Eduard Bernstein: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

In de regel

Huidige versie van 26 jun 2023 om 18:10

Eduard Bernstein (Berlijn, 6 januari 1850 - aldaar, 18 december 1932) was een Duits sociaaldemocratisch theoreticus en SPD-politicus. Bernstein staat bekend als grondlegger van het revisionisme of "evolutionair" socialisme.

Levensloop

De vader en moeder van Eduard Bernstein waren Joods. Zijn vader verdiende de kost als treinbestuurder, zelf ging Eduard op zestienjarige leeftijd werken als bankbeambte. Dit werk bleef hij tot 1878 doen.

Bernsteins politieke carrière begon in 1872. In dat jaar werd hij lid van de Sozialdemokratische Arbeiterpartei, die net pas was opgericht in Eisenach. Samen met onder anderen August Bebel en Wilhelm Liebknecht organiseerde hij in 1875 de Einigungsparteitag, een bijeenkomst in Gotha waarop het door Ferdinand Lassalle opgerichte Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein en de Sozialdemokratische Arbeiterpartei fuseerden tot de Sozialistische Arbeiterpartei Deutschlands (SAP). Uit deze bijeenkomst kwam het Gothaer programma voort, dat tot de totstandkoming van het Erfurter programma in 1891 de inhoudelijke en strategische lijn zou aangeven van de Duitse sociaaldemocratie.

Bij de verkiezingen van 1877 stemden ongeveer 493.000 mensen op de SAP. De machthebbers van het Duitse Rijk, met name Rijkskanselier Bismarck, vreesden de opkomst van het socialisme. Na twee moordaanslagen op keizer Wilhelm I nam de Rijksdag op 19 oktober 1878 de eerste van een reeks wetten aan die het socialisme aan banden moesten leggen, de socialistenwetten.

Bernstein emigreerde datzelfde jaar naar Zwitserland. Hij ging daarmee in op het verzoek van Karl Höchberg om secretaris te worden van Die Zukunft, een socialistisch tijdschrift dat Höchberg uitgaf. Vanaf 1880 was Bernstein actief bij een ander socialistisch blad, Der Sozialdemokrat. Deze was in Duitsland verboden en werd daarom in Zürich geproduceerd en de grens over gesmokkeld. Na verloop van tijd zette de Duitse regering de Zwitserse Bundesrat onder druk en in 1888 moest Bernstein het land verlaten. Hij vestigde zich in Londen, waar hij nauw contact onderhield met Friedrich Engels.

In Londen schreef hij veel, voornamelijk over de problemen van het socialisme en de hiaten in de leer van Karl Marx. Bernstein profileerde zichzelf als revisionist. Hij nam afstand van het traditionele marxistische idee dat alleen een revolutie de kans biedt om de positie van het proletariaat blijvend te verbeteren. Deze ideologische omwenteling bracht grote discussie teweeg binnen de SPD. Onder andere Bebel, Liebknecht, Karl Kautsky en Rosa Luxemburg namen stelling tegen Bernsteins theorieën en bleven Marx trouw. Later, op het partijcongres te Hannover in 1899 werd Bernsteins meest invloedrijke werk, Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie, bediscussieerd.

Het aftreden van Bismarck in 1890 gaf de sociaaldemocraten in Duitsland weer wat lucht. De socialistenwetten werden afgeschaft en de SAP veranderde haar naam in de Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD), de naam die ze nog steeds draagt. Op het SPD-congres in 1891 te Erfurt werd het Erfurter programma aangenomen, dat mede door Bernstein geschreven is.

Der Sozialdemokrat was inmiddels opgeheven en Bernstein was sinds 1890 correspondent in Londen voor Der Vorwärts. Negen jaar na zijn verhuizing naar Engeland trouwde hij met Regina Zadek. In 1901 werd het mandaat tot zijn inhechtenisneming niet langer verlengd en kon Bernstein veilig terugkeren naar Duitsland. Een jaar later werd hij in de Rijksdag gekozen (voor het kiesdistrict Breslau-West). Drie periodes zat hij in de Rijksdag: van 1902 tot 1907, van 1912 tot 1918 en van 1920 tot 1928. Tijdens de Eerste Wereldoorlog veranderde hij van partij en stapte over naar de net opgerichte Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands (USPD). In deze SPD-afsplitsing, opgericht uit onvrede over de te verstrekken oorlogskredieten, kon Bernstein echter niet goed aarden tussen de vele links-extremisten (waaronder de Spartacusbond van onder andere Rosa Luxemburg). Hij keerde terug naar de SPD. In 1921 schreef hij mee aan de opvolger van het Erfurter programma, die op het congres in Görlitz werd bekrachtigd.

