Corpus Aristotelicum

Corpus Aristotelicum – te spośród pism Arystotelesa, które przetrwały do naszych czasów.

Dzieła Arystotelesa i jego współpracowników z Lykeionu dzieliły się na dwie grupy. Pisma egzoteryczne przeznaczone były do szerokiego kręgu odbiorców. Do dnia dzisiejszego przetrwały jedynie w niewielkich fragmentach. Zachowane dzieła były pismami ezoterycznymi, przeznaczonymi dla wąskiego grona uczniów i współpracowników szkoły.

Pierwsze wydanie krytyczne pism Arystotelesa przygotowane zostało przez Augusta Immanuela Bekkera w latach 1831-1836. Wydanie Bekkera jest obecnie podstawą do specjalnego systemu cytowania dzieł Arystotelesa. Odwołując się do dzieł Stagiryty podaje się czterocyfrową liczbę oznaczającą numer strony w wydaniu Bekkera, literę a lub b oznaczającą kolumnę, a następnie numer wersu. Np. 765a12 oznacza s. 765, lewą kolumnę, wers 12.

Numeracja Bekkera nie uwzględnia zachowanych fragmentów z zaginionych dzieł Arystotelesa (np. Zachęty do filozofii czy O filozofii), oraz odnalezionego w 1890 r. Ustroju politycznego Aten.

Dzieła Arystotelesa

Podane w nawiasach liczby oznaczają początek danego tekstu w wydaniu krytycznym Bekkera. Podano tytuł polski, tytuł oryginału greckiego oraz tytuł łaciński.

Znakiem ? oznaczono dzieła, których przypisywanie Arystotelesowi jest obecnie dyskusyjne,

Znakiem ??? oznaczono dzieła obecnie uznawane za niepochodzące od Arystotelesa (autorstwo Pseudo-Arystotelesa).

Logika (Ὄργανον, Organon)

(1a) Kategorie (Κατηγοριαι, Categoriae)
(16a) O interpretacji (Πぱいεいぷしろんρろーὶ Ἑρμηνείας, De Interpretatione)
(24a) Analityki pierwsze (Ἀναλυτικῶνにゅー προτέρων, Analytica Priora)
(71a) Analityki wtóre (Ἀναλυτικῶνにゅー ὑστέρων, Analytica Posteriora)
(100a) Topiki (Τόποι, Topica)
(164a) O dowodach sofistycznych (Πぱいεいぷしろんρろーὶ σοφιστικῶνにゅー ἐλέγχων, De Sophisticis Elenchis)

