Ο Πλείσταρχος (... - 459 π.Χ.) ήταν βασιλιάς της Σπάρτης (480-459 π.Χ.). Διαδέχτηκε στο αξίωμα τον πατέρα του Λεωνίδα Α' αμέσως μετά το θάνατο αυτού στις Θερμοπύλες, αλλά ουσιαστικά βασίλεψε ελάχιστα[1]. Ως νήπιο επιτροπευόταν στο θρόνο από τον εξάδελφό του Παυσανία και λίγο καιρό αφότου ενηλικιώθηκε (άγνωστο πότε ακριβώς) πέθανε τo 458/459 απρόσμενα και κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες.
Ο πατέρας του Πλειστάρχου, ο στρατηγός Λεωνίδας Α', ήταν ένα από τα 4 παιδιά που είχε αποκτήσει με δύο γάμους ο πατέρας του βασιλιάς Αναξανδρίδας Β' και αυτό περιέπλεξε πολλά ζητήματα διαδοχής που αφορούσαν και τον Πλείσταρχο. Συγκεκριμένα, ο Αναξανδρίδας Β' φέρεται να πιέστηκε από τους εφόρους[2] να χωρίσει την άτεκνη γυναίκα του, που ήταν και ανιψιά του, και να ξαναπαντρευτεί με νεότερη ώστε να αποκτήσει απογόνους. Εκείνος δέχτηκε να αποκτήσει δεύτερη σύζυγο υπό τον όρο να μη χωρίσει την πρώτη. Όμως οι δύο γυναίκες σύμφωνα με όσα καταγράφει η ιστορία, φαίνεται πως κατά σύμπτωση έμειναν έγκυες σχεδόν ταυτόχρονα. Πρώτη πάντως γέννησε η δεύτερη και νεότερη σύζυγος, με την οποία ο Αναξανδρίδας Β' απέκτησε τον Κλεομένη Α', ο οποίος ως πρωτότοκος είχε και τα δικαιώματα στη διαδοχή του θρόνου. Λίγους μήνες μετά φέρεται να γέννησε η πρώτη του σύζυγός του, τον Δωριέα και λίγο αργότερα γεννήθηκαν -πάλι από την πρώτη σύζυγο- ο Λεωνιδας Α' και ο Κλεόμβροτος. Υπάρχει πάντως και η εκδοχή ότι ναι μεν τα παιδιά γεννήθηκαν με αυτή τη σειρά, αλλά όχι απαραίτητα από δύο επίσημους γάμους και ίσως όχι απαραιτήτως από τις δύο συγκεκριμένες συζύγους[3] που θέλει η επίσημη ιστορία.
Η βασιλεία του Κλεομένη Α' υπήρξε θυελλώδης και, κατά πολλούς, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Τα τελευταία χρόνια όμως ο βασιλιάς φέρεται να παρουσίασε μια πιο σοβαρή διανοητική διαταραχή και οι Σπαρτιάτες τον χαρακτήριζαν πλέον δημοσίως μισότρελο και επικίνδυνο. Το 490 π.Χ. τον εξόρισαν για να απαλλαγούν από τις ενέργειές του, αλλά αναγκάστηκαν να τον ξαναδεχτούν γιατί έμαθαν ότι συνάθροιζε στρατό εναντίον τους. Τα τρία ετεροθαλή αδέλφια του τον έκλεισαν αμέσως στη φυλακή, και μάλιστα σιδηροδέσμιο, όπου λίγες ημέρες αργότερα βρέθηκε νεκρός και ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι η επίσημη εκδοχή ήταν της αυτοκτονίας.
Ο Κλεομένης Α' είχε αποκτήσει μόνο ένα παιδί, την Γοργώ. Σε αυτήν μεταβιβάστηκε και όλη η περιουσία του. Ο Λεωνίδας Α' την παντρεύτηκε παρότι ήταν ανιψιά του και είχαν 30 χρόνια διαφορά, λίγο μετά το θάνατο του ετεροθαλούς αδελφού του και πατέρα της ή πιθανόν και λίγο πριν. Εκείνη την εποχή στα βασιλικά γένη οι γάμοι μεταξύ σχετικά στενών συγγενών συνηθιζόταν για δυναστικούς και για οικονομικούς λόγους. Από αυτό το γάμο γεννήθηκε ο Πλείσταρχος.
Με το θάνατο του Λεωνίδα Α', βασιλιάς ανακηρύχθηκε ο μοναδικός γιος του, ο Πλείσταρχος, αλλά καθώς δεν μπορούσε να ήταν τότε παραπάνω από 7 ετών[4], επιτροπεύθηκε κατ’ αρχήν από τον θείο του Κλεόμβροτο. Ο Κλεόμβροτος όμως σκοτώθηκε λίγους μήνες μετά τον Λεωνίδα Α' και ο Δωριεύς, ο άλλος αδελφός τους, ήταν κι εκείνος νεκρός από χρόνια. Κατά συνέπεια, ένας από τους δύο γιους του Κλεομβρότου, ο στρατηγός Παυσανίας, που ήταν και εξάδελφος του Πλειστάρχου, ανέλαβε την αντιβασιλεία και τη θέση του επιτρόπου του Πλειστάρχου.
Ο Πλείσταρχος πέθανε περίπου 29 ετών αλλά η ιστορία δεν έχει καταγράψει κάποιες ενέργειές του, ώστε να γνωρίζουμε τα έργα του στο σύντομο έστω διάστημα της βασιλείας του, που πάντως λογικά δεν μπορεί να διάρκεσε λιγότερο από 9 χρόνια. Επίσης δεν κατέγραψε ούτε τα αίτια του θανάτου του. Τον διαδέχθηκε ο γιος του στρατηγού Παυσανία Πλειστοάνακτας που ήταν επίσης ανήλικος και έπρεπε να επιτροπεύεται. Κηδεμόνας και αντιβασιλέας κατά κάποιον τρόπο, ορίστηκε πάλι ένας γιος του Κλεομβρότου, ο στρατηγός Νικομήδης [5].
