Οεθνικισμός είναι κίνημα και στάση που προωθεί τα συμφέροντα ενός συγκεκριμένου έθνους ως διακριτή ομάδα ανθρώπων,[1] ειδικά με σκοπό την απόκτηση της κυριαρχίας σεμια περιοχή και διατήρηση της αυτοδιοίκησης του έθνους στηνπατρίδατου, σε προτεραιότητα έναντι κάθε άλλου ατομικού ή συλλογικού συμφέροντος.[2]Ο εθνικισμός έχει κοινά στοιχεία αλλά και διαφορές μετονπατριωτισμό[3] ενώ είναι αντίθετος μετονδιεθνισμό.
Ο Αμερικανός φιλόσοφος και ιστορικός Χανς Κον αναφέρει το 1944 ότι ο εθνικισμός εμφανίστηκε τον 17ο αιώνα.[4] Άλλες πηγές τοποθετούν διαφορετικά την αρχή του, αλλά η επικρατούσα άποψη είναι ότι ο εθνικισμός ως ιδεολογία εδραιώθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα.[5][6][7][8]Ο ιστορικός Τζορτζ Πίμπαντι Γκουτς υποστήριξε ότι «ενώ ο πατριωτισμός είναι τόσο παλιός όσο οι ανθρώπινες σχέσεις και σταδιακά διεύρυνε τη σφαίρα του από το γένος στη φυλή, και από τη φυλή στην πόλη καιτο κράτος, ο εθνικισμός ως λειτουργική αρχή και ένα ξεκάθαρο δόγμα έκανε την εμφάνισή του μόνο ανάμεσα στις πιο περίπλοκες πνευματικές διεργασίες του σύγχρονου κόσμου».[9]
Διάφοροι πολιτικοί επιστήμονες έχουν διατυπώσει θεωρίες όσον αφορά τη θεμελίωση του έθνους-κράτους καιτην έννοια της κυριαρχίας, που συνυφαίνονται μετον ορισμό του εθνικισμού.[13][14] Φιλόσοφοι όπως οΜακιαβέλι, οΛοκ, οΧομπςκαιοΡουσώ αντιλήφθηκαν το κράτος ως το αποτέλεσμα ενός «κοινωνικού συμβολαίου» μεταξύ της άρχουσας τάξης καιτων πολιτών.[15] O Μαξ Βέμπερ διατύπωσε τον συνηθέστερο ορισμό: «η ανθρώπινη κοινότητα η οποία διεκδικεί επιτυχώς το μονοπώλιο της νόμιμης φυσικής βίας σεμια συγκεκριμένη περιοχή».[16] Άλλοι μελετητές έχουν σημειώσει τη σχέση μεταξύ της οικοδόμησης κράτους, του πολέμου καιτου εθνικισμού. Πολλοί πιστεύουν ότι η ανάπτυξη του εθνικισμού στην Ευρώπη και έπειτα του σύγχρονου έθνους-κράτους οφειλόταν στην απειλή του πολέμου. ΟΜπάρι Πόζεν υποστηρίζει ότι ο εθνικισμός αυξάνει την ένταση του πολέμου και ότι τα κράτη προωθούν σκόπιμα τον εθνικισμό με στόχο τη βελτίωση των στρατιωτικών τους δυνατοτήτων. [17]
Ο εθνικισμός πρεσβεύει την ιδέα ότι κάθε έθνος πρέπει να κυβερνά τον εαυτό του, ελεύθερο από εξωτερικές επεμβάσεις (αυτοδιάθεση), ότι το έθνος είναι η ιδεώδης βάση γιαμια πολιτεία[18]και ότι το έθνος είναι η μόνη πηγή πολιτικής ισχύος (λαϊκή κυριαρχία).[1][19]Ο εθνικισμός στοχεύει στην οικοδόμηση καιτη διατήρηση μιας ενιαίας εθνικής ταυτότητας, βασισμένης σε κοινά κοινωνικά χαρακτηριστικά όπως η κουλτούρα, η εθνικότητα, η γεωγραφική θέση, η γλώσσα, η πολιτική, η θρησκεία, οι παραδόσεις καιη πίστη σεμια κοινή μοναδική ιστορία[20][21]. Στοχεύει ακόμη στην προώθηση της εθνικής ενότητας καιτην αλληλεγγύη.[1] Κατά συνέπεια, ο εθνικισμός επιδιώκει τη διατήρηση και ανάδειξη της παραδοσιακής κουλτούρας ενός έθνους· η πολιτιστική αναβίωση έχει συνδεθεί με εθνικιστικά κινήματα.[22] Ενθαρρύνει, ακόμη, την υπερηφάνεια για εθνικά επιτεύγματα.
