| Ζ (ταινία) |
|---|
 |
| Σκηνοθεσία | Κώστας Γαβράς[1][2][3] |
|---|
| Παραγωγή | Ζακ Περέν και Ahmed Rachedi |
|---|
| Σενάριο | Χόρχε Σεμπρούν, Βασίλης Βασιλικός, Κώστας Γαβράς και Μπεν Μπάρζμαν[4] |
|---|
| Βασισμένο σε | βιβλίο (Ζ) του Βασίλη Βασιλικού |
|---|
| Πρωταγωνιστές | Ζαν Λουί Τρεντινιάν[5][1][3], Ιβ Μοντάν[5][1][3], Ειρήνη Παπά[5][6][7], Ζακ Περέν[1][3][6], Σαρλ Ντενέρ[6][7], Φρανσουά Περιέ[6], Μπερνάρ Φρεσόν[6][7], Ζορζ Ζερέ[6], Pierre Dux[6][7], Μαγκαλί Νοέλ[6], Μαρσέλ Μποζουφί[6], Ρενάτο Σαλβατόρι[6][7], Ζιλιέν Γκιομάρ[6][7], Κλοτίλντ Ζοανό[6], Guy Mairesse[6], Χασάν Ελ-Χασάνι, Jean Bouise[6], José Artur[6], Sid Ahmed Agoumi[6][7], Ραούλ Κουτάρ[4], Georges Rouquier[4], Ζαν Νταστέ[4], Μορίς Μπακέ[4], Gérard Darrieu[4], Gabriel Jabbour[4], Andrée Tainsy[4], Jean-Pierre Miquel[4] και Φρανσουάζ Μπονό |
|---|
| Μουσική | Μίκης Θεοδωράκης |
|---|
| Φωτογραφία | Ραούλ Κουτάρ |
|---|
| Μοντάζ | Φρανσουάζ Μπονό |
|---|
| Σκηνογραφία | Ζακ ντ'Οβιντιό |
|---|
| Εταιρεία παραγωγής | Office National pour le Commerce et l'Industrie Cinématographique
Reggane Films
Valoria Films |
|---|
| Διανομή | Valoria Films
Cinema V (Η.Π.Α.) |
|---|
| Πρώτη προβολή | 26 Φεβρουαρίου 1969 (Γαλλία)[8], 20 Μαΐου 1969 (Φεστιβάλ Κινηματογράφου Καννών του 1969)[8], 21 Μαΐου 1969 (Ιταλία)[9], 14 Νοεμβρίου 1969 (Γερμανία)[8][10], 8 Δεκεμβρίου 1969 (Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής)[8] και 1 Ιανουαρίου 1970 (Φινλανδία)[9] |
|---|
| Κυκλοφορία | 26 Φεβρουαρίου 1969 |
|---|
| Διάρκεια | 127 λεπτά |
|---|
| Προέλευση | Γαλλία, Αλγερία |
|---|
| Γλώσσα | Γαλλικά[11][12] |
|---|
| Ακαθάριστα έσοδα | 14.283.305$[13] |
|---|
| δεδομένα (π • σ • ε
) |
Ζ (ή και Ζει) είναι ο τίτλος ταινίας του Κώστα Γαβρά, παραγωγής 1969, με θέμα τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, και την αναζήτηση των ενόχων από τον ανακριτή Χρήστο Σαρτζετάκη, μετέπειτα Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας. Το σενάριο, διασκευή του ομώνυμου μυθιστορήματος που έγραψε το 1966 ο Βασίλης Βασιλικός, υπέγραψε ο Ισπανός συγγραφέας Χόρχε Σεμπρούν, ο οποίος αργότερα έγινε υπουργός Πολιτισμού της Ισπανίας. Πρόθεση των δημιουργών ήταν το «Ζ» του τίτλου να προφέρεται «Ζει» και όχι «ζήτα», καθώς ήθελαν να εκφράζει ηχητικά το ρήμα που ακουγόταν στις διαδηλώσεις που έγιναν όταν σκοτώθηκε ο βουλευτής - «Λαμπράκη ζεις, εσύ μας οδηγείς» και «Ζει, Ζει, Ζει».
