Ο Μάρκελλος της Άγκυρας (θάνατος: 374 Κ.Χ.) ήταν επίσκοπος της Άγκυρας και ένας από τους επισκόπους που ήταν παρόντες στην Σύνοδο της Άγκυρας και στην Πρώτη Σύνοδο της Νίκαιας. Ήταν ισχυρός αντίπαλος του Αρειανισμού, αλλά κατηγορήθηκε ότι υιοθέτησε το αντίθετο άκρο του τροποποιημένου Σαβελλιανισμού. Καταδικάστηκε από ένα συμβούλιο των εχθρών του και εκδιώχθηκε από το ιερατικό του αξίωμα, αν και κατάφερε να επιστρέψει και να ζήσει ήσυχα όντας υπεύθυνος μίας μικρής συνάθροιση τα τελευταία χρόνια της ζωής του.
Λίγα χρόνια μετά την Σύνοδο της Νίκαιας (το 325) ο Μάρκελλος έγραψε ένα βιβλίο εναντίον του Αστέριου του Σοφιστή, μιας εξέχουσας προσωπικότητας στο κόμμα που υποστήριξε τον Άρειο. Από αυτό το βιβλίο σώθηκαν μόνο θραύσματα. Ο Μάρκελλος κατηγορήθηκε ότι υποστήριξε πως η Τριάδα στη Θεότητα δεν ήταν παρά μια προσωρινή διανομή. Σύμφωνα με τα θραύσματα που σώζονται, ο Θεός ήταν αρχικά ένα μόνο Όν (υπόσταση), αλλά κατά τη δημιουργία του σύμπαντος ο Λόγος βγήκε από τον Πατέρα και ήταν στην ουσία η "Δραστηριότητα του Θεού στον κόσμο". Αυτός ο Λόγος έγινε ενσαρκωμένος στον Χριστό και έτσι αποτελούσε την Εικόνα του Θεού. Το Άγιο Πνεύμα εξελίχθηκε επίσης ως τρίτο Θείο Πρόσωπο από τον Πατέρα και από τον Χριστό σύμφωνα με το Κατά Ιωάννην 20:22: «φύσηξε στα πρόσωπά τους και τους λέει: "Λάβετε Πνεύμα Άγιο".». Ωστόσο, κατά την ολοκλήρωση όλων των πραγμάτων, ο Χριστός θα επιστρέψει στον Πατέρα και η Θεότητα θα είναι και πάλι η απόλυτη ενότητα.[3]
Οι επίσκοποι στην Πρώτη Σύνοδο της Τύρου το 335 (οι οποίοι επίσης απέστειλαν τον Αθανάσιο) φαίνεται να έγραψαν στον Κωνσταντίνο εναντίον του Μάρκελλου όταν αρνήθηκε να επικοινωνήσει με τον Άρειο κατά την γιορτή της τριακοστής επετείου του Κωνσταντίνου στην Ιερουσαλήμ. Ο Ευσέβιος της Καισάρειας έγραψε εναντίον του δύο έργα: "Contra Marcellum" (Εναντίον του Μάρκελλου), πιθανώς το έγγραφο δίωξης στη δίκη του Μάρκελλου και "On the Theology of the Church" (Σχετικά με τη Θεολογία της Εκκλησίας), μια διάψευση της θεολογίας του Μάρκελλου από την οπτική της Αρειανικής θεολογίας.[4]
Ο Μάρκελλος εκδιώχθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 336 σε συμβούλιο υπό την προεδρία του Ευσέβιου της Νικομήδειας, των Αρειανών και του Βασιλείου της Άγκυρας που διορίστηκε στη θέση του. Ο Μάρκελλος ζήτησε αποζημίωση στη Ρώμη από τον Πάπα Ιούλιο Α´, ο οποίος έγραψε στους επισκόπους που είχαν εκδώσει τον Μάρκελλο, υποστηρίζοντας ότι ο Μάρκελλος ήταν αθώος από τις κατηγορίες που άσκησαν εναντίον του. Η Σύνοδος της Σέρντικα (κέντρο της σημερινής Σόφιας της Βουλγαρίας) (343) εξέτασε επισήμως το βιβλίο του και το κήρυξε απαλλαγμένο από αίρεση. Φαίνεται όμως ότι δεν είχε αποκατασταθεί όταν ο Κωνσταντίνος Β', που απειλήθηκε από τον αδερφό του με πόλεμο, επέτρεψε την αποκατάσταση του Αθανασίου της Αλεξάνδρειας και του Παύλου της Κωνσταντινούπολης στα ιερατικά τους αξιώματα το 345. Ωστόσο, η σύνοδος έκανε τον μαθητή του Μάρκελλου, Φωτεινό (αγγλικά: Photinus), ο οποίος αργότερα δίδαξε μια παραλλαγή της θεολογίας του Μάρκελλου, επίσκοπο του Σίρμιου.[5] Το 344, η Σύνοδος της Αντιόχειας αφόρισε τον Μάρκελλο πάλι και συνέταξε το Μακρόστιχο Αρχειοθετήθηκε 2020-10-28 στο Wayback Machine. (αγγλικά: Macrostich), ένα δόγμα που απαριθμούσε τις πεποιθήσεις και τις αντιρρήσεις τους στις διδασκαλίες του Μάρκελλου (μεταξύ άλλων).[6]
Οι σχέσεις του Αθανασίου με τον Μάρκελλο ήταν περίπλοκες και η επικοινωνία μεταξύ τους διακόπηκε για λίγο, αλλά στο τέλος των ζωών και των δύο, ο Αθανάσιος αντιστάθηκε στις προσπάθειες του Βασιλείου της Καισάρειας να τον καταδικάσει και τελικά αποκατέστησε τις σχέσεις του με τον Μάρκελλο. Η Β´ Οικουμενική Σύνοδος καταδίκασε τους Μαρκελλιανούς, αλλά όχι τον ίδιο τον Μάρκελλο.[7]
