Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν.Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί καινα αφαιρεθεί. Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 25/09/2020.
ΤοΕθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) ήταν αντιστασιακή οργάνωσηπου έδρασε στην Ελλάδα κυρίως την περίοδο της κατοχής. Αποτέλεσε τη μαζικότερη αντιστασιακή οργάνωση επί κατοχής αλλά καιτην μαζικότερη πολιτική οργάνωση στη σύγχρονη Ελλάδα.
Τον Φεβρουάριο του 1943 ιδρύθηκε ηΕνιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, που αποτελούσε την πτέρυγα νεολαίας τουΕΑΜ. Το φθινόπωρο του 1944 οΕΛΑΣ αποτελούσε τη μαζικότερη αντάρτικη οργάνωση της κατεχόμενης Ελλάδας, αριθμώντας περίπου 50.000 ενόπλους.
Τον Δεκέμβριο του 1944 οι υπουργοί τουΕΑΜ ήρθαν σε σφοδρή ρήξη με τους υπόλοιπους υπουργούς της Κυβέρνησης λόγω έντονων διαφωνιών σε ποικίλα θέματα, όπως η τιμωρία τωνδοσίλογωνκαιο αφοπλισμός των αντάρτικων στρατών, γεγονός που οδήγησε στην παραίτηση τους στις 2 Δεκεμβρίου. Στις 3 Δεκεμβρίου έλαβε χώρα φιλο-ΕΑΜικό συλλαλητήριοτο οποίο κατεστάλη βίαια. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε ένοπλη σύγκρουση μεταξύ τουΕΛΑΣκαι βρετανικών και κυβερνητικών δυνάμεων, γνωστή ως Δεκεμβριανά.
Μετά την ήττα τουΕΛΑΣστα Δεκεμβριανά, υπεγράφη τον Φεβρουάριο του 1945 ηΣυμφωνία της Βάρκιζας μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, την οποία ακολούθησε ο αφοπλισμός τουΕΛΑΣ. Ύστερα έλαβε χώρα μαζική βία εναντίων αριστερών, καιεν γένει αντιμοναρχικών, από τα σώματα ασφαλείας και παραστρατιωτικές οργανώσεις, όπως ηοργάνωση Χ, γεγονότα που ονομάστηκαν Λευκή Τρομοκρατία.
Στα πλαίσια του μετεμφυλιακού κράτους, τοΕΑΜ δαιμονοποιήθηκε και παρουσιαζόταν ως αντεθνική οργάνωση με στόχο όχι την απελευθέρωση της Ελλάδας, αλλά τη μετατροπή της σεΛαϊκή Δημοκρατίακαιτην ενσωμάτωση της στοανατολικό μπλοκ. Ταυτόχρονα κατηγορούταν γιατηνάσκηση τρομοκρατίαςστην ύπαιθρο μέσω τουΕΛΑΣ, από το 1943 και μετά, άλλα καιγια συνεργασία με τις κατοχικές δυνάμεις με απώτερο σκοπό τον εδαφικό κατακερματισμό της χώρας.Τα μέλη των ΕΑΜικών οργανώσεων και φίλα προσκείμενοι πολίτες εξορίστηκαν και βίωσαν έντονη πολιτική καταστολή κατά την περίοδο 1945-1974.
ΤοΕΑΜ αναγνωρίστηκε το 1982 ως αντιστασιακή οργάνωση από την πρώτη κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου, κίνηση που επικρίθηκε σφοδρά από βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας.
Από το 1929 και τονΙδιώνυμο νόμο της κυβερνήσεως του Ελευθερίου Βενιζέλου, αλλά και κατά τη διάρκεια του καθεστώτος Μεταξά, τοΚομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας τέθηκε εκτός νόμου καιτα μέλη του διώκονταν. Η ιεραρχία καιη οργάνωσή του υπέστησαν ισχυρά χτυπήματα από τις δυνάμεις ασφαλείας του Μεταξά και περισσότεροι από 2.000 κομμουνιστές φυλακίστηκαν ή εστάλησαν σε εξορία. ΜετηΓερμανική εισβολήκαι κατοχή της χώρας τον Απρίλιο-Μάιο του1941, αρκετές εκατοντάδες μέλη κατάφεραν να ξεφύγουν. Μετά τη γερμανική επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης στις 22 Ιουνίου, το πρόσφατα ανασυσταθέν Κομμουνιστικό Κόμμα βρέθηκε σταθερά στο στρατόπεδο κατά τουΆξονα, μια γραμμή που επιβεβαιώθηκε από την 6η Ολομέλεια του Κόμματος κατά τις 1-3 Ιουλίου. Οι κομμουνιστές δεσμεύτηκαν γιαμια τακτική «λαϊκού μετώπου» και προσπάθησαν να συσπειρώσουν και άλλα κόμματα, τόσο από την αριστερά όσο και από τοΚέντρο. Ωστόσο, οι προσπάθειες αποδείχθηκαν σε μεγάλο βαθμό άκαρπες. Στις 16 Ιουλίου, ωστόσο, δημιουργήθηκε τοΕργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΕΑΜ), το οποίο συγκέντρωσε τις εργατικές συνδικαλιστικές οργανώσεις της Ελλάδας.
