Ο Θωμάς Α΄ ανέλαβε Δεσπότης μετο τέλος τού πατέρα σε εξαιρετικά μικρή ηλικία, μόλις 12 ετών (1297). Η διαδοχή του κινδύνευσε λόγω του γάμου της αδελφής τουΘαμάρ της ΗπείρουμετονΦίλιππο Α΄ πρίγκιπα του Τάραντα, γιοτουΚάρολου Β΄ του Χωλού βασιλιά της Νάπολης. Ο Φίλιππος Α΄ είχε την υπόσχεση του πεθερού τουνατον διαδεχθεί στην Ήπειρο ως προίκα γιατον γάμο τουμετην Θαμάρ, όμως η Άννα Καντακουζηνή εξασφάλισε τη διαδοχή του Δεσποτάτου στονγιο της Θωμά Α΄ καιτον υποστήριξε άμεσα ως την ενηλικίωσή του.
Αυτή η κατάληξη τελικά απομόνωσε διπλωματικά το Δεσποτάτο. Ο Κάρολος Β΄ απαίτησε να προσαρτηθεί η Ήπειρος στον Φίλιππο Α΄ καιτην Θαμάρ· η Άννα το αρνήθηκε, υποστηρίζοντας ότι η συμφωνία παύει να ισχύει, αφού η Θαμάρ εγκατέλειψε την Ορθόδοξη πίστη. Η Άννα στράφηκε διπλωματικά προς τους Παλαιολόγους με αποτέλεσμα την σύναψη γάμου του Θωμά Α΄ μετην κόρη του συναυτοκράτορα Μιχαήλ Θ΄ Παλαιολόγου, τηνΆννα Παλαιολογίνα (1307).[1]Ο Κάρολος Β΄ εντω μεταξύ εξεστράτευσε κατά της Ηπείρου και μέσω του Δυρραχίου προωθήθηκε στην περιοχή, κατέλαβε τοΒουθρωτόκαιτηνΝαύπακτο (1304 - 1305). Επακολούθησε νέα εκστρατεία (1307), με αποτέλεσμα να περιέλθουν στα χέρια τού Φιλίππου τού Τάραντα ένας μεγάλος αριθμός κάστρων.
Η Ήπειρος είχε αρμονικές σχέσεις μετην Κωνσταντινούπολη ως το 1315, που ξεκίνησε κάποια προσωπική έχθρα μεταξύ Ηπειρωτών και αξιωματούχων της Αυτοκρατορίας. Ο Αυτοκρατορικός στρατός έφτασε στα πρόθυρα της Άρτας, της πρωτεύουσας του Δεσποτάτου. Ο Θωμάς Α΄ φυλάκισε την σύζυγό του Άννα Παλαιολογίνα και ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με τους Ιταλούς.
Ο Θωμάς Α΄ ταυτόχρονα απαγόρευσε στην αδελφή του Μαρία Αγγελίνα, που είχε παντρευτεί τονπαλατινό κόμη Κεφαλληνίας και ΖακύνθουΙωάννη Α΄ Ορσίνινα συμμετάσχει στη διανομή της πατρικής τους περιουσίας. Ο γιος της Νικόλαος Ορσίνι, αφού ανέθεσε τη διοίκηση της κομητείας τουστον μικρότερο αδελφό τουΙωάννη Β΄ Ορσίνι, μετέβη στην Ήπειρο, γιανα λύσει τις κληρονομικές διαφορές μετον θείο του. Εκεί ο Νικόλαος Ορσίνι σκότωσε τον θείο του Θωμά Α΄· αυτός ήταν ο τελευταίος γόνος της δυναστείας των Αγγέλων της Ηπείρου, που κυβέρνησαν το Δεσποτάτο 114 χρόνια.[2]
Οι πράξεις του Νικολάου εξόργισαν τους Αυτοκρατορικούς, τους Σέρβους και τους Ανδεγαυούς· όλοι τον θεώρησαν παράνομο σφετεριστή των κτήσεων του Θωμά Α΄ και έσπευσαν να οικειοποιηθούν τα εδάφη του. ΟΑνδρόνικος Β΄ Παλαιολόγοςκαιο στρατός του κατέλαβαν τονΑυλώνακαιταΙωάννινα, όπου οι κάτοικοι προτιμούσαν τον Αυτοκράτορα στην Κωνσταντινούπολη από τον Ιταλό δυνάστη.[3]Το Δεσποτάτο της Ηπείρου διαμελίστηκε: το βόρειο τμήμα γύρω από τα Ιωάννινα κατακτήθηκε από τους Αυτοκρατορικούς, ενώ το νότιο και μεγαλύτερο με πρωτεύουσα τηνΆρτα περιήλθε στην κυριότητα του Νικολάου Ορσίνι. Επιδιώκοντας να στερεώσει την εξουσία τουκαινα αποκτήσει φιλικότερες σχέσεις μετον Ελληνικό πληθυσμό, ο Νικόλαος νυμφεύτηκε τη θεία του Άννα Παλαιολογίνα, χήρα του Θωμά Α΄. Ο Νικόλαος δήλωσε υποτέλεια στον παππού της Ανδρόνικο Β΄ και έλαβε τον τίτλο του Δεσπότη της Ηπείρου, αποκαλώντας τον εαυτό του"Παλατινό κόμη, ελέω Θεού Δεσπότη τής Ρωμανίας".[4]
Ο Θωμάς Α΄ Άγγελος νυμφεύτηκε τη δεύτερη εξαδέλφη τουΆννα Παλαιολογίνα, κόρη του Αυτοκράτορα των Ρωμαίων Μιχαήλ Θ΄ και της Ρίτας της Αρμενίας. Δεν είχαν παιδιά.
Ν.Γ. Ζιάγκος, Φεουδαρχική Ήπειρος και Δεσποτάτο της Ελλάδας. Συμβολή στο Νέο Ελληνισμό, Αθήνα 1974.
Fine, John Van Antwerp (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor: University of Michigan Press.
John V.A. Fine Jr., The Late Medieval Balkans, Ann Arbor, 1987 (αγγλικά).
Kazhdan, Alexander, ed. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press.
Nicol, Donald MacGillivray (2010). The Despotate of Epiros 1267–1479: A Contribution to the History of Greece in the Middle Ages. Cambridge: Cambridge University Press.