Arrautza

Artikulu honetan arrautza ikuspuntu biologikotik aztertzen da; arrautza janaritzat aztertzen duen artikulua hurrengoa da: Arrautza (janaria).

Arrautza mota asko

Arrautza zenbait espezietako emeek erruniko gorputz ugaltzailea da, obulu (normalean ernaldu) batez eta ehun elikatzaile eta babeslez eratuta egoten da, eta bertatik ale gaztea garatzen da. Hegazti, narrasti, intsektu, molusku eta arrain gehienak (baita ugaztun espezie bi: ekidna eta ornitorrinkoa, hain zuzen ere) era horretan ugaltzen dira, eta, beraz, obiparo dute izena.

Arrautzak ikertzen eta biltzen dituen zientziari oologia deritzo. Egun dagoen arrautzarik handiena ostrukarena da, 1,5 kilogramokoa dena. Txikiena, berriz, hegaztien artean, mellisuga helenae kolibriarena da, gramo erdi bat duena. Hala ere, badaude arrain, narrasti eta intsektuen arrautza txikiagoak ere.

Arrautza motak

Ernalketaren ondoren, emeak arrautza jartzen du eta denbora baten ondoren oilaskoa bihurtzen da. Ondoren, arrautza bakoitzetik txita bakarra jaiotzen da. Arrautzen batez besteko kopurua, batetik hamazazpiraino hedatzen da. Hegaztiek beren arrautzak mendietan edo erriskoetan erruten dituztenean, arrautzek tanta forma dute biratu ez dezaten eta eror ez daitezen.

Kolorea

Hainbat animaliak arrautza koloreztatuak erruten dituzte, modu desberdinetan. Protoporfirina, biliverdina eta zink kelatoa pigmentuak dira arrautzen kolore-aniztasunaren erantzuleak.

Pigmentu horiek obiduktuko hormetako zelulek jariatzen dituzte, eta oskolean orbanak sor ditzakete, kolorea arrautza errun baino lehen gehitzen bada.

Narrasti modernoen arrautzak zuriak dira denak, eta historiaurreko animalia guztientzat hala zela uste da.

Arrautza-oskolen egitura

Normalean arrautzak lauak izaten dira, baina salbuespenak badaude. Ubarroien arrautza adibidez, oso latza da eta klarionaren antzekoa.

Aldiz, tinamuen arrautzak oso distiratsuak dira, eta ahateenak, berriz, koipetsuak eta iragazgaitzak, eta hori kolorekoak.

Forma

Hegaztien arrautza gehienek forma obal bereizgarri bat dute, mutur bat biribildua eta bestea zorrotzagoa. Forma hori obiduktutik igarotzerakoa arrautza mugikortasunaren bidez behartzen delako sortzen da. Une horretan, arrautzaren oskola oraindik deformagarria denez, arrautzaren atzeko aldeak bere punta-forma hartzen du.

Harrapakaritza

Animalia askok arrautzak jaten dituzte. Amerikako harrapari nagusiak, adibidez, mapatxeak, mofetak, bisoia, igarabak, zenbait kaio espezie, belea, azeriak, otsoa, armiñoaeta erbinudea dira.

Arrautzaren zatiak

Arrautzak uretako, erdi uretako eta lurreko animalien garapena markatzen duen eboluzio-mekanismo bati erantzuten dio.

Horrela daude osatuta:

• Oskola
• Albumina
• Gorringoa

Gainera, enbrioiaz kanpoko mintz multzo batez osatuta dago, enbrioia inguratzen dutenak, eta bakoitzak funtzio garrantzitsu eta zehatz bat betetzen du:[1]

• Alantoideak
• Aminota
• Vitelinazko mintza
• Koriona

Arrautzak

Arrautzaren balore nutrizionalak

Jakien artean arrautzak kalitate oneneko proteinak ditu. Zuringoa arrautzaren % 70 inguru da, eta proteina asko du; gorringoa, berriz, arrautzaren % 30 da, eta proteina aldetik gutxiago du eta koipe gehiago, koipe kolesterolduna. Azpimarratzeko da B taldeko bitaminak daudela zuringoan eta A, D, E eta K gorringoan. Mineraletan, berriz, azpimarratzekoak: fosforoa, selenioa, burdina, iodoa eta zinka.

Oilo arrautzaren erabilera gastronomikoa

Sakontzeko, irakurri: «Arrautza (janaria)»

Galeria

• 
  Dortoka baten jaiotza.
• 
  Opodiphthera eucalypti intsektuaren arrautzak
• 
  Arrain arrautzak
• 
  Arraia-arrautzak

Ikus, gainera

• Arrautza (janaria)

Kanpo estekak

• Datuak: Q17147
• Multimedia: Eggs / Q17147