Eduard Bernsteins vrouw Regina stierf in 1923. Hijzelf overleed in 1932 op 82-jarige leeftijd.

Revisionisme

Eduard Bernstein schreef in 1896 een aantal artikelen in Die Neue Zeit waarin hij bepaalde marxistische leerstellingen bekritiseerde. Deze artikelen zijn later gebundeld tot het boek Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie.

Bernstein bekritiseerde de marxistische leerstelling dat de middenstanders en zelfstandige boeren weggeconcurreerd zouden worden. Bernstein verwees naar statistische gegevens over de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Duitsland en Frankrijk waaruit bleek dat het aantal kleine bedrijven juist was toegenomen en dat de landbouw hoofdzakelijk bestond uit kleine bedrijven. Volgens Bernstein veroorzaakte ook de groei van naamloze vennootschappen een toename van het aantal aandeelhouders.^[1]

Bernstein bestreed het idee dat het kapitalisme aan de vooravond stond van haar ondergang. Volgens Bernstein had Marx in zijn hegeliaanse periode aangenomen dat het kapitalisme vervangen zou worden door een andere samenleving en had hij pas daarna een economische theorie rond dit dialectische deterministische schema gebouwd. Volgens Bernstein was de theorie van toenemende ellende (verelendung) onjuist, omdat de lonen waren gestegen in de laatste decennia van de negentiende eeuw.

Bernstein vond dat de partij zich moest richten op de invoering van arbeidsrechten en sociale voorzieningen. Volgens Bernstein zou de SPD zich moeten beschouwen als “een democratische-socialistische hervormingspartij.”^[1]

Werken

Probleme des Sozialismus (serie artikelen, 1896)
Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie (1899)
Die Geschichte der Berliner Arbeiterbewegung:
Teil 1: Vom Jahre 1848 bis zum Erlaß des Sozialistengesetztes (1907)
Teil 2: Die Geschichte des Sozialistengesetzes in Berlin (1907)
Die Arbeiterbewegung (1910)
Die Berliner Arbeiterbewegung von 1890 bis 1905 (1924)
Sozialdemokratische Lehrjahre (1928)
Der Streik (1920)
Was ist Sozialismus? (1922)
Die Deutsche Revolution von 1918/19

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen

Eduard Bernstein: De voorwaarden tot het socialisme en de taak der sociaaldemocratie; 1899.
Eduard Bernstein: My Years of Exile, Reminiscences of a Socialist; 1915.^{[dode link]}
G.D.H. Cole: The History of Socialist Thought; Part 3: The Second International; Boek 1; Hoofdstuk 5; 1956.
Bernstein biografie op 'Spartacus educational', geraadpleegd op 10 augustus 2014.
Stuk over Bernstein op de 'Modern History Sourcebook', geraadpleegd op 10 augustus 2014.
Biografie op de 'Marxists Internet Archive'^{[dode link]}, geraadpleegd op 10 augustus 2014.
Nog een biografie op 'Lebendiges virtuelles Museum Online', geraadpleegd op 10 augustus 2014.

Referenties

↑ ^a ^b Eduard Bernstein: De voorwaarden tot het socialisme en de taak der sociaaldemocratie; 1899. Gearchiveerd op 27 september 2022.

[Bernstein-1] Eduard Bernstein: De voorwaarden tot het socialisme en de taak der sociaaldemocratie; 1899. Gearchiveerd op 27 september 2022.

[1]