Fizyka

(184a) Fizyka (Φυσικὴ ἀκρόασις, Physica)
(268a) O niebie (Πぱいεいぷしろんρろーὶ οおみくろんὐρανοῦ, De Caelo)
(314a) O powstawaniu i ginięciu (Πぱいεいぷしろんρろーὶ γενέσεως κかっぱαあるふぁὶ φθορᾶς, De Generatione et Corruptione)
(338a) Meteorologika (Μετεωρολογικῶνにゅー, Meteorologica)
(391a) O świecie (Πぱいεいぷしろんρろーὶ κοσμοῦ. De Mundo) ??? – datowany na lata między 350 a 200 p.n.e^[1]
(402a) O duszy (Πぱいεいぷしろんρろーὶ ψυχῆς, De Anima)
Krótkie rozprawy psychologiczno-biologiczne (Parva Naturalia):
- (436a) O zmysłach i ich przedmiotach (Πぱいεいぷしろんρろーὶ αあるふぁἰσθήσεως κかっぱαあるふぁὶ αあるふぁἰσθητῶνにゅー. De Sensu et Sensibilibus)
- (449b) O pamięci i przypominaniu sobie (Πぱいεいぷしろんρろーὶ μνήμης κかっぱαあるふぁὶ ἀναμνήσεως, De Memoria et Reminiscentia)
- (453b) O śnie i czuwaniu (Πぱいεいぷしろんρろーὶ ὕπνου κかっぱαあるふぁὶ ἐγρηγόρσεως, De Somno et Vigilia)
- (458a) O marzeniach sennych (Πぱいεいぷしろんρろーὶ ἐνυπνίων, De Insomniis)
- (462b) O wieszczbiarstwie ze snu (Πぱいεいぷしろんρろーὶ τたうῆς κかっぱαあるふぁθしーた’ ὕπぱいνにゅーοおみくろんνにゅー μαντικῆς, De Divinatione per Somnum)
- (464b) O długości i krótkości życia (Πぱいεいぷしろんρろーὶ μακροβιότητος κかっぱαあるふぁὶ βραχυβιότητος, De Longitudine et Brevitate Vitae)
- (467b) O młodości i starości, O życiu i śmierci, O oddychaniu (Πぱいεいぷしろんρろーὶ νεότητος κかっぱαあるふぁὶ γήρως, De Juventute et Senectute; Πぱいεいぷしろんρろーὶ ζぜーたωおめがῆς κかっぱαあるふぁὶ θανάτου, De Vita et Morte; Πぱいεいぷしろんρろーὶ ἀναπνοῆς, De Respiratione)
(481a) O oddychaniu (Πぱいεいぷしろんρろーὶ πνεύματος, De Spiritu) ???
(486a) Zoologia (Πぱいεいぷしろんρろーὶ τたうὰ ζぜーたῷαあるふぁ ἱστορίαι, Historia Animalium)
(639a) O częściach zwierząt (Πぱいεいぷしろんρろーὶ ζぜーたῴωおめがνにゅー μορίων, De Partibus Animalium)
(698a) O ruchu zwierząt (Πぱいεいぷしろんρろーὶ ζぜーたῴωおめがνにゅー κινήσεως, De Motu Animalium)
(704a) O poruszaniu się przestrzennym zwierząt (Πぱいεいぷしろんρろーὶ πορείας ζぜーたῴωおめがνにゅー, De Incessu Animalium)
(715a) O rodzeniu się zwierząt (Πぱいεいぷしろんρろーὶ ζぜーたῴωおめがνにゅー γενέσεως, De Generatione Animalium)
Pisma różne:
- (791a) O barwach (Πぱいεいぷしろんρろーὶ χρωμάτων, De Coloribus) ???
- (800a) O głosach (Πぱいεいぷしろんρろーὶ ἀκουστῶνにゅー, De Audibilibus) ???
- (805a) Fizjognomika (Φυσιογνωμονικῶνにゅー, Physiognomonica) ???
- (815a) O roślinach (Πぱいεいぷしろんρろーὶ φυτῶνにゅー, De Plantis) ???
- (830a) Opowiadania zdumiewające (Πぱいεいぷしろんρろーὶ θαυμασίων ἀκουσμάτων, De Mirabilibus Auscultationibus) ???
- (847a) Mechanika (Μηχανικά, Mechanica) ???
(859a) Zagadnienia przyrodnicze (Προβλημάτων, Problemata) ?
- (968a) O odcinkach niepodzielnych (Πぱいεいぷしろんρろーὶ ἀτόμων γがんまρろーαあるふぁμみゅーμみゅーῶνにゅー, De Lineis Insecabilibus) ???
- (973a) Położenia i nazwy wiatrów (Ἀνέμων θέσεις κかっぱαあるふぁὶ προσηγορίαι, Ventorum Situs) ???
- (974a) O Melliossie, Ksenofanesie i Gorgiaszu (Πぱいεいぷしろんρろーὶ Ξενοφάνους, Πぱいεいぷしろんρろーὶ Ζήνωνος, Πぱいεいぷしろんρろーὶ Γοργίου) ???

Metafizyka

(980a) Metafizyka (Τたうῶνにゅー μみゅーεいぷしろんτたうὰ τたうὰ φυσικά, Metaphysica)

Etyka i polityka

(1094a) Etyka nikomachejska (Ἠθικῶνにゅー Νικομαχείων, Ethica Nicomachea)
(1181a) Etyka wielka (Ἠθικῶνにゅー Μεγάλων, Magna Moralia) ?
(1214a) Etyka eudemejska (Ἠθικῶνにゅー Εいぷしろんὐδημίων, Ethica Eudemia)
(1249a) O cnotach i wadach (Πぱいεいぷしろんρろーὶ ἀρετῶνにゅー κかっぱαあるふぁὶ κακίων, De Virtutibus et Vitiis Libellus) ???
(1252a) Polityka (Πολιτικά, Politica)
(1343a) Ekonomika (Οおみくろんἰκονομικῶνにゅー, Oeconomica) ?

