Αγία Τριάδα ονομάζεται το σύνολο των προσώπων (υποστάσεων) Του Θεού, στονΧριστιανισμό. Ο Θεός είναι Τριαδικός, επειδή έχει μία ουσία (φύση), και τρία πρόσωπα (υποστάσεις). Τα τρία πρόσωπα ή υποστάσεις είναι Ο Πατήρ, Ο Υιός καιτο Άγιο Πνεύμα τα οποία είναι αδιαίρετα και ομοούσια κατά τη θεότητα, έχουν την ίδια δύναμη και κοινή Θεία ουσία. Αποτελεί ένα από τα κυριότερα δόγματα που αποδέχεται η πλειοψηφία τωνεκκλησιώντουχριστιανικού κόσμου, το οποίο είναι γνωστό και ως Τριαδικό Δόγμα.
Η Αγία Τριάδα μετη μορφή τριών αγγέλων στη "φιλοξενία του Αβραάμ" (Θεοφάνης ο Έλληνας)
Ο τριαδικός Θεός περιγράφεται ως "Τρισυπόστατη Μονάδα"η οποία φανερώνεται με ενέργειες και έργα στην κτίση καιτην ιστορία. Έχει μεν τρία πρόσωπα, αλλά αυτά τα τρία πρόσωπα δεν αποτελούν τρεις χωριστούς Θεούς, αλλιώς ο Χριστιανισμός δενθα ήταν μονοθεϊστική αλλά τριθεϊστική θρησκεία. Κατά το δόγμα, ο λόγος πουο τριαδικός Θεός είναι ένας, ανκαιμε τρεις υποστάσεις, είναι η απουσία χώρου και χρόνου. Ο χώρος καιο χρόνος διαφοροποιούν τις ανθρώπινες υποστάσεις μεταξύ τους, ώστε τα διαφορετικά πρόσωπα να αποτελούν διαφορετικούς ανθρώπους. Επειδή όμως ο χώρος καιο χρόνος είναι κτιστοί (δημιουργήματα του Θεού), ο Θεός δεν υπόκειται σε αυτούς. Έτσι έχουμε το μυστήριο (ακατάληπτο για τους ανθρώπους) της Τρισυπόστατης Μονάδας. Στην εκκλησιαστική ιστορία, η ταυτότητα της ουσίας καιη διάκρισή της σε Τρία Πρόσωπα οδήγησε συχνά σε "αιρετικές" ερμηνείες.
Η τάξη αυτή όπου, πρώτος αναφέρεται ο Πατήρ, δεύτερος ο Υιός και τρίτο το Άγιο Πνεύμα, δεν ανταποκρίνεται σε αληθινή και ουσιαστική διαβάθμιση των Τριών Προσώπων (π.χ. υπεροχή του Πατέρα) αλλά σχετίζεται μετη φύση του ανθρώπινου λόγου.
Τα τρία πρόσωπα αυτά ή αλλιώς υποστάσεις, έχουν μοναδικές και αμεταβίβαστες ιδιότητες που προκύπτουν από τις αιώνιες (χωρίς χρονική αρχή) σχέσεις τους. Ταυτόχρονα τα τρία πρόσωπα έχουν μία ουσία ή φύση.
Ουσίακαιφύση καθιερώθηκαν ως έννοιες ταυτόσημες, που σημαίνουν την ίδια κοινή πραγματικότητα.
Πρόσωποκαιυπόσταση καθιερώθηκαν επίσης ως έννοιες ταυτόσημες, που σημαίνουν την ιδιαιτερότητα.
Οι ιδιότητες αυτές λέγονται "υποστατικά προσόντα"και κάθε ιδιαίτερο προσόν ανήκει στην ιδιαίτερη υπόσταση και μόνο:
Ο Πατέρας είναι αγέννητος και όχι γέννημα ή πρόβλημα (δηλ. κάτι που προβάλλεται ή εκπηγάζει)
Ο Υιός είναι γέννημα και όχι αγέννητος ή πρόβλημα
Το Άγιο Πνεύμα είναι πρόβλημα (που εκπηγάζει και έχει την αιτία τουστον Πατέρα) και όχι αγέννητο ή γέννημα.