@@ Regel 1: / Regel 1: @@
-[[Afbeelding:Eduard Bernstein.jpg|thumb|right|Eduard Bernstein]]
+[[Bestand:Bernstein Eduard 1895.jpg|thumb|Eduard Bernstein 1895.]]
-'''Eduard Bernstein''' ([[Berlijn]], [[6 januari]] [[1850]] - aldaar, [[18 december]] [[1932]]) was een [[Duitsland|Duits]] [[sociaaldemocratie|sociaal-democratisch]] theoreticus en [[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]]-politicus. Bernstein staat bekend als grondlegger van het [[reformisme|reformistisch]] of "evolutionair" [[socialisme]].
+'''Eduard Bernstein''' ([[Berlijn]], [[6 januari]] [[1850]] - aldaar, [[18 december]] [[1932]]) was een [[Duitsland|Duits]] [[sociaaldemocratie|sociaaldemocratisch]] theoreticus en [[Sozialdemokratische Partei Deutschlands|SPD]]-politicus. Bernstein staat bekend als grondlegger van het [[revisionisme (marxisme)|revisionisme]] of "evolutionair" [[socialisme]].
-==Levensloop==
+== Levensloop ==
-Hij wordt als zoon van [[Joden|Joodse]] ouders geboren. Zijn vader verdient de kost als [[treinbestuurder]], zelf gaat Eduard op zestienjarige leeftijd werken als bankbeambte. Dit werk blijft hij tot [[1878]] doen.
+De vader en moeder van Eduard Bernstein waren [[Joden|Joods]]. Zijn vader verdiende de kost als [[treinbestuurder]], zelf ging Eduard op zestienjarige leeftijd werken als bankbeambte. Dit werk bleef hij tot 1878 doen.
-Bernsteins politieke carrière begint in [[1872]]. In dat jaar wordt hij lid van de [[Sozialdemokratische Arbeiterpartei]], die pas geleden was opgericht in [[Eisenach]]. Samen met onder anderen [[August Bebel]] en [[Wilhelm Liebknecht]] organiseert hij in [[1875]] de ''Einigungsparteitag'', een bijeenkomst in [[Gotha (stad)|Gotha]] waarop het door [[Ferdinand Lassalle]] opgerichte [[Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein]] en de Sozialdemokratische Arbeiterpartei fuseerden tot de [[Sozialistische Arbeiterpartei Deutschlands]] (SAP). Uit deze bijeenkomst komt het [[Gothasche programma]] voort, dat tot de totstandkoming van het [[Erfurter programma]] in 1891 de inhoudelijke en strategische lijn zal aangeven van de Duitse sociaaldemocratie.
+Bernsteins politieke carrière begon in 1872. In dat jaar werd hij lid van de [[Sozialdemokratische Arbeiterpartei]], die net pas was opgericht in [[Eisenach]]. Samen met onder anderen [[August Bebel]] en [[Wilhelm Liebknecht]] organiseerde hij in 1875 de ''Einigungsparteitag'', een bijeenkomst in [[Gotha (stad)|Gotha]] waarop het door [[Ferdinand Lassalle]] opgerichte [[Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein]] en de Sozialdemokratische Arbeiterpartei fuseerden tot de [[Sozialistische Arbeiterpartei Deutschlands]] (SAP). Uit deze bijeenkomst kwam het [[Gothaer programma]] voort, dat tot de totstandkoming van het [[Erfurter programma]] in 1891 de inhoudelijke en strategische lijn zou aangeven van de Duitse sociaaldemocratie.
-Bij de verkiezingen van 1877 behaalt de SAP een flink aantal stemmen. De machthebbers van het [[Duitse Rijk]], met name rijkskanselier [[Otto von Bismarck|Bismarck]], vrezen de opkomst van het [[socialisme]]. Na twee moordaanslagen op keizer [[Wilhelm I van Duitsland|Wilhelm I]] neemt de [[Rijksdag]] op 19 oktober 1878 de eerste van een reeks wetten aan die het socialisme aan banden moeten leggen, de [[socialistenwet]].
+Bij de verkiezingen van 1877 stemden ongeveer 493.000 mensen op de SAP. De machthebbers van het [[Duitse Rijk]], met name [[Rijkskanselier (Duitsland)|Rijkskanselier]] [[Otto von Bismarck|Bismarck]], vreesden de opkomst van het socialisme. Na twee moordaanslagen op [[keizer]] [[Wilhelm I van Duitsland|Wilhelm I]] nam de [[Rijksdag (Duitsland)|Rijksdag]] op 19 oktober 1878 de eerste van een reeks wetten aan die het socialisme aan banden moesten leggen, de [[socialistenwet]]ten.
