|
Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί.
Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 22/03/2015. |
Στο Διεθνές Δίκαιο ή την Πολιτική ο όρος Προτεκτοράτο (Protectorate) σημαίνει κάποια εδαφική κατοικήσιμη περιοχή που ελέγχεται (ή κυριαρχείται κατά διάφορους βαθμούς) από μία ή περισσότερες "προστατεύουσες" [προστάτιδες] (protecting) Δυνάμεις. Και άλλες φορές προσδιορίζει συνήθως την προστατευόμενη οντότητα, ενώ άλλες φορές, τη σχέση μεταξύ προστάτιδος και προστατευομένου.
Γενικά τα Προτεκτοράτα είναι δημιουργήματα συνθηκών του Διεθνούς Δικαίου οι οποίες και καθορίζουν τις σχέσεις μεταξύ αυτών και του κράτους ή των κρατών που ασκούν την προστασία. Συνεπώς τα προτεκτοράτα αποτελούν υποκείμενα του Διεθνούς Δικαίου.
Προτεκτοράτο καλείται οποιαδήποτε από τις ακόλουθες τρεις διαφορετικές οντότητες ή σχέσεις:
1. "Αληθές Προτεκτοράτο" (true protectorate) Η προστάτιδα Δύναμη διατηρεί κάποιο τυπικό έλεγχο κυρίως στις εξωτερικές υποθέσεις. Στην περίπτωση αυτή το Προτεκτοράτο αποτελεί μία "οιονεί κρατική κοινότητα" (statelike community) π.χ. όπως το Μαρόκο επί Γάλλων.
2. "Εσωτερικής Κυριαρχίας" (internal sovereignty). Η προστάτιδα Δύναμη είναι πλήρως κυρίαρχη (sovereign) ενώ το Προτεκτοράτο συνεχίζει να παραμένει κράτος μόνο για εσωτερική διοίκηση και υποθέσεις (τα προτεκτοράτα αυτά κατά το πλείστον δεν έχουν διεθνή νομική προσωπικότητα και τα δικαιώματά τους ρυθμίζονται από το εσωτερικό Δίκαιο και όχι από το Διεθνές Δίκαιο.
3. "Προστατευόμενοι λαοί" χωρίς συγκρότηση κράτους. Οι λεγόμενες συνθήκες με τέτοιες οντότητες δεν αποτελούν πραγματικές συνθήκες κατά την έννοια του Διεθνούς Δικαίου. Ο όρος "Αποικιακό Προτεκτοράτο" (colonial protectorate) δεν αποτελεί παρά μια διαφανή μεταμφίεση της συνηθισμένης αποικιακής σχέσης.
Πολλοί υποστηρίζουν πως ένα προτεκτοράτο προκύπτει από μια συνθήκη μεταξύ δύο μερών και ότι η συνθήκη αυτή καθορίζει τις αντίστοιχες εξουσίες και υποχρεώσεις. "Η έκταση των εξουσιών ενός προστατεύοντος κράτους στην εδαφική έκταση του προστατευομένου εξαρτάται τόσο από τις μεταξύ τους συνθήκες που ιδρύουν αυτό το Προτεκτοράτο όσο και από τους όρους υπό τους οποίους έχει αναγνωρισθεί το Προτεκτοράτο από τρίτες Δυνάμεις, έναντι των οποίων υπάρχει πρόθεση στήριξης στις διατάξεις των συνθηκών αυτών". (Tunis-Morocco Nationality Decrees - Διατάγματα εθνικότητας Τύνιδας Μαρόκου - Permanent Court of International Justice - Δικαστήριο Διεθνούς Δικαιοσύνης - Leyden: Sijthoff 1923)
Πάντως η μεγαλύτερη δυσκολία στον προσδιορισμό του όρου προκύπτει από τη διαφορά γνωμών όσον αφορά:
α) την έκταση της "αυθεντίας" που ασκεί ο προστάτης για να διατηρείται το Προτεκτοράτο και
β) Η νομική θέση του "προστατευομένου" στο Διεθνές Δίκαιο.
Ο H. Kelsen υποστηρίζει, ότι όταν ένα κράτος διατηρεί ένα μέρος της δικαιοδοσίας του στα διεθνή θέματα αποτελεί μία "οιονεί κρατική οντότητα" όταν όμως παραχωρεί ολόκληρη τη δικαιοδοσία του εξαφανίζεται ολοσχερώς από τη σφαίρα των Διεθνών Σχέσεων και δεν μπορεί να θεωρείται υποκείμενο του Διεθνούς Δικαίου, και αυτή τη β' περίπτωση θεωρεί Προτεκτοράτο (Principles of international law - Αρχές Διεθνούς Δικαίου - New York: Rinehart, 1952)
Αντίθετα ο H. Oppenheim υποστηρίζει ότι χαρακτηριστικό του "προστατευομένου" είναι ότι διατηρεί για ορισμένους σκοπούς τη θέση του "Διεθνούς (Νομικού) Προσώπου" (international Person). Επισημαίνει όμως ότι η νομική θέση πολλών Βρετανικών Προτεκτοράτων στην Ασία δεν υπήρξε σαφής, όπως επίσης και εκείνων της Αφρικής που απαρτίζονται από ορισμένες φυλές δεν έχουν οποιαδήποτε νομική υπόσταση.
