Bregen
Bregen oder Brägen (Mönsterländsk: Härn), up Latiensch cerebrum, ooldgreeksch ἐγκέφαλος (enképhalos, vun έν/en = in, un κεφαλή/Kephale = Kopp) warrt de Deel vun dat zentrale Nervensystem nömmt, de bi de Warveldeerter in’n Kopp liggen deit. In de Wetenschop vun de Anatomie heet he Encephalon. Schuult is de Bregen, vunwegen datt he in de Hollte vun den Schädel liggen deit. Um den Bregen to is Bregenhuut trocken. De Bregen sülms besteiht to’n gröttsten Deel ut Nervengeweev. Bi dat Foramen magnum geiht de Bregen over in dat Ruggenmark. Beide tohopen sünd dat Zentralnervensystem (ZNS).
De Bregen is kumplex tohopen boot. Bi Minschen besteiht he ut en unbannige Tahl vun Nervenzellen (Neuronen). Dor gifft dat allerhand Milljarden vun. Elke Zell is verbunnen mit en ganze Reeg vun annere Neuronen, to’n Deel sünd dat en poor Dutz. Wohrschienlich gifft dat in’t ganze Universum nix, wat so kumplex tohopenboot is, as man de Bregen. De Bregen stüert un bestimmt, wat dat Leevwesen spöört, wie sik dat rögen kann un wie sik dat upföhren deit. Bovenhen hangt vun den Bregen dat Luftholen af, de Blooddruck, un ok de Temperatur vun’t Lief warrt dor regelt.Bi högere Aarden warrt in den Bregen un dat Bewusstsien regelt, dat Verstahn un Begriepen un de Geföhle.
Anatomie
[ännern | Bornkood ännern]Bi Warveldeerter is en anatoomschen Unnerscheed to sehn twuschen Grauen Stoff un Witten Stoff. Graue Stoff besteiht ut de Zellkörpers un Dendrieten vun de Nervenzellen. De Witte Stoff besteiht ut Myelin, dat um de Axonen (Zellutlöpers) umto is un jem isoleern deit. De Axone stüert elektrische Nervenimpulse vun den Zellkörper weg. De ütersten Lagen vun den Groten Bregen weert Bregenbarke oder Cortex cerebri nömmt. De besteiht sunnerlich ut Grauen Stoff. Zellkörpers gifft dat allerwegens in dat zentrale Nervensystem. Bi unnere Warveldeerter, as Fische, Reptilien un Amphibien besteiht de Bregenbarke ut minner, as sess Lagen. Dor warrt denn ok Allocortex to seggt. Bi Söögdeerter besteiht en Deel vun de Bregenbarke ut sess Lagen. Düsse Deel warrt Neocortex nömmt un liggt over de ollere Allocortex. Bi högere Söögdeerter, as bi de Primaten maakt de Neocortex en gröttern Deel vun den Bregen ut, as bi unnere Söögdeerter.
De Bregen warrt unnerdeelt in allerhand verschedene Gemarken:
- Rhombenenzephalon (Rutenbregen), de besteiht ut:
- Markbregen (Myelenzephalon)
- Achterbregen (Metenzephalon)
- Middelbregen (Mesenzephalon)
- Vörbregen (Prosenzephalon), bi Minschen könnt unnerscheden weern:
- Twüschenbregen (Dienzephalon)
- Groten Bregen (Cerebrum oder Telenzephalon)
Eenfacher un fökener warrt indeelt in:
- Groten Bregen
- Lüttjen Bregen (Cerebellum)
- Bregenstamm (Truncus encephali)