Στην επαφή τους μετον κόσμο καιτην ιστορία:
Ο Πατέρας, πραγματώνει τη δημιουργική και απολυτρωτική ενέργεια, είναι η αρχική αιτία
Ο Υιός πραγματώνει το έργο της φανέρωσης, της άσαρκης και της ένσαρκης παρουσίας τουστην κτίση καιτην ιστορία γιατη σωτηρία του ανθρώπου
Το Άγιο Πνεύμα διενεργεί την τελείωση του δημιουργικού και απολυτρωτικού έργου.
Ως προς την αιώνια και χωρίς αρχή σχέση των προσώπων της Αγίας Τριάδας γιατην Ορθόδοξη θεολογία είναι σημαντική η διαμάχη με τους δυτικούς θεολόγους γιατο ζήτημα τουFilioque. Κατά τη διατύπωση αυτήν τουΣυμβόλου της Πίστεως, το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται καιεκτου Υιού. Γιατο ορθόδοξο όμως δόγμα το μοναδικό αίτιο της ύπαρξης του Υιού καιτου Αγίου Πνεύματος είναι το πρόσωπο του Θεού Πατέρα. Ο Υιός μπορεί να πέμπει το Πνεύμα, δεν μπορεί όμως ποτέ το Πνεύμα να εκπορεύεται από αυτόν, ο Υιός να αποτελεί δηλαδή την αιτία της ύπαρξης του Πνεύματος, τον δημιουργό του.
Το λεγόμενο Σύμβολο της Πίστεως ή σύμβολο της Νίκαιας-Κωνσταντινούπολης πουτα 7 πρώτα άρθρα του θεσπίστηκαν στην A’ Οικουμενική Σύνοδο, που έγινε το 325 μ.Χ. στη Νίκαια της Βιθυνίας ενώ τα υπόλοιπα 5 άρθρα ολοκληρώθηκαν στη B’ Οικουμενική Σύνοδο, που έγινε το 381 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη, εκφράζει την ορθόδοξη διατύπωση του τριαδικού δόγματος περί του Θεού.
Ορθόδοξη απεικόνιση της Αγίας Τριάδας μετη μορφή τριών αγγέλων στη "φιλοξενία του Αβραάμ". Ρωσική εικόνα του Αντρέι Ρουμπλιώφ.
Η Αγία Τριάδα αποτελεί γιατο μεγαλύτερο μέρος τουΧριστιανισμούτην αρχετυπική κοινότητα μεταξύ προσώπων, στην οποία η αγάπη είναι όχι απλά στοιχείο, αλλά το ίδιο το αίτιο της ύπαρξής της (πληντου Πατέρα, ο οποίος δεν έχει αρχή και αιτία). Αναγνωρίζοντας ο Χριστιανός τον Θεό ως "Αγάπη" κατά τη ρήση της Αγίας Γραφής (Α΄ Ιωάννου 4/δ: 8), αντιμετωπίζει το εξής πρόβλημα: "Πώς ο Θεός είναι αγάπη;" Γιατί το χωρίο δεν λέει "έχει" αγάπη, αλλά "είναι" αγάπη. Αυτό προφανώς ταυτίζει την αγάπη μετηνουσίατου Θεού, και όχι με κάποιο συναίσθημα, καθώς ο Θεός δεν είναι κτίσμα, ώστε να έχει συναισθήματα. Πώς λοιπόν η ουσία του Θεού είναι αγάπη;
Το Τριαδικό δόγμα, δίνει μια σαφέστατη και συνεπή απάντηση στο ερώτημα αυτό, το οποίο δεν είναι δυνατόν να απαντηθεί χωρίς την αντίληψη για έναν Τριαδικό Θεό. Γιατί εφ' όσον ηουσίατου Θεού ονομάζεται "αγάπη", πώς είναι δυνατόν να εξαρτάται ηουσίατου Θεού από την αγάπη Του προς τα κτίσματα, που έχουν αρχή, ενώ ηουσίατου Θεού είναι άναρχη;
Η απάντηση περί "αγάπης προς τον εαυτό Του", δεν είναι ικανοποιητική, δεδομένου ότι δεν λέγεται "αγάπη" κάτι τέτοιο, αλλά "φιλαυτία" και "ναρκισισμός". Η αγάπη είναι κάτι που εκδηλώνεται έξω από τον εαυτό κάποιου, προς ένα άλλο πρόσωπο.