Στην προσπάθεια να γίνουν πιο κατανοητές οι βάσεις καιη προέλευση του εθνικισμού, διακρίθηκαν τρεις σχολές σκέψης με διαφορετικές θεωρήσεις. Οαρχεγονισμός (αγγλ. Primordialism) προτείνει ότι τα έθνη υπήρχαν ανέκαθεν, συνεπώς ο εθνικισμός αποτελεί φυσική εξέλιξη. Οεθνοσυμβολισμός (αγγλ. Ethnosymbolism) τονίζει τη σημασία των συμβόλων, των μύθων καιτων παραδόσεων στην ανάπτυξη των εθνών καιτων κρατών (σημαίες, ύμνοι, και άλλα σύμβολα εθνικής ταυτότητας θεωρούνται βασικά στοιχεία του εθνικισμού). Ημοντερνιστική ερμηνεία του εθνικισμού και της οικοδόμησης εθνών υποστηρίζει ότι ο εθνικισμός αναδύεται και ανθεί σε σύγχρονες κοινωνίες που έχουν μια βιομηχανική οικονομία ικανή για αυτοβιωσιμότητα, μια κεντρική ανώτατη αρχή ικανή να διατηρήσει την εξουσία καιτην ενότητα, καιμια κεντρική γλώσσα κατανοητή από μια κοινότητα των ανθρώπων.[23][24][25]
Στην ανάλυσή τουγια τις ιστορικές αλλαγές καιτην ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών, οΧένρι Μέιν σημείωσε τη διάκριση μεταξύ των παραδοσιακών κοινωνιών που ορίζονται ως κοινωνίες «κατάστασης», οι οποίες βασίζονται στην οικογενειακή συσχέτιση και λειτουργικά διάσπαρτους ρόλους στα άτομα, και τις σύγχρονες κοινωνίες που ορίζονται ως κοινωνίες «συμβολαίου», όπου οι κοινωνικές σχέσεις καθορίζονται από ορθολογικές συμβάσεις που επιδιώκονται από τα άτομα γιανα προωθήσουν τα συμφέροντά τους.[26]ΟΕμίλ Ντιρκέμ όρισε τις διαφορές μεταξύ παραδοσιακών και σύγχρονων κοινωνιών ως μεταξύ κοινωνιών που βασίζονται στη «μηχανική αλληλεγγύη» έναντι κοινωνιών που βασίζονται στην «οργανική αλληλεγγύη».[26]Ο Ντιρκέμ ισχυρίστηκε ότι η κοινωνική ενσωμάτωση σεμια παραδοσιακή κοινωνία απαιτούσε αυταρχική κουλτούρα που συνεπαγόταν την αποδοχή μιας κοινωνικής ευταξίας, ενώ η σύγχρονη κοινωνία βασίζει την ενσωμάτωση στα αμοιβαία οφέλη του καταμερισμού της εργασίας, αλλά σημείωσε ότι ο απρόσωπος χαρακτήρας της σύγχρονης αστικής ζωής προκάλεσε αποξένωση και αισθήματα κοινωνικής ανομίας.[26]ΟΜαξ Βέμπερ ισχυρίστηκε ότι η διαφορά βάσει της οποίας αναπτύχθηκαν οι σύγχρονες κοινωνίες και έθνη, είναι το αποτέλεσμα της ανόδου ενός χαρισματικού ηγέτη στην εξουσία. Η αντίληψη του Βέμπερ γιατη χαρισματική εξουσία έχει σημειωθεί ως η βάση πολλών εθνικιστικών κυβερνήσεων.[26]