-Bernstein emigreert datzelfde jaar naar [[Zwitserland]]. Hij gaat daarmee in op het verzoek van [[Karl Höchberg]] om secretaris te worden van ''[[Die Zukunft]]'', een socialistisch tijdschrift dat Höchberg uitgeeft. Vanaf [[1880]] is Bernstein actief bij een ander socialistisch blad: ''[[Der Sozialdemokrat]]''. Deze is in Duitsland verboden en wordt daarom in [[Zürich (stad)|Zürich]] geproduceerd en de grens over gesmokkeld. Naar verloop van tijd zet de Duitse regering de Zwitserse [[Bondsraad (Zwitserland)|Bundesrat]] onder druk en in [[1888]] moet Bernstein het land verlaten. Hij vestigt zich in [[Londen]], waar hij nauw contact onderhoudt met [[Friedrich Engels]].
+Bernstein emigreerde datzelfde jaar naar [[Zwitserland]]. Hij ging daarmee in op het verzoek van [[Karl Höchberg]] om secretaris te worden van ''[[Die Zukunft]]'', een socialistisch tijdschrift dat Höchberg uitgaf. Vanaf 1880 was Bernstein actief bij een ander socialistisch blad, ''[[Der Sozialdemokrat]]''. Deze was in Duitsland verboden en werd daarom in [[Zürich (stad)|Zürich]] geproduceerd en de grens over gesmokkeld. Na verloop van tijd zette de Duitse regering de Zwitserse [[Bondsraad (Zwitserland)|Bundesrat]] onder druk en in 1888 moest Bernstein het land verlaten. Hij vestigde zich in [[Londen]], waar hij nauw contact onderhield met [[Friedrich Engels]].
-In Londen schrijft hij veel, voornamelijk over de problemen van het socialisme en de hiaten in de leer van [[Karl Marx]]. Bernstein profileert zichzelf als revisionist. Hij neemt afstand van het traditionele [[Marxisme|marxistische]] idee dat alleen een [[revolutie]] de kans biedt om de positie van het [[proletariaat]] blijvend te verbeteren. Deze ideologische omwenteling brengt grote discussie teweeg binnen de SPD: Onder andere Bebel, Liebknecht, [[Karl Kautsky]] en [[Rosa Luxemburg]] nemen stelling tegen Bernsteins theorieën en blijven Marx trouw. Later, op het partijcongres te Hannover in 1899 wordt Bernsteins meest invloedrijke werk, ''Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie'', bediscussieerd.
+In Londen schreef hij veel, voornamelijk over de problemen van het socialisme en de hiaten in de leer van [[Karl Marx]]. Bernstein profileerde zichzelf als revisionist. Hij nam afstand van het traditionele [[Marxisme|marxistische]] idee dat alleen een [[revolutie]] de kans biedt om de positie van het [[proletariaat]] blijvend te verbeteren. Deze ideologische omwenteling bracht grote discussie teweeg binnen de SPD. Onder andere Bebel, Liebknecht, [[Karl Kautsky]] en [[Rosa Luxemburg]] namen stelling tegen Bernsteins theorieën en bleven Marx trouw. Later, op het partijcongres te Hannover in 1899 werd Bernsteins meest invloedrijke werk, ''Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie'', bediscussieerd.
-Het aftreden van Bismarck in 1890 geeft de sociaaldemocraten in Duitsland weer wat lucht. De socialistenwetten worden afgeschaft en de SAP verandert haar naam in de [[Sozialdemokratische Partei Deutschlands]] (SPD), de naam die ze nog steeds draagt. Op het SPD-congres in 1891 te [[Erfurt]] wordt het Erfurter programma aangenomen, dat mede door Bernstein geschreven is.
+Het aftreden van Bismarck in 1890 gaf de sociaaldemocraten in Duitsland weer wat lucht. De socialistenwetten werden afgeschaft en de SAP veranderde haar naam in de [[Sozialdemokratische Partei Deutschlands]] (SPD), de naam die ze nog steeds draagt. Op het SPD-congres in 1891 te [[Erfurt]] werd het [[Erfurter programma]] aangenomen, dat mede door Bernstein geschreven is.