Από τη στιγμή λοιπόν πουη Αγία Τριάδα, είναι κοινωνία ομοούσιων προσώπων, και όχι μονάδα, γίνεται φανερή γιατον πιστό του Τριαδικού Θεού, καιη απάντηση στη λύση του ζητήματος, γιατο πώς ο Θεός είναι αγάπη: Είναι αγάπη, επειδή κάθε πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, αγαπά προαιωνίως και ανάρχως τα άλλα δύο πρόσωπα, ενώ αγαπάται προαιωνίως από αυτά. Ηδε αγάπη του Θεού προς την κτίση, είναι απόρροια αυτής της ιδιότητάς του, και όχι κατ' ουσίαν αγάπη, η οποία είναι ενδοτριαδική. Με άλλα λόγια, η αγάπη προς τα κτίσματα, καιη συναισθηματική αγάπη μεταξύ των κτισμάτων, είναι εικόνα εκείνης της αγάπης, μετην οποία αγαπώνται προαιωνίως τα πρόσωπα της Θεότητας.
Το Χριστιανικό δόγμα, ότι ο Θεός είναι αγάπη, δίνει επίσης τη λύση στο γιατί ο Θεός είναι Τριαδικός, και όχι μονάδα: Επειδή εξ αγάπης βούλεται να υπάρχει ως Τριαδική αγαπητική κοινωνία ομοουσίων προσώπων, στην ομοίωση της οποίας καλούνται να ζήσουν καιτα κτίσματα, ως κοινωνία αγάπης.
Στην ασπίδα της οροφής του προστώου της εισόδου της Μονής ΒατοπεδίουτουΑγίου Όρους εμφανίζεται η παράσταση της Αγίας Τριάδος περιστοιχισμένη από πλήθος αγγέλων.
Ανκαιοι λέξεις "Αγία Τριάδα" δεν υπάρχουν στην Αγία Γραφή, υπάρχουν κάποια εδάφια που υποστηρίζεται ότι επιβεβαιώνουν την τρισυπόστατη φύση του Θεού:
Κατά Ιωάννην 1:1 "Εν αρχή ήν ο λόγος καιο λόγος ην προς τον Θεόν και θεός ηνο λόγος"
Κατά Ιωάννην 5:18 "δια τούτο ουν μάλλον εζήτουν αυτόν οι Ιουδαιοι αποκτείναι ότι ου μόνον έλυεν το Σάββατον αλλακαι πατέρα ίδιον ελεγεντονΘεονισον εαυτον ποιωντω θεώ"
Πράξεις 5:3 «Είπεν δε Πέτρος, Ανανία διατί επλήρωσεν ο σατανάς την καρδίαν σουψεύσασθαι σετοπνευματο Άγιον και νοσφισάσθαι από της τιμής του χωρίου»
Πράξεις 5:4 «ουχι μένον σοι έμενεν και πράθεν εντηση εξουσία υπήρχεν τι ότι έθου εντη καρδία σουτο πράγμα τούτο ουκ εψεύσω ανθρώποις αλλά τω θεώ»
Όμως οι ανωτέρω στίχοι αναφέρουν ότι υπάρχει μόνο ένας Θεός, άρα κατά τα δόγματα που πιστεύουν στην τρισυπόστατη μορφή του Θεού, ο Θεός είναι ένας σε 3 θεϊκές υποστάσεις:
Κατά Ματθαίον 3:16 "και βαπτισθεις ο Ιησούς ανεβη ευθυς από του υδατος καιιδου ανεωχθησαν αυτωοι ουρανοι καιειδεντο Πνευμα τουθεου καταβαινον ωσει περιστεραν και ερχομενον επαυτον
Κατά Ματθαίον 3:17 και ιδουφωνηεκτων ουρανων λεγουσα ουτος εστινο υιος μουο αγαπητος ενω ευδοκησα"
Προς Κορινθίους Β 13:13 "η χαρις του Κυριου Ιησου Χριστου καιηαγαπητουΘεουκαιη κοινωνια τουΑγιου Πνευματος μετα παντων υμωναμην"
ΣτηνΟρθόδοξη Εκκλησίατα ομοιώματα του Πατρός καιτου Αγίου Πνεύματος, είναι απαγορευμένες απεικονίσεις, επειδή η Αγία Γραφή απαγορεύει σε πολλά εδάφια τις εικόνες της αόρατης Θεότητας [11].