Η αρχεγονική οπτική βασίζεται στην εξελικτική θεωρία και συνήθως απορρίπτεται από τους ειδικούς.[27][28][29] Αντιλαμβάνεται τον εθνικισμό ως το αποτέλεσμα προσδιορισμού των ανθρώπων σε εθνοτικές ομάδες κατά τη διάρκεια της εξέλιξης και αναφέρεται στηδαρβινική θεωρία,[27] όμως στοχαστές όπως οιΧέρμπερτ ΣπένσερκαιΓουόλτερ Μπάτζχεντ επανερμήνευσαν τη θεωρία του Δαρβίνου γιατη φυσική επιλογή, συχνά με τρόπους ασυνεπείς μετη θεωρία της εξέλιξης, προβάλλοντας αβάσιμους ισχυρισμούς για βιολογικές διαφορές μεταξύ ομάδων, εθνοτήτων, φυλών και εθνών.[30] Σύμφωνα μετονΜπένετικτ Άντερσον, τα έθνη είναι «φανταστικές κοινότητες».[31]Η συναίνεση μεταξύ των μελετητών είναι ότι τα έθνη είναι κοινωνικά κατασκευασμένα και ιστορικά ενδεχόμενα.[32]
Η αύξηση της επιρροής του συντηρητικού εθνικισμού αποδίδεται στην ανάμιξη με πρότερα «λαϊκά» κινήματα κατά τo 19ο αιώνα. Κυρίαρχες αρχές του εθνικισμού με αυτή τη μορφή είναι η κοινωνική συνοχή, η ευταξία καιη σταθερότητα, στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν ενάντια στην άνοδο τουσοσιαλισμού, στρέφοντας τον εθνικισμό κατά των ανερχόμενων τότε εργατικών κινημάτων που προήγαγαν ριζοσπαστικές ιδέες.[33]Μετονα εισαχθούν συντηρητικά ιδεώδη, ο εθνικισμός παύει να επικροτεί τις αξίες της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Σε αντάλλαγμα, λαμβάνει έντονη προβολή κάθε τύπου μνημόνευση εθνικών μεγαλείων και πολεμικών νικών. Οι τάσεις αυτές κατατάσσουν τον συντηρητικό εθνικισμό ως ιδιαίτερα ξενοφοβικό, μετο κάθε έθνος να αυτοχαρακτηρίζεται ως το μοναδικό και ανώτερο έναντι των άλλων. Η τάση επεκτατισμού, τροφοδοτούμενη από το κλίμα που προήγαγε ο συντηρητικός εθνικισμός, οδήγησε στο γεγονός ένα αξιοσημείωτο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού να βρεθεί υπό ευρωπαϊκό ζυγό, μέσω αποικιών, μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα. Σημαντική, επίσης, θεωρείται η συμβολή τουστην ανάπτυξη καχυποψίας μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, με αποτέλεσμα τονΠαγκόσμιο Πόλεμο του 1914.[34]
Αυτή η μορφή εθνικισμού έχει καθαρά επιθετικό, στρατιωτικό και επεκτατικό χαρακτήρα. Οιμπεριαλισμόςπου διακατείχε τα ευρωπαϊκά κράτη τον 19ο αιώνα πυροδοτούσε ένα κλίμα λαϊκού εθνικισμού, όπου το εθνικό γόητρο ήταν συνυφασμένο μετην όλο και μεγαλύτερη κατοχή μιας αυτοκρατορίας, ενώ κάθε αποικιακή νίκη χαιρετίζονταν με εκδηλώσεις λαϊκού ενθουσιασμού. Ειδικά αυτού του είδους ο εθνικισμός οδηγεί σε αισθήματα υστερικού, εθνικιστικού ενθουσιασμού, που αποκαλείται πολλές φορές καιθεμελιακός εθνικισμός, δηλαδή η πίστη ότι το έθνος είναι τα πάντα, ενώ το άτομο τίποτα. Αυτή η μορφή εθνικισμού είναι άμεσα και άρρηκτα συνδεδεμένη τόσο μεσοβινιστικές απόψεις και θεωρίες, όσο καιμε οπισθοδρομικού χαρακτήρα μυθοπλασιών (π.χ. οΜουσολίνι) καιοι Ιταλοί φασίστες ανακαλούσαν την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ή οΧίτλερκαιοι Γερμανοί εθνικοσοσιαλιστές παρέπεμπαν τόσο στοΔεύτερο ΡάιχτουΜπίσμαρκ (Bismarck) όσο καιστοΠρώτο ΡάιχτουΚαρλομάγνουκαι της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Συχνά βασίζεται στη θεωρία των ανώτερων/κατώτερων εθνών[35]καιτην προσπάθεια επιβολής τους (βλ. Άρια φυλή)