Αν και χρησιμοποιείται ο όρος "αποικιακά προτεκτοράτα" για οντότητες που δεν έχουν νομική υπόσταση, στην πραγματικότητα ο όρος αυτός αποτελεί ένα προσωπείο για την αποικιακή διοίκηση.
"....Στην ουσία πρόκειται για αποικίες, συνταγματικά ξένο έδαφος - όπου και ο ορισμός των "Προτεκτοράτων" είναι αυτός: "Νομικίστικα τέρατα" (Juridical monsters).
Αντίθετα ο όρος "Προτεκτοράτα υπό εντολή" (British Year Book of International Law 1921-1922) αφορά εκείνα που διατηρούν την εσωτερική τους αυτοτέλεια αλλά καθίστανται και σεβαστά από άλλες δυνάμεις.
Αν τα δύο τελευταία είδη Προτεκτοράτου διαθέτουν Διεθνή (Νομική) προσωπικοτητα, η ύπαρξή τους φαίνεται να οφείλεται στο Συμβατικό Διεθνές Δίκαιο όπως αυτό διατυπώνεται (επίσημη μετάφραση) στο Κεφάλαιο ΧΙ του Καταστατικού Χάρτου των Ηνωμένων Εθνών που τιτλοφορείται "Δήλωσις αφορώσα μη αυτοκυβερνώμενες χώρες" ορίζει με το άρθρο 73:
"Μέλη των Ηνωμένων Εθνών άτινα έχουσιν ή αναλαμβάνουσι την ευθύνην της διοικήσεως εδαφών, των οποίων οι λαοί δεν έχουν εισέτι φθάσει εις πλήρη βαθμόν αυτοδιοικήσεως, αναγνωρίζουσι την αρχήν ότι τα συμφέροντα των κατοίκων των εδαφών τούτων είναι προέχοντα, και αποδέχονται ως ιεράν παρακαταθήκην την υποχρέωσιν να προαγάγωσιν εις τον ανώτερον βαθμόν την ευημερίαν των κατοίκων των εδαφών τούτων, έναντι του συστήματος της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, όπερ ο παρών Χάρτης εγκαθιδρύει..."
Όλα τα Προτεκτοράτα εμφανίζουν τ΄ ακόλουθα γενικά χαρακτηριστικά:
- Δημιουργούνται με συνθήκες πλην όμως αδυνατούν να συνάψουν τα ίδια διεθνείς συνθήκες.
- Διατηρούν διεθνή προσωπικότητα και ίδιο έδαφος που διακρίνεται από το έδαφος του κράτους που ασκεί προστασία.
- Πόλεμοι που τυχόν διεξάγει κράτος που ασκεί προστασία δεν σημαίνει αυτοδικαίως και πόλεμος του Προτεκτοράτου.
- Οι υπήκοοι του Προτεκτοράτου διατηρούν δική τους ιθαγένεια, διαφορετική των πολιτών του κράτους που ασκεί προστασία.
- Κατά συνήθη κανόνα το Προτεκτοράτο παραχωρεί την άσκηση των δικαιωμάτων της εξωτερικής προστασίας του ή μέρους αυτής στο κράτος που ασκεί την προστασία.
- Τέλος το Προτεκτοράτο διατηρεί την εσωτερική του αυτονομία, διοίκηση κ.λπ. χωρίς να μεταβάλλεται το διοικητικό του σύστημα.
Παλαιότερα με τον όρο οιονεί προτεκτοράτα χαρακτηρίζονταν εδάφη της Αμερικανικής Ηπείρου που τελούσαν υπό την προστασία των ΗΠΑ και αυτά ήταν η Κούβα (από το 1903), η Αϊτή (από το 1916) και η Δομινικανή Δημοκρατία (επίσης από το 1916). Η προστασία που παρείχαν οι ΗΠΑ σ΄ αυτά ήταν κυρίως πολιτικής εξάρτησης και οικονομικής βοήθειας. Με το πέρασμα όμως του χρόνου οι καταστάσεις αυτές αλλοιώθηκαν μέχρι πλήρους αποδέσμευσης.