Η περιστερά ως σύμβολο του Αγίου Πνεύματος χρησιμοποιείται από παλιά ως σύμβολο στην εκκλησιαστική διακοσμητική, όχι όμως στην εικονογραφία όπου οι μορφές δε χρησιμοποιούνται σαν σύμβολα αλλά σαν ομοιώσεις. Η απεικόνιση του Αγίου Πνεύματος ως περιστεριού επιτρέπεται μόνο στην εικόνα των Θεοφανίων, όπου το Άγιο Πνεύμα εμφανίστηκε “εν είδει περιστεράς” ή “ωσεί περιστερά”, αλλά δεν έγινε περιστέρι. Επιτρέπεται επίσης η απεικόνιση της καθόδου του Αγίου Πνεύματος κατά την Πεντηκοστή, όταν “διεμεριζόμενοι γλώσσαι ωσεί πυρός” ήρθαν και στάθηκαν πάνω στα κεφάλια των Αποστόλων. (Πράξεις β΄: 3). Σύμφωνα μετην Ορθόδοξη Εκκλησία η ενσάρκωση του Λόγου δίνει τη δυνατότητα απεικόνισης μόνο του Υιού, και μόνο κατά την ανθρώπινη φύση του.
Αυτή η άποψη διαφοροποιείται από την ερμηνεία που καταγράφεται στοΠηδάλιον ότι «καιο άναρχος Πατήρ πρέπει να ζωγραφίζεται καθώς εφάνη εις τον προφήτην Δανιήλ ως παλαιός ημερών» και ότι «το άγιον Πνεύμα πρέπη να ζωγραφίζεται εν είδει περιστεράς»[12]. Ομοίως, σύμφωνα μετονΧ. Γκότση, επιτρέπεται η απεικόνιση του Πατρός ως "Παλαιού των Ημερών"[13].
Πάντως καιστην Ορθόδοξη Εκκλησία υπάρχουν δυο απεικονίσεις του συνόλου της Αγίας Τριάδας: Η «Αγία Τριάδα», που παριστάνει τον Θεό Πατέρα σαν γέρο με λευκά μαλλιά και γένια, τον Ιησού, τον Υιό του Θεού καθισμένο δίπλα του, καιτο Άγιο Πνεύμα, με μορφή περιστεριού να ίπταται ανάμεσά τους, καιη «Φιλοξενία του Αβραάμ» που παρουσιάζει την Αγία Τριάδα μετη μορφή τριών παρόμοιων σε εμφάνιση και ηλικία αγγέλων. Από αυτές η «Αγία Τριάδα» θεωρείται από ορισμένους ότι έχει Δυτική επίδραση, και εμπίπτει στις περιπτώσεις πουη 7η Οικουμενική Σύνοδος χαρακτηρίζει ως είδωλα, ενώ η δεύτερη είναι επιτρεπτή εφόσον σύμφωνα μετην Παλαιά Διαθήκη ο Θεός πράγματι προτυπώθηκε στον Αβραάμ ως Τριαδικός, μετη μορφή τριών αγγέλων.