Οι κινήσεις γιατην ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου είχαν αρχίσει πολύ νωρίτερα, από την 27η Σεπτεμβρίου. Στις 1-3 Ιουλίου του 1941 συνήλθε στην Αθήνα η 6η Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής (ΚΕ) τουΚΚΕ, στην οποία συμμετείχαν οΠέτρος Ρούσος, ηΧρύσα Χατζηβασιλείου, ο Παντελής Καραγκίτσης, ο Δημοσθένης Γιακουμάτος, οΑνδρέας Τσίπας, οΑνδρέας ΤζήμαςκαιοΚώστας Λαζαρίδηςκαι συγκρότησαν τη λεγόμενη Νέα Κεντρική Επιτροπή τουΚΚΕ. Μια από τις αποφάσεις αυτής της Ολομέλειας ήταν «...να οργανώσει τις δυνάμεις της λαϊκής εξέγερσης γιατην εθνική και κοινωνική απελευθέρωση της Ελλάδας». Αυτή ήταν η συνέχιση της πολιτικής εναντίον του Άξονα, η οποία άρχισε μετην αποστολή της επιστολής τουΝίκου Ζαχαριάδη από τις φυλακές της Κέρκυρας, όπου, ως Γενικός Γραμματέας (Γ.Γ.) τουΚΚΕ, καλούσε τον Ελληνικό λαό να αντισταθεί στην εισβολή[4].
Με βάση αυτή την απόφαση της Ολομέλειας, τοΚΚΕ εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία μεταξύ των άλλων έγραφε ότι «...καλεί τον ελληνικό λαό, όλα τα κόμματα και τις οργανώσεις τουσ' ένα εθνικό μέτωπο της απελευθέρωσης». Μετά από αυτή την ανακοίνωση, η ηγεσία τουΚΚΕ άρχισε τις επαφές με τους αρχηγούς των υπολοίπων κομμάτων. Η αρχική όμως προσπάθεια δεν έφερε καμιά θετική ανταπόκριση. Όλοι έκριναν ως μη απαραίτητη, ως και μάταιη (λόγω της στρατιωτικής δύναμης της Ναζιστικής Γερμανίας), μια τέτοια αντιστασιακή κίνηση. Η ηττοπάθεια, με κάποιες εξαιρέσεις, καιη άρνηση να προχωρήσουν σε οργανωμένη αντίσταση ήταν το συναίσθημα που διακατείχε τότε τους αρχηγούς όλων των κομμάτων[5].
Χαρακτηριστική είναι η συνομιλία που είχε οΘανάσης Χατζής μαζί μετον δημοσιογράφο τουΡιζοσπάστηΚώστα Βιδάλημετον αρχηγό του κόμματος των Συντηρητικών Φιλελευθέρων, Στυλιανό Γονατά, όπως αναφέρεται στο τετράτομο έργο του πρώτου «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε»: ο Γονατάς φέρεται να τους είπε ότι «...αυτό είναι καθαρή τρέλα»και τους προειδοποίησε ότι αν προχωρήσουν στην ίδρυση αυτής της οργάνωσης, θα καλέσει τους αξιωματικούς να οργανώσουν στρατιωτικά τμήματα, κάτω από τονΤσολάκογλου, γιανα συντρίψουν την «ανταρσία» αυτή, όπως τη χαρακτήρισε.
Στα μέσα του Ιουλίου του1941, τοΚΚΕ έκανε μια δεύτερη προσπάθεια επαφών. Η Κεντρική Επιτροπή του κόμματος συναντήθηκε με όλους τους πολιτικούς αρχηγούς και συζήτησε μαζί τους. Το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο, με εξαίρεση τρία μικρά κόμματα που δέχθηκαν να συμπορευτούν μετην απόφαση τουΚΚΕ: το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΚΕ), το Αγροτικόν Κόμμα Ελλάδος (ΑΚΕ) καιη Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ). Οι αντιπρόσωποι των τεσσάρων αυτών κομμάτων αποφάσισαν να προχωρήσουν στην ίδρυση του «Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου».