-''Der Sozialdemokrat'' is inmiddels opgeheven en Bernstein is sinds 1890 correspondent te Londen voor ''[[Der Vorwärts]]''. Negen jaar na zijn verhuizing naar Engeland trouwt hij met Regina Zadek. In 1901 wordt het mandaat tot zijn inhechtenisneming niet langer verlengd en kan Bernstein veilig terugkeren naar Duitsland. Een jaar later wordt hij in de Rijksdag gekozen (namens [[Breslau]]). Drie periodes zit hij in de Rijksdag; van 1902 tot 1907, van 1912 tot 1918 en van 1920 tot 1928. Tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]] verandert hij van partij en stapt over naar de net opgerichtte [[Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands]] (USPD). In deze SDP-afsplitsing, opgericht uit onvrede over de te verstrekken [[oorlogskredieten]], kan Bernstein echter niet goed aarden tussen de vele links-extremisten (waaronder de [[Spartacusbond]] van onder andere Rosa Luxemburg). Hij keert terug naar de SPD. In [[1921]] schrijft hij mee aan de opvolger van het Erfurter programma, die op het congres in [[Görlitz]] wordt bekrachtigd.
+''Der Sozialdemokrat'' was inmiddels opgeheven en Bernstein was sinds 1890 correspondent in Londen voor ''[[Der Vorwärts]]''. Negen jaar na zijn verhuizing naar Engeland trouwde hij met Regina Zadek. In 1901 werd het mandaat tot zijn inhechtenisneming niet langer verlengd en kon Bernstein veilig terugkeren naar Duitsland. Een jaar later werd hij in de Rijksdag gekozen (voor het kiesdistrict [[Breslau|Breslau-West]]). Drie periodes zat hij in de Rijksdag: van 1902 tot 1907, van 1912 tot 1918 en van 1920 tot 1928. Tijdens de [[Eerste Wereldoorlog]] veranderde hij van partij en stapte over naar de net opgerichte [[Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands]] (USPD). In deze SPD-afsplitsing, opgericht uit onvrede over de te verstrekken [[oorlogskredieten]], kon Bernstein echter niet goed aarden tussen de vele links-extremisten (waaronder de [[Spartacusbond]] van onder andere Rosa Luxemburg). Hij keerde terug naar de SPD. In 1921 schreef hij mee aan de opvolger van het Erfurter programma, die op het congres in [[Görlitz]] werd bekrachtigd.
-Eduard Bernsteins vrouw Regina sterft in [[1923]]. Hijzelf overlijdt in 1932 op 82-jarige leeftijd.
+Eduard Bernsteins vrouw Regina stierf in 1923. Hijzelf overleed in 1932 op 82-jarige leeftijd.
-==Werken==
+==Revisionisme==
+Eduard Bernstein schreef in 1896 een aantal artikelen in ''[[Die Neue Zeit]]'' waarin hij bepaalde marxistische leerstellingen bekritiseerde. Deze artikelen zijn later gebundeld tot het boek ''Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie''.
+Bernstein bekritiseerde de marxistische leerstelling dat de [[middenstand]]ers en zelfstandige [[agrariër|boeren]] weggeconcurreerd zouden worden. Bernstein verwees naar [[statistiek|statistische]] gegevens over de [[Verenigde Staten]], [[Verenigd Koninkrijk|Groot-Brittannië]], Duitsland en [[Frankrijk]] waaruit bleek dat het aantal kleine bedrijven juist was toegenomen en dat de landbouw hoofdzakelijk bestond uit kleine bedrijven. Volgens Bernstein veroorzaakte ook de groei van [[naamloze vennootschap]]pen een toename van het aantal aandeelhouders.<ref name="Bernstein">[https://www.marxists.org/nederlands/bernstein/1899/taak/index.htm Eduard Bernstein: ''De voorwaarden tot het socialisme en de taak der sociaaldemocratie''; 1899.] [https://web.archive.org/web/20220927213852/https://www.marxists.org/nederlands/bernstein/1899/taak/index.htm Gearchiveerd] op 27 september 2022.</ref>
+Bernstein bestreed het idee dat het [[kapitalisme]] aan de vooravond stond van haar ondergang. Volgens Bernstein had Marx in zijn [[Georg Wilhelm Friedrich Hegel|hegeliaanse]] periode aangenomen dat het kapitalisme vervangen zou worden door een andere samenleving en had hij pas daarna een economische theorie rond dit [[dialectiek|dialectische]] [[determinisme (filosofie)|deterministische]] schema gebouwd. Volgens Bernstein was de theorie van toenemende ellende ([[verelendung]]) onjuist, omdat de lonen waren gestegen in de laatste decennia van de negentiende eeuw.