Ο αναπτυσσόμενος κόσμος γέννησε διάφορες μορφές εθνικισμού, οι οποίες είχαν ως κοινή αρχή την πάλη ενάντια στην αποικιοκρατία. Στην Αφρική καιτην Ασία, οδήγησε σεμια τόνωση της εθνότητας, που διαμορφώθηκε από την κοινή επιθυμία «εθνικής απελευθέρωσης». Λόγω του αναδυόμενου αντι-αποικιοκρατικού εθνικισμού, μεγάλες και εκτεταμένες αυτοκρατορίες όπως της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Ολλανδίας, της Ισπανίαςκαιτης Πορτογαλίας διαλύθηκαν στην πορεία. Συγκεκριμένα στηνΙνδία υποσχέθηκαν ανεξαρτησία κατά τη διάρκεια τουΒ΄ παγκοσμίου πολέμουκαιτην αναγνώρισαν το 1947, ενώ ηΚίνα πέτυχε την πραγματική ενότητα και ανεξαρτησία μόνο μετά τηκομμουνιστική επανάσταση του 1949. Η δημοκρατία της Ινδονησίας ιδρύθηκε το 1949, μετά από τριετή πόλεμο εναντίον των Ολλανδών. ΤοΒιετνάμμε στρατιωτική εξέγερση ανάγκασε τους Γάλλους να αποσυρθούν το 1954, ανκαιη τελική απελευθέρωση και ενοποίηση του βορείου μετο νότιο Βιετνάμ επετεύχθη το 1975. Ο στόχος της «εθνικής απελευθέρωσης» είχε τόσο οικονομική όσο και πολιτική διάσταση, κάτι που βοηθά στη κατανόηση του λόγου πουτα αντιαποικιοκρατικά κινήματα στράφηκαν στον σοσιαλισμό και ειδικά στονμαρξισμό-λενινισμό, ως όχημα έκφρασης των εθνικών τους φιλοδοξιών και όχι στον φιλελευθερισμό, ακόμη καιαν φαινομενικά ο εθνικισμός και σοσιαλισμός είναι ασύμβατα πολιτικοϊδεολογικά συστήματα.
Στη φιλελεύθερη πολιτική παράδοση υπήρξε κυρίως αρνητική στάση απέναντι στον εθνικισμό ως επικίνδυνη δύναμη και αιτία πολέμων μεταξύ των εθνών-κρατών. Ο ιστορικός Λόρδος Άκτον έκρινε την περίπτωση γιατον «εθνικισμό ως παράνοια» το 1862. Υποστήριξε ότι ο εθνικισμός τοποθετεί τηχώρα πάνω από τις ηθικές αρχές, και δημιουργεί μια επικίνδυνη ατομική προσκόλληση στοκράτος.[36]Η προσκόλληση στο έθνος χρησιμεύει μερικές φορές ως υποκατάστατο της θρησκείας, ανάγεται σε ένα είδος «λατρείας του έθνους».[37]Ο Βρετανός ειρηνιστής Μπέρτραντ Ράσελ απέδωσε στον εθνικισμό ότι μειώνει την ικανότητα του ατόμου να κρίνει την εξωτερική πολιτική της χώρας του.[38][39][40]Η κριτική τωνειρηνιστών εναντίον του εθνικισμού επικεντρώνεται στη βία ορισμένων εθνικιστικών κινημάτων, στον επακόλουθο μιλιταρισμόκαισε συγκρούσεις μεταξύ εθνών που εμπνέονται από τονσοβινισμό. Σύμφωνα μετονΆλμπερτ Αϊνστάιν «ο Εθνικισμός είναι μια βρεφική ασθένεια, είναι η ιλαρά της ανθρωπότητας».[41]