Στην αυτή έννοια περίπου αλλά μόνο για ειδικές περιορισμένες εκτάσεις είναι οι "μακροχρόνιες μισθώσεις" που συγκαλύπτουν τέτοιες πολιτικές προσαρτήσεις κυρίως με εκχώρηση εδάφους για στρατηγικές χρήσεις όπως π.χ. οι αγγλικές βάσεις στην Κύπρο και λίγο παλαιότερα στη Μάλτα.
Σημαντικότερα από τα παλαιά προτεκτοράτα ήταν:
Το Βασίλειο της Καμπότζ, (σύμφωνα με τη συνθήκη του 1863), και το Βασίλειο του Αννάμ, με τη συνθήκη του 1874. Αμφότερα απέκτησαν την ανεξαρτησία τους σχεδόν μετά από ένα αιώνα, το 1950. Επίσης η Τυνησία, με τη συνθήκη του 1881, και το Μαρόκο, με τη συνθήκη του 1912. Αμφότερα και αυτά απέκτησαν την ανεξαρτησία τους το 1945, όπου και έγιναν μέλη του ΟΗΕ.
Τα νησιά του Ιονίου τα Επτάνησα, από το 1815 (Συνέδριο της Βιέννης), μέχρι το 1863 όπου ενώθηκαν με το Βασίλειο της Ελλάδας.
Η Κύπρος, από το 1878, μετά από μια συμφωνία ανάμεσα στην Βρετανική Αυτοκρατορία και την Οθωμανική. Η Τράνσβααλ, (με τη συνθήκη της Πραιτώριας από το 1881), το Σαράουακ και το Μπρουνέι στη νήσο Βόρνεο (από το 1888) και η Ζανζιβάρη (από το 1890), η οποία προσαρτήθηκε στη Μεγάλη Βρετανία το 1912.
Η Ηγεμονία της Σάμου, και οι παραδουνάβιες Ηγεμονίες μέχρι το 1912, η Αίγυπτος, που μέχρι το 1840 αποτελούσε επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στη συνέχεια απέκτησε περιορισμένη ικανότητα επί του Διεθνούς Δικαίου. Το 1882 πέρασε στην Αγγλία και έγινε "de facto" αγγλικό προτεκτοράτο μέχρι το 1914 όπου η Αγγλία το ανακήρυξε και "de jure" προτεκτοράτο της. Τελικά το 1922 έγινε ημιανεξάρτητο κράτος και το 1933 με ειδική συνθήκη φιλίας ρυθμίστηκαν πολλά θέματα υπέρ βεβαίως της Αγγλίας. Από τη συνθήκη εκείνη προσπάθησε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ο Βασιλεύς Φαρούκ ν΄ απαλλαγεί χωρίς όμως επιτυχία. Επακολούθησαν διαπραγματεύσεις που τελικά διέκοψε η λεγόμενη "κρίση του Σουέζ" η οποία και διαφοροποίησε τις Αγγλο-Αιγυπτιακές σχέσεις.
Στη διεθνή σκηνή υφίστανται και κάποια πολύ μικρά σε έκταση κρατίδια που για διάφορους λόγους, περισσότερο ιστορικούς ακόμη και γεωγραφικούς, έχουν αποδεχθεί με συνθήκη την προστασία των ισχυρών γειτόνων τους στα πλαίσια της ισότητας χωρίς βέβαια και να έχουν παραχωρήσει ζωτικά κυριαρχικά δικαιώματα. Τέτοια κρατίδια είναι: Η Δημοκρατία του Αγίου Μαρίνου, στην Ιταλία, το Πριγκιπάτο του Μονακό, στη νότια Γαλλία, παρά τα σύνορα με την Ιταλία, και το Πριγκιπάτο του Λίχτενσταϊν, το οποίο εκπροσωπείται διεθνώς από την Ελβετία.
- Σημειώνεται ότι η Δημοκρατία του Αγίου Μαρίνου σύναψε συνθήκες φιλίας με την Ιταλία το 1862 και το 1939, με την υποχρέωση να μη δεχθεί προστασία από άλλο κράτος. Το δε Πριγκιπάτο του Μονακό παρέχει στη Γαλλία κάποια δικαιώματα, (όπως π.χ. της διέλευσης γαλλικών στρατευμάτων, ελλιμενισμού πολεμικών πλοίων κ.λπ.), με αντάλλαγμα την υπεράσπιση της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητάς του, (αρχική συνθήκη 1918).
Έτσι τα κράτη αυτά δεν επιβαρύνονται με έξοδα διατήρησης ενόπλων δυνάμεων, περιοριζόμενα μόνο σε μικρές αστυνομικές δυνάμεις.