Στις 27 Σεπτεμβρίουτου1941σεμια μικρή οικία λίγο πριν από το τέρμα της οδού Ιπποκράτους, οι τέσσερις αντιπρόσωποι συναντήθηκαν μυστικά και υπέγραψαν το Ιδρυτικό της οργάνωσης. Οι υπογράψαντες το Ιδρυτικό ήταν ο Λευτέρης Αποστόλου γιατοΚΚΕ, ο Χρήστος Χωμενίδης γιατο Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, ο Ηλίας Τσιριμώκος γιατην Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας καιο Απόστολος Βογιατζής γιατο Αγροτικόν Κόμμα Ελλάδος.
Όπως αναφέρεται στο Ιδρυτικό κείμενο[6], σκοπός τουΕΑΜ ήταν «...η απελευθέρωση τουΈθνους από τον ξένο ζυγό...»και«...η κατοχύρωση του κυριαρχικού δικαιώματος του ελληνικού λαού, όπως αποφανθεί περί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του...». Στο Ιδρυτικό επίσης αναφερόταν ότι «...τοΕΑΜθα ασχοληθεί μετην διατήρηση ακμαίου του απελευθερωτικού πνεύματος τουελληνικού λαού [...] μετην εξασφάλιση κατά το δυνατόν μιας συνεργασίας με τους άλλους λαούς οι οποίοι αγωνίζονται κατά των δυνάμεων του Άξονος...».[7]
Επίσης, μέσα από το Ιδρυτικό, οι ηγέτες τουΕΑΜ δήλωναν ότι «Εις τοΕΑΜ γίνεται ισοτίμως δεκτόν παν άλλο κόμμα ή Οργάνωση που δέχεται τας αρχάς του παρόντος Ιδρυτικού, ως καινα εργασθεί διά την επιτυχίαν των σκοπών τουΕΑΜ...».
Μετην κυκλοφορία του Ιδρυτικού, οι αρχηγοί των κομμάτων πουδεν δέχτηκαν να συμμετάσχουν στην ίδρυση τουΕΑΜ βρέθηκαν προ τετελεσμένου γεγονότος. Υπήρξαν ποικίλες αντιδράσεις. ΤοΕΑΜ προχώρησε στην πραγματοποίηση των σχεδίων του. Στις 10 Οκτωβρίουτου 1941 έκανε την επίσημη εμφάνισή τουμε ένα Διάγγελμα-Μανιφέστο «προς τον ελληνικό λαό, προς όλους τους Έλληνες πουη καρδιά τους χτυπάει γιατο ξεσκλάβωμα της πατρίδας...», όπως έγραφε. Καλούσε σε ξεσηκωμό, ένταξη στοΕΑΜκαι πόλεμο εναντίον του στρατού κατοχής:
«...Ο αγώνας δενθα είναι εύκολος, ματο έπαθλό του αξίζει κάθε θυσία. Καιτο έπαθλο αυτό θα είναι μια Νέα Ελλάδα, ελεύθερη και ανεξάρτητη, κτήμα του λαού της...». Πολύ σύντομα κάτω από τις τάξεις του βρίσκεται μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Ελλάδας.
Στις 28 Οκτωβρίουτου 1941, με εντολή τουΕΑΜ, ο λαός της Αθήνας, ο οποίος ήταν και εξαθλιωμένος από την κατοχική πείνα, βγήκε στους δρόμους γιανα πανηγυρίσει το έπος του ελληνικού λαού στα βουνά της Αλβανίας. Ακολούθησαν απεργίες και άλλες κινητοποιήσεις που έκαναν τους κατακτητές να καταλάβουν ότι απέναντί τους πλέον είχαν ένα ξεσηκωμένο έθνος. Ο χειμώνας του 1942 σκότωσε στους δρόμους της Αθήνας πάνω από 250 χιλιάδες ανθρώπους από την πείνα, εξαιτίας της δέσμευσης προμηθειών από τον κατοχικό στρατό. ΤοΕΑΜ συνέχισε και άπλωσε τη δράση τουσε όλη τηνΕλλάδα, προχωρώντας επίσης στον ένοπλο πλέον αγώνα μετον κλάδο τουΕΛΑΣ.