Άλλοι επικριτές του εθνικισμού υποστηρίζουν oτι είναι συχνά ασαφές τι συνιστά ένα έθνος ή εάν ένα έθνος είναι η νόμιμη μονάδα πολιτικής διακυβέρνησης. Επίσης ότι μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις όταν περισσότερες από μία εθνικές ομάδες εμφανίζονται να διεκδικούν δικαιώματα σεμια συγκεκριμένη περιοχή ή όταν επιδιώκουν να πάρουν τον έλεγχο του κράτους. Θεωρούν ότι ο εθνικισμός είναι εγγενώς διχαστικός· η έμφαση για ταύτιση κάθε ατόμου μετο δικό τους έθνος είναι δυνητικά καταπιεστική, τείνει να βυθίζει την ατομική ταυτότητα μέσα σε ένα εθνικό σύνολο, και τελικά παρέχει στις ελίτ ή στους πολιτικούς ηγέτες πιθανές ευκαιρίες να χειραγωγούν καινα ελέγχουν τις μάζες.[42]
Μεγάλο μέρος της πρώιμης αντίθεσης στον εθνικισμό σχετιζόταν μετο γεωπολιτικό του ιδανικό για ένα ξεχωριστό κράτος για κάθε έθνος.[43]Ο φιλόσοφος Άντονι Κλίφορντ Γκρέιλιγκ αντιτίθεται υποστηρίζοντας ότι "δεν υπάρχει χώρα στηγηπουναμην φιλοξενεί περισσότερους από έναν διαφορετικούς αλλά συνήθως συνυπάρχοντες πολιτισμούς. Ηπολιτιστική κληρονομιάδεν είναι το ίδιο πράγμα μετην εθνική ταυτότητα". [44] Υπό αυτή την έννοια, ο εθνικισμός αποτελεί διαταρακτικό παράγοντα γιατην κοινωνική συνοχή σε πολυπολιτισμικά κράτη, καθώς η κοινωνία επιχειρεί συνεχώς να επαναπροσδιορίσει τη ταυτότητα της.[45]Στα πλαίσια της διαδικασίας γιαμια ενοποιημένη κοινότητα, οι εθνικιστές συχνά αντιμετωπίζουν μη ισότιμα τα άτομα διαφορετικής εθνικότητας ή χαρακτηριστικών εντός του κυρίαρχου έθνους-κράτους, και πολλές φορές εμφανίζουν κοινωνικές ομάδες με εξωτερικά στοιχεία, ως υπαίτιους ή ως λύση για υπαρκτά ή μη συσχετιζόμενα προβλήματα, προωθώντας τη σύγκρουση με άλλες κοινωνικές ομάδες[46][47][48][49]Ο εθνικισμός ιστορικά έχει χρησιμοποιηθεί γιανα νομιμοποιήσει φυλετικούς, εθνοτικούς καιθρησκευτικούς διαχωρισμούς. Επίσης γιατην καταπίεση μειονοτήτωνκαιρατσιστικές επιθέσεις, την καταπάτηση ανθρωπίνωνκαι πολιτικών δικαιωμάτων, τις δημοκρατικές παραδόσεις.[50]
↑Mylonas, Harris; Tudor, Maya (2021). «Nationalism: What We Know and What We Still Need to Know». Annual Review of Political Science24 (1): 109–132. doi:10.1146/annurev-polisci-041719-101841.
↑Eley, Geoff (2010). Σφυρηλατώντας τη Δημοκρατία: Η ιστορία της Ευρωπαϊκής αριστεράς. Σαββάλας.
↑Mylonas, Harris; Tudor, Maya (2021). «Nationalism: What We Know and What We Still Need to Know». Annual Review of Political Science24 (1): 109–132. doi:10.1146/annurev-polisci-041719-101841.