Ο Τζον Ουέσλι Χάνσον (αγγλικά: John Wesley Hanson) και άλλοι ιστορικοί της Καθολικής Εκκλησίας της Αμερικής έγραψαν πως η θεολογία του Μάρκελλου περιελάμβανε μια πίστη στον οικουμενισμό, ότι όλοι οι άνθρωποι θα σωθούν τελικά. Αναφέρεται από τον αντίπαλό του Ευσέβιο ότι είπε «Τι άλλο να σημαίνουν οι λέξεις, "μέχρι την εποχή της αποκατάστασης" (Πράξεις 3:21), πέρα απο το ότι ο απόστολος σχεδίασε να επισημάνει εκείνη την ώρα ότι συμμετέχουν όλα τα πράγματα σε αυτή την τέλεια αποκατάσταση.».[8] (Contra Marcellum 2:14)
- Sara Parvis, ''Marcellus of Ancyra And the Lost Years of the Arian Controversy 325-345'' (New York: Oxford University Press, 2006)
- Ayres, Lewis, ''Nicaea and Its Legacy An Approach to Fourth-Century Trinitarian Theology'' (Oxford: Oxford University Press, 2004).
- Joseph T. Lienhard, ''Contra Marcellum Marcellus of Ancyra and Fourth-Century Theology.'' (Washington, D.C.: Catholic University of America Press, 1999), pp. 62–69.
- Robert Hanson. ''The Search for the Christian Doctrine of God'' (New York: T&T Clark, 1988), 217-235.
- Logan, Alastair H B. 2007. ‘Dark Star: The Rehabilitation of Marcellus of Ancyra Sara Parvis, Marcellus of Ancyra and the Lost Years of the Arian Controversy 325-345’. Expository Times 118, no. 8: 384.
- -------- 1989. ‘Marcellus of Ancyra and anti-Arian Polemic,’ St. Pat XIX (1989), 189-97.
- -------- 1992. ‘Marcellus of Ancyra and the Councils of AD 325: Antioch, Ancyra, and Nicaea,’ JTS NS NS 43, 428-46.
- -------- 2001. ‘Marcellus of Ancyra, Defender of the Faith against Heretics – and Pagans,’ St. Pat XXXVII, 550-64.
- -------- 1999. ‘Marcellus of Ancyra on Origen and Arianism,’ in Origeniana Septima (Leuven: University Press, 1999).
- -------- 2000. ‘Marcellus of Ancyra (Pseudo-Anthimus), “On the Holy Church”: Text, Translation and Commentary,’ JTS NS 51, 81-112.
- Lienhard, Joseph T. 2006. "Two Friends of Athanasius: Marcellus of Ancyra and Apollinaris of Laodicea". Zeitschrift für Antikes Christentum 10, no. 1: 56-66.
- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. 118730827. Ανακτήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 2015.
- ↑ «Identifiants et Référentiels» (Γαλλικά) Agence bibliographique de l'enseignement supérieur. 073940879. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2020.
- ↑ «CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Marcellus of Ancyra». www.newadvent.org. Ανακτήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 2020.
- ↑ Barnes, Timothy D. (1982-12). «Constantine and Eusebius. Cambridge: Harvard University Press. 1981.». The American Historical Review: 263-265. doi:10.1086/ahr/87.5.1372. ISSN 1937-5239. http://dx.doi.org/10.1086/ahr/87.5.1372.
- ↑ Scholasticus, Socrates. «Church History, βιβλίο 2ο, κεφάλαιο 18». www.sacred-texts.com. Ανακτήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 2020.
But while there was yet an inseparable communion between the Western and Eastern churches, there sprang up another heresy at Sirmium, a city of Illyricum; for Photinus, who presided over the churches in that district, a native of the Lesser Galatia, and a disciple of that Marcellus who had been deposed, adopting his master’s sentiments, asserted that the Son of God was a mere man.
- ↑ Hanson, Richard Patrick Crosland (2005). The search for the Christian doctrine of God : the Arian controversy, 318-381 (1η έκδοση). Grand Rapids, Mich.: Baker Academic. σελ. 318-381. ISBN 0-8010-3146-X. 63245620.
- ↑ Sara Parvis, Marcellus of Ancyra And the Lost Years of the Arian Controversy 325-345 (New York: Oxford University Press, 2006)
- ↑ Hanson, J. W. (12 Μαΐου 2013). «Universalism: The Prevailing Doctrine Of The Christian Church During Its First Five Hundred Years Chapter 18 - Additional Authorities». web.archive.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Μαΐου 2013. Ανακτήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 2020. CS1 maint: Unfit url (link)