Τον Μάιο του1942οΆρης Βελουχιώτης μαζί με άλλους εννέα συντρόφους του έκανε την εμφάνισή τουστηΔομνίστα της Ευρυτανίαςκαι μίλησε γιατον ένοπλο αγώνα που ξεκίνησε οΕΛΑΣ. Παράλληλα μετον ένοπλο αγώνα τουΕΛΑΣ, τοΕΑΜ ξεκίνησε την προσπάθειά τουγια δημιουργία κράτους (το οποίο στη μετέπειτα φρασεολογία έμεινε γνωστό ως «Ελεύθερη Ελλάδα») σε περιοχές της υπαίθρου. Λίγους μόλις μήνες μετά, μια νέα κατάσταση διαμορφώθηκε σε μεγάλο μέρος της ελληνικής υπαίθρου. Καθιερώθηκε ένα είδος λαϊκής τοπικής αυτοδιοίκησης, άρχισε η λειτουργία σχολείων, πατάχθηκαν οι ληστείες καιοιζωοκλοπές[8], ενώ λειτούργησαν επίσης καιλαϊκά δικαστήρια, με δικαιοδοσία να επιβάλλουν την θανατική ποινή. Το 1944 ηΠολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης διοργάνωσε εκλογές στις οποίες πήραν μέρος πάνω από 1.000.000 άτομα[9], μεταξύ αυτών και γυναίκες και νέοι άνω των 18 ετών.
Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από την κατοχική κυβέρνηση, αποφασίστηκε, κατόπιν συνεννόησης μετο Γεώργιο Παπανδρέου καιτην κυβέρνηση του Καΐρου, να δημιουργηθεί μιαΚυβέρνηση Εθνικής Ενότηταςμετη συμμετοχή 6 ΕΑΜιτων υπουργών. Αφ' ότου ξεκίνησαν οι εργασίες της νέας κυβέρνησης μετη βοήθεια των Άγγλων, που είχαν στείλει το στρατηγό Ρόναλντ Σκόμπι μαζί με πολλές στρατιωτικές δυνάμεις, αποφασίστηκε πως έως τις 10 Δεκεμβρίουθα πρέπει να έχουν αποστρατευτεί τόσο οΕΛΑΣ όσο καιοΕΔΕΣ. Ωστόσο, τοΚΚΕ έκρινε πως κρυφός σκοπός της νέας κυβέρνησης ήταν να κυνηγήσει με τις βρετανικές δυνάμεις το άοπλο ΕΑΜκαινατο εξαρθρώσει.
Στις 20 Νοεμβρίου, το Πολιτικό Γραφείο της Κ.Ε. τουΚΚΕ, αποφάσισε να αντιδράσει στην απόφαση αυτή, διοργανώνοντας αντιβρετανικά συλλαλητήρια, προσπαθώντας να πείσει την κυβέρνηση να αποσύρει τους Βρετανούς στρατιώτες από το ελληνικό έδαφος. Οι διαπραγματεύσεις ναυάγησαν στις 28 Νοεμβρίουκαι, στις 2 Δεκεμβρίου, οι υπουργοί τουΕΑΜ αποσύρθηκαν διαμαρτυρόμενοι από την κυβέρνηση Παπανδρέου.
Στις 3 Δεκεμβρίουτου1944 διοργανώνεται από τοΕΑΜ συλλαλητήριο στηνΠλατεία Συντάγματοςμε αίτημα την αποχώρηση των Άγγλων στρατιωτών. Η συμμετοχή στο συλλαλητήριο ήταν μεγάλη με περισσότερους από 100.000 πολίτες (κάποιοι ιστορικοί ανεβάζουν αυτό τον αριθμό στις 500.000). Το συλλαλητήριο διαλύθηκε βιαίως από τις δυνάμεις ασφαλείας, που άνοιξαν πυρμε πραγματικά πυρά σκοτώνοντας 30 ανθρώπους και τραυματίζοντας άλλους 148. Γιατο πώς ξεκίνησαν οι πυροβολισμοί υπάρχουν τρεις εκδοχές: α) κάποιος από το πλήθος πυροβόλησε αναγκάζοντας τις δυνάμεις ασφαλείας να απαντήσουν, β)πυροβόλησε η αστυνομία ακολουθώντας οδηγίες, ή γ) πυροβόλησαν οι Άγγλοι ακολουθώντας οδηγίες προς εξάρθρωση τουΕΑΜ.