+Bernstein vond dat de partij zich moest richten op de invoering van arbeidsrechten en sociale voorzieningen. Volgens Bernstein zou de SPD zich moeten beschouwen als “''een democratische-socialistische hervormingspartij.''”<ref name="Bernstein"/>
+== Werken ==
 * ''Probleme des Sozialismus'' (serie artikelen, 1896)
 * ''Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie'' (1899)
 * Die Geschichte der Berliner Arbeiterbewegung:
 * ''Teil 1: Vom Jahre 1848 bis zum Erlaß des Sozialistengesetztes'' (1907)
 * ''Teil 2: Die Geschichte des Sozialistengesetzes in Berlin'' (1907)
 * ''Die Arbeiterbewegung'' (1910)
@@ Regel 32: / Regel 41: @@
 * ''Die Deutsche Revolution von 1918/19''
+{{Appendix|2=
+'''Bronnen'''
-{{bronnen|bronvermelding=
-* [http://cepa.newschool.edu/het/profiles/bernstein.htm Stuk over Bernstein op 'The History of Economic Thought Website'], geraadpleegd op 2 juni 2006.
+* [https://www.marxists.org/nederlands/bernstein/1899/taak/index.htm Eduard Bernstein: ''De voorwaarden tot het socialisme en de taak der sociaaldemocratie''; 1899.]
+* [http://marx.org/reference/archive/bernstein/works/1915/exile/index.htm Eduard Bernstein: ''My Years of Exile, Reminiscences of a Socialist''; 1915.]{{dode link|datum=november 2017 |bot=InternetArchiveBot }}
-* [http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/GERbernstein.htm Bernstein biografie op 'Spartacus educational'], geraadpleegd op 2 juni 2006.
+* G.D.H. Cole: ''The History of Socialist Thought; Part 3: The Second International''; Boek 1; Hoofdstuk 5; 1956.
-* [http://www.fordham.edu/halsall/mod/bernstein-revsoc.html Stuk over Bernstein op de 'Modern History Sourcebook'], geraadpleegd op 2 juni 2006.
-* [http://marx.org/reference/archive/bernstein/bio/biography.htm Biografie op de 'Marxists Internet Archive'], geraadpleegd op 2 juni 2006.
+* [https://web.archive.org/web/20060828125551/http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/GERbernstein.htm Bernstein biografie op 'Spartacus educational'], geraadpleegd op 10 augustus 2014.
-* [http://marx.org/reference/archive/bernstein/works/1915/exile/index.htm  'My Years of Exile, Reminiscences of a Socialist' van Bernstein online], geraadpleegd op 2 juni 2006.
+* [https://www.fordham.edu/halsall/mod/bernstein-revsoc.html Stuk over Bernstein op de 'Modern History Sourcebook'], geraadpleegd op 10 augustus 2014.
-* [http://www.dhm.de/lemo/html/biografien/BernsteinEduard/index.html Nog een biografie op 'Lebendiges virtuelles Museum Online'], geraadpleegd op 2 juni 2006.
+* [http://marx.org/reference/archive/bernstein/bio/biography.htm Biografie op de 'Marxists Internet Archive']{{dode link|datum=november 2017 |bot=InternetArchiveBot }}, geraadpleegd op 10 augustus 2014.
+* [http://www.dhm.de/lemo/html/biografien/BernsteinEduard/index.html Nog een biografie op 'Lebendiges virtuelles Museum Online'], geraadpleegd op 10 augustus 2014.
+----
+'''Referenties'''
+{{References}}
 }}
+{{Bibliografische informatie}}
-[[Categorie:Duits politicus|Bernstein, Eduard]]
+{{DEFAULTSORT:Bernstein, Eduard}}
-[[Categorie:Democratisch socialisme|Bernstein, Eduard]]
+[[Categorie:Duits Rijksdaglid]]
+[[Categorie:SPD-politicus]]
-[[ca:Eduard Bernstein]]
-[[de:Eduard Bernstein]]
-[[en:Eduard Bernstein]]
-[[eo:Eduard Bernstein]]
-[[es:Eduard Bernstein]]
-[[et:Eduard Bernstein]]
-[[eu:Eduard Bernstein]]
-[[fa:ادوآرد برنشتاین]]
-[[fi:Eduard Bernstein]]
-[[fr:Eduard Bernstein]]
-[[he:אדוארד ברנשטיין]]
-[[it:Eduard Bernstein]]
-[[ja:エドゥアルト・ベルンシュタイン]]
-[[ko:에두아르트 베른슈타인]]
-[[lt:Eduard Bernstein]]
-[[mk:Едуард Бернштајн]]
-[[nn:Eduard Bernstein]]
-[[no:Eduard Bernstein]]
-[[pl:Eduard Bernstein]]
-[[pt:Eduard Bernstein]]
-[[ru:Бернштейн, Эдуард]]
-[[sk:Eduard Bernstein]]
-[[sr:Едуард Бернштајн]]
-[[sv:Eduard Bernstein]]
-[[tr:Eduard Bernstein]]
-[[zh:愛あい德とく華はな·伯はく恩おん斯坦]]