Βιβλίο ΙΙΙ, κεφάλαιο 6
- ↑ Αριστοτέλους, Ποιητική, 11.2