Στις 4 Δεκεμβρίου, μετά τις κηδείες των θυμάτων, έγινε και άλλο συλλαλητήριο πουκαι αυτό διαλύθηκε βιαίως με νεκρούς. ΟΓεώργιος Παπανδρέου υπέβαλε την παραίτησή του, η οποία όμως δεν έγινε δεκτή από τους Άγγλους. Η σύγκρουση γενικεύτηκε καθώς οΕΛΑΣ, αντιδρώντας στην ένοπλη καταστολή των διαδηλώσεων, εισήλθε στην Αθήνα έχοντας στον έλεγχο του όλη την πόλη εκτός του κέντρου. Στο αντίθετο στρατόπεδο, Έλληνες πιστοί στην κυβέρνηση Παπανδρέου και αντικομμουνιστές τάχθηκαν υπέρ των Βρετανών υπό τις διαταγές του Σκόμπι.
Ακολούθησαν πολλές μάχες με μεγάλες απώλειες. Η ενίσχυση όμως των Άγγλων με εφεδρικές δυνάμεις από τηνΙταλία έγειρε την πλάστιγγα υπέρ τους. Μετά την επίσκεψη τουΤσώρτσιλ στις 25 Δεκεμβρίου, ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ διόρισε στις 30 ΔεκεμβρίουτονΑρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό ως αντιβασιλέα. Στις 3 Ιανουαρίουτου1945, ο Γεώργιος Παπανδρέου παραιτείται από την πρωθυπουργία καιτη θέση του παίρνει οΝικόλαος Πλαστήρας, χωρίς τη συμμετοχή ΕΑΜίτων υπουργών. Στις 5 ΙανουαρίουοΕΛΑΣ εγκαταλείπει την Αθήνα καθώς οι απώλειές τουδεντου επέτρεψαν την συνέχιση του αγώνα έναντι στις βρετανικές και εγχώριες μη κομμουνιστικές δυνάμεις. Ακολούθησε στις 11 Ιανουαρίουη υπογραφή ανακωχής και στις 12 ΦεβρουαρίουηΣυμφωνία της Βάρκιζας, μετην οποία παραδόθηκε μέρος του οπλισμού τουκαι διαλύθηκε οΕΛΑΣ. Λόγω της πλημμελούς εφαρμογής των όρων της συμφωνίας, οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν, οδηγώντας τελικά σεεμφύλιο πόλεμο (1946-1949).
ΟΆρης Βελουχιώτης (που τότε καταδικάστηκε και διαγράφηκε από τοΚΚΕ ως "ύποπτο και τυχοδιωκτικό στοιχείο" αλλά αποκαταστάθηκε το 2011 πολιτικά από αυτό) συνέχισε την αντίσταση εναντίον τωνΆγγλων, της νέας κυβέρνησης καιτων ταγμάτων Ασφαλείας, που επάνδρωναν πλέον τον Εθνικό Στρατό. Στις 15 Ιουνίου1945 αυτοκτόνησε, όταν περικυκλώθηκε από τάγμα εθνοφυλακής στηΧαράδρα του Φάγκου.
Μετά τα γεγονότα τουεμφυλίου Πολέμου, τοΚΚΕ τέθηκε και πάλι εκτός νόμου καιτοΕΑΜ/ΕΛΑΣ κατηγορήθηκε για διάφορα εγκλήματα κατά πολιτικών αντιπάλων. Το ζήτημα παρέμεινε ένα ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο θέμα.
Μετην έλευση του σοσιαλιστή Ανδρέα Παπανδρέουστην εξουσία το 1981, όμως, τοΕΑΜ αναγνωρίστηκε ως αντιστασιακό κίνημα καιοι αγωνιστές τουΕΛΑΣ τιμήθηκαν και έλαβαν κρατικές συντάξεις.
↑«(...)Η βασική του ιδεολογία είναι η λαοκρατία, δηλαδή μία μορφή εξουσίας η οποία θα οδηγήσει σε εκλογές με απλή αναλογική, ενώ το βασικό του πρόταγμα είναι ότι πρέπει να φύγουν από τη μέση οι χίτες, οι ταγματασφαλίτες, οι μαυραγορίτες και όλοι όσοι είχαν συνεργαστεί με τις αρχές κατοχής.(...)»http://www.askiweb.eu/images/2_aiones_se_21_ekpompes/13EAMSmall.pdf. σελ. 20
↑Kostas Myrsiades, Cultural Representation in Historical Resistance: Complexity and Construction in Greek Guerrilla Theater, Bucknell University Press 1999, σελ.25, ISBN 978-0-8387-5407-8