Στη Δυτική τέχνη συναντάμε το περιστέρι σε πολλές θρησκευτικές απεικονίσεις, όπως του Ευαγγελισμού, παρότι η Αγία Γραφή δεν αναφέρει εμφανίσεις με μορφή περιστεράς στη Γέννηση ή στον Ευαγγελισμό. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, είναι η “Γέννηση” (15ος αι.) του Lorenzo Monaco, η ζωγραφιά του Φλαμανδού ζωγράφου Gerard Davis (15ος αι.), καθώς και πίνακες πάνω στο ίδιο θέμα από τους Petrus Christi (15ος αι.) και Hans Memling (16ος αι.).
↑ΤοΚοράνιο αναφέρει: «Οπαδοί των Γραφών, μην ξεπερνάτε τα όρια της θρησκείας σας καιμην αποδίδετε στον Θεό παρά μόνο την αλήθεια. Ο Μεσσίας Ιησούς, ο γιος της Μαρίας, είναι απόστολος του Θεού καιο λόγος του Θεού, τον οποίο έστειλε στη Μαρία, είναι πνεύμα το οποίο προέρχεται από Εκείνον. Να πιστεύετε, λοιπόν, στον Θεό και στους αποστόλους Τουκαιναμη λέτε πως υπάρχει αγία τριάδα. Σταματήστε νατο λέτε αυτό καιθα ωφεληθείτε, καθώς ένας μόνο είναι ο Θεός. Δοξασμένο ας είναι το όνομα του Κυρίου! Ο Κύριος δεν έχει γιο. Όσα βρίσκονται ψηλά στους ουρανούς και χαμηλά στηγη ανήκουν μόνο σε Εκείνον. Οι Χριστιανοί [...] λάτρεψαν περισσότερο ως θεό τους [...] τον Μεσσία, τονγιο της Μαρίας, στη θέση του ίδιου του Κυρίου, παρόλο που διατάχτηκαν καιοιμεν [ενν. οι Ιουδαίοι] καιοιδε [οι Χριστιανοί] ναμην υπηρετούν κανέναν άλλον παρά μόνο τον Θεό, επειδή δεν υπάρχει άλλος θεός εκτός από Εκείνον». (Κοράνιο 4:171· 9:31, Εκδ. Κάκτος)
↑«Τριάδα: Είναι ο Ιεχωβά Τριάδα—τρία πρόσωπα σε έναν Θεό; Όχι! Ο Ιεχωβά, ο Πατέρας, είναι ‘ο μόνος αληθινός Θεός’. (Ιωάννης 17:3· Μάρκος 12:29) Ο Ιησούς είναι ο πρωτότοκος Γιος Του, και υποτάσσεται στον Θεό. (1 Κορινθίους 11:3) Ο Πατέρας είναι μεγαλύτερος από τονΓιο. (Ιωάννης 14:28) Το άγιο πνεύμα δεν είναι πρόσωπο· είναι η ενεργός δύναμη του Θεού.—Γένεση 1:2· Πράξεις 2:18.» (Τι Απαιτεί ο Θεός από Εμάς;Πεποιθήσεις και Έθιμα που Δυσαρεστούν τον ΘεόΑρχειοθετήθηκε 2007-09-30 στοWayback Machine.).
↑Αυτές οι Πεντηκοστιανικές Εκκλησίες περιλαμβάνονται στοΜονοθεϊστικό Πεντηκοστιανισμόκαιδεν δέχονται το δόγμα της Αγίας Τριάδας, καθώς πιστεύουν ότι υπάρχει μόνο ένα πρόσωπο στη Θεότητα, ο Ιησούς Χριστός. Σύμφωνα μετηνΠαγκόσμια Ενωμένη Πεντηκοστιανή Εκκλησία, «Ο Πατέρας, ο Υιός, καιτο Άγιο Πνεύμα δεν είναι ονόματα των χωριστών προσώπων, αλλά τίτλοι των θέσεων που κατέχει ο Θεός». (The Apostles' Doctrine, United Pentecostal Church International)
↑Δευτερονόμιον 4:35, κατά Ματθαίον 6:9, Κορινθίους Α 8:6, Εφεσίους 3:14-15