Ο αδελφός του Κώστα Γαβρά είχε υπηρετήσει στον στρατό[14] μαζί με τον συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό και ήταν φίλοι. Όταν διάβασε το Ζ του Βασιλικού για την υπόθεση Λαμπράκη, το πρότεινε αμέσως στον αδελφό του. Εκείνος το είδε θετικά, αλλά δεν βιάστηκε να το υλοποιήσει. Εντούτοις όταν έγινε το πραξικόπημα των συνταγματαρχών τον Απρίλη του 1967, ο Γαβράς αποφάσισε αμέσως να κάνει την ταινία. Η ταινία είναι γαλλόφωνη, ενώ τα γυρίσματα έγιναν στην Αλγερία (η τότε σοσιαλιστική αλγερινή κυβέρνηση του FLN βοήθησε πρόθυμα με τα γυρίσματα) και πρωταγωνιστούν κυρίως Γάλλοι ηθοποιοί, με ορισμένες εξαιρέσεις (όπως η Ελληνίδα Ειρήνη Παππά).
Η ταινία είχε κάποιες μικροδιαφορές στην πλοκή τόσο σε σύγκριση με το βιβλίο όσο και με την πραγματικότητα, αλλά ορισμένες σκηνές είναι αυτούσια μεταφορά των γεγονότων, με κυριότερο παράδειγμα την εναρκτήρια σκηνή της ταινίας με τις ομιλίες του Υφυπουργού Γεωργίας και του Στρατηγού της Χωροφυλακής: η σκηνή αυτή αποτελεί σχεδόν αυτολεξεί μεταφορά της ομιλίας του Υφυπουργού Γεωργίας, Παναγιώτη Σταυρόπουλου, και του Γενικού Επιθεωρητή Χωροφυλακής Βορείου Ελλάδος, Κωνσταντίνου Μήτσου, που έγινε το μεσημέρι της 22ας Μαΐου 1963 στο τότε Υπουργείο Βορείου Ελλάδος (Διοικητήριο Θεσσαλονίκης), λίγες ώρες πριν από την δολοφονία Λαμπράκη.
Η ταινία δεν αναφέρει ότι αφορά την Ελλάδα, αλλά αυτό διαφαίνεται από διάφορα ελληνικά στοιχεία. Αρχίζει με έναν εμπαθή στρατηγό της χωροφυλακής που εκπροσωπεί τη δεξιά κυβέρνηση να βγάζει λογύδριο για την απόφαση των αρχών να πατάξουν τους κομμουνιστές, και μετά δείχνει έναν ειρηνιστή επιστήμονα και βουλευτή, τον Ιβ Μοντάν, να προετοιμάζει μια εκδήλωση της αντιπολίτευσης, στην οποία ο ίδιος θα μιλούσε για πυρηνικό αφοπλισμό. Η οργάνωση της εκδήλωσης αυτής σκοντάφτει σε μια σειρά από εμπόδια. Τελικά διοργανώνεται και ο ειρηνιστής βουλευτής κάνει την ομιλία του, αλλά λίγες ώρες αργότερα υποκύπτει στα χτυπήματα που δέχεται από παρακρατικούς έξω από τον χώρο της εκδήλωσης.
Στην ταινία η επίθεση γίνεται μπροστά στα μάτια της αστυνομίας, που δεν επεμβαίνει για να συλλάβει τους δράστες, και αυτοί απομακρύνονται με το αυτοκίνητό τους, αφού ο ένας από αυτούς χτυπήσει τον βουλευτή στο κεφάλι με ένα λοστό. Οι αρχές πιέζουν τους μάρτυρες να καταθέσουν ότι επρόκειτο για τροχαίο και ότι ο οδηγός του οχήματος ήταν μεθυσμένος. Διενεργείται όμως ιατροδικαστική αυτοψία και πιστοποιείται ότι ο θάνατος δεν προκλήθηκε από τροχαίο. Ο ανακριτής που εξετάζει την υπόθεση (Ζαν-Λουί Τρεντινιάν) με τη βοήθεια ενός φωτορεπόρτερ (Ζακ Περέν) αποκαλύπτουν ότι ο φόνος διαπράχθηκε από δύο άνδρες και βρίσκουν στοιχεία που ενοχοποιούν και τέσσερα στελέχη της χωροφυλακής. Εντούτοις η κυβέρνηση προσπαθεί να συγκαλύψει την υπόθεση, παίρνει το φάκελο από τον ανακριτή, που έδειχνε αποφασισμένος να χαρακτηρίσει τον θάνατο του βουλευτή δολοφονία, και οι αυτόπτες μάρτυρες εξαφανίζονται ή σκοτώνονται κάτω από αδιευκρίνιστες και ύποπτες συνθήκες. Οι υπαίτιοι καταδικάζονται σε σχετικά ελαφρές για το έγκλημά τους ποινές. Οι αξιωματικοί της χωροφυλακής δέχονται κυρίως διοικητικές ποινές, οι στενοί συνεργάτες του Γρηγόρη Λαμπράκη απελαύνονται ή πεθαίνουν και ο φωτορεπόρτερ φυλακίζεται με την κατηγορία ότι έδωσε στη δημοσιότητα απόρρητα στοιχεία.
