Bazylia pospolita

Bazylia pospolita

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	jasnotowate
Rodzaj	bazylia
Gatunek	bazylia pospolita
Nazwa systematyczna
Ocimum basilicum L. Sp. pl. 2:597. 1753

Pokrój

Kwiaty bazylii

Bazylia pospolita (Ocimum basilicum L.), zwyczajowo zwana też bazylią wonną, bazylkiem ogrodowym, bazylijką zwyczajną, balsamem, bazyliszką polską – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny jasnotowatych. Pochodzi prawdopodobnie z tropikalnej strefy Afryki, ale obecnie nie rośnie dziko, występuje tylko w uprawie. Nazwa wywodzi się od greckiego βασιλεύς (basileus), czyli król, gdyż wierzono, że wykorzystywano je w królewskich perfumach. W antycznym Rzymie nazwa tego zioła Basilescus odwoływała się do bazyliszka. Bazylia była wówczas traktowana jako talizman przeciwko tej bestii. Libijczycy spożywali ją dla ochrony przed wężami i skorpionami.

Morfologia

Łodyga

O przekroju czworokątnym i czerwonawym zabarwieniu, wysokości 30 – 60 cm, rozgałęziona.

Liście

Ulistnienie nakrzyżległe. Liście jasnozielone, błyszczące, o długości do 5 cm. Jajowate lub romboidalne, o brzegu karbowanym, rzadziej ząbkowanym. Na spodniej stronie znajdują się gruczoły wytwarzające olejek eteryczny.

Kwiaty

Kielich dwuwargowy, o krótkiej rurce. Koloru czerwonawego, różowego lub żółtobiałego. Kwiaty zebrane po 6 w nibyokółki, które wyrastają z kątów liściowych lub tworzą nibykłosy na szczycie pędu. Kwiaty obfitują w nektar. Kwitnie w lipcu i w sierpniu.

Owoce

Mała (do 15 mm), owalna, brązowa niełupka.

Korzeń

System korzeniowy palowy, niezbyt głęboki, w wyniku pikowania silnie rozgałęziony (korzenie boczne)

Zmienność

Odmiany:

• Bazylia grecka (Ocimum basilicum var. minimum) – roślina drobnolistna (liście do 1 cm długości), gęsto ulistniona, silnie rozkrzewiona i nisko rosnąca (do 0,5 m wysokości).

Zastosowanie

• Roślina uprawna: Znaczące uprawy znajdują się w Ameryce Południowej. W Azji uprawiano ją od czasów przedhistorycznych. Wieńce uplecione z bazylii znaleziono w piramidach egipskich. Z Iranu i Indii dotarła do Europy południowej, prawdopodobnie przywieziona w czasie wypraw Aleksandra Macedońskiego, skąd w XVI w. przywędrowała do Europy Środkowej (w tym Polski), gdzie początkowo była siana w oranżeriach i w donicach.

• Roślina lecznicza
  • Surowiec zielarski: ziele bazylii – Herba Basilici (ulistnione, ścięte w czasie kwitnienia i ususzone pędy). Zawiera olejek eteryczny – olejek bazyliowy (0,5 – 1,5%) – ma bardzo silny, korzenno-kwiatowy zapach i lekko żółtawą barwę. Jego głównymi składnikami są: metylochawikol, cyneol i linalol, eugenol, cytral, limonen, terpinen. Ponadto zawiera garbniki (5%), saponiny, flawonoidy, substancje gorzkie, olej tłusty zawierający oksykwasy tłuszczowe (kwas trionowy), sole mineralne, witaminy
  • Działanie: poprawia trawienie i ułatwia przyswajanie pokarmu – działa przeciwskurczowo, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, działa słabo wiatropędnie przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie. Powszechnie uważa się, że działa przeciwdepresyjnie, poprawia nastrój i dodaje sił (działanie podobne do melisy). Stosuje się w łagodnych zaburzeniach trawiennych, wzdęciach, przy niedoborze soku żołądkowego.

Bazylia (12 dni)

• Roślina przyprawowa – ma miły, korzenny, słodkawy i pikantny smak i zapach. Jako przyprawy używa się świeżych lub suszonych liści lub całego ziela, które ścina się w czasie kwitnienia. Wówczas roślina odrasta i powtórnie kwitnie. Najlepiej dodawać ją do sałatek i zup, duszonych warzyw oraz twarożku. Można również nacierać zielem mięsa przed dalszym przyrządzaniem. Niezastąpiony składnik prawie wszystkich włoskich dań, świetnie komponuje się z makaronem i pomidorami, główny składnik pesto
• roślina miododajna.
• Olejek eteryczny używany jest w przemyśle perfumeryjnym do wyrobu perfum i mydła
• W przemyśle spożywczym wykorzystywana do wyrobu konserw
• W przemyśle spirytusowym stosowana do wyrobu likierów
• Do dziś bazylię traktuje się jako roślinę ozdobną
• Odstrasza owady

Uprawa

Można ją stosunkowo łatwo uprawiać w ogródku. Wystarczy odchwaszczać i nawozić, najlepiej kompostem, gdyż nie lubi świeżego obornika. Nasiona można wysiewać w maju wprost do gruntu, w rzędach co 30 cm. Gdy osiągną wysokość kilku centymetrów przerwać, zostawiając rośliny co 15-20 cm. Można też uprawiać w doniczce. Lubi stanowiska nasłonecznione, osłonięte od wiatru. Gleby żyzne, przepuszczalne, próchnicze. Należy podlewać z umiarem, w południe, w ciepłe dni dodatkowo spryskiwać wodą. Bazylię może zaatakować mączniak lub mszyce, choć zdarza się to rzadko. Należy wtedy roślinę zanurzyć w wodzie z mydłem, a następnie dokładnie opłukać.

Bibliografia

• Lesley Bremness "Wielka księga ziół", Warszawa, "Wiedza i Życie", 1991 ISBN 83-85231-24-2