Retoryka i poetyka

(1354a) Retoryka (Τέχνης ῥητορικῆς, Ars Rhetorica)
(1420a) Retoryka dla Aleksandra (Ῥητορικὴ πぱいρろーὸς Ἀλέξανδρον, Rhetorica ad Alexandrum) ??? – obecnie przypisywana Anaksymenesowi z Lampsakos^[2]
(1447a) Poetyka (Πぱいεいぷしろんρろーὶ ποιητικῆς, Ars Poetica)

Historia

Średniowiecze

Upadek cesarstwa zachodniorzymskiego pociągnął za sobą głęboki kryzys kulturowy. Tylko nieliczne prace Arystotelesa były znane w początkowym okresie średniowiecza. Do IX w. znane było O interpretacji w tłumaczeniach Mariusza Wiktoryna i Boecjusza. Pod koniec wieku X znane były również jego Kategorie (tłum. Boecjusza). W tzw. renesansie XII w. odkryto kolejne dzieła Stagiryty: pierwszą księgę Analityk pierwszych, Topiki i O dowodach sofistycznych. Lokalnie znane były także druga księga Analityk pierwszych i Analityki wtóre, lecz nie były rozpowszechniane. Pod koniec XII wieku powszechnie znany był już cały Organon, zaczynają się też pojawiać tłumaczenia innych dzieł Arystotelesa: fragmenty Fizyki, Metafizyki czy O duszy^[3]. W konsekwencji, przez większość średniowiecza, Arystoteles był znany przede wszystkim jako logik. Przekonanie to utwierdzane było także przez dostępne opracowania i komentarze do jego dzieł. Szczególnie popularne były Isagoga Porfiriusza i komentarze do Kategorii i O interpretacji Boecjusza. Dopiero od XII wieku więcej tekstów staje się dostępne. Znane jest ok. 2000 rękopisów przekładów Stagiryty. Faktyczna ich liczba musiała więc być większa^[4]. Od XII wieku rośnie znaczenie jego tekstów z filozofii przyrody i metafizyki. Dodatkowo w średniowieczu krążyło wiele tekstów błędnie przypisywanych Arystotelesowi (obok wymienionych w powyższym spisie, także Liber de causis^[5] czy Secretum secretorum).

Większość dzieł Arystotelesa została przybliżona łacińskiemu zachodowi za pośrednictwem filozofów muzułmańskich i żydowskich. Znacznie mniejsze znaczenie miało natomiast pośrednictwo Bizancjum. Z języka greckiego dzieła Stagiryty tłumaczył na normańskiej Sycylii Henryk Aristippus. Na północy Włoch działali natomiast Burgundiusz z Pizy, Mojżesz z Bergamo, Jakub z Wenecji i Wilhelm z Moerbeke. Ten ostatni był najważniejszym tłumaczem z języka greckiego, tłumacząc niemal wszystkie dzieła Arystotelesa^[6].

Przypisy

↑ A. P. Bos: The Soul and Its Instrumental Body: A Reinterpretation of Aristotle's Philosophy of Living Nature. Leiden: Brill, 2003, s. 210. ISBN 978-90-04-13016-6.
↑ Pierre Chiron: The Rhetoric to Alexander. W: A Companion to Greek Rhetoric. Ian Worthington (ed.). John Wiley & Sons, 2010, s. 90. ISBN 978-1-4443-3414-2.
↑ Stefan Swieżawski: Dzieje europejskiej filozofii klasycznej. Warszawa – Wrocław: PWN, 2000, s. 465. ISBN 83-01-13188-8.
↑ Edward Grant: Średniowieczne podstawy nauki nowożytnej w kontekście religijnym, instytucjonalnym oraz intelektualnym. Warszawa: 2005, s. 45.
↑ MieczysławM. Gogacz MieczysławM., Stań badań nad księgą o przyczynach i ważniejsze w niej problemy filozoficzne, [w:] Księga o przyczynach. Liber de causis, Akademia Teologii Katolickiej, 1970, s. 11-42 .
↑ Grant, s. 44

Bibliografia

Arystoteles: Dzieła wszystkie. Warszawa: PWN, 1990–2003.

[1] A. P. Bos: The Soul and Its Instrumental Body: A Reinterpretation of Aristotle's Philosophy of Living Nature. Leiden: Brill, 2003, s. 210. ISBN 978-90-04-13016-6.

[2] Pierre Chiron: The Rhetoric to Alexander. W: A Companion to Greek Rhetoric. Ian Worthington (ed.). John Wiley & Sons, 2010, s. 90. ISBN 978-1-4443-3414-2.

[3] Stefan Swieżawski: Dzieje europejskiej filozofii klasycznej. Warszawa – Wrocław: PWN, 2000, s. 465. ISBN 83-01-13188-8.

[4] Edward Grant: Średniowieczne podstawy nauki nowożytnej w kontekście religijnym, instytucjonalnym oraz intelektualnym. Warszawa: 2005, s. 45.

[5] MieczysławM. Gogacz MieczysławM., Stań badań nad księgą o przyczynach i ważniejsze w niej problemy filozoficzne, [w:] Księga o przyczynach. Liber de causis, Akademia Teologii Katolickiej, 1970, s. 11-42 .

[6] Grant, s. 44

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]