Προτού αρχίσουν να πέφτουν οι τίτλοι του τέλους, ο Γαβράς δείχνει μια λίστα από όσα απαγορεύει η χούντα που επιβλήθηκε στην Ελλάδα λίγα χρόνια μετά το θάνατο του Λαμπράκη. Ανάμεσα σε αυτά είναι τα ειρηνευτικά κινήματα, οι απεργίες, η συγκρότηση εργατικών σωματείων, τα μακριά μαλλιά στους άνδρες, η μουσική των Beatles, ο Λέων Τολστόι, ο Ιονέσκο, ο Ζαν Πολ Σαρτρ, η ελευθεροτυπία, αλλά και το γράμμα «Ζήτα» που θυμίζει τον Λαμπράκη.
"Έχοντας τη δομή του θρίλερ και το ύφος μιας χιτσκοκικής αφήγησης, το Ζ είναι η πρώτη μεγάλη γαλλική πολιτική ταινία που απευθύνεται σε όλους τους θεατές. Αποτελεσματικότητα χωρίς αυταρέσκεια, μεθοδικότητα χωρίς σχολαστικότητα. Το Ζ επιτυγχάνει τη σπάνια ισορροπία ανάμεσα σε μια ταινία άποψης και δράσης, ανάμεσα σε έναν ιδεολογικό κινηματογράφο και σε έναν κινηματογράφο-θέαμα. Είναι ένα έργο ευγενές και ωφέλιμο. Το Ζ είναι μια ταινία που αφυπνίζει". Το απόσπασμα από το L' Express είναι ένα δείγμα της υποδοχής που επιφύλαξαν στην ταινία του Κώστα Γαβρά. Παρ' όλα αυτά στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Καννών η ταινία περιορίστηκε στο βραβείο της Επιτροπής και στο βραβείο ανδρικής ερμηνείας (Ζαν-Λουί Τρεντινιάν)[15].
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 www.adorocinema.com/filmes/filme-5493/. Ανακτήθηκε στις 8 Μαΐου 2016.
- ↑ www.imdb.com/title/tt0065234/. Ανακτήθηκε στις 8 Μαΐου 2016.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 www.allocine.fr/film/fichefilm_gen_cfilm=5493.html. Ανακτήθηκε στις 8 Μαΐου 2016.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 (Τσεχικά) Česko-Slovenská filmová databáze. 2001.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 stopklatka.pl/film/z. Ανακτήθηκε στις 8 Μαΐου 2016.
- ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 www.imdb.com/title/tt0065234/fullcredits. Ανακτήθηκε στις 8 Μαΐου 2016.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 bbfc.co.uk/releases/z-1970-0. Ανακτήθηκε στις 8 Μαΐου 2016.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 (Αγγλικά) Internet Movie Database. www.imdb.com/title/tt0065234/releaseinfo. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2022.
- ↑ 9,0 9,1 (Αγγλικά) Internet Movie Database. www.imdb.com/title/tt0065234/releaseinfo.
- ↑ «film-dienst». (Γερμανικά) Filmdienst.
- ↑ www.imdb.com/title/tt0065234/.
- ↑ Unifrance. 1880. Ανακτήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2020.
- ↑ Z (1969) The Numbers
- ↑ Ιστοχώρος έβδομη τέχνη (evdomos.wordpress.com/)
- ↑ Ιστορικό Λεύκωμα 1969, σελ. 146-147, Καθημερινή (1998)
